Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar VIII Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) voor het jaar 2006 Nr. 244 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETEN- SCHAP Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 20 juni 2006 Met deze brief informeer ik u over de uitkomsten van twee onderzoeken die ik heb toegezegd in mijn brief van 13 oktober 2005 ( VIII, nr. 35) naar aanleiding van het Algemeen Overleg van 29 september van dat jaar ( VIII, nr. 44). Het betreft een onderzoek naar de werking van de boekenmarkt en een onderzoek naar de gedragscode schoolkosten voortgezet onderwijs. Deze onderzoeken treft u bij deze brief aan. 1 Tevens informeer ik u over de voortgang van een aantal onderwerpen (BTW op schoolboeken, reiskosten in het mbo, onderzoek digitalisering leermiddelen). Tot slot schets ik u hoe ik uitwerking geef aan de motie van uw Kamer die in november 2005 is ingediend tijdens de behandeling van het wetsvoorstel in verband met het afschaffen van het lesgeld 2. Resultaten onderzoek naar de werking van de schoolboekenmarkt In de brief van 13 oktober 2005 heb ik aangegeven de schoolboekenmarkt niet afdoende transparant te vinden. Daarom heb ik Pricewaterhouse- Coopers (PwC) onderzoek laten verrichten naar de werking van de markt. Aan PwC is gevraagd een schatting te geven van de gebruikskosten voor ouders in 2005 van de schoolboeken VO, de waardeketen van schoolboeken VO in 2005 in kaart te brengen en een analyse te maken van verschuivingen in de bedrijfskolom tussen 2000 en De verkregen informatie schetst de werking van de schoolboekenmarkt, waardoor strategische verhoudingen van uitgevers, distributeurs, scholen en ouders en de verschuivingen sinds het loslaten van de vaste boekenprijs goed in beeld zijn gekomen. 1 Ter inzage gelegd bij het Centraal Informatiepunt Tweede Kamer. 2 Motie van het lid Hamer c.s , nr. 9. KST tkkst30300VIII-244 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2006 Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

2 Schatting van de gebruikskosten voor ouders in 2005 De gebruikskosten van schoolboeken per leerling zouden volgens PwC tussen 2000 en 2005 zijn toegenomen met 35 % (bruto stijging, niet gecorrigeerd voor inflatie). Per VO-leerling komen in 2005 de uitgaven voor schoolboeken neer op bijna 300,. Naar schatting en afgerond betaalden Nederlandse gezinnen een bedrag van 260 miljoen euro om hun kinderen te voorzien van schoolboeken. Er is sprake van een spreiding rondom dit gemiddelde, die afhankelijk is van schooltype, onder- of bovenbouw, mix van koop en huur van de boeken en voorkeuren van de docenten op de verschillende scholen. De grootste stijging deed zich vooral voor in de beginjaren van deze periode, mede onder invloed van de onderwijsvernieuwingen in het VO sinds Opbouw waardeketen en verschuivingen in de bedrijfskolom tussen 2000 en 2005 Om tot de opbouw van bovengenoemd bedrag te komen heeft PwC de rol van de uitgeverijen, distributeurs en scholen onder de loep genomen. De omzet (ex BTW) van de educatieve uitgevers steeg volgens PwC van 127 miljoen in 2000 naar 145 miljoen in Vanwege concurrentie overwegingen zijn door de Groep Educatieve Uitgeverijen (GEU) geen gegevens over de winstgevendheid van individuele uitgeverijen verstrekt. PwC raamt de bruto winstmarge van de uitgeverijen gemiddeld op 15 17%. PwC heeft redenen om aan te nemen dat dit gemiddelde in het jaar 2000 enigszins lager lag dan in De sector is sterk geconcentreerd; de vier grootste uitgeverijen hebben gezamenlijk een marktaandeel van 80%. De bruto winstmarge van de distributeurs is volgens PwC toegenomen van bijna 6% in 2000 tot circa 12% in In de jaren 2000/02 heeft namelijk een omvangrijke en sanerende vervanging van voorraden schoolboeken plaatsgevonden, die gepaard is gegaan met aanzienlijke afschrijvingen en extra kosten. Ook bij de distributeurs is sprake van grote concentratie. Twee grote aanbieders op landelijk niveau hebben gezamenlijk een marktaandeel van 60 70%; de overige aanbieders die op regionaal/lokaal