Wat is de economische waarde van stadsnatuur?

Transcriptie

1 Wat is de economische waarde van stadsnatuur? Deze briefing is opgesteld door de werkstroom Economie van het burgerinitiatief Stadsnatuur Maastricht. Het doel van deze briefing is informeren over de toegevoegde (economische) waarde die stadsnatuur heeft in ons dagelijks leven. De werkstroom economie bestaat uit de volgende leden: Bram Loeffen, Gerard Wijnands, Wim Derks en Rudolph Klarenaar 1

2 Inhoudsopgave 1. Inhoudsopgave 2. Samenvatting 3. Inleiding 4. Definities en begrippen 5. Wetgeving en beleid 6. State of the art (kennis, inzicht, praktijk, methoden) 7. Situatie in Maastricht 8. Aanbevelingen 9. Bijlagen 2

3 2. Samenvatting Het mag duidelijk zijn dat stadsnatuur verweven is met de waardering die personen hebben voor een gebied, een buurt, een wijk, een stad. Stadsnatuur is bepalend voor hoe wij een gebied ervaren, echter het is een gevoelskwestie, een onderbuik gevoel. Het is dus niet te duiden op het niveau van een speelveldje, hegje of bossage of in euro s. Het is het geheel van groen, de aankleding van een gebied of het ontbreken van groen dat we als (on)prettig ervaren. Groen/ stadsnatuur is onderdeel van het decor. We voelen ons prettiger en zijn gezonder in een groene omgeving. Omdat meerdere van ons in een dergelijke omgeving willen wonen, zien we dat ook terug in de huizenprijzen. Groen/ stadsnatuur is weliswaar niet het enige bepalende item voor een prettige leefomgeving, maar het blijkt wel een hele belangrijke te zijn, die vaak niet als belangrijk wordt gewaardeerd. Met onderstaande uiteenzetting proberen we om in de volle breedte uiteen te zetten welke positieve effecten stadsnatuur heeft en daarmee tastbaar te maken dat het wel degelijk van waarde is voor mens en dier. 3

4 3. Inleiding: doel document, algemene inleiding op Stadsnatuur en Economie De werkstroom economie van de stadsnatuurvisie Maastricht heeft als opdracht om de relatie tussen stadsnatuur en economische waarden te beschrijven. Stadsnatuur neemt ruimte in ten koste van andere bestemmingen met een eventuele economische waarde, maar stadsnatuur zelf heeft ook een economische waarde. Daarbij kunnen een aantal invalshoeken onderscheiden worden zoals: a. hogere waarde van onroerend goed in de omgeving van stadsnatuur (directe economische waarde) b. stadsnatuur draagt bij aan de gezondheid van de inwoners van de stad en zorgt daarmee voor een besparing in de zorgkosten door hoger welbevinden (mix van directe en indirecte economische waarden, die deels door andere werkstromen worden