Het brein. Lesmateriaal, groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding. Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO

Transcriptie

1 Het brein Lesmateriaal, groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO Science Center NEMO Oosterdok VX Amsterdam boekingsbureau@e-nemo.nl Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

2 Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief aanbod waarmee u uw bezoek aan NEMO kunt verdiepen. Al het aanbod sluit aan op de kerndoelen uit het curriculum van het primair onderwijs. Lesmateriaal Het brein Voor u ligt het lesmateriaal Het brein van Science Center NEMO. Dit lesmateriaal is geschikt voor groep 7 en 8. Na het uitvoeren van dit materiaal hebben de leerlingen op een speelse manier geleerd over de werking van de hersenen. Ze bekijken optische illusies, doen verschillende testjes en experimenten. Doelgroep Groep 7 en 8 Lesdoelen Kerndoelen Inhoud Leerlingmateriaal De leerlingen ervaren hoe optische illusies de hersenen voor de gek kunnen houden. Kerndoel 41 en 42, leergebied Natuur en techniek. Het lesmateriaal bestaat uit 4 modules: Een inleidende les over optische illusies en raadsels. Een bezoek aan de tentoonstelling Reis door de Geest in NEMO met werkbladen. Een workshop Het brein die u gratis bij uw bezoek aan NEMO kunt boeken. Een verdiepende les waarin de leerlingen twee optische illusies maken. De vier onderdelen sluiten inhoudelijk op elkaar aan en vormen samen een logische lessenreeks. U kunt ook ervoor kiezen om alleen de werkbladen bij de tentoonstelling en/of de workshop in NEMO te doen. Werkbladen in NEMO Reis door de geest Werkbladen in de klas Het brein Leerkrachtenhandleiding In deze leerkrachtenhandleiding zijn per module instructies opgenomen die u helpen bij de voorbereiding en uitvoering. Ook wordt de opbouw van het lesmateriaal kort uitgelegd. Op de laatste pagina s vindt u aanvullende informatie met onder andere praktische informatie bij het bezoek aan NEMO. Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

3 Inhoud Werken met het NEMO lesmateriaal - Het materiaal in één oogopslag 4 Werken met het NEMO lesmateriaal - Leerlijn Onderzoekend Leren 5 In NEMO Tentoonstelling Reis door de Geest bezoeken 8 Een bezoek aan de interactieve tentoonstelling Reis door de Geest in NEMO, de leerlingen gebruik de werkbladen in NEMO met thema Het brein. Deze werkbladen kunt u van de website downloaden. De tentoonstelling Reis door de Geest gaat over het meest mysterieuze orgaan van ons lichaam: het brein. Door middel van het werkblad leren leerlingen zichzelf, hun emoties en gevoelens beter kennen. Workshop Het brein 12 Deze module betreft de workshop Het brein in NEMO. U kunt deze workshop gratis boeken voorafgaand aan uw bezoek aan NEMO. Onder begeleiding van een NEMO medewerker onderzoeken de leerlingen de werking van hun brein op een speelse manier. In de klas Inleidende les Hersenkrakers 14 Een inleidende les op school, waarbij leerlingen ontdekken de hersenen niet altijd doen wat je zou verwachten. Ze maken kennis met optische illusies en een aantal pittige raadsels. Verdiepende les Breinbrekers 18 In deze verdiepende les op school maken de leerlingen twee optische illusies. Meer informatie - Achtergrondinformatie bij het onderwerp 22 Meer informatie - Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO 24 Meer informatie - Plattegrond NEMO 26 Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

