Regioscreening ter bepaling van Europese focusregio s in de internationale samenwerking van de provincie Vlaams-Brabant

Transcriptie

1 Regioscreening ter bepaling van Europese focusregio s in de internationale samenwerking van de provincie Vlaams-Brabant UPDATE 2016 MANAGEMENTSAMENVATTING Peter Dhondt juni 2016

2 Inhoud Managementsamenvatting... 3 DEEL 1 ALGEMENE ANALYSE... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Inleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Methodologie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Staalkaart Vlaams-Brabant... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Innovatieve topregio s... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Algemene ranglijsten van innovatieve en competitieve regio s... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Sterke clusters... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Belangrijkste handelspartners en investeerders... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Positie in Europese programma s... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bronnen algemeen deel... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. DEEL 2 ANALYSE PER REGIO... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1. Hoofdstedelijke regio Kopenhagen (DK01)... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2. Zuid-Zweden (SE22)/ provincie Skåne (SE224)... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3.Karlsruhe (DE12) Metropoolregio Rhein-Neckar Regio Mittlerer Oberrhein Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 4. Stuttgart (DE11)... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5. Regio Darmstadt/ regio Rhein-Main/Südhessen (DE 71)... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 6. Noord-Brabant (NL41)... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 7. Limburg (NL42)... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. DEEL 3 CONCLUSIES... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

3 Managementsamenvatting Met welke regio s in Europa moet Vlaams-Brabant in de eerste plaats samenwerken om door te groeien als toptechnologische regio, om de kansen die Europese programma s bieden maximaal te benutten, om internationaal georiënteerde kmo s een ideale voedingsbodem te bieden en om buitenlandse investeerders aan te trekken? Met welke regio s zijn strategische allianties mogelijk, in welke regio s kan gerichte samenwerking de grootste winst opleveren? Deze in juni 2016 afgesloten studie, een update van de oorspronkelijke studie uit 2013, geeft op basis van deskresearch en ervaringen van de voorbije jaren een antwoord op die vragen. De meest innovatieve en competitieve regio s in Europa, waar in algemene termen het meest wordt geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling en waar die investeringen ook het grootste resultaat kennen, waar het grootste aantal hoog opgeleide mensen aanwezig is of wordt aangetrokken en waar ook de beste omgevingsfactoren heersen, liggen zonder uitzondering in onze buurlanden, Zwitserland en Scandinavië. Zelfs als we kijken naar aparte sectoren als energie, gezondheidszorg of logistiek verlaten we die landen nauwelijks. Alleen de industriële voedingssector maakt hierop enigszins een uitzondering. Omdat we op zoek zijn naar regio s waar de kenniseconomie het verst ontwikkeld is, kan het geen verbazing wekken dat er in uiteenlopende rangschikkingen steevast regio s met uitzonderlijk sterke universiteiten en/of op onderzoek en ontwikkeling gerichte grote bedrijven bovendrijven. Vaak, maar zeker niet altijd, zijn dit ook hoofdstedelijke regio s. Deze studie levert schitterende scores op voor Utrecht en Noord-Brabant, de regio rond Oxford en Zuid-Duitse regio s als Karlsruhe (met Heidelberg), Darmstadt (met Frankfurt), Oberbayern (met München) en Stuttgart, maar ook voor Île de France (Parijs) en de hoofdstedelijke regio s Stockholm, Kopenhagen en Helsinki. In vergelijking met de eerste versie van deze studie uit 2013 is er weinig verandering gekomen in deze lijst met innovatieve topregio s. De volgorde van de best presterende regio s is dooreen gehaald maar dat heeft allicht vooral te maken met het feit dat we alternatieven moesten vinden voor een deel van de oorspronkelijk gebruikte indices. Daardoor verdwijnen ook een aantal regio s enigszins uit beeld die in de oorspronkelijke studie een speciale vermelding kregen. In 2013 bleken ook de regio s rond Oslo, Genève, Zurich en Bazel, innovatieve regio s in de niet tot de EU behorende landen Noorwegen en Zwitserland, hoog te scoren in de algemene rangorde die we opmaakten. Dat is nu niet het geval. Ze duiken wel nog af en toe op in de aparte hoofdstukjes. Een eenvoudige clusteranalyse die nagaat welke regio s veel bedrijfsactiviteit vertonen in voor Vlaams-Brabant cruciale sectoren als lifetech (met name biotechnologie/geneesmiddelenproductie en medische apparatuur), foodtech, cleantech, logistech, createch en ICT, komt tot nagenoeg dezelfde resultaten. Regio s met grote steden als Londen, Berlijn en Parijs scoren hier op veel vlakken (nog) beter dan in de innovatierangschikkingen, maar ook regio s rond kleinere steden als Kopenhagen, Stockholm, Karlsruhe en Darmstadt komen erg goed uit de verf. Voor de Vlaams-Brabantse handels- en investeringsrelaties zijn de Belgische buurlanden (Duitsland, Frankrijk, Nederland en het Verenigd Koninkrijk) binnen Europa het belangrijkst. Dit geldt ook in relatieve termen. Drie van onze buurlanden behoren tot de grootste Europese landen, maar ook als we de handels- en investeringsvolume afzetten tegen het inwoneraantal van de betrokken landen, blijven Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk naast Nederland de toon aangeven. Toch is er bij Vlaams-Brabantse bedrijven ook een duidelijke interesse in de Scandinavische landen en Zwitserland. Binnen de structuurfondsen liggen de meeste en beste samenwerkingskansen voor Vlaams-Brabant binnen de programmagebieden van Interreg A Vlaanderen-Nederland en EMR (Noord-Brabant, Nederlands Limburg, Zeeland en de regio Aken in Duitsland), van Interreg B Noordwest-Europa (Ierland, Groot-Brittannië, België, Luxemburg, Zuid- en Midden-Nederland, Noord- en Midden-