uitgediept) c. kostenbesparing op diverse terreinen zoals minder hitte dus minder energie voor koeling en hogere arbeidsproductiviteit, minder wateroverlast, beter sociaal klimaat, minder vandalisme enz. (mix van directe en indirecte economische waarden) d. hogere aantrekkingskracht voor personen (bewoners en toeristen) en bedrijven en instellingen (indirecte economische waarde) 4. Definities en begrippen Economische waarde: Waarde die een goed bezit in het vrije economische verkeer. Voor onze studie zijn we geïnteresseerd in het zo goed mogelijk uitdrukken wat de financiële consequenties zijn van stadsnatuur. Vestigingsklimaat: het geheel aan factoren die bepaalt hoe aantrekkelijk het is om een vestiging te openen in een bepaald gebied. Leefklimaat: het geheel van omstandigheden waarin men moet leven. 5. Wetgeving en beleid Er is geen nationale wetgeving of nationaal beleid ten aanzien van de economische betekenis van stadsnatuur. Dit onderdeel is hier dus niet van toepassing. 6. State of the art (kennis, inzicht, praktijk, methoden) a. Stadsnatuur verhoogt de economische waarde van objecten De laatste jaren wordt er steeds meer bekend over de voordelen van groen in de stad. De meeste mensen wonen graag in een groene wijk. De huizenprijzen in groene wijken, langs water of groengebieden zijn verhoudingsgewijs hoger. Dit gegeven motiveert bijvoorbeeld Eindhoven tot een vergroening van de stad, maar was en is ook uitgangspunt voor de herstructurering van het Ruhrgebied. Londen heeft een beleid ontwikkeld dat is gericht op de vergroening van de stad om meerdere redenen, zoals het creëren van meer biodiversiteit en het verzachten van hittestress, maar niet op z n laatst om de leefkwaliteit en attractiviteit van de stad te verbeteren. Kencijfers Stadsgroen en -water hebben een directe economische waarde. Deze waardestijging varieert van 4% tot 12%, afhankelijk van de ligging van de woning en het type water of groen. Naar schatting zijn kopers bereid gemiddeld 7% meer te betalen voor hun woning als deze direct grenst aan openbaar groen of water. Een vrij uitzicht op de open ruimte leidt tot 12% prijsverhoging, terwijl de aanwezigheid van aantrekkelijke natuur in de buurt van de woonplaats een waardestijging oplevert van 5% tot 10%. Een bijzonder geval zijn huizen met tuinen grenzend aan water dat in verbinding staat met een recreatieplas; voor deze woningen kan de waardestijging oplopen tot bijna 30%. [Jókövi, 2003]. Hogere huizenprijzen hebben ook een hogere OZB-waarde (ozb: onroerendezaakbelasting) tot gevolg en dus meer inkomen voor de gemeente. 4