niveau opereren zijn relatief klein. Distributeurs geven aan dat de onderlinge concurrentie is toegenomen. Er wordt melding gemaakt van een toegenomen rivaliteit in het verwerven van interne boekenfondsen (IBF) door distributeurs en een afnemende invloed van de kleinere boekhandels op het distributieproces van schoolboeken. De distributiesector is nog niet sterk beïnvloed door het loslaten van de vaste boekenprijs. Over marktaandelen van interne en externe boekenfondsen (IBF en EBF) lopen de meningen nogal uiteen. Gemiddeld wordt het aandeel van IBF in 2005 geschat op 30% en van EBF op 65%; de rest (5%) is zelfverzorging. 1 Bron: GEU incl. volwassenonderwijs). Deze omzetstijging is niet gecorrigeerd voor inflatie. De scholen zijn in toenemende mate overgestapt van een intern naar een extern boekenfonds. De school ontvangt van de distributeur een vergoeding voor de overname van het IBF. PwC wijst erop dat externe boekenfondsen de gebruikskosten voor de ouders verhogen. Scholen lijken vooral distributeurs steeds vaker tegen elkaar uit te spelen. De scholen wenden zich vooralsnog niet en masse direct tot de uitgevers om boeken te bestellen. Beslissingen over boeken voor een bepaald vak worden door leraren genomen op basis van kwaliteit en uitvoering van de boeken, waarbij de prijsgevoeligheid gering is. Wanneer deze besluitvormingsprocessen zich niet wijzigen, verwacht PwC dat de kosten ook in de toekomst zullen blijven stijgen. Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

3 Conclusies PwC Uitgevers, distributeurs en scholen hebben constructief meegewerkt aan dit onderzoek. Enkele kanttekeningen zijn op hun plaats. Het commerciële karakter van de boekensector maakt dat de informatie partieel is en dat alleen met gemiddelden kan worden gewerkt. Daarnaast zijn de gebruikskosten schattingen. De Schoolkostenmonitor 2006 (zie ook mijn brief van 13 oktober jl.) zal meer duidelijkheid scheppen over de gebruikskosten voor ouders. PwC ziet in de beschikbare informatie en de uitkomsten van de analyse geen aanleiding te vermoeden dat er in 2005, op basis van de gehanteerde gemiddelden, sprake is van excessieve prijsvorming uit hoofde van uitzonderlijke winstgevendheid door de gezamenlijke educatieve uitgeverijen en de gezamenlijke educatieve boekhandels, die schoolboeken ontwikkelen en produceren voor het voortgezet onderwijs. Over deelmarkten en individuele uitgevers heeft PwC geen adequate gegevens en daarom ook geen oordeel. Hoewel er sprake is van concentratie binnen de geledingen van de bedrijfskolom, concludeert PwC dat dit niet betekent dat concurrentie afwezig is of dat er geen ruimte is voor nieuwe toetreders. Toetreding is echter niet eenvoudig, gelet op de hoge investeringen en de reputatie die moet worden verdiend. Dit geldt vooral voor het uitgeefsegment van de grotere en complexere leermethoden. Toetreding tot de markt van landelijke distributie en verhuur is niet eenvoudig vanwege de schaalvoordelen die de bestaande aanbieders in de loop der tijd hebben weten op te bouwen. Resultaten onderzoek naar de acceptatiegraad van de gedragscode door TNS NIPO TNS NIPO heeft vorig jaar onderzoek gedaan naar de acceptatiegraad van de gedragscode schoolkosten die februari 2005 is vastgesteld door de gezamenlijke besturen-, management- en ouderorganisaties met uitzondering van het VOO. Hiertoe zijn eerst 223 directeuren en schoolleiders voortgezet onderwijs kort telefonisch geënquêteerd. Van het totaal aantal scholen zegt 68% de inhoud van de gedragscode te kennen, 22% kent de code van naam en 10% heeft nog nooit van de code gehoord. Van de scholen die de gedragscode kennen, zegt 61% dat zij er ook mee werken. Op het totaal van de scholen zou dat betekenen dat zo n 55% met de code werkt. Ter verdieping van de telefonische enquête heeft met 12 directeuren/ schoolleiders een interview plaatsgevonden over de wijze waarop de school met schoolkosten omgaat. Daarnaast zijn 6 gesprekken gevoerd met ouders die in de MR zitten. Gezien het beperkte aantal geïnterviewden en de indicatieve uitkomsten, moeten