Dirk Laurent Typografie. The quick brown. Basics. fox jumps over the DEEL2

Transcriptie

1 1 Dirk Laurent Typografie The quick brown Basics fox jumps over the DEEL2

2 De Titel in gezet in het vetste en grootste font De subitel wordt kleiner gezet om hem ondergeschikt te maken aan de hoofdtitel De broodtekst is gezet in een typische leesletter met schreven in corps 10. De tekst werd linkslijnend gezet. Er is contrast tussen de tekstelementen door de corpsgrootte en de combinatie van een schreefletter met schreefloze lettertypes. Ook de tekstkleur speelt uiteraard een rol. Alineatitel in TheSans bold, c14 De broodtekst is gezet in een typische leesletter met schreven in corps 10. De tekst werd linkslijnend gezet. Er is contrast tussen de tekstelementen door de corpsgrootte en de combinatie van een schreefletter met schreefloze lettertypes. Ook de tekstkleur speelt uiteraard een rol. Bij een foto hoort een oderschrift. TheSerif extra light, italique, c8 "Tekst die apart gelezen moet worden van de broodtekst kan bijvoorbeeld in een contrasterend lettertype gezet in een andere kleur of in een kader. Hier staat de tekst in een TheSans semibold, corps 12, met meer wit tussen de regels voor een extra accent." Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

3 3 B Tekst HIERARCHIE Akzidenz-Grotesk regular 12 punt De broodtekst staat in een 10 punt-letter. Adi vendani hiciderunt a doluptatur re, quas evelenet optatem eat. Ucitate optam alis enditis eum quam volores dolorro esenimo luptio blat occatem. Fuga. Nemquam doluptam illabor ectatem aute res dolute pla deles aut et occatia vent accus aut qui con pereris doluptatet laborit alique et ant vel most quati blaboresed maiorpo remqui ut quiditaquod quae pro to eium et que estium reribus ea. Akzidenz-Grotesk medium 12 punt De broodtekst staat in een 10 punt-letter. Adi vendani hiciderunt a doluptatur re, quas evelenet optatem eat. Ucitate optam alis enditis eum quam volores dolorro esenimo luptio blat occatem. Fuga. Nemquam doluptam illabor ectatem aute res dolute pla deles aut et occatia vent accus aut qui con pereris doluptatet laborit alique et ant vel most quati blaboresed maiorpo remqui ut quiditaquod quae pro to eium et que estium reribus ea. Er moet voldonde contrast zijn tussen de corpsgroottes. Het bovenste voorbeeld is niet goed. Er is te weinig contrast tussen titel en broodtekst. Het tweede voorbeeld is wel goed. Wanneer je een drukwerk opmaakt, is het uiteraard de bedoeling dat de lezer er zijn weg in terugvindt en dat hij in één oogopslag ziet wat belangrijk is en in welke volgorde hij moet lezen. Uit de lay-out en de combinatie van de verschillende lettertypes moet de lezer de logica en de volgorde begrijpen. Titels worden logischerwijze in het grootste en vetste lettertype gezet, Subtitels moeten groter dan de leestekst maar kleiner dan de hoofdtitel. De leestekst is in een nog kleiner corps gezet, tussen 9 en 12 punt. Bijschriften of captions tenslotte zijn het kleinst. Zorg er steeds voor dat het contrast tussen al deze tekstelementen groot genoeg is. Voor je begint op te maken, moet je eerst de originele tekst doornemen en het analyseren: wat zijn de titels, wat is de broodtekst, zijn er tektelementen die extra benadrukt moeten worden? Hoeveel lettertypes heb ik nodig om de boodschap over te brengen? Je kan pas aan tekstvormgeving doen als je een antwoord hebt op al deze vragen. Vaak geeft de klant in z'n word-document al aan hoe de hiërarchie in elkaar zit. Ben je niet zeker vraag dan om extra informatie. Wanneer je hiërarchie gebruikt in je vormgeving zorg er dan voor dat er voldoende contrast is tussen de corpsgroottes die je met elkaar combineert. Een alineatitel in 12 punt combineren met broodtekst van 10 punt levert veel te weinig contrast op. De titel gaat niet als zodanig herkend worden. Het is net alsof je een fout gezet hebt.

4 Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

5 5 C LEESBAAR en HERKENBAAR Dit is een Blewe light; Struikelt uw oog ook over de onderkastletter g of v, of y? Als het oog struikelt over de aanblik van een lettertype, is het niet geschikt voor lange stukken tekst. Dit is Bernhard Modern, een prachtig leltertype, maar te uitgesproken om in lange teksten gebruikt te worden. Heel geschikt voor brochures en andere documenten die niet te veel tekst bevatten. Dit is Minion Regular, een heel fraai lettertype dat specifiek ontworpen is voor lang leeswerk. LEESBAARHEID Leesbaarheid en herkenbaarheid zijn twee belangrijke aspecten van gedrukte tekst. Met leesbaarheid bedoelen we de mate waarin een lang stuk tekst prettig te lezen is. Met herkenbaarheid wordt bedoeld waarin een korte tekst, zoals een kop of en onderschrift onmiddellijk herkenbaar is. DDWat maakt een tekst prettig leesbaar is? De lettertypen die het prettigst te lezen zijn, zijn de klassieke lettertypen met schreven. Het kan hierbij gaan om nieuwe versies van de oorspronkelijke ontwerpen, of nieuwe lettertypen die in dezelfde traditie zijn ontworpen. Deze lettertypen werden oorspronkelijk ontworpen voor lange documenten. Aan het eind van de vijftiende eeuw tot het begin van de zeventiende eeuw bestond al het drukwerk in feite uit lange documenten. Er waren toen bijna geen brochures, advertenties, visitekaartjes, verpakkingen...; er waren alleen boeken. Naast de eigenschappen van de letters zelf zijn er nog andere factoren die een rol spelen bij de leesbaarheid van tekst. Wanneer u zich eenmaal bewust bent van deze factoren, kunt u zelfs het minst leesbare lettertype beter leesbaar maken Dit is Adobe Garamond Regular, eveneens een heel mooi lettertype dat specifiek ontworpen is voor lang leeswerk. Bernhard Modern en Blewe hebben prominente eigenschappen die hen een onderscheidend karakter geven. Dit maakt de lettertypen heel aantrekkelijk voor allerlei doeleinden, maar ze leiden de aandacht te veel af om in lange stukken tekst gebruikt te worden.