5 Uit recent onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen (2016) blijkt dat stadsnatuur een aantoonbaar positief effect heeft op de waarde van vastgoed. Aantrekkelijke natuur stuwt de prijzen van woningen over een afstand tot wel zeven kilometer. Woon je dichtbij aantrekkelijke natuur dan is het effect het sterkst: 16% van de woningprijs (uitzicht is niet noodzakelijk). Verder weg wordt het effect natuurlijk kleiner: het effect is 1,6% op een afstand van zeven kilometer en daarna wordt het verwaarloosbaar klein. Hoewel het effect per woning relatief klein is op zeven kilometer afstand, treft het op die afstand de prijzen van veel woningen. (Stads)natuur heeft daardoor op de woningmarkt veel meer waarde dan eerder gedacht. b. Stadsnatuur levert maatschappelijke opbrengsten Een wat minder directe financieel-economische relatie is het verband tussen buurtgroen en de samenhang in de buurt. De economische waarde van samenhang in een buurt en de effecten op de kwaliteit van leven behoeft echter geen betoog. Onderzoek van de Universiteit van Wageningen uit 2010 toont aan dat buurtgroen een positief effect heeft op de samenhang in de buurt. Het effect van groen blijkt groter te zijn naarmate een buurt sterker verstedelijkt is. Kleinschalig groen, zoals buurt- en wijkgroen, heeft een groter effect op sociale cohesie dan grote parken. Deze laatste dragen niet direct bij aan sociale contacten tussen bewoners, zo blijkt. Kostenbesparing gezondheidszorg Hoewel de werkstroom gezondheid specifieker is ingegaan op de relatie tussen natuur en het welbevinden van mensen, is het van belang ook in deze economische werkstroom kort stil te staan bij dit onderwerp. Besparingen op uitgaven in de zorg is een actueel thema, nog even los van de mogelijke bijdragen aan de kwaliteit van leven van mensen. Groene wijken blijken in belangrijke mate bij te dragen aan gezondere mensen, blijkt in 2015 uit onderzoek van het VU Medisch Centrum. Mensen voelen zich sterker als ze in een buurt met veel parkjes, bos of groenstroken leven. Negentien studies wijzen erop dat de nervositeit en somberte van bewoners afneemt, naarmate het aandeel groen in een woonwijk hoger is. Groen in de wijk is vooral belangrijk voor mensen met een wat lagere sociaal-economische status. Mensen met meer financiële middelen tot hun beschikking hebben meer mogelijkheden om zich te ontspannen. Een ander opvallend effect is dat natuur in de wijk de sterftekans verlaagt. Zeven studies laten zien dat mensen in een groene wijk een hogere leeftijd behalen dan in een stenige wijk. Buurtgroen op een afstand van 0 tot 300 meter van de woning is misschien nog wel het belangrijkst voor de bewoners van de stad. Een afstand tot 300 meter is dagelijks te overbruggen. Buurtgroen is eigenlijk de enige plek in de stad waar mensen elkaar in vrijblijvendheid en zonder kosten te moeten maken, kunnen ontmoeten en verblijven. Aantrekkelijk buurtgroen en buurtparken zijn dan ook van essentieel belang voor het functioneren van wijken. In groene wijken hebben kinderen minder last van overgewicht. De redenen hiervoor kunnen natuurlijk zeer divers zijn zoals inkomen en opleiding van ouders en de hierbij horende financiële mogelijkheden en leefpatronen. Maar niemand zal in twijfel trekken dat aantrekkelijke en groene speelmogelijkheden voor alle kinderen van belang zijn en dat het hieraan in veel wijken ontbreekt. De aanwezigheid van groen in de buurt nodigt uit tot fietsen, wandelen of tuinieren wat allemaal tot een betere gezondheid leidt. Aangetoond is dat groen in de leefomgeving de kans op depressies en veel andere ziekten verlaagt [Maas, 2008]. Ook blijft een groene wijk koeler op hete dagen en nachten wat een bijdrage levert aan een gezonder microklimaat. Uitzicht op groen bevordert het herstel en vermindert het aantal opnamedagen in ziekenhuizen en het gebruik van pijnstillers [Ulrich, 1984]. Mensen voelen zich gezonder in een groene omgeving [Maas, 2008]. Meerdere onderzoeken tonen de positieve effecten van groen in de woonomgeving aan. 5

