...: : : :::-... JOOS DERIJCKE

Transcriptie

1 : : : :::-... JOOS DERIJCKE Secretariaat: Archimedeslaan 30, 2650 Edegem, Belgium. Tel.fFax: 03/ rita.lammertyn@pandora.be Verantwoordelijke uitgever: Johan Daelman, Schoolstraat 3, 2340 Beerse, Belgium. Tel.fFax: 014/ jdaelman@hotmail.com

2 NIEUWSBRlEF - Nr Zaterdag 7 december u u u PROGRAMMA LONDEN OP 7 EN 8 DECEMBER 2002 Samenkomst aan het Station Brussel-Zuid voor check-in Eurostar (wordt vereist wegens de verhoogde veiligheidsmaatregelen) vertrek met Eurostartrein - nr 9113 Aankomst London - Waterloo Station aansluitend met de metro naar hotel Novotel Tower Bridge *** en check-in Rest van de dag volledig vrij voor (onbeperkt gebruik van de metro en bus): museum- of stadsbezoeken Christmas shopping (of 'window-shopping') genieten van de typische Engelse kerstsfeer u gezamenlijk vertrek naar een gezellig democratisch restaurantje (facultatief) Overnachting Hotel Tower Bridge - (vlakbij Tower Bridge en de Tower of London) Metro station : Tower Hill Zondag 8 december Tot09.20u 09.30u 10.00u u u 22.lOu Ontbijt en aansluitend check-out Vertrek met de metro naar het museum "Royal Academy" Bezoek aan de tentoonstelling: "Aztecs" aansluitend vrij Samenkomst aan Waterloo Station voor check-in Vertrek met de Eurostar richting Brussel - trein nr 9156 Aankomst te Brussel-Zuid. Prijs voor deze uitstap 185 euro per persoon voor leden, niet leden betalen 190 euro (telkens op basis van een twee-persoonskamer). Single kamer is op aanvraag en mits beschikbaarheid. Voor de single kamer wordt er een supplement van 38 euro gevraagd. In deze prijs zijn begrepen : -Eurostar vanuit Brussel-Zuid - London - Brussel-Zuid, -travelcard voor onbeperkt gebruik op metro en bus in London op zaterdag 7 december, -overnachting met ontbijt (op basis van een tweepersoonskamer), -inkom museum en geleid bezoek aan de tentoonstelling. Inschrijven kan enkel via overschrijving van 185 euro (190 euro voor niet-leden) op rekeningnr van het Instituut voor Amerikanistiek vzw met vermelding 'London' en het aantal personen. Uiterste datum van inschrijving : dinsdag 15 oktober Latere inschrijving is voor de hotelreservatie te Londen niet meer mogelijk gezien de zeer drukke periode!!! Wacht dus niet voor de inschrijving, want deze unieke kans krijgt U maar éénmaal, slechts 20 plaatsen zijn gereserveerd en worden toegekend volgens datum van storting!!! Wij raden trein of car-pooling aan voor de rit naar het station Brussel-Zuid. *** 2

3 AZTEKEN GLOSSARIUM RITA LAMMERTYN Aztekenkalender: De Azteken hanteerden een complexe tijdrekening. Er waren twee afzonderlijke kalenders in gebruik (één van 260 dagen en de andere van 365 dagen), met een systeem van 20 symbolen en dertien cijfers, onderling met elkaar verbonden. Hert : hertenvlees was een waardevol voedselofferen de huiden werden gebruikt voor het betalen van de tributen. Ze maakten er codexvellen van (boeken met lange dubbelzijdige bladzijden in harmonika vorm geplooid) en wikkelden er heilige offers in. Arend : De arend was geassocieerd met de moedige en gewaardeerde arend-krijgers die vleugels en hoofdtooien van arendsveren droegen. Levende arenden werden ook gebruikt om tol te betalen. De arend is ook geassocieerd met de scheppingsmythe van Tenochtitlan, zoals het voorspeld was door de oppergod van de Azteken, Huitzilopotchli. Die had gezegd dat de Azteken hun hoofdstad zouden stichten waar zij een arend zouden zien neerstrijken op een cactus die uit een steen groeide. Turkoois: Hoog gewaardeerd materiaal bij de Azteken om maskers en waardevolle juwelen te versieren. Samen met jade waren het de meest waardevolle materialen, zelfs waardevoller dan goud. Jaguar: De jaguar werd geprezen voor zijn vacht waarmee prestigieuse en dappere jaguar-krijgers zich tooiden. Jaguarhuiden werden door tropische regio's als schatplicht betaald aan de centale Azteekse hoofdstad, Tenochtitlan. Aztlan: vertaalt als 'plaats van de witte reiger' was de plaats van oorsprong van de Azteken. Dit eiland, van waaruit zij emigreerden, werd nooit ontdekt en het wordt beschouwd als een mythische plaats. Codices: dit is een gemeenschappelijke term die gegeven wordt aan de boeken, geproduceerd in Mexico vóór en na de Conquista. Zij worden ook de geschilderde boeken genoemd. Deze manuscripten bevatten verschillende onderwerpen zoals geschiedenis, genealogie, religieuse voorspellingen en kalenders. Conquistadores: Spaans voor veroveraars; het is de collectieve naam gegeven aan de groep of personen onder het leiderschap van Hemán Cortés; de meesten van hen waren Spanjaarden en reisden naar Mexico via Cuba en zij voerden een militaire strijd tegen de Azteken van Huitzilopotchtli: wordt beschouwd als zijnde een historische figuur die bij zijn dood de oppergod van de Azteken werd. Huitzilopotchli of 'kolibri van het Zuiden' leidde de Azteken op hun tocht van Aztlan naar een plaats die hij in een visioen had gezien. Mictlantecuhtli: Mictlantecuhtli, 'God van de Dood', regeerde over Mictlan, de Onderwereld, die verdeeld was in negen lagen. Een reis door Mictlan was zeer gevaarlijk en deze die een natuurlijke dood gestorven waren werden dikwijls vergezeld door een hond. Mixteken: naam van de inwoners van Zuid-Mexico. De Mixteken waren zeer bedreven goudsmeden en schrijvers die door de Azteken tewerkgesteld werden om het merendeel van hun juwelen te maken en het grootste gedeelte van hun geschilderde boeken te schrijven. Olmeken: één van de vroegste grote Mexicaanse beschavingen; de Olmekencultuur bloeide van v.c. aan de Golfkust van Mexico, dichtbij de plaats waar de Conquistadores voet aan wal zetten. Ometeotl: is de naam van de god die regeerde over Omeyocan, het hoogste niveau van de dertien niveau's van de Bovenwereld. Omeoteotl was een tweevoudige god wat betekende dat hij zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen had en hij was verantwoordelijk voor de schepping van nieuwe zielen. Tlaloc: was de Azteekse regengod. Het is één van de vele goden die vóór de Azteken bestond en die zij in hun godenwereld opnamen. Templo Mayor: de 'Grote Tempel' van Tenochtitlan was de grootste Aztekenpyramide en het fysische en spirituele centrum van hun wereld. Hij werd 3