deze resultaten met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Alle scholen zien het belang in van transparantie en beheersbaarheid van de schoolkosten, de opbouw van de kosten moet inzichtelijk zijn voor de ouders. Scholen verschillen sterk in de wijze waarop kosten voor ouders beheersbaar en transparant worden gehouden. Wat betreft transparantie is er verschil in het gebruik en de inzet van kanalen om schoolkosten inzichtelijk te maken. Aandachtspunten zijn de problemen die scholen ervaren bij het hanteren van de kostenverdeling in de gedragscode. Tot slot blijkt uit de interviews dat scholen die de gedragscode (nog) niet onderschrijven, wel degelijk schoolkostenbeleid kunnen hebben. TNS NIPO geeft aan dat de opbrengst van meer communicatie over de gedragscode en het verspreiden van voorbeelden hoe de gedragscode goed toe te passen waarschijnlijk zal leiden tot grotere acceptatie. Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

4 Acties scholen Alle partijen die de gedragscode in februari 2005 ondertekenden, hebben mij in februari 2006 per brief geïnformeerd over de huidige stand van zaken. Een afschrift van deze brief treft u ter informatie aan. 1 Door de inspanningen van de ondertekenaars van de gedragscode in de richting van de scholen is vooruitgang geboekt. Op 10 februari 2006 is het aantal scholen dat de gedragscode onderschrijft opgelopen van 70 (stand van zaken TNS NIPO onderzoek) naar 250. Betrokken partijen geven aan dat eerst meer helderheid moet komen over de concrete activiteiten van scholen, alvorens een «witte lijst» van deze 250 scholen te publiceren. Ik zal daarom partijen die de gedragscode hebben ondertekend, vragen mij in het najaar te informeren over de stand van zaken bij scholen die zich hebben gemeld voor de «witte lijst». De ondertekenaars van de gedragscode kondigen in hun brief acties aan die, in mijn ogen, vrijwel naadloos aansluiten op de conclusies uit het onderzoek van TNS NIPO. Ik acht dit een goede ontwikkeling, die ik actief wil ondersteunen. Ik heb hiervoor de reguliere ondersteuningsinstellingen gevraagd de scholen door een gericht ondersteuningsaanbod te faciliteren bij het uitvoeren van de gedragscode. De opzet en uitwerking van dit ondersteuningsaanbod zal in samenspraak met de ondertekenaars van de gedragscode plaatsvinden. Ik ben het met partijen eens dat een proces van bewustwording niet van de ene op de andere dag kan worden gerealiseerd. Verdere ondersteunende acties door het onderwijsveld en individuele scholen zijn dan ook nuttig en noodzakelijk. Schoolkostenmonitor 2006 De tweejaarlijkse schoolkostenmonitor blijft hét periodieke instrument om de ontwikkeling van de schoolkosten in beeld te brengen. De schoolkostenmonitor 2006 zal voor de eerste keer ouders én scholen bevragen over de ontwikkeling van de schoolkosten. Daardoor kunnen de kosten op een betrouwbare en valide wijze in kaart worden gebracht. De onderzoeksresultaten zullen tevens moeten dienen als handreiking aan scholen om zich te positioneren ten opzichte van andere scholen. Daardoor wordt benchmarking mogelijk. De schoolkostenmonitor zal in het najaar 2006 worden uitgevoerd. BTW op digitale leermiddelen 1 Ter inzage gelegd bij het Centraal Informatiepunt Tweede Kamer. In mijn brief van 29 november 2005 is aangegeven dat in het kader van de digitalisering van leermiddelen, nader overleg zal worden gevoerd met het Ministerie van Financiën om de mogelijkheden te verkennen digitale leermiddelen onder het verlaagde BTW-tarief te brengen. Het Ministerie van Financiën heeft navraag gedaan bij andere EU-lidstaten over de wijze waarop zij omgaan met cd-roms die onderdeel uitmaken van een lespakket. Uit de reacties van deze lidstaten komt naar voren dat de uitvoeringspraktijk daar, overeenkomstig ook de jurisprudentie van het Hof van Justitie, op dezelfde uitgangspunten is gebaseerd als in Nederland en dat ook daar cd-roms die behoren bij een schoolboek en die een substantieel onderdeel vormen van het totale pakket, worden belast tegen het algemene BTW-tarief. Een tweede punt dat is besproken, is welke mogelijkheden er zijn om digitale leermiddelen op zichzelf onder het verlaagde BTW-tarief te brengen. Daarvoor zou de Zesde BTW-richtlijn moeten worden aangepast. Voor dit laatste is unanieme overeenstemming in EU-verband noodzakelijk. Recent is bij de onderhandelingen over de verlenging van de regeling voor het verlaagde BTW-tarief voor arbeidsintensieve diensten nog eens Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