6 Verbeteren luchtkwaliteit Stedelijk groen kan niet de volledige luchtvervuiling compenseren, die door de menselijke activiteiten is veroorzaakt, en zal nooit het aanpakken van de vervuilingsbron kunnen vervangen. Wel is het zo dat groen en stadsbomen CO2 en zwaveldioxide kunnen opnemen en fijnstof kunnen binden en dus aan een zekere verbetering kunnen bijdragen. Een betere luchtkwaliteit heeft direct invloed op de volksgezondheid. c. Stadsnatuur en de besparing van kosten Groen is essentieel voor een klimaatbestendige en duurzame omgeving in de stad. De aanwezigheid van groen verbetert het milieu, zorgt voor minder luchtvervuiling, zorgt voor waterberging, dempt geluidshinder en verkoelt in warme perioden. Het koelen van de warme stadslucht kan bijvoorbeeld door de strategische aanleg van open gebieden. Extra stadsgroen en -water kan op diverse manieren worden ingepast in de stad, bijvoorbeeld als groene daken, gevelbegroeiing of stadsparken met vijvers. Op warme zomerdagen kan het temperatuurverschil tussen stad en platteland wel 7 graden zijn. Maar ook binnen de stad zijn er flinke temperatuurverschillen. Op dit moment is de Universiteit van Wageningen bezig met onderzoek naar de invloed van bebouwing, vegetatie, water, wind en schaduw op de lokale temperatuur. Deze kennis is van groot belang voor de meer indirecte relatie tussen stadsnatuur en economie te kunnen duiden. Nederland krijgt in de toekomst steeds vaker te maken met extremer weer. Hittestress kan gevaarlijke situaties opleveren voor mensen die een zwakker gestel hebben, zoals ouderen. Tijdens de hittegolf van 2003 stierven er in Nederland bijvoorbeeld 2400 mensen meer dan gemiddeld. Nog even los van de kosten die gepaard gaan met koeling (zoals airco s) en de nadelen daarvan voor het milieu. Klimaatadaptatie(wateroverlast) en voorkoming hittestress Groene oppervlakken hebben afhankelijk van de opbouw van het groen en de eronder liggende bodem een grote sponswerking voor neerslag die dan niet afgevoerd hoeft te worden naar de zuivering. Groene daken, beplante wadi s, het minimaliseren van verharde oppervlakken en het maximaal vergroenen kunnen een bijdrage leveren aan een meer klimaatbestendige stad. De groene oppervlakken en groene oevers helpen ook mee om het oppervlaktewater schoon te houden (vermindering riooloverstorten en minder transport naar de zuivering). Groen in de stad vergroot het stedelijk water-buffervermogen. Hierdoor kan er bespaard worden op afvoer- en buffervoorzieningen elders, en zuiveringskosten. Groene buffervoorzieningen hebben meer functies en zijn hierdoor ook economisch gezien veel efficiënter. Wijken met veel groen of oppervlaktewater zijn op hete dagen enkele graden koeler dan zeer versteende stadsgebieden. Bomen hebben een positief effect op het microklimaat door de schaduw en de geringere opwarming van het aardoppervlak onder de bomen. Alle vormen van groen- en wateroppervlakken hebben een koelend vermogen door verdamping. Groen in de vorm van groene daken, groene gevels of strategisch geplaatste bomen kunnen bijdragen aan een reductie van het energiegebruik in gebouwen voor koeling. Ruimtes onder groene daken en achter groene gevels blijven koeler. Onder bomen blijft het koeler door de schaduwwerking, maar ook door de verdamping. Tegenwoordig wordt in veel kantoorgebouwen al meer energie voor koeling dan voor verwarming gebruikt. Door de klimaatverandering zal de energiebehoefte voor koeling alleen nog maar toenemen. Uit het oogpunt van energiegebruik, gezondheid, arbeidsproductiviteit en welzijn wordt de inzet van groen voor het koel houden van steden steeds belangrijker. Verbinding stad en land Een dooradering van de stad met aantrekkelijke langzaam-verkeersroutes voor fietsers en wandelaars houdt de stadsbewoners uit de auto. Bij stijgende temperaturen pakt men 6