6 Toen ze een klein stukje verder gelopen was, zag ze het huis van de Maartse Haas; dit moest wel het goede huis zijn, want de schoorstenen hadden de vorm van lange oren en het dak was bedekt met bont. Het huis was zo groot, dat ze pas dichterbij durfde te komen nadat ze nog wat had afgeknabbeld van de linkerkant van de paddestoel en zichzelf ongeveer zestig centimeter lang had gemaakt. Toch was ze nog steeds een beetje zenuwachtig, en ze dacht bij zichzelf dit is toch al te mal, zeg! Lewis Carrol, Alice in Wonderland. Toen ze een klein stukje verder gelopen was, zag ze het huis van de Maartse Haas; dit moest wel het goede huis zijn, want de schoorstenen hadden de vorm van lange oren en het dak was bedekt met bont. Het huis was zo groot, dat ze pas dichterbij durfde te komen nadat ze nog wat had afgeknabbeld van de linkerkant van de paddestoel en zichzelf ongeveer zestig centimeter lang had gemaakt. Toch was ze nog steeds een beetje zenuwachtig, en ze dacht bij zichzelf dit is toch al te mal, zeg! Lewis Carrol, Alice in Wonderland. Welke van deze leest prettiger? Als u voor uw platte tekst echt een schreefloze letter wilt gebruiken moet u de regellengte beperken, wat witruimte tussen de regels voegen en een iets kleiner corps gebruiken dan u in het geval van een schreefletter gedaan zou hebben. Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

7 7 LEESBAAR en HERKENBAAR Wanneer de leesbaarheid belangrijk is, hou je niet alleen rekening met de corpsgrootte maar ook met de x-hoogte van de letter. Een te brede of te smalle x-hoogte, vermindert de leesbaarheid van een tekst. Oldstyle-lettertypen zoals Adobe Garamond en Minion Pro hebben gematigde eigenschappen. Elke vorm van extremisme ontbreekt, of het nu gaat om de schreven, de dikte van de halen, het contrast tussen dik en dun, of de x-hoogte. Het zal niet meevallen deze lettertypen uit elkaar te houden. Door de regelmatigheid wordt de aandacht nauwelijks op de letters zelf gevestigd. Het lettertype wordt als het ware onzichtbaar. De boodschap komt ongekleurd over. DDSchreven of geen schreven? De meningen over het waarom verschillen, maar uitgebreide onderzoeken hebben uitgewezen dat lange stukken tekst zich gemakkelijker laten lezen wanneer ze gezet zijn in een lettertype met schreven. Misschien zijn het de schreven zelf die het oog van de ene letter naar de andere leiden, zodat de letters automatisch tot woorden gevormd worden. Schreefjes zorgen in de regel voor een constante lijn, die het voortrennende oog een houvast geeft (Roomer, 1987). Aaker en Myers (1987) verklaren dit als volgt : Serifs exist for a purpose. They help the eye to pick up the shape of the letter. Misschien speelt ook het subtiele contrast tussen dik en dun, dat ontbreekt bij de meeste schreefloze lettertypen, een rol. Misschien zijn het de gematigde verhoudingen tussen x-hoogte en kapitaalhoogte (tussen de romp van de onderkastletters en de hoogte van de kapitalen (kapitalen) of de stokken van de onderkastetters). Bij schreefloze lettertypen is de x-hoogte meestal relatief groter.

8 TEKST GEZET IN KAPITALEN LEEST HEEL MOEILIJK. JE HEBT DE NEIGING DE LETTERS TE SPELLEN. BOVEDIEN IS HET NET ALSOF JE TEGEN DE LEZER AAN HET ROEPEN BENT! Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