4 Werken met het NEMO lesmateriaal Het materiaal in één oogopslag In de leerkrachtenhandleiding wordt waar nodig verwezen naar de leerlingwerkbladen. In de klas Inleidende les Onderzoek aan magneten Leerkrachtenhandleiding Het leerlingmateriaal bestaat uit twee documenten, één met werkbladen voor in de klas en één met werkbladen voor in NEMO. Het cijfer geeft aan over welke exhibit (onderdeel van de tentoonstelling) de vragen op het werkblad gaan. Dit cijfer vindt u terug op de plattegrond van NEMO die in het leerlingenboekje is opgenomen. Lesbeschrijving Uw leerlingen maken in deze les kennis met onderzoek doen en volgen net als wetenschappers verschillende stappen om hun ideeën te testen. In onderstaande opdracht worden deze stappen doorlopen aan de hand van een onderzoek met magneten. Op het werkblad worden de stappen met pictogrammen aangegeven. Leerlingmateriaal werkbladen in NEMO Opdracht 1 Verkennen Op verkenning In opdracht 1 doen de leerlingen de eerste stap uit de onderzoekscyclus: verkennen. De leerlingen komen er in deze stap achter dat een magneet alleen metalen voorwerpen aantrekt en geen voorwerpen die gemaakt zijn van een ander materiaal. In de rest van het onderzoek gaan ze kijken naar magneten en metalen. In deze stap wordt de voorkennis van de leerlingen geactiveerd en komt u erachter wat de leerlingen al weten. Hier kunt u op inspelen. Werkblad 1 Fluisteren op afstand Opdracht 2 Introduceer het onderwerp magneten door een brainstorm. De centrale vragen: Welke magneten ken je? De leerlingen kennen vaak wel de koelkastmagneet, magneten voor op het bord en magneten in bordspelletjes voor onderweg. Waar worden ze voor gebruikt? Wat doet een magneet? De leerlingen weten meestal wel dat een magneet voorwerpen aan kan trekken. Trekt een magneet alle materialen aan? Dit kunt u op twee manieren aanpakken. Bij beide manieren vullen de leerlingen opdracht 1 op het werkblad Magneten in. De volgende materialen zijn nodig: kurk, kunststof dopje van een pen, potlood, stukje stof, haar elastiekje, spijker, paperclip. 1 Laat het de leerlingen zelf uitproberen. De leerlingen werken in groepjes. Geef elk groepje een magneet en de voorwerpen. 2 Doe dit klassikaal. Conclusie: Een magneet trekt metalen voorwerpen aan, en geen voorwerpen van een ander materiaal. In de klas > werkblad magneten > opdracht 1 Onderzoeksvraag Wat ga je onderzoeken? In deze stap bepaalt u samen met de leerlingen de onderzoeksvraag. Meestal begint een onderzoek met een vraag om de wereld om ons heen beter te begrijpen. Soms alleen om meer kennis te hebben of te begrijpen hoe iets werkt, soms om een probleem op te lossen. Onderzoeksvragen mogen niet te breed zijn en hebben bij voorkeur een gesloten vorm. De onderzoeksvraag: Trekt een magneet alle metalen voorwerpen aan? De leerlingen schrijven de vraag op het werkblad bij opdracht 2. In de klas > werkblad magneten > opdracht 2 Hypothese Wat denk jij? In deze stap bepaalt u samen met de leerlingen wat jullie denken dat het antwoord op de onderzoeksvraag is. Het is niet goed of fout, het is wat je denkt. Werkblad Opdracht 1 Magneten Vraag Kun je een zacht geluid over een lange afstand nog horen? Wat denk jij? Je kunt elkaar wel verstaan als jij in de schotel praat en een klasgenoot aan de andere schotel luistert. Je kunt elkaar niet verstaan als jij in de schotel praat en een klasgenoot aan de andere schotel luistert. Aan de slag! Doe deze opdracht met een z n tweeën. Ga ieder bij een schotel staan. De een fluistert kun je mij verstaan? in de ring van een schotel. Kan de persoon bij de Verkennen andere schotel jou verstaan? Nee, het geluid is te zacht. Welke voorwerpen trekt een magneet aan? Ja, ik ben nu duidelijk te verstaan zelfs als ik zachtjes praat. Ja, maar ik moet nog steeds hard praten. Aangetrokken door de magneet Voorwerp Wel Niet Wat doen de schotels? kurk plastic dopje van een pen potlood Onderzoeken Groep 5-6 Leerkrachtenhandleiding versie stukje stof haar elastiekje spijker paperclip Wat gebeurt er als er iemand tussendoor loopt? Trekt een magneet alle voorwerpen aan? Deze pictogrammen geven aan bij welke stap van onderderzoekscyclus de leerling is. Opdracht 2 Wat ga je onderzoeken? Ga verder op de volgende pagina Onderzoeken Groep 5-6 Leerlingen In NEMO versie Wat denk jij? Ga verder op de volgende pagina Onderzoeken Groep 5-6 Leerlingen In de klas versie Leerlingmateriaal werkbladen in de klas Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