7 sneller de fiets. Deze langzaam-verkeersroutes kunnen goed gecombineerd worden met groenzones en zo een aantrekkelijke verbinding vormen tussen stad en omgeving. Groene verbindingen tussen stad en land zijn ook belangrijk voor de toevoer van verse en koele lucht. Verbeteren biodiversiteit De stad biedt in tegenstelling tot het algemene denkbeeld mogelijkheden voor veel soorten flora en fauna. Dit kan nog verbeterd worden door de uitbouw van groenblauwe netwerken en het optimaler gebruik van de vele oppervlakken van de stad als ondergrond voor vegetatie en biodiversiteit, zoals daken en gevels, en door het verwijderen van overbodige verharding. Dit heeft weer als voordeel dat water beter kan insijpelen, minder erosie/ wateroverlast plaatsvindt en hittestress vermindert. Voedselproductie/Stadslandbouw In onze westerse steden is het een nieuwe trend ik doel hier op stadslandbouw, citygardening, guerilla-gardening. Er blijkt een behoefte bij stedelingen te bestaan om te weten waar en hoe voedsel wordt verbouwd. Hier ligt veel groeipotentieel voor stadsboeren maar het vergroot ook de sociale cohesie in de buurt. Tevens draagt het bij aan de eerder genoemde vergroening, verkoeling en opname van water. d. Stadsnatuur en de verhoging van de aantrekkingskracht Aantrekkingskracht voor bewoners Stadsnatuur levert een belangrijke positieve bijdrage aan het woonklimaat. Dat blijkt alleen al uit de hogere prijzen van woningen in de nabijheid van stadsnatuur. (Zie onder a.) Aanvullend kan het interessant zijn om te kijken naar de waardering van bewoners over het groen in hun eigen omgeving. De Universiteit Wageningen heeft in 2010 onderzoek gedaan naar dit onderwerp. Daaruit blijkt dat destijds het merendeel van de Nederlanders (zeer) tevreden was over het groen, zowel in de buurt als wat verder weg (maximaal 15 km van de woning). Bijna 79% is (zeer) tevreden over het buurtgroen. Voor het landschap geven de Nederlanders gemiddeld een 7,6 als rapportcijfer. Vooral de hoeveelheid en bereikbaarheid van het groen wordt zeer goed beoordeeld. Dit geldt veel minder voor het natuurlijke en historische karakter van dit groen. In de in Maastricht uitgevoerde stadspeiling van 2014 hebben de inwoners het groen het rapportcijfer 6,5 gegeven. De mate van tevredenheid met het buurtgroen hangt samen met de hoeveelheid groen, het onderhoud van het openbaar groen, de aanwezigheid van speelgroen en de mate van gebruik van het groen. Mensen die hun eigen buurt als zeer groen ervaren zijn meer tevreden over het buurtgroen en hun woonomgeving dan mensen die in een buurt met weinig groen wonen. Naarmate het groen beter onderhouden is en er speelgroen in de buurt is, is men ook meer tevreden dan wanneer dit niet of minder het geval is. Tot slot zijn mensen die veel activiteiten in het groen waarnemen ook meer tevreden dan mensen die weinig activiteit zien. Realiteit is dat bijna 40% van de Nederlanders in een wijk woont met een tekort aan groene recreatievoorzieningen. Volgens de monitor van de Nota Ruimte en volgens onderzoek van Alterra (2005), is er een forse inhaalslag nodig om de Nederlandse steden op peil te brengen: in bijna tweederde van de vijftig grootste Nederlandse gemeenten is - in een straal van 500 meter om een woning - minder dan 75 m 2 groen aanwezig is. Veel groen is verdwenen of naar de stadsranden verschoven. (Hoe Maastricht hierin scoort is ons niet bekend, daarvoor is een GIS analyse noodzakelijk. In paragraaf 7 is een eerste verkenning gemaakt.) Aantrekkingskracht voor bedrijven en instellingen Voor bedrijven en instellingen is een groene omgeving aantrekkelijk, dat geldt niet alleen voor het groen bij de bedrijfsgebouwen, maar ook voor het groen bij de woningen van 7

8 directie en (potentiële) werknemers van bedrijven en instellingen. Groen bij het bedrijfsgebouw is van belang voor de uitstraling van het gebouw, maar ook voor de arbeidsproductiviteit van de werkenden. Stadsnatuur levert een positieve bijdrage aan het vestigingsklimaat voor bedrijven en instellingen. Dit is goed voor economie en werkgelegenheid. (groen werkt ook kostenbesparend, zie onder c.) Aantrekkingskracht voor toeristen Toeristen komen niet voor de natuur naar de stad, maar stadsnatuur vergroot wel de aantrekkelijkheid van de stad, ook voor de toerist. Voor de toerist zal het daarbij vooral gaan om groen in het centrum van de stad. Voorbeeld Groen Loont Op de volgende pagina het voorbeeld De Groene Stad weergegeven. In onderstaande verbeelding zijn maatregelen opgesomd die in een denkbeeldige stad genomen zijn, met daarbij de financiële voordelen. Ga naar onderstaand adres om de verbeelding goed te zien: 8

9 De groenestad: Groen loont: over maatschappelijke en economische baten van stedelijk groen: Tom Bade, Gerben Smid, Fred Tonneijck 9

10 7. Situatie in Maastricht Maastricht ligt in een groene omgeving, Maastricht heeft voor een middelgrote stad een gemiddelde hoeveelheid openbaar groen. Opvallend is wel dat Maastricht relatief weinig bomen heeft. Algemeen Maastricht De gemeente onderhoudt circa 430 hectare aan openbare groenvoorzieningen. Daarnaast is er in de gemeente nog 147 ha aan groenvoorzieningen aanwezig, die in beheer zijn van particulieren, het rijk en de provincie, woningbouwverenigingen en bedrijven. Ook de sportvelden maken onderdeel uit van deze externe openbare groenvoorzieningen. Met een gemiddelde van 48,4 m2 groen per inwoner (de gemeente beheert daarvan 36,1 m2 per inwoner) komt het Maastrichts groenareaal in omvang overeen met andere middelgrote steden in het land. Opvallend is wel het geringe aantal bomen. Per 100 inwoners heeft Maastricht slechts 29 bomen, dat schril afsteekt ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde van bijna 52 bomen per 100 inwoners. Wel dienen we ons te realiseren dat Maastricht in een groene omgeving ligt, als voorbeeld gelden hierbij de Pietersberg, Maasplassen, Meersenerheide, Savelsbos, Bunderbos en bossen behorende bij het Kempens plateau. Maastricht geeft per jaar ongeveer 1,58 per m2 groen uit, ofwel 57 per inwoner, of 112 per woning. Bij een ranglijst van de 31 grootste gemeenten in Nederland wat betreft de hoeveelheid openbaar groen per vierkante meter in de bebouwde kom per woning, komt Maastricht in 2014 op plaats 26 en scoort daarmee dus slecht ten opzichte van de grootste gemeenten (Wageningen University & Research, Persbericht 2 september 2014). Ten opzichte van 2009 is het aantal vierkante meters groen per woning in Maastricht zelfs gedaald met 12%, omdat het aantal woningen is gestegen en de hoeveelheid groen niet. GIS analyse In de onderstaande twee figuren wordt het beeld van Maastricht gegeven aan de hand van een eerste verkenning op basis van de bekende gegevens over groen en de bekende WOZ waarden. De eerste afbeelding vergelijkt de verschillende wijken op basis van het aanwezige groen (in de legenda zijn de soorten groen opgesomd). Uit deze analyse blijkt dat de binnenstad de wijk is met het minste aantal groen. De tweede verbeelding geeft weer hoe de WOZ waarden zich per wijk tot elkaar verhouden. Om de WOZ waarden en het aanwezige groen met elkaar te koppelen zijn aanvullende stappen nodig zoals opschoning van de informatie. Deze stappen zijn niet mogelijk geweest voor deze briefing. Het is daarbij de vraag of we als burgerinitiatief een dergelijke bewerking kunnen en moeten doen. 10

11 Legend Neighborhoods Maastricht Kilometers Binnenstad Frontenkwartier Lanakerveld Water agraric grassland arboriculture cropland deciduous forest fruit cultivation green space: lawn green space: grass and shrubs green space: other (e.g. shrubs, forest) mixed forest other grassland hedgerow swamp - Highest neighborhood vegetated % within municipality: 87% (Lanakerveld) - Highest neighborhood vegetated % within builtup area: 58% (Frontenkwartier) - Lowest neighborhood vegetated % within builtup area: 1% (Binnenstad) 11

12 Legend Beatrixhaven Randwyck Malpertuis Neighborhoods Maastricht Gemiddelde WOZ Jaar Water Kilometers - Neighborhood with highest mean realestate value within municipality: Randwyck ( euro) - Neighborhood with highest value within builtup area: Beatrixhaven ( euro) - Neighborhood with lowest value within builtup area: Malpertuis ( euro) 12

13 Aantrekkingskracht voor bewoners Hiervoor is aangegeven dat stadsnatuur een belangrijke positieve bijdrage levert aan het woonklimaat en daarmee aan de aantrekkelijkheid om in Maastricht te blijven wonen of te gaan wonen. Voor Maastricht is dit van bijzonder belang. Sinds 1993 worden in Maastricht minder kinderen geboren dan er mensen sterven. De natuurlijke aanwas is dus structureel kleiner dan nul. Als gevolg van een inkomend migratiesaldo (mede door de groei van het aantal studenten) is dat aantal inwoners gestegen naar 122 duizend in Sindsdien ligt het aantal inwoners tussen 118 en 122 duizend. Structurele bevolkingsdaling is voor Maastricht dus nog niet aan de orde (maar kan ieder moment beginnen). Voor Zuid-Limburg als geheel is dat wel het geval sinds Omdat Maastricht in een regio ligt met structurele bevolkingsdaling is een aantrekkelijk woonklimaat extra belangrijk. Stadsnatuur draagt daaraan bij. Gezien de toenemende concurrentie van omliggende gemeenten als gevolg van de structurele bevolkingsdaling is het wenselijk dat het vestigingsklimaat wordt verbeterd (o.a. door de hoeveelheid stadsnatuur uit te breiden). Aantrekkingskracht voor bedrijven en instellingen Vroeger werd bij de inrichting van bedrijventerreinen weinig aandacht besteed aan groen. Ook in Maastricht zijn mede daardoor de oude bedrijventerreinen onaantrekkelijk. Bij de revitalisering van bedrijventerreinen zal daarom veel aandacht moeten zijn voor uitbreiding van stadsnatuur. Aantrekkingskracht voor toeristen De binnenstad van Maastricht is voor toeristen met name aantrekkelijk vanwege cultuurhistorische waarde en het winkelaanbod en stedenbouw. Meer groen, bijvoorbeeld in de vorm van verticale tuinen en geveltuintjes kunnen deze aantrekkelijkheid vergroten. 13

14 8. Aanbevelingen Onze aanbeveling uit deze briefing ziet op het verbeteren van het vestigingsklimaat. Stadsnatuur is verweven met een goed vestigingsklimaat. Het verbeteren van het vestigingsklimaat (met onder andere stadsnatuur) heeft daarmee directe en indirecte economische voordelen. Wij bevelen de stadsnatuurtafel daarom aan om verbetering van het vestigingsklimaat na te streven en uit te dragen. Als uitwerking van de aanbeveling verbetering van het vestigingsklimaat stellen we de volgende acties voor. Er is op dit moment onvoldoende inzicht in de relatie tussen openbaar groen en economische waarde. Zolang een analyse ontbreekt is het lastig om gepaste maatregelen te formuleren. Onze aanbeveling is om de huidige (nul) situatie gedegen in beeld te brengen als vertrekpunt voor beleid en strategie ontwikkeling. Daarnaast stellen we voor om parallel aan de analyse van de nul situatie stadsnatuur onderdeel te laten uitmaken van de planvorming omtrent stadsontwikkeling, zowel in het centrum als de woonwijken omdat dit op vele terreinen een positieve economische en maatschappelijke invloed heeft zoals op de; aantrekkingskracht voor bewoners (van bijzonder belang in een krimpregio) aantrekkingskracht voor bedrijven aantrekkingskracht voor instellingen aantrekkingskracht voor toeristen waarde van woningen en andere gebouwen sociale cohesie in woonwijken buffering van de gevolgen van klimaatverandering: hittestress, wateroverlast besparing van kosten op de gezondheidszorg. 14

15 Bronnen Daams, M. N. (2016). Rethinking the economic valuation of natural land: Spatial analyses of how deeply people value nature in rural areas and in cities [Groningen]: Rijksuniversiteit Groningen Universiteit Wageningen (2009) Groene Ruimte III, analyse van het stedelijk groen in de G31 steden Universiteit Wageningen (2010) Belevingswaardenmonitor Nota Ruimte 2009 Universiteit Wageningen (2010), Groen is het cement van de buurt, Buurtgroen en sociale cohesie Magdalena van den Berg, VU Medisch Centrum (2015), Promotieonderzoek Groene wijken maken mensen gezonder Bade, Tom, Gerben Smid, Fred Tonneijck, Groen Loont! Over maatschappelijke en economische baten van stedelijk groen. GroenBlauwe Netwereken, voor duurzame en klimaatbestendige steden, Sociaalmaatschappelijke en economische waarde van groen en blauw, TEEB-stad Jókövi, 2003, social/ 15