5 gebleken dat een uitbreiding van de lijst van goederen en diensten waarvoor Lidstaten het verlaagde BTW-tarief mogen toepassen, in Europa thans politiek onhaalbaar is. Met de staatssecretaris van Financiën ben ik mij ervan bewust dat het BTW aandeel in de kosten van leermiddelen zal stijgen bij een verdergaande digitalisering van leermiddelen. Wij zien echter geen mogelijkheden om via aanpassing van de BTW-regelgeving een bijdrage te leveren aan de beheersing van schoolkosten. Onderzoek digitalisering In eerdergenoemde brief van 13 oktober jl. heb ik toegezegd de kansen en bedreigingen van digitalisering van leermiddelen op een rij te willen hebben en daarbij te verkennen wat de effecten van digitalisering op de prijzen van leermiddelen zijn (inclusief het effect van een hoog of laag BTW tarief). Inmiddels is Stichting Kennisnet Ict op School gevraagd dit onderzoek uit te voeren. Het onderzoek vindt plaats in samenspraak met de VO- en BVE-velden. Het onderzoek vindt plaats langs twee lijnen. Als eerste stap zal in kaart worden gebracht welke concrete voorbeelden op dit moment in het onderwijsveld gehanteerd worden. Daarbij wordt vooral gekeken welke keuzes scholen op dit moment maken en welke overwegingen daarbij een rol spelen. Ten tweede zal een meer modelmatige beschrijving van een aantal toekomstscenario s worden geschetst. Aspecten die aandacht zullen krijgen in het onderzoek zijn bijvoorbeeld de mate waarin docenten zelf hun digitale leermateriaal ontwikkelen, de voorwaarden hiervoor, de bestendigheid hiervan en de effecten op de traditionele boeken/leermethoden. Ook zal worden gekeken naar de rol van de aanbieders van digitale content, de beschikbaarheid hiervan voor scholen en de te verwachte ontwikkeling. Over de resultaten van het onderzoek zal in het najaar 2006 aan de TK worden gerapporteerd. Reiskosten jarige mbo-deelnemers Bij de behandeling van het wetsvoorstel «Wijziging van o.m. de Les- en cursusgeldwet» (afschaffen lesgeld 16- en 17-jarigen) is door uw Kamer gevraagd te onderzoeken in hoeverre de reiskosten voor 16- en 17-jarigen een belemmering vormen om een mbo-opleiding te volgen. Inmiddels heb ik de BVE-Raad en het JOB verzocht over deze problematiek te rapporteren. Voorts zullen de reiskosten onderdeel uitmaken van de schoolkostenmonitor Bij motie Roefs, van 1 december 2005, heeft u de staatssecretaris van OCW verzocht in overleg te treden met de Minister van Verkeer en Waterstaat om na te gaan of het mogelijk is voor 16- en 17-jarige mbo-leerlingen een gratis openbaar vervoersregeling tot stand te brengen. In de inhoudelijke kabinetsreactie op de initiatiefnota van het lid Dijksma over «gratis openbaar vervoer» wordt hieraan uitvoering gegeven. Deze inhoudelijke kabinetsreactie heeft u op 17 mei 2006 van de minister van Verkeer en Waterstaat ontvangen. Uitvoering motie Hamer c.s. Tijdens de behandeling van het wetsvoorstel afschaffen lesgeld is door Hamer c.s. per motie gevraagd onderzoek te doen naar diverse mogelijkheden om schoolkosten zo laag mogelijk te houden. De motie noemt als te onderzoeken mogelijkheid «een overheidsbijdrage aan de kosten van schoolboeken in het voortgezet onderwijs, bijvoorbeeld via de lumpsum». Ik heb aangegeven hiervan de praktische, financiële en juridische conse- Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