4 verschillende malen herbouwd en vergroot, en had bovenaan twee altaren, gewijd aan Tlaloc en Huitziloptchli. Teotihuacan: een grote stad met verschillende pyramides die tegen het jaar 750 n.c. verlaten werd en door de Azteken als een heilige plaats werd overgenomen. Alhoewel de Azteken het haar naam gaven, 'Plaats van de Goden', is het niet bekend wie er leefde of welke taal zij spraken. Tenochtitlan: de naam van de grote hoofdstad gebouwd op een eiland in het Texcoco Meer, waar de Azteekse Heerser leefde en waar de Grote Tempel was gevestigd. Het was het centrum van de Aztekenwereld waaraan alle tributen betaald werden. Tolteken: de Tolteken (n.c ), die het gebied ten noorden van Tenochtitlan bewoonden en die ook geassocieerd zijn met de Maya van Yucatán, waren beroemd voor hun krijgskunst en handel. Tula was hun meest noordelijke stad. Deze werd geplunderd door de Azteken. Tribuut: verwijst naar het belastingsysteem dat door de Azteken gebruikt werd om hun staat te onderhouden. Een heffing in alle regio's onder hun controle en vastgelegd in codices, diende om de edelen, militairen en priesters te betalen, maar ook om de gebouwen van Tenochtitlan te financieren. Tula: een Toltekenstad, gedomineerd werd door een grote centrale pyramide waarop kolossale Atlanten, afbeeldingen van krijgers, stonden. Deze krijgers dragen de typische Tolteekse borstplaten met vlindermotief. Van nomade tot kolonist De Azteken schiepen een hoog ontwikkelde mythologie, het resultaat van hun ontwikkeling van nomadisch volk tot één van de grootste culturen van de Amerika's eerde. Volgens hun bronnen kwamen de Azteken van een mythisch eiland, Aztlan, 'de plaats van de witte reigers'. Hun oppergod Huitzilopochtli, de 'kolibri van het zuiden' leidde hen in hun zoektocht naar een thuisland, welk zij uiteindelijk vonden op een moerassig eiland in het meer van Texcoco, in de vallei van Mexico. Daar stichtten zij de stad Mexico Tenochtitlan, wat betekent 'plaats waar stekelige peer op een steen groeit' (huidige Mexico City). Hierdoor werd de voorspelling werkelijkheid nl. dat de Azteken zich zouden vestigen op een eiland waar zij 'een arend zouden vinden, zittend op een stekelige peervormige cactus'. Dit beeld is terug te vinden in de hedendaags Mexicaanse vlag. Invloeden op het Aztekengeloof De Azteken kenden en waardeerden de kunst en architectuur van hun voorgangers. Zij leenden en namen vroegere artistieke stijlen over en verwerkten bestaande goden en symbolen in hun eigen religieuse praktijken. De Azteken loofden het werk van de Olmeken en eigenden zich de illustere cultuur van de Tolteken toe, in het bijzonder van hun hoofdstad Tula. Maar zij zijn het best gekend om zich te associëren met de pracht en praal van de stad Teotihuacan. De Natuur De Azteken waren gefascineerd door de natuur en deze speelde een belangrijke rol in het vormen van hun religieus geloof. Vogels en dieren hadden een speciale betekenis, zoals je kan merken in de tekens van de Azteekse kalender. Deze bevat dieren zoals het hert, de jaguar en het konijn. De kalender omvat ook 'glyphen' of tekeningen van planten en natuurkrachten, zoals wind en regen. Vele dieren en planten waren ook geassocieerd met het bovennatuurlijke en de Azteekse goden hadden zowel dierlijke als menselijke aspecten. Aztekengoden De Azteken hadden veel goden die alle aspecten van hun leven regelden. De heerser van de Onderwereld was Mictlanecuhtli, de Heer van de Dood. De Bovenwereld werd geregeerd door Ometeotl, die zowel mannelijk als vrouwelijk was. Priesters werden in de Azteekse society erg gewaardeerd en hun taak bestond erin om publieke ceremonies en rituelen uit te voeren om aan de vraag van de goden tegemoet te komen. Schandelijk genoeg, betekende dit ook menselijke offers, waarin de harten en het bloed van mensen aan de goden zou geofferd worden als een teken van dankbaarheid. Vele van die offers vonden plaats op de Grote Tempel van Mexico-Tenochtitlan. Het Hart van de Aztekenwereld De Templo Mayor (Grote Tempel) was het spirituele en fysische centrum van de Aztekenwereld. Het gebouw domineerde de stad Mexico-Tenochtitlan en zijn inwoners. De originele structuur dateert van 1325, het jaar waarin de Azteken de stad stichtten. Op de top van deze massieve structuur stonder twee altaren, één gewijd aan de oppergod Huitzilopochtli, en de andere aan Tlaloc, de regengod. Beide altaren konden bereikt worden door een brede centrale trap. 4