5 Werken met het NEMO lesmateriaal Leerlijn Onderzoekend leren Bij de werkbladen in NEMO maken we gebruik van de didactiek Onderzoekend Leren. NEMO onderscheidt zeven stappen in onderzoekend leren. In het lesmateriaal geven we elke stap weer met een pictogram. Voor de leerlingen gebruiken we andere termen dan voor de leerkracht. In onderstaande tabel staan alle stappen, met pictogram en uitleg. Pictogram Stappen van onderzoek Term voor de leerling Verkennen Verkennende activiteit over het onderwerp, bijvoorbeeld een brainstorm. Activeert voorkennis of introduceert nieuwe kennis bij leerling. Onderzoeksvraag Vraag waarin geformuleerd wordt wat de leerling gaat onderzoeken. Belangrijk is dat de onderzoeksvraag niet te breed of te smal gesteld wordt. Hypothese Een mogelijk antwoord op de onderzoeksvraag. Een hypothese is niet goed of fout. De hypothese geeft weer wat je denkt. Experiment Proefondervindelijk wordt een antwoord gezocht op de onderzoeksvraag. De hypothese wordt getest. Het experiment is niet altijd praktisch, het kan ook een theoretisch experiment zijn. Resultaten De resultaten uit het experiment worden vastgelegd. Conclusie Er wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvraag. De resultaten zijn leidend bij het beantwoorden van de onderzoeksvraag. Verdieping Hier kan verdere uitleg gegeven worden. Suggesties voor verder onderzoek. Discussie kan hier plaats vinden. Op Verkenning Wat ga je onderzoeken? of Vraag Wat denk jij? Aan de slag! Wat gebeurt er? Wat weet je nu? Meer weten! Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

6 Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

7 In NEMO Reis door de Geest Tentoonstelling Reis door de Geest bezoeken 8 Workshop Het brein 12 Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

8 In NEMO Tentoonstelling Reis door de Geest bezoeken U gaat met de klas naar NEMO om daar de tentoonstelling Reis door de Geest te bezoeken. Aan de hand van vragen en opdrachten worden uw leerlingen door de tentoonstelling geleid. De leerlingen maken via acht exhibits (tentoonstellingsonderdelen) kennis met het meest mysterieuze orgaan van ons lichaam: het brein. Met het werkblad leren leerlingen zichzelf, hun emoties en gevoelens beter kennen. Hun hersenen worden flink op de proef gesteld met reactie,- taal-, geheugen- en emotietesten. Belangrijkste informatie op een rijtje Locatie Tijdsduur Lesdoelen Voorbereiding Materialen In NEMO 45 minuten De leerlingen krijgen inzicht in hoe zij waarnemen, voelen, denken en met elkaar omgaan. Kopieer voor alle leerligen de Werkbladen in NEMO. Laat de leerlingen potloden meenemen (liever geen pennen in NEMO). Regel voldoende begeleiding (1 op 10 leerlingen). Voor elke leerling: werkbladen in NEMO - Reis door de Geest. Dit is gratis te downloaden op potloden plattegrond van de tentoonstelling Reis door de Geest. Deze vindt u achterin deze handleiding bij Meer informatie. Voor elke begeleider: Informatie en antwoordenbladen voor begeleiders. Deze vindt u in deze handleiding. Organisatie van de les Deze activiteit vindt in NEMO plaats. De leerlingen volgen een route door de tentoonstelling die ze zelfstandig kunnen uitvoeren. De leerlingen werken in tweetallen, maar ze vullen elk hun eigen werkbladen in. Op de volgende pagina s vindt u de antwoorden op de werkbladen in NEMO. Kopieer dit materiaal voor de begeleiders die meegaan naar NEMO, zodat zij leerlingen eventueel verder op weg kunnen helpen bij hun onderzoek in NEMO. Kopieer ook de plattegrond van de tentoonstelling Reis door de Geest. Deze vindt u achteraan in dit document bij Meer informatie. Laat ieder groepje bij een andere exhibit beginnen. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

9 In NEMO Tentoonstelling Reis door de Geest bezoeken Informatie voor de begeleider NEMO gaat om onderzoeken en experimenteren. Het gaat niet om goed of fout. De antwoorden op de volgende pagina s dienen daarom vooral ter ondersteuning. In NEMO spelen leerlingen met exhibits (tentoonstellingsonderdelen) en daarbij doen ze kennis op. Niet iedereen leert daarbij hetzelfde. Als begeleider kunt u dit spel verdiepen. Dit kan bijvoorbeeld door de leerlingen vragen te stellen terwijl ze bezig zijn met een exhibit. Als iemand verwoordt wat hij doet, verwerkt hij deze informatie makkelijker. De opbouw van de werkbladen in NEMO In de werkbladen maken we gebruik van de didactiek Onderzoekend Leren. Hierin komen steeds de volgende stappen van onderzoek terug: Wat denk jij? De leerling vult in wat hij of zij denkt dat het antwoord op de vraag is; dit is de hypothese. Aan de slag! De leerling probeert de exhibit uit en beantwoordt de vraag. Meer weten! Uitleg over de exhibit. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

10 In NEMO Tentoonstelling Reis door de Geest bezoeken Antwoorden op de werkbladen in NEMO Werkblad 1 Ken je grenzen Alle antwoorden zijn afhankelijk van de leerling. Werkblad 2 Vormtaal! Alle antwoorden zijn afhankelijk van de leerling. Waarschijnlijk is het moeilijk om precies hetzelfde patroon neer te leggen als de spreker. Er moet vaak meer informatie gegeven worden dan je zelf denkt. Zo kunnen de vormen op allerlei verschillende manieren neergelegd worden. Werkblad 3 Hart op hol Aan de slag Antwoord is afhankelijk van de leerling. Breinbreker Bedenk nog twee andere reacties van je lichaam op emoties: - zweten, blozen, huilen, trillen, wit wegtrekken. Werkblad 4 Macht der muziek Het fimpje wordt steeds met een andere soundtrack gestart. Er zijn drie verschillende soundtracks: romantisch, komisch of spannend. Alle antwoorden zijn afhankelijk van de muzieksoort die de leerling bij het filmpje hoorde. Werkblad 5 Ooggetuige Alle antwoorden zijn afhankelijk van de leerling. Waarschijnlijk was het lastig om de dader te herkennen. Dat komt omdat het moeilijk is om gezichten te onthouden. Ook kan een gezicht dat je in je hoofd hebt veranderen. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

11 In NEMO Tentoonstelling Reis door de Geest bezoeken Werkblad 6 Brein in de war Wat denk jij? Antwoord afhankelijk van de leerling. Aan de slag Wat voel je? Je hersenen geven een signaal aan je hand. Je hand gaat bewegen. Maar tegelijkertijd krijgen de hersenen ook een signaal van je ogen. Die zien namelijk in de spiegel dat je hand stil staat. Dit zijn twee tegenstrijdige signalen. Hierdoor krijg je een gek gevoel. Het klopt niet, je hersenen snappen er niks meer van. Werkblad 7 Test je reactietijd Antwoord afhankelijk van de leerling. Werkblad 8 Spiegelschrift Antwoord afhankelijk van de leerling. Waarschijnlijk gaat het makkelijker als je het een aantal keer probeert. Je traint je hersenen dan om op een andere manier te werken. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

12 In NEMO Workshop Het brein De leerlingen onderzoeken en beleven de werking van hun brein op een speelse manier. Kernidee is dat het brein allerlei codes kraakt. De activiteiten zijn verdeeld in drie thema s: aandacht, leren en onthouden en taal decoderen. Belangrijkste informatie op een rijtje Locatie Tijdsduur Lesdoelen Voorbereiding Materialen In NEMO (de zaal hoort u bij aankomst) 45 minuten De leerlingen: leren dat ze moeilijk op meerdere dingen tegelijk kunnen letten; leren dat je dingen makkelijker onthoudt, als je ze koppelt aan iets anders; krijgen inzicht in hoe de hersenen allerlei codes kraken, zoals taal. Geen U hoeft zelf niet voor materialen te zorgen. Alle benodigdheden liggen klaar in de workshopzaal. De workshop is gratis! U dient een workshop in NEMO vooraf te boeken. Voor contactgegevens, zie het hoofdstuk Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

13 In de klas Het brein Inleidende les Hersenkrakers 14 Verdiepende les Breinbrekers 19 Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

14 In de klas Inleidende les Hersenkrakers In deze inleidende les op school maken de leerlingen kennis met de werking van de hersenen door middel van een aantal hersenkrakers. De hersenkrakers laten zien dat de hersenen dingen soms anders interpreteren dan ze zijn. Dat komt doordat eerdere kennis en instinct kunnen leiden tot misverstanden, foute interpretaties of het niet kunnen oplossen van een probleem. Belangrijkste informatie op een rijtje Locatie Tijdsduur Lesdoelen Voorbereiding Materialen Organisatie van de les In de klas 45 minuten De leerlingen: out of the box laten denken; ervaren dat ze vaak via vastliggende patronen denken; ervaren dat ze soms dingen zien die niet kloppen. De achtergrondinformatie voor de leerkracht doornemen. Kopieer voor alle leerlingen: Werkbladen in NEMO - Reis door de Geest. Dit is gratis te downloaden van Per leerling: Werkbladen in de klas - Het brein; potlood, schaar, gum en liniaal. De leerlingen maken zelfstandig het werkblad Hersenkrakers. De eerste vier opgaven zijn optische illusies. Opgave 5 en 6 zijn situaties waarin de leerlingen out of the box moeten denken. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

15 In de klas Inleidende les Hersenkrakers Lesbeschrijving De leerlingen maken op het werkblad Hersenkrakers opdracht 1 tot en met 4 over optische illusies. Elke opdracht bestaat uit twee delen. In het eerste deel beschrijven de leerlingen wat ze zien. Ze mogen hierbij geen hulpmiddelen gebruiken. Bij het tweede deel controleren de leerlingen hun waarneming door bijvoorbeeld te meten. Het is belangrijk dat de leerlingen eerst op hun gevoel afgaan en daarna pas gaan meten. Bij opgave 5 en 6 moeten de leerlingen out of the box denken. Ze worden uitgedaagd om anders te denken dan ze gewend zijn. Uitleg per opgave Opdracht 1 Cirkels De leerlingen zien twee plaatjes met een groep cirkels. De twee middelste cirkels zijn even groot. Maar de cirkel in het rechterplaatje lijkt groter. De cirkels eromheen misleiden ons. Ze zorgen ervoor dat we de middelste cirkels onbewust gaan vergelijken met de omgeving. Opdracht 2 Krom of recht? Op het plaatje staat een cirkel met daarin een vierkant afgebeeld. De lijnen van het vierkant lijken krom, maar zijn in werkelijkheid kaarsrecht. De hersenen denken onbewust dat ze in een tunnel kijken, dus dat de middelste cirkels verder weg liggen dan de buitenste cirkels. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

16 In de klas Inleidende les Hersenkrakers Opdracht 3 De onmogelijke vork De vork in deze opgave kan niet in het echt bestaan. Dit is goed te zien als achtereenvolgens de linker- en de rechterhelft van de vork afgedekt worden. Als de linkerkant afgedekt wordt, dan is een rechthoekige vorm met twee stelen zichtbaar. Wordt de rechterkant afgedekt, dan zijn ronde vormen met drie stelen te zien. Misschien geloven sommige leerlingen niet dat de vork niet echt na te maken is. Ze zullen het waarschijnlijk wel zien als ze de vork gaan inkleuren. Ze ontdekken dan dat sommige vlakken helemaal geen vlakken zijn. Opdracht 4 De vaas van Rubin Op de afbeelding in opgave 4 is zowel een witte vaas te zien als twee zwarte gezichten die elkaar aankijken. Onze hersenen kunnen de lijnen namelijk op twee manieren interpreteren. Het gekke is dat ze dit nooit gelijktijdig, maar altijd afwisselend doen. Ze zien of een vaas, of twee gezichten. Ze maken dus onmiddellijk een keuze. Opdracht 5 De negen stippen in een box Het lijkt onmogelijk om de negen punten met vier ononderbroken, rechte lijnen te verbinden. Maar het is wel mogelijk als de lijnen letterlijk buiten de kaders getrokken worden (zie afbeelding). Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

17 In de klas Inleidende les Hersenkrakers Opdracht 6 Paard en danseres Het is alleen mogelijk om de danseressen op de paarden te plaatsen als het hoofd van het ene paard gecombineerd wordt met het achterlijf van het andere paard (zie afbeelding). Meer raadsels en illusies Op internet zijn tal van (bewegende) optische illusies te vinden. U kunt de volgende trefwoorden gebruiken: gezichtsbedrog, optische illusies, Escher, spinning woman, audio illusies en de onmogelijke driehoek. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

18 In de klas Verdiepende les Breinbrekers In deze verdiepende les op school maken de leerlingen optische illusies die ze kunnen meenemen naar huis. De eerste optische illusie bestaat uit twee bogen die even groot zijn, maar niet even groot lijken. De tweede optische illusie is een thaumatroop. Hiermee maken de hersenen één beeld van twee afzonderlijke plaatjes. Belangrijkste informatie op een rijtje Locatie Tijdsduur Lesdoelen Voorbereiding Materialen In de klas 45 minuten De leerlingen weten hoe hun zelfgemaakte optische illusies werken. De achtergrondinformatie voor de leerkracht doornemen. Kopieer voor alle leerlingen Werkbladen in de klas - Het brein. Dit is gratis te downloaden van Materialen bij het werkblad Even groot? per leerling: ½ A4 karton blauw ½ A4 karton rood schaar potlood en gum Materialen bij het werkblad Thaumatroop per leerling: karton satéprikker schaar viltstiften plakband lijm potlood en gum Organisatie van de les De leerlingen maken zelfstandig het werkblad Even groot?. Bespreek het werkblad hierna klassikaal. De leerlingen maken zelfstandig het werkblad Thaumatroop. Bespreek het werkblad hierna klassikaal. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