4 Frankrijk, West- en Zuidwest-Duitsland en Zwitserland). Als we naar de Europese onderzoeksprogramma s en de meer toegepaste communautaire programma s kijken, zijn de meest interessante partners te vinden in regio s met topuniversiteiten en goede onderzoeksinstellingen als East Anglia (Cambridge), Buckinghamshire, Berkshire en Oxfordshire (Oxford), Île de France (CNRS en CEA), Londen (Imperial College), Zürich (ETH), Genève (Ecole polytechnique de Lausanne), Kopenhagen, Skåne (Lund), Stockholm, Karlsruhe (Karlsruhe en Heidelberg) en Oberbayern (München). Op basis van de actualisering van al deze indicatoren en de ervaringen die de voorbije jaren werden opgedaan in de samenwerking met partners uit verschillende innovatieve regio s in Europa, kunnen we de keuze voor vier topregio s bevestigen die de provincie in 2013 maakte. Het gaat om vier regio s die elkaar goed aanvullen en nog steeds uiterst veelbelovende samenwerkingsperspectieven bieden: - De Nederlandse provincie Noord-Brabant. Samenwerking blijft hier zinvol in alle clusters die Vlaams-Brabant naar voren schuift: zowel cleantech, life sciences, foodtech, logistiek als creatieve sectoren. Zowel qua innovatieprestaties als wat het economisch weefsel aangaat behoort de regio tot de absolute top van Europa. Er bestaan ook al goede banden tussen Vlaams-Brabant en Noord-Brabant, en Noord-Brabant is ook een cruciale partner in Interreg A en B en Interreg Europe. Daarmee is Noord-Brabant eigenlijk een partner buiten categorie. Samenwerking met Noord-Brabant versterkt de positie van Vlaams-Brabant in Nederland, de tweede handelspartner van Vlaanderen en het belangrijkste herkomstland van expats, buitenlandse docenten en studenten. - De Metropoolregio Rhein-Neckar (met de steden Heidelberg, Mannheim en Ludwigshafen en nauw aansluitend bij Karlsruhe), met een focus op lifetech ( As Cambridge-Leuven- Heidelberg ), cleantech (sterk ontwikkelde en algemeen aanwezige cleantechsector), logistech (EGTS Rijn-Alpencorridor) en ICT ( Europees Silicon Valley ). Samenwerking met deze regio versterkt de positie van Vlaams-Brabant in Duitsland - al jaren de belangrijkste handelspartner van Vlaanderen en zorgt voor een voet aan de grond in de topregio s in het zuiden van Duitsland. De metropoolregio behoort net als Vlaams-Brabant tot het programmagebied van Interreg B Noordwest-Europa en is daarnaast via sterke universiteiten goed vertegenwoordigd in de Europese onderzoeksprogramma s. - Kopenhagen en Skåne. De hoofdstedelijke regio van Denemarken en de Zuid-Zweedse regio Skåne) vormen samen de regio Greater Copenhagen and Skåne, vroeger bekend als de Öresundregio. De samenwerking tussen deze twee aangrenzende regio s lijkt af te nemen, waardoor er niet echt meer van één regio kan worden gesproken. Het zwaartepunt van de sterke grensoverschrijdende life science-cluster Medicon Valley ligt in Kopenhagen, maar Zuid-Zweden blijft ook belangrijk in deze sector. Beide regio s hebben ook internationaal toonaangevende en complementaire cleantechclusters en vervullen verder ook een internationale voorbeeldfunctie op het vlak van groene mobiliteit. De universiteiten in Lund en Kopenhagen zijn sterk vertegenwoordigd in de Europese onderzoeksprogramma s. Denemarken en Zweden zijn twee landen aan de top van de innovatierangschikkingen en zijn voor veel bedrijven en instellingen in Vlaams-Brabant een grotere onbekende dan Duitsland of Nederland, waardoor de provincie er een grotere toegevoegde waarde kan bieden. Banden smeden tussen actoren hier en ginds is wel een grotere uitdaging doordat er nauwelijks kansen zijn om via interregprojecten samen te werken. Horizon 2020 biedt wel goede kansen. Twee andere topregio s kregen in de studie van 2013 een bijzondere vermelding. Die kan voor Île de France ook nu, in 2016, behouden blijven, al zijn wel geen argumenten opgedoken die ervoor zouden pleiten om deze regio nog hoger in te schalen. Voor de andere regio, Greater Cambridge en Greater Peterborough, zijn er minder redenen om nog aan een speciale vermelding vast te houden.