5 Schatten van de Azteekse kunst De Azteken inden tol, of taksen van de mensen en de gebieden onder hun controle; Tol bevatte o.a. alledaagse voorwerpen zoals katoen, maïs en bonen maar ook zeldzame en waardevolle goederen zoals hertenhuid, veren, goud, jade en turkoois. Er wordt dikwijls gedacht dat de Azteken het meest goud waardeerden, maar jade, turkoois en verenwerk werden veel belangrijker geacht. Deze materialen werden verwerkt in voorwerpen van uitzonderlijke schoonheid. De Azteken waardeerden al vlug de vaardigheden van andere volkeren, en gingen die dan ook zelf uitbuiten. Zo bijv. de Mixteken uit Zuid - Mexico die fijne boeken en goudwerk produceerden en het volk van Cholula dat beroemd was voor zijn keramiek. De geschilderde boeken De Azteken maakten vele mooi geïllustreerde en beschilderde boeken gekend als codices. De codices waren geschreven in pictogrammen in plaats van in woorden afgeleid van een alfabet. Zij vertelden over de goden en religieuse ceremonies, noteerden de tribuutlijsten die aan het Azteekse rijk betaald werden en verhaalden eveneens hoe kinderen werden opgevoed. Speciaal getrainde schrijvers waren verantwoordelijk voor het schrijven van de codices en zij gebruikten daarvoor natuurlijke verfstoffen op vooraf bereidde dierenhuiden, of op papier gemaakt van de schors van de vijgenboom of van katoen. De Conquistadores Na hun aankomst in Mexico in 1519, oefenden de Spaanse veroveraars controle uit over een groot deel van Mexico. Hun militair sukses onder Cortés was een inleiding tot de latere 'spirituele verovering' door de Spaanse franciscanen, augustijnen en dominicanen tijdens de grootste massabekering in de christelijke geschiedenis. De Spanjaarden zorgden ervoor dat de productie van codices verder liep na de verovering om de Mexicaanse geschiedenis en cultuur te documenteren. Oude vaardigheden en technieken werden in nieuwe technieken toegepast : het grootste gedeelte van de kunst uit de vroege periode is christelijk van inhoud maar de uitvoering is Azteeks. Onstaan van een Nieuwe Cultuur De Azteken waren in het begin een zwervende stam waarvan de historische oorsprong niet gekend is. Nochtans gaven ze Aztlan als de mythische plaats van oorsprong aan. Na een lange tocht kwamen ze aan in het dal van Mexico, waar zij de stad Mexico Tenochtitlan stichtten. In hun eigen cultuur NIEUWSBRIEF - Nr adopteerden zij artistieke en culturele aspecten van de vroegere culturen die zij tijdens hun zwerftochten ontmoet hadden : bewust van de historische voorgangers, streefden zij ernaar zichzelf te situeren in de gevestigde geschiedenis van de streek. Door zichzelf te associëren met de grootsheid en de pracht van de vorige culturen voegden zij een dimensie van macht en wettelijkheid toe aan hun eigen ideaal als een opkomende militaire en economische macht. Dit kan teruggevonden worden in de Azteekse culturele aspecten van de steden Teotihuacan en Tula. Tijdens deze evolutie verdrongen zij opzettelijk hun nomadisch verleden. De Olmeken van de Golfkust, worden aanzien als de 'moedercultuur' van Mexico's precolumbiaans verleden en hadden vooral een dominante invloed in de Vroege tot Late Formatieve Periode ( v.c.). Zij worden voornamelijk geassocieerd met een reeks kolossale stenen hoofden en kleine verwrongen voorstellingen van individuelen, gekend als 'jaguarmonsters'. Er zijn geen sterke stylistische links tussen de kunst van de Olmeken en deze van de Azteken, maar een hoog-kwalitatief Olmeeks jademasker werd in de Azteekse Templo Mayor (Grote Tempel) in Mexico-Tenochtitlan opgegraven. Men veronderstelt dat het een geschenk was aan een Azteekse heerser en het toont aan dat de Azteken bewust waren van de artistieke productie van hun voorgangers. De Azteken waren gefascineerd door de magnifieke stad Teotihuacan uit de Klassieke Periode (0-750 n.c), gesitueerd ten noord-oosten van de huidige Mexico stad. Gedurende een lange periode ontwikkelde Teotihuacan zich als een stadscentrum gespreid over een oppervlakte van 20 km2. Het is gekenmerkt door een monumentale architectuur, in het bijzonder de piramides van de Zon en de Maan, de ontelbare vorstelijke gebouwen, pleinen en brede lanen. Het was het centrum van een uitgestrekt handelsnetwerk, bogend op een rituele kalender en een hoog-ontwikkelde kunst. Om ongekende redenen werd de stad plots verlaten en gedeeltelijk afgebrand in 750 n.c. Lang daarna hebben de Azteken deze stad voor het eerst bezocht en voerden er hun eigen archeologische opgravingen uit. De Azteken gaven aan de stad Teotihuacan de naam 'plaats van de goden' en waren gretig om zichzelf te associëren met de historische grootsheid van de stad. Zij eigenden zich deze grootsheid toe en pasten de artistieke en bouwkundige stijlen toe in hun hoofdstad om hun culturele en historische ambities te uiten. De 5

6 stylistische evolutie komt tot uiting door het verschil tussen de maskers van de Klassieke periode van Teotihuacan, die nogal gestyleerd overkwamen, terwijl de Azteken maskers meer realistisch waren. De grote stad Tula, hoofdstad van de Tolteken en ten westen van Teotihuacan, werd eveneens bezocht door de Azteken. Zij bloeide tijdens de Vroege Postklassieke Periode ( n.c) en werd aangenomen als centrum van een uitgestrekt handelsnetwerk door de architecturale gelijkenissen met de Mayastad Chichén Itzá in Yucatan. De Azteken eigenden zich de mythische Tolteekse heerser Quetzalcoatl als één van hun goden toe en de monumentale sculpturen van Tula met zijn kenmerkende vlindervormige borstplaten inspireerden tot gelijkaardige vrijstaande menselijke figuren bij Azteekse beeldhouwers. Nochtans, Azteekse beeldhouwwerken waren geen eenvoudige kopiën, maar uitingen van culturele verschillen. Voorstelling van de natuurlijke wereld De Azteken waren bedreven steenkappers en beeldhouwers, die heel veel aandacht besteedden aan details bij de voorstelling van menselijke figuren, goden en godinnen. De Azteken waren eveneens gefascineerd door de natuur, die trouwens direct geassocieerd was met hun geloof. Zo hadden de Azteekse goden menselijke en dierlijke kenmerken. Bijv. de almachtige god Tezcatlipoca ('rokende spiegel') was geassocieerd met de jaguar. Inderdaad, de jaguar en de arend symboliseerden macht en moed en zij gaven hun namen aan een groep elitekrijgers. De huiden van de jaguar waren erg gewaardeerde producten, zoals men dit kan opmaken uit de tribuutlijsten van de Codex Mendoza. Deze huiden werden verwerkt tot ceremoniële kostuums voor jaguarkrijgers. De slang is eveneens een veelvuldig gebruikt sculptuuronderwerp en is dikwijls getoond als Quetzalcoatl, de Gevederde Slang. De Azteken waren duidelijk gefascineerd door de gave van de slang om de huid af te werpen, wat voor hen vernieuwing betekende. De aandacht voor detail bij vis- of hagedis-sculpturen waarop individuele schubben werden weergegeven, en de buitengewone details te vinden bij sculpturen van sprinkhanen en vlooien, bewijst de vaardigheid van de beeldhouwers en hun kennis van de anatomie bij deze zeer kleine diertjes. De Grote Tempel De Mexicaanse archeoloog Eduardo Matos Moctemzuma was verantwoordelijk voor de opgraving van de Templo Mayor. Hij beschouwt deze Grote Tempel als het symbolisch en geestelijk centrum van de Aztekenwereld. Als grootste in een gehele groep gebouwen domineerde de Grote Tempel de stad Mexico-Tenochtitlan en zijn inwoners. De tempel werd herontdekt in 1978 wanneer werklieden van de Electric Light Company op een enorme stenen sculptuur van de maangodin Coyolxauhqui stootten. Voordien was het gebouw slechts gekend door afbeeldingen van de inheemse Tlacuilo (schrijver) in de codices, zoals de Codex Durán en de Codex Ixtlilxochitl, en door de beschrijvingen van de Spaanse veroveraars zoals Bemal Diaz del Castillo, een soldaat van de troepen van Hemán Cortés. De laatste opgravingen hebben de overblijfselen vrijgelegd en onderstrepen de nauwkeurigheid van de historische bronnen. De Grote Tempel werd gebouwd over een lange periode en in verschillende fases. Men veronderstelt dat de originele structuur dateert van 1325, het jaar dat de Azteken zelf aangaven voor hun aankomst in Mexico-Tenochtitlan. (Het is jammer dat, omwille van de hoge waterstand in Mexico City, de opgraving van dit specifiek gedeelte verhinderd wordt). Er zijn 7 verschillende bouwfases in het totaal. De tempel werd niet opnieuw heropgebouwd bij iedere bouwfase, maar werd bedekt met een nieuwe laag, die de vorige constructie als het ware omsloot en waardoor de omvang van de tempel geleidelijk aan groter werd. Op de top stonden twee altaren, één gewijd aan Huitzilopotchli, de oppergod van de Azteken, en de andere aan Tlaloc, god van de regen. De tempel had een grote centrale trap, waardoor de twee altaren met de basis verbonden waren. Meer dan honderd groepen van offerobjecten werden bij de Grote Tempel gevonden. Verrassend genoeg is het overgrote deel van de 6000 opgegraven voorwerpen niet Azteeks, maar afkomstig van verschillende regio's van Mexico, vooral uit het zuiden. Deze voorwerpen tonen de belangrijkheid van de tempel als ritueel en politiek centrum waar alle tribuut naartoe gebracht werd. Opgravingen aan de Grote Tempel hebben de archeologen in staat gesteld de Azteken beter te begrijpen en de kwaliteit en diversiteit van de kunst te waarderen. Twee voorbeelden tonen dit heel duidelijk aan : de buitengewone levensgrote terracotta beelden van een Arend-krijger en Mictlantecuhtli, de god van de dood. Belasting en schatkist We weten uit bewaarde manuscripten dat de Azteken 6