9 9 LEESBAAR en HERKENBAAR Zusje ZUSJE Mamma MAMMA U merkt hoe we verschillende woorden van elkaar kunnen onderscheiden op basis van de vorm van het woordbeeld, zolang tenminste onderkastletters gebruikt worden. Als kapitalen worden gebruikt, hebben alle woorden dezelfde vorm. DDKapitalen of onderkast? Tekst volledig in kapitalen (hoofdletters) is moeilijker te lezen dan tekst in onderkastletters. We lezen niet letter voor letter; we lezen in woordgroepen. Als we een woord zien staan, spreken we dat toch niet letter voor letter uit? Neen, we kijken naar het woord, herkennen het, en gaan door naar het volgende. De vorm van een woord speelt een belangrijke rol bij de herkenning ervan. Als een woord echter geheel in kapitalen is gezet, is de vorm van het woord rechthoekig en moeten we wel naar de letters kijken. Tekst volledig in kapitalen is dus moeilijker te lezen, maar soms is het rechthoekige woordbeeld precies wat we willen. Als dat in gegeven omstandigheden de beste keus lijkt, hoeft u er niet voor terug te schrikken. Zolang u zich maar realiseert dat u een stukje leesbaarheid opoffert voor een stukje vormgeving. Soms kan dat een goede keuze zijn. Houd bij deze beslissing goed rekening met het doel van uw document. Als de leesbaarheid van de tekst echt belangrijk is, zoals bij langere stukken tekst (in het geval van tekst in kapitalen: meer dan tien woorden), of wanneer u wilt dat de lezer snel door de tekst kan lopen, zoals bij kopjes in een catalogus, een onderdelenlijst, telefoonboek, adressenlijst of een inhoudsopgave, kunt u de tekst beter niet volledig in kapitalen zetten.

10 Deze tekst is niet leesbaar Deze tekst is al beter leesbaar Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

11 11 LEESBAAR en HERKENBAAR Deze tekst is nauwelijks leesbaar omdat hij gezet is in een script of handgeschreven letter. Gebruik scripten daarom altijd voor korte stukken tekst. Ook een cursief gezette tekst vertraagt het lezen. gebruik cursieven enkel voor citaten, onderschriften of kortere stukken tekst. DDNegatieve, lichte en zware letters Witte letters op een donkere achtergrond (negatief) geven de indruk kleiner te zijn dan zwarte letters op een witte achtergrond. Ter compensatie kunt u een iets zwaarder lettertype gebruiken of een enigszins groter formaat kiezen. Dezelfde richtlijnen gelden voor tekst die wordt uitgespaard uit een afbeelding. Op het scherm ziet het er allemaal prachtig uit, maar op het moment dat de inkt terecht komt op het absorberende papier wordt het arme, delicate lettertype op brute wijze mishandeld. Zorg ervoor dat uw werk geen slechte indruk maakt door rekening te houden met de beperkingen van het reproductieproces. Extra vette tekst en extra lichte tekst zijn ook minder leesbaar dan tekst met een normale dikte. Als u gebruik maakt van extra vette of lichte tekst moet u ter compensatie wat maatregelen nemen. U kunt extra ruimte tussen de letters en tussen de regels toevoegen of een iets groter of kleiner formaat kiezen. Uw ogen zien wel welke aanpassingen nodig zijn. Cursief en scripten zijn in het algemeen moeilijk te lezen door de gedrongen spatiëring, de haaltjes, de helling en de overeenkomst met handgeschreven vormen. Gebruik ze niet voor lange stukken tekst, want niemand zal het willen lezen. U kunt de leesbaarheid op volgende manieren zo groot mogelijk maken: uverbeter u letter- en woordspatiëring. uvergroot u de interlinie. uhoud u de regels wat korter dan gemiddeld. uzet u alleen in het negatief wanneer het lettercorps voldoende groot is.

12 Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

13 13 HERKENBAARHEID Herkenbaarheid is de mate waarin een korte tekst, zoals een kop, opschrift of informatiebordje onmiddellijk herkenbaar is. Er is uitgebreid onderzoek gedaan welke factoren invloed hebben op de verschillende aspecten van het lezen, zoals de leessnelheid, het opnemen van de informatie, de herkenbaarheid van de lettervormen, enzovoort. Interessant is dat uit deze onderzoeken blijkt dat in onze cultuur lettertypen met schreven gemakkelijker te lezen zijn wanneer het gaat om grote hoeveelheden tekst, maar dat lettertypen zonder schreven gemakkelijker te herkennen zijn wanneer het gaat om korte tekstuitingen. Schreefloze letters zijn meestal direct en duidelijk, zonder schreven die de letters onnodig van extra franje voorzien. Tijdens het lezen van langere teksten helpen diezelfde schreven ons echter kennelijk bij het volgen van de regels. Nogmaals, we lezen niet letter voor letter. We zien een woord of woordgroep in één keer, en onze hersenen verwerken dit als één geheel. Als de herkenbaarheid van de tekst niet optimaal is, kost het ons wat meer tijd om deze te lezen. Soms gaat het maar om een fractie van een seconde en soms kan het een behoorlijke extra inspanning kosten. Het kan echter grote gevolgen hebben voor de mate waarin de boodschap wordt opgenomen of genegeerd. De herkenbaarheid van de tekst (in tegenstelling tot de leesbaarheid ervan) is belangrijk in situaties waarin mensen in één oogop-

14 IS DIT LEESBAAR? Is dit leesbaar? De stokletters zijn belangrijker voor de herkenbaarheid en de leesbaarheid van het letterontwerp dan met de staartletters. Het volgende experiment maakt dat snel duidelijk: udek u de regel voor de helft af, zodat de halve x-hoogte aan de onderzijde is afgedekt. unu u is de betekenis van de woorden gemakkelijk te achterhalen udoe u hetzelfde, maar dek nu de bovenkant van de regel af: uprobeer u nu de regel nog eens te lezen uals u de bovenzijde van de letter is afgedekt, is het zeer veel moeilijker de regel nog te lezen, eigenlijk kan er slechts naar worden geraden. Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

