Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Zitting Maatregelen ter beperking van het roken Nr.2 VERSLAG VAN EEN MONDELING OVERLEG Vastgesteld 27 mei 1977 De vaste Commissie voor de Volksgezondheid 1 heeftop 24 februari 1977 mondeling overleg gevoerd met de Staatssecretaris van Volksgezondheid en Milieuhygiëne over de maatregelen ter beperking van het roken. De Staatssecretaris had zich bij dit overleg doen vergezellen van de heren J. van Londen, directeur-generaal van de volksgezondheid, R. J. Samsom, hoofddirecteur gezondheidsbescherming en Th. G. J. Elbertse, hoofd van de afdeling sociale gezondheidszorg. Het overleg werd gevoerd op basis van een memorandum van de Staatssecretaris van 24 januari 1977 over de maatregelen ter beperking van het roken, zoals deze in de Ministerraad aan de orde zijn geweest (Bijl. Hand , nr. 1), alsmede tegen de achtergrond van het Advies inzake maatregelen tot beperking van het roken dat in juli 1975 aan de Staatssecretaris werd uitgebracht door de Gezondheidsraad (Verslagen, Adviezen, Rapporten van het Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne, jaargang 1975, nr. 23). De commissie heeft de eer over de uitkomsten van het overleg als volgt verslag uit te brengen. ' Samenstelling: Lamberts (PvdA), Tilanus (CHU), Van Leeuwen (ARP) voorzitter, Veder Smit (VVD), Veerman (ARP), Dolman (PvdA). Gardeniers-Berendsen (KVP), Haas-Berger (PvdA), ondervoorzitter, Van Veenendaal-van Meggelen (DS'70), G. M. P. Cornelissen (KVP), Honig van den Bossche (BP), Coppes (PPR), Beekmans (D'66), De Leeuw (CPN), Dees (VVD), Weijers (KVP), Drenth (PvdA), Ginjaar Maas (VVD), Een lid behorende tot de fractie van de P.v.d.A. was van oordeel, dat het memorandum van de Staatssecretaris een goede mogelijkheid bood om over het beleid van de Regering inzake het roken van gedachten te wisselen. Daarmee is echter, zo vond het, het meest positieve wel gezegd. Over de stelling van de Regering dat in het preventieve gezondheidsbeleid hoge prioriteit gegeven dient te worden aan maatregelen ter beperking van het roken zal geen enkel verschil van mening bestaan. Het schrikbarend hoge aantal personen dat vroegtijdig ten gevolge van het roken overlijdt (ca per jaar) en het menselijke leed, de sociale gevolgen en de economische schade die daaruit voortvloeien vormen alle argumenten om aan de bedoelde maatregelen zeer hoge prioriteit toe te kennen. Kan de Staatssecretaris trouwens bij benadering aangeven hoeveel schade in financieel opzicht door het roken veroorzaakt wordt? Een redelijk nauwkeurige raming zou een goede indicatie geven voor de hoogte van het bedrag dat redelijkerwijze voor het financieren van maatregelen tot het tegengaan van het roken bestemd zou kunnen worden. Ingaande op de maatregelen die in het memorandum worden genoemd, meende dit lid in het algemeen, dat de aanbevelingen die de Gezondheidsraad in zijn advies van 1975 heeft gedaan thans meer gerelativeerd worden dan bij voorgaande gelegenheden wel eens het geval is geweest. Het dacht daarbij in het bijzonder aan de notitie van de 2 vel Tweede Kamer, zitting , , nr. 2 1

2 staatssecretaris van 12 februari Heeft de Staatssecretaris voorheen wel gesteld, dat de aanbevelingen van de raad model konden staan voor het door de Regering te voeren beleid, nu heet het in het memorandum, dat de uitvoering van een deel van de aanbevelingen van de raad «minder eenvoudig en zeker niet op korte termijn realiseerbaar is» en dat het «niet reëel lijkt een omvangrijk pakket maatregelen te nemen, waarvan de haalbaarheid op een aantal punten dubieus is». De concrete maatregelen die in het memorandum genoemd worden roepen, aldus dit lid, tal van vragen op. Aan het creëren van rookvrije ruimten wordt gedacht, stelt het memorandum. Om welke ruimten gaat het dan, hoe zullen maatregelen worden uitgevoerd en op welke termijn? Ook met betrekking tot de etikettering van de verpakking van tabaksprodukten blijft onduidelijkheid bestaan over de te hanteren methode. Zoals bekend is de discussie over de vraag of er überhaupt een methode bestaat die effectief is. Over het instellen van onderzoek wordt evenwel in