7 schatting inden van verschillende gebieden in Mexico die onder hun gezag vielen. Het grootste deel van deze tributen waren landbouwproducten zoals katoen, maïs en bonen, die in en rond Mexico-Tenochtitlan geproduceerd werd. Schatplichtigen moesten ook bepaalde hoeveelheden waardevolle goederen maken. Volgens de tribuutlijst in de Codex Mendoza waren dit o.a. jaguarvellen, hertenhuiden, rubber, veren, goud, jade, turkoois, zeeschelpen, krijgerkostuums en zelfs levende arenden. Een aantal buitengewoon mooie voorwerpen, versierd met turkooizen mozaïeken zijn nog overgebleven. In bepaalde gevallen werden kleine stukjes turkoois bevestigd op ronde houten platen om schilden te vormen, versierd met afbeeldingen zoals ze in codices terug te vinden zijn. Het British Museum is de trotse bezitter van een menselijke schedel, bedekt met turkoois en ligniet, die de god Tezcatlipoca voorstelt. Veren schilden, waaiers en hoofdtooien werden ook erg gewaardeerd. Er zijn ook voorbeelden van fijn aardewerk waarvan men dacht dat ze gereserveerd waren voor de Azteekse heerser zelf. Het is vooral belangrijk te beseffen dat de Azteken grote opportunisten waren. Zij herkenden heel snel de specifieke vaardigheden van de verschillende regio's. Mixteken van zuid-mexico, beroemd voor hun goudsmeedkunst en hun schrijverstalent maakten fijne gouden juwelen en codices en de volkeren van de regio Puebla en Cholula waren vooral bekend voor het maken van aardewerk. Zij werden gehuisvest in Mexico-Tenochtitlan waar zij kunst en rituele objecten produceerden als gebruiksvoorwerpen voor de Azteekse heerser en zijn uitgebreide hofhouding van priesters en edelen. De invloed van de Spanjaarden Kunst uit de veroveringsperiode toont aan hoe twee totaal verschillende culturen, de Oude (Spanje) en Nieuwe (Mexico) Wereld, elkaar hebben beïnvloed. Spaanse monniken, vooral de fransiskanen, dominicanen en augustijnen, bouwden grote kloosters waar zij grote aantallen Mexicanen, Azteken incluis, doopten en indoctrineerden. Mexicaanse kunstenaars werden gebruikt bij het bouwen, versieren en bemeubelen van deze gebouwen. Die vermengden hun eigen vaardigheden met de Europese pictorale eisen. Muurschilderingen werden gemaakt om interieurs van 16e-eeuwse kerken te versieren waarbij dikwijls heel duidelijke vóór-spaanse iconografische kenmerken bewaard bleven. Veren, een hooggewaardeerd materiaal, werden gebruikt om verfijnde schilderingen te maken en om christelijke rituele NIEUWSBRIEF - Nr objecten zoals kelken en monstransen te versieren. Stenen van de pyramides werden herbruikt om de kathedraal van Mexico-stad te bouwen. In andere gevallen werden stenen beelden veranderd in doopfonten of zuilen. Wat we weten van de Azteekse religie en gemeenschap is afkomstig uit de codices of geschilderde boeken die nu nog bestaan. In deze manuscripten gebruikten de Azteken geen alfabetisch schrift, maar pictogrammen. In de koloniale periode werden deze boeken verder geschreven voor de Spaanse monniken die de geschiedenis en de cultuur van de Mexicanen wensten te documenteren, bijv. De Codice Florentino door de franciskaan Bemardino de Sahagón. Deze boeken verschaffen een alternatieve versie van de geschiedenis en de daaropvolgende verovering van Mexico, zoals die werd weergegeven door Spanjaarden zoals Hemán Cortés en Bemal Diaz del Castillo. Ook werden boeken geschreven door de inheemse bevolking. Die boeken werden in de koloniale hoven gebruikt als wettelijke documenten voor het bewaren van eigendomsrechten. Deze documenten dikwijls dikwijls geschreven op Europees papier en in boekvorm. Weinig precolumbiaanse boeken zijn overgebleven, daar velen vernietigd werden in de vroeg-koloniale periode, daar de Spanjaarden vreesden dat hun inhoud nogal subversief was. Verdere lectuur: Richard Townsend, The Aztecs, London (fhames and Hudson), Michael Coe, Mexico: from the Olmecs to the Aztecs, London (fhames and Hudson), 1994 (4th edition). Esther Pasztory, Aztec Art, New York (Harry N. Abrarns), Serge Gruzinski, The Aztecs: Rise and Fall of an Empire, London (fhames and Hudson), Gordon Brotherston, The Painted Books of Mexico: Codices in UK Collections and the World they Represent, London (British Museum Press), Eduardo Matos Moctezuma, The Great Temple of the Aztecs, London (fhames and Hudson), Bemal Diaz del Castillo, The Conquest of New Spain, Harmondsworth (Penguin),