15 15 LEESBAAR en HERKENBAAR Hou rekening met het volgende bij de lettertypekeuze: we lezen niet woord per woord of letter per letter maar onze ogen herkennen groepjes van woorden in een fractie van een seconde. Tijdens het lezen maken onze ogen sprongetjes, de zgn saccades. Binnen de regel springen onze ogen terug om te controleren of we alles wat we reeds gelezen hebben ook begrijpen. Dit noemen we de regressiebeweging. Lezen is een ritmische bezigheid. Een goede tekststructuur en layout helpen daarbij. De regellengte speelt ook een belangrijke rol. Gemiddeld moet een regel 6 tot 12 woorden bevatten. Zeer korte regels van 1 of 2 oogfixaties vermoeien tijdens het lezen. Bij te lange regels moet de lezer teveel informatie in één keer verwerken. slag tekst moeten herkennen, zoals bij het snel doorbladeren van pagina s, het lezen van informatieborden of het raadplegen van een catalogus of adressenlijst. In een nieuwsbrief is het bijvoorbeeld belangrijk dat de koppen echt van de pagina springen, zodat het oog van de lezer ze niet kan missen. Bij een onderdelenlijst moet de lezer in staat kunnen zijn de ogen langs de lijst te laten gaan, en toch de namen van de onderdelen in zich op te nemen. In een inhoudsopgave moet een lezer zonder moeite door de inhoud kunnen lopen. De waarschuwingsborden Attentie en Gevaar en alle borden boven de snelweg moeten in één oogopslag gelezen kunnen worden. DDWat is de boodschap? Je moet je altijd bewust zijn van de woorden zelf.. Sommige woorden, zoals Solden, kunnen waarschijnlijk in elk willekeurig lettertype gezet worden. De lezer wet meteen wat er aan de hand is. Als je naam niet zo vaak voorkomt, kun je deze op je visitekaartje beter niet in een lettertype laten zetten dat moeilijk te lezen is. Bij lange of vreemde woorden, of woorden die buitengewoon belangrijk zijn, moet je erop letten dat een goed leesbare letter gebruikt wordt. Niet alle schreefloze lettertypen zijn optimaal herkenbaar. Eén van de sleutels tot goede herkenbaarheid is de duidelijkheid van de lettervormen, of de mate waarin de ene letter van de andere is te onderscheiden.

16 Om de herkenbaarheid van verkeersignalisatie te testen, worden soms proefopstellingen gemaak zoals hieronder waar met andere lettertypes en kleuren het rechterbord beter scoorde op herkenbaarheid dan het linkerbord. Hiernaast het resultaat van een herkenbaarheidstest met 2 lettertypes overdag (rechts) en 's nachts (links). Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

17 17 LEESBAAR en HERKENBAAR Bij het lettertype Hobo kennen de staartletters bijvoorbeeld geen staarten (zie het voorbeeld hieronder). Dit kan in sommige gevallen precies zijn wat u wilt, maar het komt niet overeen met wat we gewend zijn. De herkenbaarheid van de tekst neemt hierdoor af. The quick brown fox jumps over the lazy dog De herkenbaarheid wordt bepaald door de mate waarin de lettervormen onmiddellijk te herkennen zijn. Als de letters een afwijkende vorm hebben, herkennen we ze niet meteen. DDGrote of kleine x-hoogte Een uitzonderlijk grote x-hoogte vermindert de herkenbaarheid. Bij sommige lettertypen is de x-hoogte zo groot dat de n nauwelijks van een h is te onderscheiden. Een uitzonderlijk kleine x-hoogte schaadt de herkenbaarheid eveneens. De romp van de letters staat dan niet in verhouding met de hoogte van de kapitalen, en de ogen ervaren dit als storend en daarnaast lijken de letters gewoon veel kleiner te zijn. Ik verheug me in zijn aanwezigheid William Shakespeare

18 Herkenbaarheid speelt een grote rol bij winkelreclame, affichage, advertising, signalisatie, huisstijl.

19 19 LEESBAAR en HERKENBAAR U ziet dat er nauwelijks verschil is tussen de n en de h en tussen de i en de l in William Het gebruikte lettertype is Antique Olive Roman Hercules kon zijn eigen hersens niet inslaan, want die had hij niet Niet proportioneel Proportioneel Dit lettertype is erg fraai en bijzonder, maar toch niet optimaal herkenbaar. Het gebruikte lettertype is Bernhard Modern. DDikte en proportie Extra vette tekst en extra dunne tekst is minder goed herkenbaar. Een goede, stevige, vette letter, zolang deze niet extra vet of versmald is, kan de herkenbaarbeid verbeteren door een contrast te bieden met de rest van de tekst. Voor koppen is een vette letter heel geschikt, omdat door het contrast de tekst eruit springt in vergelijking met de grijze omringende tekst. Maar hoe ervaart u bijvoorbeeld het lezen van zelfs deze korte alinea in een extra vet lettertype? Een niet-proportioneel lettertype (zoals Courier) heeft tussen de letters overal evenveel wit, waardoor de tekst moeilijk leest. Je ogen moeten zich steeds aanpassen aan de verschillen in spatiëring.