5 - Île de France (met Parijs) heeft een van de grootste biotechclusters in de wereld, het grootste ICT-cluster in Europa en is ook heel sterk op het vlak van logistec en createch (software). De regio maakt deel uit van het programmagebied van Interreg B Noordwest-Europa en actoren uit Île de France zijn ook erg actief in de Europese onderzoeksprogramma s. Frankrijk is bovendien een van de belangrijkste handelspartners van Vlaanderen. De dimensie van de regio maakt het echter voor Vlaams-Brabant moeilijker om er alleen actief te zijn. - Greater Cambridge Greater Peterborough (een deel van de regio East Anglia) is en blijft uitzonderlijk sterk in life sciences (zowel academisch als wat het aantal bedrijven betreft), ICT ( Silicon Fen ) en onderzoek in het algemeen. De regio Cambridge is een wereldspeler in onderzoek en baanbreker op het vlak van valorisatie. De regio maakt deel uit van het programmagebied van Interreg B Noordwest-Europa, terwijl de universiteit van Cambridge de absolute topspeler is in de Europese onderzoeksprogramma s. In vergelijking met 2013 is de samenwerking met de KU Leuven op het vlak van lifetech echter enigszins verwaterd. De concurrerende regio rond Oxford presteert in verschillende innovatierangschikkingen ook steeds beter dan de regio rond Cambridge. Een in juni opgedoken vraag is verder hoe de Brexit de samenwerking met Britse regio s op middellange termijn zal beïnvloeden. Een en ander maakt de regio rond Cambridge minder aantrekkelijk als potentiële partner. Anderzijds blijft Groot-Brittannië natuurlijk wel een belangrijke handelspartner van Vlaanderen. Hiernaast kan opgemerkt worden dat twee van de geselecteerde topregio s grenzen aan een aantal andere regio s die heel hoog scoren in de studie en ook nauw samenwerken met de in 2013 geselecteerde topregio s: - Noord-Brabant grens aan Nederlands Limburg. Beide regio s maken deel uit van Zuid-Nederland en zijn betrokken bij Interreg Vlaanderen-Nederland en Interreg EMR. - Rhein-Neckar grenst aan de regio s Stuttgart, Darmstadt (Frankfurt), Tübingen en Freiburg. Stuttgart, Tübingen en Freiburg maken net als het grootste deel van Rhein-Neckar deel uit van Baden- Württemberg, dat op deelstaatniveau een eigen economische en innovatiepolitiek voert. Een andere deel van Rhein-Neckar maakt deel uit van Hessen, de deelstaat waarin Darmstadt ligt. Al deze aangrenzende regio s maken ook deel uit van het programmagebied van Interreg B NWE. De bestaande samenwerking met Noord-Brabant en Rhein-Neckar kan een handige springplank vormen om ook met deze aangrenzende regio s samen te werken. Gelet op het internationale gewicht van de meeste van de innovatieve topregio s lijkt overleg of samenwerking met Vlaanderen, specifieke provincies in Vlaanderen, Brussel, Waals-Brabant en/of Noord-Brabant bij het aangaan van relaties een piste die in elk geval overwogen moet worden. Het feit dat er veel hoofdsteden tot de top van de meest innovatieve en competitieve regio s behoren, vormt nog een extra reden om met Brussel samen te werken. Valse bescheidenheid is niet nodig. Vlaams-Brabant volgt dicht op de meest competitieve en innovatieve regio s van Europa. Onze regio is wel erg klein in vergelijking met veel andere topregio s en dreigt daardoor vooral als er naar absolute cijfers wordt gekeken, vaak onzichtbaar te worden. Maar dat moet net een reden vormen om met nog meer energie Vlaams-Brabant internationaal op de kaart te zetten. Deze regioscreening biedt een nieuwe momentopname. Deze update bewijst dat de eenvoudige methodologie het mogelijk maakt deze oefening na verloop van tijd te herhalen, waardoor eventueel ook trends zichtbaar worden.