8 1NF0 RAYMOND PAESHUIS MUZIEK Bafochi: folkloristisch ballet uit Chili Geïnspireerd door de verschillende culturen die leven in Chili, ontstond in 1987 het Folkloristisch Ballet van Chili. Het repertorium van deze groep is een reis vol licht, kleuren, beweging en muziek, door de verschillende streken van het land en hun gewoontes en tradities heen: de wervelingen van de nationale dans 'cueca', de melodieën van de kenas, charangos en de voorouderlijke gewoontes en mythologie van de Aymara-cultuur. Ze nemen ons mee op de ritmes en de diepe klanken van de Arauco, met de spelen en de rituelen van de Mapuche-cultuur. Waar: Zuiderpershuis Antwerpen. Waalse Kaai 14. Wanneer: zondag 6 oktober 2002 om 19u. Inkom: 15 Euro VVK - 18 Euro Kassa Meer info: Tango-muziek, door Sandra Luna en trio (Argentinië) Waar: Zuiderpershuis Antwerpen. Waalse Kaai 14 Wanneer: zondag 20 oktober 2002 om 20u30. Inkom: 12,50 Euro VVK - 15 Euro Kassa Meer info: Gaucho-muziek uit Argentinië met Omar Moreno Palacios & Ernesto Snajer. Waar: Zuiderpershuis Antwerpen. Waalse Kaai 14 Wanneer: donderdag 12 december Verdere gegevens ontbreken voorlopig. Info: Middagconcert 'Rootsmuziek' uit het zuiden van de U.S.A. Waar: Muziekinstrumentenmuseum Brussel. Gebouw Old England, Kunstberg. Wanneer: vrijdag 4 oktober om 13u Inkom: 5 Euro Info Sexteto Tanguedia speelt Astor Piazolla Waar: Rataplan, Borgerhout-Antwerpen. Wijnegemstraat 27, 2140 Borgerhout. Wanneer: woensdag 2 oktober en donderdag 3 oktober, telkens om 20.30u Inkom: 9 Euro Info en reservatie: Ghalia Benali en Timnaa. Zij brengen een vlechtwerk van Arabische, Arabo Andalousische, Flamenco en Indische klanken. De Tunesische Berberzangeres Ghalia Benali (een streling voor het oor én het oog) mengt klassieke Arabische teksten met volkse poëzie en Spaanse gezangen. Waar: Rataplan, Borgerhout-Antwerpen. Wijnegemstraat 27, 2140 Borgerhout. Wanneer: vrijdag 18 oktober om 20.30u Inkom: 9 Euro Info en reservatie: *** In de reeks uitzendingen van 'De Wandelende Tak' (VPRO Radio 4) noteren we op 7 oktober 2002 'Rumbatá' een live optreden van de salsagroep Rumbatá geleid door de de Colombiaanse percussionist Jaime Rodriguez met musici uit diverse windstreken. Op 18 november 2002 'Mambo' schetst Alois Broeke de ontwikkeling van de meest dynamische Cubaanse muziekvorm ooit. TENTOONSTELLINGEN Tentoonstelling & cuturele wandeling met als thema "Peru" "Peru, fascinatie en inspiratie... " is een tentoonstelling over de diversiteit in cultuur, natuur en bevolking van Peru. Wanneer: de volledige maand november open op alle werkdagen Waar : Stadhuis van Oostende - centrale inkomhall. In het kader van wordt op 15 november om u. een culturele wandeling georganiseerd doorheen de stad Oostende met als thema "Peru". In een 3-tal praatcafé's worden ook daar foto's tentoongesteld. De fotografe Rita Lammertyn zal de foto's toelichten en enkele beknopte anekdotes vertellen over haar reizen doorheen Peru. Daarnaast zullen Peruaanse teksten voorgelezen worden en komt er ook een Peruaanse over haar land spreken. Meer info : rita.lammertyn@pandora.be 8

9 AzJeken & Maya 's Waar: Stedelijk Museum St-Niklaas. Zwijgershoek Wanneer: tot 27 oktober alle dagen (behalve maandag) van u zondag van 10-17u Toegangsprijs: 5 Euro (toegang tot alle collecties van de Stedelijke Musea) Info: CURSUSSEN De Inca, historische achtergronden. Ingericht door Amarant. Docent is Sander Spanoghe. Waar:-Jubelparkmuseum Brussel. Jubelpark 10 zaterdagen 28 sep. & 12, 19, 26 oktober telkens om 14u -UFSIA Antwerpen. Rodestraat 14 zaterdagen 9, 16, 23, 30 november telkens om 14u -Buurthuis Oude Dekenij Kortrijk. St- Maartens-kerkhof 8 NIEUWSBRIEF - Nr woensdagen 27 november & 4, 11, 18 dec. telkens om 19.30u -C.C. De Werf, Aalst. Molenstraat 51 woensdagen 9, 16, 23 oktober en 6 november telkens om 19.30u Cursusgeld: 41 Euro (leden) - 47 Euro (niet-leden) Info en inschrijvingen: i Op zoek naar Eva, de oer-moeder; over prehistorie, wetenschap en onszelf Ingericht door Bleker-ik. Docent is de historicus André Bogaert. Waar: Bleker-ik Antwerpen. Breughelstraat Wanneer: donderdagen 3, 10, 17, 24 oktober telkens om20u Cursusgeld: 33 Euro Info en inschrijvingen: elcker-ik@pandora.be ROADS TO WAR AND PIPES OF PEACE Conflict and Cooperation in the Americas, Past and Present Symposium organized by the Société des Américanistes de Belgique Brussels: NOVEMBER 2002 Saturday morning- Genera! session 8hl5-12h30 Welcome address by the Dean of the ULB, the President of the SAB and the President of WA YEB (European Association of Mayanists) 1. conference by H. Bischof (Reiss Museum, Manheim). Conflits précolombiens et données archéologiques. 2. conference by N. Grube (University oftexas, Austin). The Maya rhetoric of war. 3. conference by Ph. Jacquin (Université de Lyon II). Anthropologie de la guerre en Amérique du Nord, XVIIe s. : l' exemple indien. 4. conference by A.-C. Taylor (CNRS, Paris). Ethnologie du conflit dans les basses terres d'amérique du sud. Saturday afternoon 14h-17h Room A Y The Maya World : 5. Eberl (New Orleans, USA) and Prager (Bonn, Germany): Bolon Yokte K'u - maya conception of war, conflict and the underworld. 6. Safronov (Moscow State University, Russia): Military expansion of Siyajchan kingdom. 7. Tokovinine (Moscow State University, Russia): The dynastie struggle and the sajaloob. 8. Caso Barrera (INAH, Mexico) : Resistencia Itza contra la dominación hispana. 9. Liljefors Persson (Lund University, Sweden): Maya warremembrance. 9