het memorandum niet gerept, noch wordt een termijn genoemd waarop maatregelen in dit vlak getroffen zouden kunnen worden. Over het tegengaan van tabaksreclame wordt niet meer vermeld, dan dat het onderwerp uit het interdepartementale overleg is gelicht en afzonderlijk besproken zal worden. De conclusie is dan ook gewettigd, zo meende dit lid, dat de voorgestelde maatregelen in geen enkele verhouding staan tot de aard, omvang en zwaarte van het onderhavige vraagstuk. Het hier sprekende lid erkende, dat het niet eenvoudig is een effectief beleid gericht op het tegengaan van het roken te voeren. Wat momenteel echter het meest in het oog loopt is dat een plan, een samenhangend geheel van onderzoek en acties ontbreekt. Een dergelijk plan met inbegrip van een fasering en budgettering en gebaseerd op het advies van de Gezondheidsraad zou ten spoedigste van de grond dienen te komen. Daarnaast is een geschikte organisatievorm nodig voor het effectueren van het plan. Hoe is het in dit verband gesteld met de enkele jaren geleden opgerichte stichting Volksgezondheid en Roken? Bij deze planmatige benadering van het vraagstuk zal een grondige en expliciete afweging moeten plaatsvinden van de mate waarin de overwogen maatregelen de persoonlijke vrijheid aantasten. Als een zeer gewenste maatregel moet voorts de instelling van een reclameverbod via alle massa-communicatiemedia voor sigaretten en shag worden beschouwd. Juist de reclame draagt er immers belangrijk toe bij, dat het roken maatschappelijk geaccepteerd wordt. In beginsel zal dit, aldus dit lid, niet door het bedrijfsleven zelf moeten worden geregeld. De overheid heeft hier, gezien het feit dat de gezondheid en veiligheid van de bevolking ernstig in het geding is, een eigen taak en verantwoordelijkheid. Vervolgens valt, zo zei dit lid, te denken aan maatregelen als uitbreiding van het aantal rookvrije ruimten, het terugdringen van de verkrijgbaarheid van tabaksprodukten door de verkoop te beperken tot de detailhandel en het intensiveren van de voorlichting aan de jeugd. Een lid behorende tot de fractie van de K.V.P., sprekende mede namens commissieleden van de fracties van A.R.P. en C.H.U., gaf uiting aan waardering voor het memorandum van de Staatssecretaris. Toch gaf het stuk ook dit lid aanleiding tot verschillende vragen en opmerkingen. Destijds is door de Staatssecretaris medegedeeld, dat de Interdepartementale Commissie Gezondheidszorg (ICG) de aanbevelingen van de Gezondheidsraad zou bestuderen. Moet dit memorandum worden gezien als het resultaat van die studie of zet de commissie haar werkzaamheden met betrekking tot het advies van de Gezondheidsraad nog voort? Vervolgens bestaat er een stichting Volksgezondheid en Roken en de vraag rijst in hoeverre de activiteiten van deze stichting stroken met de voorstellen vervat in het memorandum. In het advies van de Gezondheidsraad, maar ook bij voorbeeld in een rapport van de Wereld Gezondheidsorganisatie, wordt aangeraden om over te gaan tot de instelling van een Nationaal Instituut tot beperking van het roken. Betekent het feit, dat in het memorandum niet over de instelling van een dergelijk instituut wordt gerept, dat de Staatssecretaris niet van zins is deze suggestie te volgen? Tweede Kamer, zitting , , nr. 2 2

3 Het hier sprekende lid kon zich in het algemeen verenigen met de maatregelen waarvan in het memorandum sprake is. Zeer verheugend achtte het de uitbreiding van het aantal rookvrije ruimten in treinen. Uit de beantwoording van de desbetreffende Kamervragen (Aanh. Hand II, , nr. 685) blijkt een positieve instelling ten aanzien hiervan van de NS. De kwestie die hierbij in het geding is, nl. de gevolgen van het zgn. passieve roken (het verblijven in ruimten waarin gerookt wordt), is overigens ook ernstig genoeg om in het algemeen bij velen een positieve instelling ten opzichte van het tegengaan van roken in voor publiek toegankelijke ruimten teweeg te brengen. Op dit punt zal ook in de voorlichting over het roken veel nadruk gelegd moeten worden. In beginsel moet het ieder vrij staan om te roken, doch het scheppen van het besef bij de mensen, dat medemensen van dit roken schadelijke gevolgen kunnen ondervinden kan er toch toe leiden, dat het roken geleidelijk maatschappelijk minder aanvaardbaar wordt geacht dan tot nu toe. De passage in het memorandum over de maatregelen op lange termijn achtte dit lid mager. Het gaat hier om de beïnvloeding van een mentaliteit, een gedragspatroon en een dergelijk oogmerk vereist een zeer uitgebreid aantal activiteiten. Kan de Staatssecretaris aangeven wat hem met betrekking tot het lange termijnbeleid voor ogen staat? Een lid van de P.P.R.