6 quenties in kaart te willen brengen en daarnaast ook andere oplossingen te willen bezien. Ik heb de afgelopen periode op verschillende manieren onderzoek gedaan naar de voor- en nadelen om de kosten van schoolboeken in de lumpsum van de scholen op te nemen. Over de resultaten deel ik u het volgende mede. Algemeen Hoewel het overhevelen van de kosten voor de schoolboeken, die nu door de ouders worden betaald, naar de lumpsum voortgezet onderwijs een kostbare zaak is, heb ik uitdrukkelijk de mogelijkheden daartoe verkend. Juridische en praktische mogelijkheden en het draagvlak Het overhevelen van de kosten van boeken naar de lumpsum van de scholen is juridisch mogelijk door het wijzigen van de Wet op het voortgezet onderwijs (WVO) en van de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten (WTOS). De betrokken uitvoerende instanties t.w. de Informatie Beheer Groep (IBG) te Groningen en de Centrale Financiën Instellingen (CFI) te Zoetermeer hebben aangegeven in staat te zijn om uitvoering te geven aan de overheveling van de kosten van schoolboeken naar de scholen. De analyses van praktische en juridische uitvoerbaarheid en draagvlak zijn gebaseerd op het in een keer volledig in de lumpsum brengen van alle boeken in het VO. In stappen invoeren, achten we juridisch en praktisch te complex. De GEU heeft mij laten weten in principe positief te staan ten aanzien van een overheveling van de kosten naar de scholen. De GEU heeft de bereidheid uitgesproken om te helpen bij praktische uitwerkingsproblemen omdat ook de GEU veel belang hecht aan een zorgvuldig uitwerkingstraject. Wat betreft de scholen zelf is al eerder door de ondertekenaars van de gedragscode (besturen-, ouderorganisaties en Schoolmanager XVO) aangegeven dat zij er voorstander van zijn dat scholen voortaan de schoolboeken betalen. Financiële consequenties: De kosten van de op de markt aanwezige leerboeken, verschillen aanzienlijk. Ook de verschillen tussen scholen zijn aanzienlijk. Onderzoek van PwC geeft aan dat in de schoolboekenmarkt 260 mln. omgaat. Recentere gegevens uit een onderzoek van Sardes («Nationale Scholierenmonitor: meting voorjaar 2005», Utrecht september 2005), dat werd gehouden onder 51 scholen en representatief is op de punten als grootte van de school, denominatie, verstedelijking van de vestigingsplaats en gemeentegrootte, duiden op 275 mln. Met redelijke mate van zekerheid kan ik daarom vaststellen dat de genoemde 275 mln. overeenkomt met de werkelijkheid. De schoolkostenmonitor 2006 zal op dit punt meer duidelijkheid moeten verschaffen. Overigens zijn deze berekeningen gebaseerd op een definitie van «schoolboek» waarin werkboeken en bij het boek behorende CD roms/dvd s wel, maar overige schoolkosten zoals de kosten die voortvloeien uit de aanschaf van o.a. atlassen, woordenboeken en rekenmachine, niet zijn meegenomen. Naast het verhogen van het lumpsum bedrag, zou o.a. vanwege bestaande meerjarige afspraken met distributeurs, een tijdelijke overgangsperiode mogelijk noodzakelijk zijn om scholen naar een gemiddeld Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

7 bekostigingsniveau toe te laten groeien. Deze overgangsperiode zou dan gericht moeten zijn op aantoonbare knelpunten. Over de mogelijke financiële consequenties van een dergelijke overgangsregeling, is niets te zeggen zonder additioneel onderzoek naar de spreiding van de verschillende boekenpakketten. Ouders kunnen op grond van de WTOS in aanmerking komen voor een bijdrage in de schoolkosten. Het afschaffen van deze vergoeding (van ca 80 mln.) impliceert dat het onder de lumpsum brengen van de schoolboeken een structurele financiering van bijna 200 mln. betekent. Resumerend Inhoudelijk is er veel voor te zeggen om de kosten van schoolboeken niet langer door ouders maar door de scholen te laten dragen. Als de kosten voor de schoolboeken niet langer in rekening bij de ouders worden gebracht maar de scholen deze zouden gaan betalen, ligt de prikkel tot beheersing van de kosten direct bij degene die beslist, nl. de school. De scholen kunnen dan vervolgens de boeken zonder aanschafkosten voor de ouders, ter beschikking van de leerlingen stellen waarbij de school eigenaar van de boeken blijft. De leerling mag de boeken wel gebruiken maar dient deze na afloop van het schooljaar weer in goede staat bij de