10 Room AY History and Anthropology of conflict in North America : 10. Laugrand (Université Laval, Canada): Angakkumiq et ilisimiq: mécanismes de l'agression chamanique. 11. Servais (UCL, Belgium) : Jésuites et Anishinaabeg: alliances et conflits. 12. Steitz (Breisach, Germany): Indian gaming: does the New Buffalo bring new conflicts to Indian country? 13. Gil Marofio (INAH, Mexico): Rivalidades y alianzas de indias de Califomia tras la mirada de J. Anza. 14. Acufia Delgado (Universidad de Granada, Spain): La resistencia cultural mantenida con estrategias de no violencia: el caso Raramuri. Sunday morning 9h- 12h Room AY The Aztec Empire : 15. Dyckerhoff (Bonn, Germany): Xochiyaoyotl, la "guerra florida" de los aztecas. 16. Batallo Rosado (Universidad Complutense de Madrid, Spain): La guerra civil Mexica: la conquista de Tlatelolco a traves de las fuentes indigenas. 17. Peperstraete (ULB, Belgium): Le vice-roi Tlacaelel, chef de guerre et réformateur d'exception: une analyse critique. 18. Graulich (ULB, Belgium): Conflits au travers des sources ethnohistoriques aztèques. 19. Flores Hemandez (Universidad de Aguascalientes, Mexico) : La milicia indiana segun Bemardo de V argas Machuca. 20. Justina Olko CWarsaw University, Poland): Royal Messengers and Negociations of Peace. Warlike Behaviors of the Aztec Elite. Room A Y History and Anthropology of conflict in South America : 21. Navet (Université de Strasbourg, France): Les Makan, une société guerrière chez les Emerillon de Guyane française. 22. Gil Garcia (Universidad Complutense de Madrid, Spain) : Batallas del pasado recreadas en el presente en Nor Lipez, Bolivia. 23. Ordian Hemandez (Universidad de Mexico, Mexico) : El oro verde, la nueva conquista de los Altos y Selva de Chiapas. 24. Malengreau (FNRS-ULB, Belgium) : San carlinos et san pablinos: la construction et la contestation de frontières intercommunautaires des Andes de Chachapoyas. 25. Rodriguez (U.N.L.P. Argentina) : Matacas. 26. Olivari Ortega (Universidad de Lima, Peru): Criollos vs Andinos. Sunday afternoon 14h- 17h Room AY Conflict and Alliances through the Archaeological Remains: 27. Solanilla (Universidad de Barcelona, Spain): La colección de cerámicas de Casas Grandes de los MRAH de Bruselas. 28. Couvreur (ULB, Belgium) : Tlaloc, dieu Teotihuacan de la guerre. 29. Reindel (Deutsche Archäologische Institute, Germany): Pinchango Alto: a gold miners settlement in Pal pa. 30. Feltham (University of Liverpool, U.K.): Conflictos en Lurin. 10

11 BIBLIOTHEEK IN DE KIJKER RAYMOND PAESHUVS Eindelijk is het dan zover... de bibliotheek van ons Instituut en de begeleidende catalogi zijn operationeel. Het huishoudelijk reglement, met de uitleenmodaliteiten verscheen reeds in een vorige Nieuwsbrief. Maar om het geheugen op te frissen, geven we hier nogmaals de verschillende punten. Huishoudelijk reglement 1. Leden 1.1. De bibliotheek staat gratis ter beschikking van de leden. 1.2 De uitleentermijn bedraagt vier weken Tijdens de vierde week en na afspraak kan de uitleenperiode met maximaal vier weken verlengd worden Bij overschrijding van de uitleentermijn wordt een vergoeding van 1 euro per week en per item aangerekend Bij elke ontlening wordt een waarborg van 10 euro per boek en diareeks en 5 euro per tijdschrift gevraagd Bij verlies of beschadiging wordt de volledige, actuele vervangwaarde aangerekend, vermeerderd met administratiekosten Door de ontlening verklaart de ontlener kennis te hebben van en akkoord te gaan met het reglement. 2. Niet-leden 2.1. Niet-leden betalen 10 euro per ontlening De hoger vermelde punten 1.2 tot en met 1. 7 gelden ook voor niet-leden. 3. Praktische afspraken voor de ontleningen 3.1. Voor de praktische afspraken moet contact opgenomen worden met Rita Lammertyn (tel.: 03/ ) na 19 uur, of en naar rita.lammertyn@pandora.be 3.2. Voor inlichtingen over de ontleningen en de inhoud van de bibliotheek kan men steeds terecht bij Raymond Paeshuys (tel.: 03/ ) Het blijft voorlopig een zeer bescheiden bibliotheek met slechts een 412 afzonderlijke titels. Daarom werd via de standcatalogus en de verschillende klappers het bezit zo grondig mogelijk ontsloten. Wij hopen wel, dankzij giften en aankopen, het huidige bibliotheekbestand jaarlijks te kunnen laten aangroeien. Deze aanwinsten zullen dan in een Nieuwsbrief worden toegelicht. Het zwaartepunt van onze bibliotheek ligt op dit ogenblik, vooral dankzij het tijdschrift 'Arqueologfa Mexicana', op de Maya-cultuur. Ook goed vertegenwoordigd zijn de verschillende Andesculturen, Meso-Amerika in het algemeen en de Inuit, en komt, zoals de statuten van de vereniging het trouwens vereisen, de huidige problematiek in haar verschillende facetten vrij goed aan bod. Wij willen terloops aanstippen dat verdere informatie steeds kan geput worden uit de toch vrij aanzienlijke documentatie van ondergetekende. Een vraagje van U kan misschien door ons beantwoord worden of zelfs uitgroeien tot een artikeltje in dit tijdschrift. Catalogus Deel l Standcatalogus Elk boek, tijdschriftnummer of diareeks kreeg een eigen en uniek standnummer. Dankzij dit unieke nummer is elk werk gemakkelijk te vinden, op te vragen en terug te plaatsen in de bibliotheek en in de verschillende klappers wordt naar dit standnummer verwezen. De standcatalogus geeft per item de auteur(s), de titel of de titels van de verschillende artikels in geval van een tijdschriftnummer of een samengesteld werk, de ondertitel, plaats van uitgave en uitgeverij (behalve voor tijdschriften), jaar van uitgave, het aantal bladzijden en een aanduiding wanneer het werk geïllustreerd is (geïll.). Vb. 27 (=standnummer) Baudot, Georges. Utopie et histoire aumexique; les premiers chroniqueurs de la civilisation mexicaine ( ). Toulouse, Ed. Privat, blz., geïll. 11