20

21 21 D Lettertypes KIEZEN en COMBINEREN DDKenmerken goed lettertype Omdat bijna elk drukwerk een stuk tekst bevat of toch minstens enkele woorden, is het kiezen van een geschikt lettertype van groot belang. Het lettertype bepaalt samen met de layout, de gebruikte illustraties en de kleuren het algemeen uiterlijk van het uiteindelijke drukwerk. Hoewel een goed lettertype geen compensatie kan bieden voor een slechte titel, een slecht geschreven tekst of slecht gekozen illustraties, wordt het toch in staat geacht om interesse op te wekken en de aandacht van de lezer voor het drukwerk te trekken. Een goed lettertype moet er mooi uitzien, moet aangepast zijn aan het drukwerk en moet klemtonen leggen. Maar bovenal moet een lettertype goed leesbaar zijn. Het kiezen van een lettertype is vooral functioneel. Het doel van de leesbaarheid is de woorden zo duidelijk mogelijk overbrengen. Omdat lezen een relatief ingewikkelde activiteit is, moet het lettertype het perceptueel proces zo gemakkelijk mogelijk maken. Als het lettertype té moeilijk te lezen is, hebben lezers al zeer snel de neiging om de bladzijde om te slaan of het drukwerk opzij te leggen. Of zoals Ogilvy het stelt: een goede typografie helpt de mensen een advertentie te lezen; een slechte typografie weerhoudt hen daarvan (Ogilvy, 1986). BALLETGROEP Bouwonderneming Een lettertype moet passen bij het product waarvoor reclame gemaakt wordt. Sommige lettertypes suggereren kracht en mannelijkheid, andere geven een gevoel van subtiliteit en vrouwelijkheid. Een bepaald lettertype kan luxe uitstralen, of kan gewoon zeggen: koopje. Het is duidelijk dat een ouderwets lettertype niet kan gebruikt worden in een advertentie voor een hightech product. Goed gebruik van een zorgvuldig gekozen lettertype verbetert het uitzicht van het drukwerk, wat de effectiviteit enkel ten goede kan komen.

22 Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE Opvallend gebruik van typografie in het tijdschrift Esquire. De typografie speelt een grote rol in de herkenbaarheid van het blad.

23 23 Lettertypes KIEZEN en COMBINEREN Het lettertype moet in harmonie zijn met het product, de geest van het drukwerk en de gebruikte illustraties. De veiligste en gemakkelijkste manier om harmonie te bekomen is het gebruiken van één lettertype doorheen het drukwerk. De combinatie van verschillende lettertypes kan echter mooie en tevens effectieve contrasten opleveren. Er moet evenwel voor gezorgd worden dat niet té veel verschillende types en groottes van letters door elkaar gebruikt worden (zie verder). Lettertypes kunnen vrouwelijk en dus delicaat (bijvoorbeeld script letters) of mannelijk en ruwer (bijvoorbeeld vette letters) overkomen. Er bestaan ook koude en warme, formele (bijvoorbeeld Gothic) en informele (italics bijvoorbeeld, zijn iets minder formeel dan rechte letters), elegante, dramatische of gewoon neutrale lettertypes (Hepner, 1964). Lettertypes kunnen een goedkope, dure, exclusieve, krachtige, zwakke, oude of moderne indruk nalaten bij de lezer. Stanley (1964) stelt wel dat er grenzen zijn aan het vermogen van lettertypes om emoties op te roepen; de relatie met het betrokken idee dat het lettertype moet uitdrukken is heel belangrijk. Ook de achtergrond en ervaring van de lezer is van belang ; wat voor mensen uit een bepaalde cultuur als ouderwets overkomt, kan heel normaal lijken voor anderen.

24 GROOT KLEIN Schreef Schreefloos VET ultra mager KAPITAAL onderkast Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

25 25 Lettertypes KIEZEN en COMBINEREN LETTERKEUZE Soms worden lettertypes door verschillende fabrikanten uitgebracht. Ga er niet vanuit dat ze exact gelijk zijn, soms zitten er minieme verschillen in, met tekstverloop tot gevolg. Te vette of te magere lettertypes lezen niet goed voor veel tekst. Te vette of te magere lettertypes lezen niet goedteks voor veel tekst. Een letter kiezen is meer dan alleen maar een lettercatalogus raadplegen en daaruit een leuke letter te plukken. Bij het kiezen van een letter houden we rekening met o.a.: ugradatie; u ucorps; u ueigenschappen u van de letter; uonderwerp u en doelgroep; usoort u en kleur van papier; udruktechniek; u usmaak u en trend; ubeschikbare u lettertypes. DDGradatie Als we zwarte letters op een witte ondergrond drukken zijn zowel magere als vette letters minder goed leesbaar. Een vette letter vermoeit sneller en een mager type heeft een te gering lichtdonker contrast. Voor lange teksten is de normale gradatie (roman, book) aan te bevelen. Cursief gezette teksten werken vertragend bij lange teksten. Cursieven zijn wel goed bruikbaar voor accentuering van een tekst. DDCorps Sommige letters in hetzelfde corps geven een groter of kleiner letterbeeld dan andere letters. Versmalde of verbrede lettertypes zijn niet geschikt voor veel broodtekst. De letter moet de juiste grootte hebben ten opzichte van de leesafstand. Bij een normale leesafstand van 40 cm is een corps 10 goed leesbaar, corps 8 is dan al te klein.