school in te leveren. Een tweede voordeel betreft het feit dat het hier een structurele lastendaling voor ouders zou betreffen. Een derde voordeel is dat kinderen die nu (ondanks een eventuele WTOSvergoeding) zonder boeken naar school worden gestuurd, voortaan boeken van de school zullen ontvangen. Uit oogpunt van deze inhoudelijk belangrijke kwaliteitsaspecten is het Kabinet zich enerzijds bewust van de voordelen van de invoering. Anderzijds is het niet mogelijk gebleken, gegeven de omvangrijke budgettaire structurele problematiek, binnen de afweging van de totale begrotingskaders van het Kabinet, hiervoor middelen aan te wijzen. Ook binnen de OCW-meerjarenbegroting ontbreken de mogelijkheden daartoe. Desalniettemin ben ik bereid de mogelijkheid om dit beleidsvoorstel te realiseren in de toekomst scherp in het oog te houden. Voortzetting huidig beleid Op grond van het bovenstaande concludeer ik dat het nodig is om mijn huidige beleid schoolkosten verder uit te bouwen en waar mogelijk te intensiveren. De verrichte onderzoeken geven voldoende aanknopingspunten om dit te doen. Dit geldt zowel voor het gedrag van de onderwijsinstelling richting de ouder als voor het gedrag richting uitgevers/distributeurs. De onderzoeken geven tevens aan tegen welke grenzen het beleid aanloopt: het beïnvloeden van de aanbodkant door de overheid dient plaats te vinden met het instrumentarium dat daarvoor bestaat (de NMA) en alleen in die gevallen dat er gerichte aanleiding is om dit te doen. Het beïnvloeden van de vraagkant biedt nog mogelijkheden. Het continueren van mijn huidige beleid is daarom gericht op het ondersteunen en beter in positie brengen van de vraagkant, waarbij uitdrukkelijk de scholen en de ouders ieder hun eigen verantwoordelijkheden hebben. Deze verantwoordelijkheden betreffen voor de scholen de beheersing van de schoolkosten in relatie met de kwaliteit van de school en de betrokkenheid, de verantwoording en de informatie van en naar de ouders. Ouders, zowel individueel als via de medezeggenschapsraad, Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr

8 moeten actief de scholen hierop (blijven) aanspreken. Ik verwacht van de ouderorganisaties dat zij ouders hierbij optimaal ondersteunen. Het inkoopbeleid van de scholen biedt nog kansen. Er zal beweging op de schoolboekenmarkt ontstaan als instellingen individueel en collectief hun positie als vrager van leermiddelen en als klant van distributeurs versterken. Hier is werk aan de winkel voor schoolorganisaties én ouderorganisaties en voor de individuele scholen en de ouders in de MR. Ik heb aan de reguliere ondersteuningsinstellingen (SLO en LPC) gevraagd de scholen door een gericht ondersteuningsaanbod te faciliteren bij het uitvoeren van de gedragscode en aldus het organiseren van het inkoopbeleid. De opzet van dit ondersteuningsaanbod zal in samenspraak met het veld plaats vinden. Ik houd de ontwikkelingen in de boekenmarkt en de initiatieven van partijen nauwlettend in de gaten. Daarnaast verwacht ik van iedere individuele school transparantie over de rekening die ouders krijgen. Door de gedragscode te ondertekenen geeft een school het signaal dat dit daadwerkelijk gebeurt. Ik ga er vanuit dat het aantal scholen dat de gedragscode heeft ondertekend, eind van dit jaar verder is toegenomen (zie ook pagina 4). Ik constateer dat het VO-veld stappen heeft gezet met het realiseren van een betere beheersing en grotere transparantie van de schoolkosten voor ouders. Ten behoeve van de transparantie kan gezien de uitkomsten van het onderzoek van TNS NIPO de communicatie naar de MR en de individuele ouder verder worden versterkt. Het is nu aan de sector aan te tonen dat men in staat is tot zelfregulering door daadwerkelijke resultaten te tonen. Wat betreft de beheersbaarheid heb ik hiervoor aangegeven hoe elke partij kan bijdragen aan het creëren van een krachtige positie van de scholen ten opzichte van de distributeurs/uitgevers. De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, M. J. A. van der Hoeven Tweede Kamer, vergaderjaar , VIII, nr