12 In een laatste veld en tussen ( ) zijn telkens de verschillende klappers vermeld. De volgorde is steeds: (Volk, cultuur of taal/ Geografische klapper/ trefwoorden). Dit veld geeft dus een summier overzicht van de inhoud van het betreffende werk. Om herhalingen te voorkomen is dit niet gebeurd voor het tijdschrift 'Arqueologia Mexicana'. De onderwerpen van deze tijdschriftnummers zijn wel opgenomen in de verschillende klappers. In ons voorbeeld '27' wordt dit: (Azteken/ Meso-Amerika- Mexico/ bronnen) 1. Auteurs Deel II. De verschillende klappers die verwijzen naar de standnummers 3. Geografische klapper Voor de indeling in cultuurgebieden- geografische regio's werd eveneens de indeling der hoger vermelde bronnen gevolgd. Noord-Amerika -Arctisch gebied -Subarctisch gebied -Noordwestkust -Noordoosten Noord-Amerika (=Grote Merengebied- -Noordoostelijk Bosland) -Vlakten en Prairiegebied -Plateau -Grote Bekken(= Great Basin) -Californië -Zuidoosten Noord-Amerika -Zuidwesten Noord-Amerika (incl. Noord-Mexico) Alfabetische klapper met de familienaam en de voornamen van alle auteurs. De eerste voornaam is volledig weergegeven, terwijl van de tweede voornaam, voor zover teruggevonden, enkel een initiaal werd opgetekend. 2. Volk, cultuur en taal Alfabetische lijst van de besproken volken, culturen en talen. Vb. Cantona (als site/cultuur) (=standnummers) Voor de schrijfwijze van de namen werden drie handboeken (Handbook of North American Indians/ Handbook of Middle American Indians/ Handbook of South American Indians) en de cultuurkaarten "Indians of North America" (bijlage van Nat. Geographic Mag. December 1972) en "Indians of South America" (bijlage van Nat. Geographic Mag. Maart 1982) geraadpleegd en gecombineerd. Enkel voor de 'grote drie' (Maya, Azteken en Inca) werd nog een verdere indeling op steden/regio's en trefwoorden samengesteld. Bij de algemene werken (vb. Rutherford, Ward. Sjamanisme [standnummer 47]) werden al de geciteerde volken niet vermeld; dit zou te ver leiden en onoverzichtelijk worden. Bij het zoeken naar een bepaald volk dient men dus ook in de 'Geografische klapper' de respectievelijke regio-algemeen te raadplegen. Midden-Amerika -Meso-Amerika -Centraal-Amerika (=Centraal- en Zuidelijk Midden- Amerika) 'Zuid-Amerika -Caribisch gebied(= Grote- en Kleine Antillen) 12

13 -Noordwesten Zuid-Amerika (Noordelijk Venezuela en Colombia) -Amazonia -Oostelijk Zuid-Amerika (incl. het oosten van Bolivia en Paraguay) -Andesgebied -Gran Chaco -Zuidelijk Zuid-Amerika (La Plata-deltagebied, Pampa's, Patagonië, Zuid-Chili en Vuurland) Volken van een bepaald land kunnen dus in verschillende regio's terug te vinden zijn. Vb. Bolivia: noord B. > Amazonia zuidwest B. > Andesgebied oost B. > Oostelijk Zuid-Amerika zuidoost B. > Gran Chaco 4. Trefwoorden NIEUWSBRIEF - Nr Zeker wat 4.1 betreft is dit de meest subjectieve van alle klappers. Er werd gebruik gemaakt van bestaande lijsten en registers uit verschillende bronnen, zoals: K. Birket Smith: 'De weg der beschaving'; Panoff, M. & M. Perrin: 'Dictionnaire de l'ethnologie'; 'Het leven der volken'; Ch.F. Feest (red.): 'Noord-Amerikaanse Indianen' en Haviland, William A.: 'Culturele antropologie'. Verschillende trefwoorden (o.a. acculturatie, assimilatie, etniciteit, indianisme, indigenisme) vragen een nadere verduidelijking. Dit is stof voor een volgend artikel in de Nieuwsbrief. 5. Klapper op de geëxcerpeerde tijdschriften 6. Klapper op de verschillende diareeksen 4.1 Zakelijke trefwoordenklapper 4.2 Klapper op personen en families GEDENKPLAAT VOOR JOOS DE RIJCKE JOS MARTENS In 1998 was het 500 jaar geleden dat Joos de Rijcke geboren werd in Mechelen. In Ecuador is hij een nationale held, in eigen land een illustere onbekende. Hij arriveerde als franciscaans missionaris in Quito, dag op dag een jaar na de verovering van de stad door de Spaanse conquistadores. Van hieruit schreef hij reeds aanvang 1536 het eerste en oudste bewaarde Nederlandstalig reisverslag over Tawantinsuyu, het lncarijk, naar zijn familie. In het collectieve geheugen van de Ecuadoranen blijft hij voortleven als de man die voor het eerst graan invoerde in de Nieuwe Wereld, nieuwe landbouwmethodes introduceerde en zijn hele lange leven in de bres sprong voor de rechten van de Inheemse bevolking. In zijn leven speelde het Lot -of het toeval- een grote rol. En na zijn dood eveneens. De Leuvense hoogleraar Spaanse literatuur C. De Paepe, die op zoek was naar literaire sporen van twee eeuwen Spaanse bezetting in onze streken, ontdekte in de jaren zeventig over de Rijcke een heel dossier, waarvan men dacht dat het vernietigd was bij de beruchte brand van de Leuvense bibliotheek, in augustus 1914 door de Duitsers aangestoken (Martens 1998). Een zeldzaam voorbeeld van historisch serendipiteit*! In juli 2000 werd voor Joos de Rijcke in Gent een fraaie bronzen gedenkplaat onthuld, die op 2 maart 2002 een plaats kreeg naast die van zijn ordebroeder Pedro de Gante aan de gevel van het pas gerestaureerde justitiepaleis. Dit gebeurde tijdens een korte plechtigheid, met toespraken van Paul Ghijsels en goevemeur Balthazar. Indien u denkt dat u een groot gedeelte van bovenstaande tekst al eens eerder in ons tijdschrift las, dan hebt u het bij het rechte eind. Het Instituut voor Amerikanistiek heeft de Joos de Rijcke-herdenking vanaf het prille begin gevolgd. Prof. De Paepe en Paul Ghijsels waren sprekers in 1996, toen de plannen nog maar pas vorm begonnen te krijgen. Als aandeel van het onderwijs werkte Jos Martens een internetproject uit met leerlingen, dat in 2000 bekroond werd met de Prijs van de Minister van Onderwijs. De website werd met stevige logistieke steun van ons instituut verwezenlijkt (o.a. met foto's van Rita Lammertyn) en zal in de toekomst nog worden bijgewerkt. *serendipiteit: terwijl men op zoek is naar iets, onbedoeld iets totaal anders vinden. Genoemd naar het sprookje De drie prinsen van Serendip. 13