26 Opvallende posters met sterk kleurcontrast en verschillende lettertypes en gradaties.. Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

27 27 Lettertypes KIEZEN en COMBINEREN Krantenâîer slorpt veel inkt op. Niet elk lettertype is geschikt om gedrukt te worden op dit papier. Opdat men voldoende woorden ineens zou kunnen bevatten, dient de letter eveneens de juiste grootte te hebben ten opzichte van de kleur, het papieroppervlak en het licht waarbij men leest. DDOnderwerp en doelgroep Elke letter heeft een eigen uitstraling. Het ene lettertype zal zich beter voor een onderwerp lenen dan een andere. Voor de affiche van een balletvoorstelling gebruiken we geen zware letter maar een lichtvoetige. DDPapiersoort De eigenschappen van het te bedrukken materiaal zijn grotendeels bepalend voor de letterweergave. Vooral het papieroppervlak speelt een grote rol. Op gladde papiersoorten zal een heel fijne schreefletter zuiver gedrukt worden. Op ruwe papiersoorten, zoals krantenpapier vloeit de inkt uit en gaan de fijne details verloren. De helderheidsgraad van papier is ook van belang. Krantenpapier is niet zuiver wit, gladde papiersoorten zijn dat wel, maar kunnen teveel reflecteren. Een vette letter op een gestreken papier toont vetter dan op een offsetpapier. DDruktechniek Offset en diepdruk stellen meestal geen problemen voor de zuivere reproductie van de letter. Zeefdruk en flexodruk hebben hun beperkingen.

28 Hoofdtitel in TheSans Extra bold Deze tekst is gezet in harmontie. Zowel de titel, de ondertitel als de broodtekst zijn in gezet in lettertypes uit dezelfde familie, nl. TheSans. Ondertitel in TheSans Bold Broodtekst in TheSans extra light Tem res etur ratem accum ut ab in re perum ea plaborendus ne recum aut fugit vellit, sitatem eos andelentintne re volendae latur amet rest magname excest facero incid ut aut quia volor re quaeptae dus. Nam dolupta tibus. Igendan dipsam que archilluptas maximpo rruptatur modignatur? De lettertypes die hier gebruikt werden conflicteren met elkaar. De titel, de ondertitel en de broodtekst zijn in gezet in lettertypes uit verschillende families die sterk op elkaar lijken. Hoofdtitel in TheSans Extra bold Ondertitel in AbsaraSans TF Bold Broodtekst in Meta Normal. Tem res etur ratem accum ut ab in re perum ea plaborendus ne recum aut fugit vellit, sitatem eos andelentintne re volendae latur amet rest magname excest facero incid ut aut quia volor re quaeptae dus. Nam dolupta tibus. Igendan dipsam que archilluptas maximpo rruptatur modignatur? Hoofdtitel in Dax Black Ondertitel in DIN Medium Broodtekst in ITC Berkeley Oldstyle Book. Tem res etur ratem accum ut ab in re perum ea plaborendus ne recum aut fugit vellit, sitatem eos andelentintne re volendae latur amet rest magname excest facero incid ut aut quia volor re quaeptae dus. Nam dolupta tibus. Igendan dipsam que archilluptas maximpo rruptatur modignatur? De lettertypes die hier gebruikt werden contrasteren met elkaar. De titel, de ondertitel en de broodtekst zijn in gezet in lettertypes uit verschillende families die sterk verschillen. Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

29 29 Lettertypes KIEZEN en COMBINEREN LETTERS COMBINEREN Bij de verpakking voor vloeistof voor contactlenzen gebruikte de vormgever verschillende corpsgrootte om de doos te doen opvallen. Letters zijn de bouwstenen van het drukwerk. Soms is het aangewezen meer dan één lettertype te gebruiken. Maar hoe geraakt men wijs uit het grote aanbod aan fonts en hoe kunnen we verschillende lettertypes met elkaar combineren? De gemiddelde DTP-er heeft nl. meer fonts ter beschikking dan de vroegere loodzetterij. De keuze is dan ook veel moeilijker geworden. Letters (en dus verschillende lettertypes) op de pagina zijn in harmonie, in conflict of in contrast met elkaar. DDHarmonie krijgen we wanneer we lettersoorten van hetzelfde lettertype combineren (bv. vet en mager). Een ontwerp is harmonieus opgebouwd als we één lettertype gebruiken en slechts variaties aanbrengen door bv. gebruik te maken van een groter corps of een cursiefversie om elementen van elkaar te onderscheiden. DDConflict krijgen we wanneer we lettertypes combineren die te sterk op elkaar gelijken. Deze gelijkenissen werken storend omdat er noch harmonie noch contrast is. De letters zijn niet echt gelijk maar verschillen ook niet echt van elkaar. De lezer ervaart dit als een fout. DDContrast krijgen we als we lettertypes die sterk van elkaar afwijken bij elkaar plaatsen. Sterke contrasten zijn aantrekkelijk en trekken de

30 Hier volgen een paar voorbeelden van goede en slechte lettercombinaties die kunnen gebruikt worden bij de keuze van lettertypes: Wanneer u verschillende fonts met elkaar combineert moet het eerste font naar vorm verschillen van het tweede, derde,... Lange, smalle letters gaan goed samen met ronde, brede letters. Fonts die te sterk in vorm en structuur overeenkomen, zoals Times New Roman en Garamond, gaan niet samen. Bickham Script Dorchester Script Bickham Script UNIVERS Reporter Cascade Script HELVETICA Callisch Script Times New Roman Garamond HELVETICA Times New Roman Deze fonts lijken te sterk op elkaar. Ze gaan niet samen. Deze lettertypes passen wel bij elkaar. Er is een sterk contrast: Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