-fractie gaf te kennen behoefte te hebben aan meer kwantitatieve gegevens over de financieel-economische gevolgen van een anti-rokenbeleid. Het moet toch mogelijk zijn om bij benadering vast te stellen welke kosten en baten voor de gemeenschap zouden voort vloeien uit het bereiken van een bepaalde beleidsdoelstelling? De verandering van het gedragspatroon van de consument ten aanzien van het roken achtte dit lid even belangrijk als gecompliceerd. In het algemeen ligt in de voorlichting naar zijn gevoelen veel nadruk op de materiële, lichamelijke kant van de zaak. Dit bleek bij voorbeeld duidelijk uit de programma-serie van de NCRV, hoezeer dit initiatief op zich zelf ook te waarderen valt. Te weinig komen in de voorlichting de psychische componenten van het rookgedrag naar voren. Bij het zoeken naar een betere voorlichting zou gedacht moeten worden aan de inschakeling van personen uit de geestelijke gezondheidszorg. Dit lid wenste in het bijzonder de aandacht te vestigen op de geringe aandacht die in de overwogen maatregelen aan de jeugd wordt gegeven. Niet alleen ondervinden kinderen lichamelijk de meeste gevolgen van het verblijven in een omgeving waar gerookt wordt, maar vooral ondergaan zij een zekere gewenning aan het roken. Het is, aldus dit lid, zeer gewenst dat forsere maatregelen worden getroffen om kinderen tegen passief roken te beschermen. Tot deze maatregelen dient in de eerste plaats de instelling van een absoluut rookverbod op alle scholen te behoren. Daarenboven is het van belang, dat in de voorlichting aan ouderen meer nadruk wordt gelegd op de nadelige gevolgen die hun roken meebrengt voor kinderen. Wat de reclame voor tabakartikelen betreft vroeg dit lid zich af, waarom niet reeds nu een algeheel verbod voor dit soort reclame kan worden afgekondigd. Een lid van de fractie van D.S.'70 verklaarde het memorandum van de Staatssecretaris niet meer te achten dan een belichting van het rook-probleem. Het stuk bevat te weinig concrete maatregelen. Vooral de benadering van de jeugd laat teleurstellend genoeg zeer veel te wensen over. Het zou goed zijn dat de bewindsman daarop nog eens wat verder ingaat dan tot nu is geschied. Dit lid wilde een verzoek herhalen dat bij eerdere gelegenheden al namens de laatstgenoemde fractie naar voren is gebracht, nl. of ten spoedigste een verbod van reclame via de TV voor tabaksprodukten kan worden ingesteld. Evenals andere leden wenste ook dit lid meer inzicht te hebben in de financieel-economische consequenties van een doeltreffend beleid tot beperking van het roken. Is het niet aannemelijk, dat de financiële consequenties voor de Staat zo groot zullen blijken, dat bestuurders maar liever de kop in het zand steken in plaats van het volksgezondsheidbelang te laten prevaleren en de financiële gevolgen op de koop toe te nemen? Tweede Kamer, zitting , 14360, nr. 2 3

4 Ten slotte vroeg dit lid zich af of het verstandig is het beperken van het roken in het beleid te isoleren van andere maatregelen gericht op het tegengaan van slechte leefgewoonten, zoals het gebruik van alcohol of drugs. De Staatssecretaris deelde mee op dit moment geen sluitend antwoord te kunnen geven op de vragen uit de commissie over de financieel-economische implicaties van een effectief beleid gericht op het tegengaan van het roken. Een enigermate nauwkeurig antwoord zal ook later overigens nauwelijks te geven zijn. Weliswaar kan worden aangegeven hoeveel inkomsten voor de Staat voortvloeien uit de omzet van tabaksartikelen (de opbrengst van de tabaksaccijns wordt voor 1977 geraamd op ongeveer 1,4 mld.), anderzijds zal