14 Gedenkplaat Joos de Rijcke Foto: Jos Martens Gedenkplaat Pieter van Gent Foto: Jos Martens 14

15 RECENT VERSCHENEN RAYMOND PAESHUYS TIJDSCHRIFTEN Archaeology. 2002, 2 (mrt-apr) Popson, Colleen P. Grim rites of the Moche; excavations at a pyramid site in northern Peru yield evidence of gruesome ritual sacrifice. Blz , geïll. Haslett, John F. & C.M. Smith. In the wake of ancient mariners; riding on replica sailing rafts, modern-day navigators retrace the routes of ancient Ecuadorian seafarers. Blz , geïll. Archaeology. 2002, 3 (mei-jun) Gidwitz, T. Doyenne of Mayanists; Mede Greene Robertson bas spent a lifetime chronicling Mesoamerican art. Blz , geïll. P(opson), C(olleen) P. Savoring an old seducer. Blz , geïll. (etnobotanie- chocolade) Archaeology. 2002, 4 (jul-aug) Barker, Alex W. Myths & monsters. Blz , geïll. (Moundbuilders 0 Southeastern Ceremonial complex/ Noord-Am.- V.S./ godsdienst) Kepecs, Susan. Mammoth for dinner; a tasty debate about early humans in lee Age Wisconcin. Blz , geïll. (Paleo-Indianen/ Noordoosten Noord-Am./ voedsel) Archéologia. 2002, 391 (jul-aug) C(rançon), S(ophie). Guatemala: des bloes de jade "gros comme des bus". Blz. 7, geïll. Meyer, Laure. De I' Alaska à la Terre de Feu. Blz. 8, geïll. (Over de tentoonstelling 'Symboles sacrés: ans d' art des Amériques'. Deze tentoonstelling loopt te Rouen, van 25 oktober 2002 tot 13 januari 2003, te Lyon van 20 februari tot 28 april 2003 en te Rennes van 28 mei tot 18 augustus 2003) Archeologie magazine. 2002, 3 (jun-jul) de Bock, Edward K. Archeologen onderzoeken ontdekte Andesstad. Blz , geïll. (Pre-Inca- en Incastad Corihuayrachina) Concilium. 2002, 3 Suess, Paulo. De strijd om moderne en oude rechten; de dertig jaar van de Missionaire raad voor inheemse volken (CIMI). Blz (Amazonia- Brazilië/ huidige problematiek 0 godsdienst) Geographical mag. 2002,9 Honigsbaum, Mark. Quito, centre of the ancient world; (1.500 B.C.) archaeoastronomy in Ecuador. Blz , geïll. L ' Histoire. 2002, 267 (jul- aug) Jacquin, Philippe. Dröles de jeux chez les Indiens. Blz. 12, geïll. (Noord-Am. alg./ oorlog) National geographic. 2002,june Morell, V. Andes empires. Blz , geïll. (Huari 0 Tiahuanaco) National geographic; Nederland - België. 2002,juni Morell, V. Heersers over de Andes. Blz , geïll. (Huari 0 Tiahuanaco) National geographic; Nederland - België. 2002, juli O'Neill, T. Muurkunst van de Maya' s. Blz , geïll. National geographic. 2002, august Gore, Rick. Tuis is the face that's changing a thousands minds. Niet gepag., geïll. (Georgië/ Homo habilis Dmanisi) National geographic; Nederland - België. 2002, aug. Gore, Rick. Dit gezicht zet de mensheid op een ander spoor. Blz. 2-11, geïll. (Georgië/ Homo habilis Dmanisi) Natura! history , vol. 110, JO Lutkehaus, Nancy C. American Icon. Blz , geïll. (culturele antropologie 0 M. Mead) Natura! history. 2002, vol. 111, 1 (feb) Nicholson, Rob. Flowers of evil; potent chemicals lurk bebind some of South America's most alluring blossoms (Brugmansia). Blz , geïll. (Zuid-Am.- alg./ etnobotanie) Davis, Wade. The father of ethnobotany. Blz. 22, geïll. (etnobotanie 0 R.E. Schultes) 15

16 Science. 2002, vol. 296, 5575 Moffat, Anne S. South American landscapes: ancient and modem. Blz , geïll. (Marajo-eiland/ Amazonia- Brazilië/ ecologie) Science. 2002, vol. 297, 5578 Bolter, M. & A(nn) Gibbons. Were 'Little People' the first to venture out of Africa? Blz , geïll. A new skull of early Homo from Dmanisi, Georgia. Blz , geïll. (Georgië/ Homo habilis Dmanisi) Science. 2002, vol. 297, 5579 Gibbons, Ann. First member of human family uncovered. Blz , geïll. (Tsjaad/ Tournai-hominide) Science. 2002, vol. 297, 5583 Mann, Charles C. The forgotten people of Amazonia. Blz (Marajo 0 Açutuba 0 Santarem/ Amazonia- Brazilië/ archeologie) Science. 2002, vol. 297, 5584 Balter, Michael. 'Speech gene' tied to modem human. Blz (taal) Science & Vie. 2002, 1018 (jul) Lima, Pedro. Chachapoyas, la perle qui accrochait ses momies aux nuages. Blz , geïll. (Chachapoya/ Andesgebied- Peru) Vergeten volken. 2002, 62 (mei-jun) Bosman, J. Duurzame ontwikkeling en intellectuele eigendomsrechten. Blz (etnobotanie 0 geneeskunde 0 ecologie) Roberta Blackgoat Blz. 9. (Navajo/ huidige problematiek) Korte berichten: Anishinaabey (Saulteaux)/ Guatemala (huidige problematiek)/ Colombia (Embera)/ Canada (Innu)/ Nunavut (Inuit-film). Blz 'Zoo , vol. 67, 4 Roden, Catherine & Hilde Vervaecke. BljZON-der onderzoek; bison project. Blz , geïll. (Noord-Am. alg./ etnozoölogie) BOEKEN Dewar, Elaine. Bones: discovering the First Americans. New York, Carrol & Graf, ($ 30) *Jones, David M. & Brian L. Molyneaux. De mythologie van Amerika. Utrecht, Veltman, blz" geïll. (ISBN 90/5920/018/7 - Amerika alg./ godsdienst/ met alfabetisch lexicon op stamnamen, goden e.d.) *Landverhuizers; Antwerpen als kruispunt van komen en gaan. Z.p., Pandora, blz., geïll. Met: J. Everaert. Landverhuizers op doortocht; Antwerpen en de transatlantische migratie. Blz. 9-15, geïll. (ISBN 90/5325/192/8-20 Euro) *Lewis, B.R. De geschiedenis en de cultuur van de Azteken. Deltas, blz. (ISBN 90/243/8168/1-9,95 Euro) *Saunders, N.J. De geschiedenis en de cultuur van de Inca's. Deltas, blz. (ISBN 90/243/8169/X - 9,95 Euro) *Shuter, Jane. Mesa Verde. (Harmelen), Corona, blz., geïll. (ISBN 90/5495/379/9-12,75 Euro) *Van Rijn, Frank. Revanche in de Andes; 1001 redenen om terug te gaan naar Zuid-Amerika. Rijswijk, Elmar, blz" geïll. (ISBN 90/389/1254/4-16,50 Euro - Zuid-Am. alg./ reisgidsen) *Wood, Michael. De Conquistadores. Utrecht, Kosmos - Teleac, (ISBN 90/215/3552/1-29,99 Euro - Azteken 0 Inca/ Amerika alg. 0 El Dorado) * Zimmerman, Larry J. Indianen uit Noord-Amerika; trance en extase, zieners, sjamanen en oplichters, geesten van de aarde en de hemel. Kerkdiel, Librero, blz" geïll. = Geloof en rituelen. (ISBN 90/5764/204/2-6,95 Euro) Alle tijdschriftartikels én de met * aangeduide boeken zijn via het Instituut voor Amerikanistiek te raadplegen. Verdere inlichtingen: Raymond Paeshuys tel: