Nagelaandoeningen. Handboek voor pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten. Dr. Johan Toonstra, dermatoloog Dr. Anton C.

Transcriptie

1 Nagelaandoeningen

2 Nagelaandoeningen Handboek voor pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten Dr. Johan Toonstra, dermatoloog Dr. Anton C. de Groot, arts Houten 2010

3 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 890 Ontwerp omslag: Boekhorst design, Culemborg Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (p) Ltd, Pune, India Foto voorkant: detail van het voetstuk van een Romeins standbeeld uit de 5e eeuw voor Christus, Casa de Pilatos Patio Principal, Sevilla, Spanje. Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Ten geleide 8 1 Anatomie en fysiologie van het nagelapparaat Functies van de nagels Structuur van de nagels Embryologie De nagelvorming Nagelgroei De nagels op de kinderleeftijd en bij ouderen Afwijkingen in de vorm en structuur van de nagelplaat Hoe ontstaan nagelafwijkingen? Afwijkingen in de grootte van de nagels en afwezige nagels Afwijkingen in de vorm (contouren) van de nagel Dystrofie van de nagels Syndromen met nagelafwijkingen Afwijkingen in de kleur van de nagels Oorzaken van verkleuringen van de nagel Witte verkleuring van de nagels: leukonychie Rode verkleuring van de nagels: erytronychie Gele verkleuring van de nagels Groene nagelverkleuringen Bruine of zwarte verkleuring: melanonychia striata longitudinalis Blauwe verkleuringen Loslatende nagels Onycholyse Foto-onycholyse Onychomadese 9 4

5 6 Nagelaandoeningen. Handboek voor pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten 5 Afwijkingen van de nagelwallen, het nagelbed en het hyponychium Paronychium Epitheelhyperplasie van het nagelbed met hyperkeratose Pterygium unguis (dorsaal pterygium) Pterygium inversum unguis (ventraal pterygium) Ingroeiende nagels Granulatieweefsel Overige afwijkingen van de weefsels rond de nagel Nagelafwijkingen bij psoriasis De oorzaak van psoriasis Vormen van psoriasis Prognose en behandeling Nagelafwijkingen bij psoriasis Diagnostiek: onderscheid tussen nagelpsoriasis en onychomycose Behandeling van nagelafwijkingen door psoriasis Schimmelinfecties van de nagels De veroorzakers van onychomycose Klinisch beeld van onychomycose Diagnostiek Behandeling van onychomycose Nagelafwijkingen bij andere dermatologische aandoeningen Lichen planus Alopecia areata Eczemen Blaarvormende ziekten Op psoriasis gelijkende ( psoriasiforme ) aandoeningen Erytrodermie Palmoplantaire keratodermie Bindweefselziekten Dyskeratosis follicularis Naevus verrucosus 163

6 Inhoud 7 9 Nagelafwijkingen door geneesmiddelen Geneesmiddelen als oorzaak van nagelafwijkingen Cytostatica Retinoïden Overige geneesmiddelen Overige geneesmiddelreacties op de nagels Nagelafwijkingen bij inwendige ziekten Tumoren en vaatafwijkingen aan de tenen en voeten Goedaardige tumoren Kwaadaardige tumoren Afwijkingen aan de bloedvaten 205 Verklarende woordenlijst 218 Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 226 De auteurs 229 Register 231

7 Ten geleide Nagels hebben verschillende belangrijke functies. Zo bieden ze bescherming aan de vingers en tenen, maken de vingernagels precisie mogelijk bij het oppakken van kleine voorwerpen en hebben ze een nuttige functie bij jeuk (krabben). Daarnaast bieden nagels de mogelijkheid om het lichaam te verfraaien, bijvoorbeeld door het aanbrengen van nagellak. De nagel wordt geproduceerd in de nagelmatrix, waar uitrijpende keratinocyten worden ingebouwd in de nagelplaat. De matrix is een delicaat orgaan. Verstoringen in de fysiologie ervan resulteren al snel in afwijkende nagels. Het aantal factoren, dat de matrixactiviteit kan beïnvloeden, is groot en zeer divers: huidziekten, onvoldoende doorbloeding, geneesmiddelen, koortsende ziekten, inwendige ziekten en acuut of chronisch trauma. Welke nagelsymptomen optreden is afhankelijk van de lokalisatie van het nagelinsult en de duur en ernst daarvan. Soms gaat het alleen om een ingezonken dwarse groeve of ontstaan er wat witte vlekjes in de nagel; deze symptomen zullen geen klachten veroorzaken. Maar er kunnen ook dikkere nagels ontstaan die pijn veroorzaken en bij acute en heftige invloeden op de nagelmatrix kan de nagelplaat zelfs geheel verloren gaan. Een kenmerk van nagelpathologie is dat deze weinig specifiek is: aan bijna elk symptoom kan een groot aantal oorzaken ten grondslag liggen. Ook afwijkingen in de weefsels rondom de nagel, zoals de nagelwallen, het nagelbed en het hyponychium kunnen de nagel beïnvloeden. In dit boek worden (nagenoeg) alle afwijkingen, die aan de nagels en de andere weefsels van het nagelapparaat kunnen optreden, besproken. Een groot aantal afbeeldingen van hoge kwaliteit vergemakkelijkt herkenning ervan.

8 Ten geleide 9 Dit handboek biedt twee verschillende mogelijkheden om nagelafwijkingen op te zoeken. Om te beginnen zijn alle mogelijke symptomen aan de nagel, zoals verdikt, richels, groeven, putjes, bolle nagels, witte lijntjes, gele verkleuring et cetera overzichtelijk gepresenteerd met voor elk van deze afwijkingen een opsomming van welke ziekten, medicijnen of andere factoren daarvoor verantwoordelijk kunnen zijn. Dat geldt ook voor afwijkingen aan de andere weefsels van het nagelapparaat, zoals de nagelwallen die ontstoken kunnen zijn (paronychia) en afwijkingen aan het nagelbed. De andere ingang gaat uit van de oorzaken van nagelafwijkingen, bijvoorbeeld een bij de cliënt bestaande ziekte of de door haar of hem gebruikte medicijnen. Zo passeren alle dermatologische aandoeningen die nagelpathologie kunnen veroorzaken de revue, evenals interne ziekten en geneesmiddelen die dat kunnen doen. Voor elk hiervan wordt beschreven welke symptomen men daarbij aan het nagelapparaat kan aantreffen. Aan schimmelinfecties van de nagels (onychomycose) wordt, omdat dit verreweg de meest voorkomende nagelaandoening aan de voeten is, een apart hoofdstuk gewijd. Dat geldt ook voor psoriasis, een huidziekte die bij 2% van de bevolking voorkomt en die van alle huidafwijkingen het meest frequent nagelsymptomen veroorzaakt. Maar pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten kunnen bij het beoordelen van pijnlijke of abnormale nagels ook met afwijkingen daaromheen of elders aan de voeten geconfronteerd worden, die mogelijk belangrijk voor de cliënt zijn. Zo kan men denken aan de mogelijkheid van een kwaadaardige tumor zoals een melanoom of aanwijzingen voor een slechte perifere bloedcirculatie zoals cyanose, bleekheid, kleine necrotische plekjes of wondjes. In dergelijke gevallen is het verstandig om de cliënt te adviseren de huisarts te bezoeken. Om deze reden is een apart hoofdstuk gewijd aan tumoren en vaatafwijkingen die men aan de tenen of de voeten kan aantreffen. Dit boek kan om optimaal inzicht in de afwijkingen van de nagels te krijgen het beste gebruikt worden samen met onze eerdere publicatie Voeten en Huid (2009), waarin alle huidafwijkingen die men aan de voeten kan aantreffen uitgebreid zijn besproken en waarnaar in dit boek regelmatig wordt verwezen. Nagelpathologie is een moeilijk onderdeel van de dermatologie, niet alleen voor voetspecialisten maar ook voor (ervaren) dermatologen.

9 10 Nagelaandoeningen. Handboek voor pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten Dit boek zal hen in staat stellen om gerichter en beter hun cliënten/patiënten met afwijkingen aan de nagels te diagnosticeren, adviseren en eventueel behandelen. Dr. Johan Toonstra, dermatoloog, Amersfoort en Utrecht Dr. Anton C. de Groot, voormalig dermatoloog, Wapserveen