31 31 Lettertypes KIEZEN en COMBINEREN aandacht. Door contrasterende lettertypes door elkaar te gebruiken, leert u omgaan met contrast. KEUZE-ELEMENTEN Bickham Script Cut-up Helvetica Cut-up Te grote verschillen zijn ook niet goed. Een script combineren met een grungy type lukt niet. Hoe opvallender het tweede font, hoe neutraler het eerste moet zijn. DDCorpsgrootte Het is heel eenvoudig contrast te bekomen door corpsen met elkaar te combineren. Men plaatst een groot corps t.o.v. een klein. Om het contrast te laten werken moet het verschil echter groot genoeg zijn; een combinatie van een corps 12 met een corps 14 is dus uit den boze. Het verschil is niet groot genoeg en de lezer denkt dat er een fout gezet werd. DDGewicht Het gewicht van een letter refereert naar de lijndikte waaruit de letter getekend is. We onderscheiden ultra-mager, mager, romein, halfvet, vet en extra-vet. Net zoals bij contrast moet de combinatie van verschillende gewichten voldoende opvallen. Een romein gezette tekst gecombineerd met een halfvette onderkop contrasteert niet genoeg. DDStructuur De structuur van een letter verwijst de manier waarop ze is opgebouwd. Zo zijn er letters met een groot dikdun-contrast. Bij andere types zijn de letterdelen allemaal even dik. Het beste resultaat bereikt u als u twee of meer lettertypes combineert die een duidelijk verschillende structuur hebben.

32 Een lettertype dat past bij het karakter van het product en contrasteert met de zwartwit fotografie van Johan Vanfleeteren Vet en mager contrasteren in de titel van deze newsletter Een licht en vrouwelijk lettertype, passend bij het onderwerp.

33 33 Lettertypes KIEZEN en COMBINEREN Ben je echt niet zeker welke types bij elkaar passen, probeer dan deze tip eens uit: combineer steeds een schreefletter met een schreefloze letter. Schreefletters hebben praktisch altijd een opvallende dikdunverhouding, terwijl schreefloze letters monoweight zijn. Contrast in grootte, richting en kleur bij de vormgeving van een bladhoofd. Maar opgelet, contrast door structuur is vaak niet sterk genoeg. Je moet het verschil benadrukken door twee andere contrasten te combineren zoals corps en gewicht. DDVorm Hoe een letter getekend werd, bepaalt de vorm. Een kapitaalletter G heeft dezelfde structuur als een onderkastletter g in dezelfde familie. De vorm is echter verschillend. Kapitaalletters zijn allemaal even hoog, dat maakt ze moeilijk leesbaar. Bij een regel of een tekst gezet in kapitalen, worden we door de vorm van de kapitaal gedwongen letter voor letter te lezen. Vormcontrasten bereiken we door kapitalen tegenover onderkasten te plaatsen. Combineer dit contrast met een ander contrast zoals gewicht en corps om het geheel te versterken. DDRichting Een woord of een zin kan in een bepaalde richting gezet worden om het te doen opvallen van de rest van de tekst. Een tekst die schuin naar boven gezet wordt straat positieve energie uit. Schuin naar onder gezet wordt het negatief. Titels kunnen we ook vertikaal plaatsen om de impact te vergroten. Filmaffiche met een optimaal gebruik van contrast in typografie en kleur

34 Elk lettertype heeft z n eigen grijswaarde. Os adit eu feugait loborer susto con velese ming eugait er sit utem digna alisl irit ad ex ex endre do con vel ute eum zzrilisl dolorpero endrem vent luptat vercip ent volor in ea facil ulla con hent do odit nonsed tinciliqui elendiam ing ero conullut at ullaore feugait lam in henisi. Lummy nullut luptat illum dio odolorem iustrud dio commod do odo eros augait inci eros autetue rostrud tatet alisim ipissi. Umsandre velit am essequisi. Ecte exer iusci tatum dignit lut veliquam, quamet, si. Ugue do od min vullupt atuerat. Nit adipit pratum er iustisi. Del dolore commodolorem ipit vulla consequam in utpat et la am accum vent veliquisi tin henis amet iure er ad magna feugait la aliquat, conulla oreetum Os adit eu feugait loborer susto con velese ming eugait er sit utem digna alisl irit ad ex ex endre do con vel ute eum zzrilisl dolorpero endrem vent luptat vercip ent volor in ea facil ulla con hent do odit nonsed tinciliqui elendiam ing ero conullut at ullaore feugait lam in henisi. Lummy nullut luptat illum dio odolorem iustrud dio commod do odo eros augait inci eros autetue rostrud tatet alisim ipissi. Umsandre velit am essequisi. Ecte exer iusci tatum dignit lut veliquam, quamet, si. Ugue do od min vullupt atuerat. Nit adipit pratum er iustisi. Del dolore commodolorem ipit vulla consequam in utpat et la am accum vent veliquisi tin henis amet iure er ad magna feugait la aliquat, conulla oreetum Adobe Garamond regular 8/10 Gill Sans regular 8/10 Os adit eu feugait loborer susto con velese ming eugait er sit utem digna alisl irit ad ex ex endre do con vel ute eum zzrilisl dolorpero endrem vent luptat vercip ent volor in ea facil ulla con hent do odit nonsed tinciliqui elendiam ing ero conullut at ullaore feugait lam in henisi. Lummy nullut luptat illum dio odolorem iustrud dio commod do odo eros augait inci eros autetue rostrud tatet alisim ipissi. Umsandre velit am essequisi. Ecte exer iusci tatum dignit lut veliquam, quamet, si. Ugue do od min vullupt atuerat. Nit adipit pratum er iustisi. Del dolore commodolorem ipit vulla consequam in utpat et la am accum vent veliquisi tin henis amet iure er ad magna feugait la aliquat, conulla oreetum Bauer Bodoni roman 8/10 Os adit eu feugait loborer susto con velese ming eugait er sit utem digna alisl irit ad ex ex endre do con vel ute eum zzrilisl dolorpero endrem vent luptat vercip ent volor in ea facil ulla con hent do odit nonsed tinciliqui elendiam ing ero conullut at ullaore feugait lam in henisi. Lummy nullut luptat illum dio odolorem iustrud dio commod do odo eros augait inci eros autetue rostrud tatet alisim ipissi. Umsandre velit am essequisi. Ecte exer iusci tatum dignit lut veliquam, quamet, si. Ugue do od min vullupt atuerat. Nit adipit pratum er iustisi.del dolore commodolorem ipit vulla consequam in utpat et la am accum vent veliquisi tin henis amet iure er ad magna feugait la aliquat, conulla oreetum ITC American Typewriter standaard regular 8/10 Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