het menselijk leed dat door het roken wordt veroorzaakt zich nimmer in geld laten vertalen. De bewindsman ontkende, dat het memorandum een relativering zou inhouden van de aanbevelingen van de Gezondheidsraad. In de eerste plaats is de rol van 's raads advies hiermee bepaald nietten einde en zal het integendeel voortdurend in het verdere beleid betrokken blijven. In de tweede plaats beoogt het memorandum de uitvoering van de door de raad geadviseerde maatregelen slechts te faseren. Bewust is een keuze gemaakt voor een niet te overhaaste aanpak, waarbij tal van maatregelen tegelijkertijd tot uitvoering zouden worden gebracht. Het is immers noodzakelijk, dat elke maatregel begeleid wordt met een onderzoek naar zijn effect. Zou bij voorbeeld blijken, dat zich bij personen die er toe zijn bewogen met roken te stoppen andere schadelijke leefgewoonten of verschijnselen (alcoholgebruik, hogere bloeddruk door stress) voordoen, dan zouden de getroffen maatregelen slechts schijnbaar aan het uiteindelijke doel beantwoord hebben. Met andere woorden, er moet voor gewaakt worden dat het roken wordt losgekoppeld van andere factoren die ziekte veroorzaken. Daarenboven dient het beleid ten aanzien van het roken wel degelijk ook te passen in de algemene beleidsvisie ten aanzien van het tegengaan van slechte leefgewoonten. Afhankelijk van de leefgewoonte waarmee men zich bezighoudt zal er wel een kwalitatief verschil in aanpak zijn, principiële verschillen moeten nochtans worden vermeden. Momenteel is, aldus de Staatssecretaris, een draaiboek, een plan voor continue actie en begeleiding ter bescherming van de niet-roker, in voorbereiding. Zonder tegenslag zullen hiermede zeker wel enkele maanden gemoeid zijn. Het plan zal desgewenst te zijner tijd aan de commissie worden overgelegd. Een voorzichtige en geleidelijke aanpak zal in dit plan vooropstaan. Een voorbeeld van deze benadering vormen de maatregelen die reeds binnen het Departement van Volksgezondheid en Milieuhygiëne van kracht zijn (rookvrije ruimten, niet roken in vergaderingen) en die geleidelijk aan ook elders gelding zullen behoren te krijgen. Aan de andere departementen is verzocht om de desbetreffende maatregelen ook in te voeren. Vanuit de departementen kunnen vervolgens andere overheidsdiensten worden benaderd, waarna gepoogd moet worden de maatregelen ook bij de lagere overheden en de diensten waarop de overheid geen rechtstreekse invloed heeft ingang te doen vinden. Wat het scheppen van een effectieve organisatievorm aangaat, merkte de bewindsman op, dat zijnerzijds nooit gesteld is, dat een Nationaal Instituut tot beperking van het roken bij voorkeur niet in het leven moet worden geroepen. Tegenwoordig vinden evenwel verscheidene afzonderlijke activiteiten paats die gericht zijn op het tegengaan van het roken. Het is denkbaar, dat deze activiteiten in de toekomst gebundeld zouden kunnen worden, bij voorbeeld in de vorm van één Nationaal Instituut, maar het is beter op een zodanige ontwikkeling niet vooruit te lopen. De Stichting Volksgezondheid en Roken vertegenwoordigt één van de activiteiten gericht tegen het roken. Over de problemen die rond deze stichting gerezen zijn, zal, zo zei de Staatssecretaris, binnenkort een gesprek tussen hem en de stichting plaatsvinden. De bewindsman zei te willen overwegen of in het draaiboek bij elke overwogen maatregel een analyse kon worden gegeven van de mate waarin de desbetreffende maatregel de vrijheid van het individu beknot. Anderszijds kun- Tweede Kamer, zitting , 14360, nr. 2 4

5 nen dergelijke analyses misschien beter een plaats krijgen in een afzonderlijke aan dit onderwerp gewijde notitie. Ingaande op de concrete maatregelen ter beperking van het roken, betoogde de Staatssecretaris, dat het van groot belang zal zijn dat in voor het publiek toegankelijke ruimten een rookverbod wordt ingesteld of althans het advies wordt gegeven niet te roken. Voor elke categorie van bedoelde ruimten zal de termijn waarbinnen dit kan worden geregeld verschillend liggen. Daarbij moet niet uit het oog worden verloren, dat in veel gevallen een rookverbod slechts door middel van een toereikende controle gehandhaafd zal kunnen worden. Op overheidsscholen is een rookverbod van kracht, al zal dit wellicht beter gehandhaafd en tevens uitgebreid behoren te worden. Over niet-overheidsscholen heeft de overheid evenwel geen jurisdictie, zodat een rookverbod aldaar slechts in overleg tot stand kan worden gebracht. Over de etikettering van de verpakking van tabaksprodukten, die op basis van de Warenwet geregeld zal moeten worden, bestaan, zo meende de bewindsman, verschillende gedachten. Te denken valt aan het aanbrengen van de aanduidingen van het teer- en nicotinegehalte op het pakje, doch een dergelijke maatregel maakt voor de consument nog geen vergelijking met andere merken mogelijk. Men zou ook kunnen denken aan het aanbrengen van een beeldmerk op het pakje, waarin de mate van schadelijkheid tot uitdrukking wordt gebracht. Deze zaak is nog in studie. Momenteel kan overigens al worden gezegd, dat de openbare bekendmaking via de media van het teeren nicotinegehalte van de onderscheidene merken geleid heeft tot een duidelijke verschuiving in het rookgedrag. Vele rokers zijn overgegaan op merken die minder schadelijk bleken. In dit verband kan men onderscheid maken tussen de verslaafde rokers, die een zucht hebben naar een bepaalde hoeveelheid nicotine en hun gedrag dus niet snel zullen aanpassen, en de sociale rokers, die eerder geneigd zijn hun toevlucht te nemen tot teer- en nicotine-arme sigaretten. Met betrekking tot het maken van reclame voor tabaksprodukten ligt het, aldus de Staatssecretaris, in het voornemen van de Regering een wetsontwerp voor te bereiden waarin een algeheel reclameverbod voor tabaksprodukten tot stand wordt gebracht. Zelfbeperking bij de tabaksfabrikanten zal naar verwachting namelijk weinig resultaat opleveren. Weliswaar is momenteel nog overleg met de tabaksindustrie gaande doch het ligt voor de hand, dat elke tabaksfabrikant in weerwil van zijn eventuele bereidheid om enige zelfbeperking in acht te nemen toch steeds een zo groot mogelijke omzet van zijn produkten zal blijven nastreven. De Staatssecretaris deelde de mening, dat in het beleid ter beperking van het roken zeer veel plaats moet worden ingeruimd voor het voorlichten van de jeugd. Uit het feit echter dat de jeugd niet geïsoleerd kan worden van de rest van de samenleving volgt, dat de benadering van de jeugd in feite alles omvat (het beïnvloeden van het sociale klimaat, de reclame, enz.). Dat neemt niet weg, dat het wel mogelijk is speciaal op de jeugd gerichte maatregelen te treffen, omdat de jeugd via het onderwijs goed te bereiken is en bovendien pedagogisch en didactisch anders benaderd moet worden dan ouderen. De maatregelen, die zich op de jeugd richten, dienen niet uitsluitend tot het roken beperkt te zijn. Zij dienen dan ook structureel in het onderwijspakket opgenomen te worden door de bemoeienissen van de Commissie Modernisering Leerplan (CML) Gezondheidskunde en Omgangskunde. Deze CML adviseert over het opnemen van gezondheidsvoorlichting en -opvoeding (GVO) in alle leerplannen voor het niet-universitaire onderwijs. Het zal geen betoog behoeven, dat deze aanpak eerst op lange termijn vruchten zal afwerpen. Daarnaast zijn nog andere maatregelen mogelijk. In het algemeen is het thans zo, dat er al te veel onjuiste activiteiten naar de jeugd toe worden ontplooid. Het voornaamste euvel daarbij is, dat zij een te beperkte benadering, een te eng kader hebben. Het zal zaak zijn om op deze activiteiten een betere greep te krijgen en ze vervolgens in een breder kader te plaatsen. In dit verband onderhouden de GVO-consulenten in de regio's regelmatig contact met het onderwijs. Tweede Kamer, zitting , 14360, nr. 2 5

6 Ten slotte is het bekend, dat ook pedagogische en didactische organen bij het onderwijs zich op het vinden van motieven om het roken van ouderen te beperken beraden, gezien de voorbeeldwerking die dit roken op de jongeren heeft. Het gaat hier echter om een uitermate moeilijke materie, die nog veel studie zal vereisen. De voorzitter van de commissie, Van Leeuwen De griffier van de commissie, Witteveen Tweede Kamer, zitting , 14360, nr. 2 6