35 35 Lettertypes KIEZEN en COMBINEREN DDKleur RICHTING RICHTING KLEUR KLEUR KLEUR KLEUR Kleur werkt zeer contrasterend. Een tekst gezet in een mager lettertype met veel letterspatie en een grote interlinie geeft een heel licht grijsbeeld als resultaat. Combineer je dit met een vette scheefloze letter die iets aangespatieerd is, dan creëer je een zeer groot contrast. Dit is wenselijk om een pagina zonder illustraties of foto s en gedrukt in zwart niet al te saai te doen overkomen. Hieronder vindt u een paar voorbeelden van lettertypes met verschillende grijswaarden. Om een goed idee te hebben wat de grijswaarde van het te kiezen lettertype is, gebruikt u een lettercatalogus. Daarin staan de verschillende fonts in een tekst gedrukt zodat u gemakkelijk kan vergelijken. Door enkele kleine ingrepen, zoals het vergroten of verkleinen van het corps of het aanpassen van het regeltransport kan men de grijswaarde van een tekst veranderen.

36 Kop of headline Neen Ja Moet het een bepaalde sfeer oproepen? Ja Neen Wat is de boodschap? Hoe gebruik je het font? Drukwerk Welk medium? Beeldscherm Veel tekst? Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

37 Deze stroomdiagram helpt je bij de lettertypekeuze. 37 DISPLAY FONT Gebruik een font dat opvalt of waarmee je een "statement" wil maken.. Een uitgesproken font kan sfeer scheppen. Het mag er zelfs een beetje "over" zijn. Angst Heavy DAX COMPACT Mezz black Neen TEKSTFONT Adobe Caslon AbsaraSans SCHERMFONT Kies een niet te opvallend, goed leesbaar font geschikt voor veel tekst. De "Klassiekers mogen er dan wat oubollig uitzien (volgens sommigen); ze storen nooit, ze dringen zich niet op. TheSerif Hier heb je minder keuze vanwege technische beperkingen. Zoek een font dat beter op het scherm "pakt" dan op drukwerk. Ja Monaco Meta Office

38 Adrian Frutiger (Unterseen, 24 mei 1928) is een Zwitserse letterontwerper. Hij is een van de meest prominente letterontwerpers van de twintigste eeuw, nog steeds toonaangevend in de digitale typografie in deze tijd; hij is meest bekend om zijn ontwerpen van de lettertypen en Frutiger Het grid werd door Frutiger ontworpen om de keuze van het lettertype vergemakkelijken. Elke variant heeft een nummer gekregen. Lage nummers bovenaan in het grid zijn mager of light. Hogere nummers staan onderaan en geven de vette varianten weer. Zo kan je in één oogopslag zien welke varianten goed bij elkaar passen. Dit systeem wordt niet alleen bij gebruikt maar ook o.a. bij Helvetica Neue, Avenir en Frutiger. Dezelfde nummers vind je ook terug bij de lettertypes in het tekstmenu van InDesign. Het originele, getekende ontwerp van het lettertype van Adrian Frutiger. Ondernemersopleiding DTP BASIS TYPOGRAFIE

39 39 Lettertypes KIEZEN en COMBINEREN Het -classificatiesyteem van Adrian Frutiger is de naam van een schreefloos lettertype ontworpen door Adrian Frutiger in Zowel als Helvetica, waar het soms mee wordt verward, zijn gebaseerd op de Akzidenz Grotesk uit Deze Zwitserse lettertypen spelen een belangrijke rol in het grafisch ontwerp. De verschillende dikten en de variaties binnen de lettertypefamilie worden aangegeven met nummer in plaats van namen, een systeem dat Frutiger ook toepast in zijn andere ontwerpen. Frutiger voorzag de uitgebreide lettertypefamilie van veelvoudige breedten en dikten die toch een eenduidige uitdrukking kennen. De lettertypefamilie bestaat uit 14 dikten en 14 corresponderende cursieve dikten, plus 16 varianten met Midden-Europese en cyrillische karaktersets. In 1997 bewerkte Frutiger in samenwerking met Linotype de gehele familie: de Linotype. werd onder meer uitgebreid met meer extreme dikten zoals Ultra Light en Extended Heavy (Bron: Wikipidea). Het nummeringssysteem van Frutiger vind je ook terug in het lettertypemenu van InDesign en in de lettertypebeheerprograma's zoals Suitcase Helvetica Neue 27 Ultra light condensed Helvetica Neue 37 Thin condensed Helvetica Neue 45 light Helvetica Neue 55 Roman Helvetica Neue 66 Medium italic Helvetica Neue 75 Bold

40