19 In de klas Verdiepende les Breinbrekers Lesbeschrijving Werkblad Even groot? De leerlingen onderzoeken zelfstandig aan de hand van het werkblad Even groot? twee even grote bogen. Bespreek het werkblad klassikaal na. Afhankelijk van hoe je ze neerlegt, lijkt de ene boog groter dan de ander. Door ze op verschillende manieren neer te leggen, kunnen de leerlingen zelf onderzoeken waarom dat zo is. Dat heeft niets met de kleur van de bogen te maken. Als je de bogen boven elkaar legt met de boog in dezelfde richting, dan lijkt de onderste boog groter. Als je ze omwisselt, lijkt juist de andere boog groter. Elke boog heeft een binnenbocht en een buitenbocht. Je hersenen denken dat beide bochten even lang zijn. Ze zijn immers onderdeel van dezelfde boog, maar de binnenbocht is korter. Als je de binnenbocht van de eerste boog tegen de buitenbocht van de tweede boog legt, lijkt de tweede boog groter. Werkblad Thaumatroop maken De leerlingen maken aan de hand van het werkblad zelfstandig een thaumatroop. Bespreek het werkblad klassikaal na. Thaumatroop betekent in het Grieks draaiend wonder (thauma = draaien, troop = wonder). Het is de voorloper van film. Een film bestaat uit niets anders dan heel veel plaatjes die snel na elkaar te zien zijn. Bij de thaumatroop zie je heel snel afwisselend twee plaatjes. De hersenen hebben geen tijd om te registreren dat het twee aparte beelden zijn. Ze laten de beelden samensmelten en geven de indruk dat het één beeld is. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

20 Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

21 Meer informatie N Achtergrondinformatie bij het onderwerp 22 Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO 24 Plattegrond van NEMO 26 Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

22 Achtergrondinformatie bij het onderwerp De hersenen zijn een bijzonder en complex orgaan. Het is dan ook lastig samen te vatten wat ze precies doen. Behalve dat we de hersenen gebruiken om te denken, gebruiken we ze ook om ons lichaam aan te sturen. Ze decoderen al onze waarnemingen en produceren al onze emoties. Soms peinzen we bewust over dingen die we zien, maar soms gebeurt het ook onbewust of in een reflex. Samengevat doen ze het volgende: Waarnemen zien horen ruiken proeven voelen (aanraking, temperatuur, pijn, jeuk) Interpreteren en verwerken kleur, klank, reuk herkennen vormen herkennen informatie decoderen (taal, cijfers, emoties van anderen) honger, dorst herkennen plaats- en tijdsbesef eigen emoties vormen nadenken, logisch redeneren opslaan in het geheugen of juist niet Van binnenuit: evenwicht maag- en darminhoud meten (honger en poepen) vochtpeil meten (dorst, plassen) emoties voelen (blijdschap, verdriet, angst, woede, etc.) Reageren het lichaam aansturen, bewegen, praten, instinctief en doordacht huilen, lachen, schreeuwen, jezelf emotioneel uiten concluderen en nieuwe gedachten vormen Waarnemen Hersenen reageren voortdurend op prikkels uit de omgeving, die worden opgevangen door onze zintuigen. Prikkels kunnen ook van binnenuit komen. Zoals een fijne of nare gedachte, een spontane ingeving of signalen als vermoeidheid of opwinding. Of dat je door tijdsbesef ineens een belangrijke taak herinnert. In dit geval zorgt de informatieverwerking voor een nieuwe waarneming die weer leidt tot een nieuw denkproces. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

23 Achtergrondinformatie bij het onderwerp Interpreteren en verwerken Om die prikkels te kunnen verwerken, moeten de hersenen ze vertalen in informatie die we begrijpen. Soms begrijpen we dingen instinctief. Zo zijn de hersenen voorgeprogrammeerd om poep als iets vies te herkennen en zijn we automatisch bang voor een tijger met scherpe tanden. Maar meestal vertrouwen de hersenen op informatie die we al eerder hebben gezien en geleerd. Daarom kunnen we razendsnel voorwerpen herkennen, taal begrijpen, cijfers interpreteren en weten we precies waar we zijn en op welk moment van de dag we leven. We gebruiken alleen die informatie die we nodig hebben. Zo hoef je bijvoorbeeld een telefoon niet open te maken om te weten hoe je die moet gebruiken. Reageren Tot slot sturen de hersenen het lichaam aan om gepast te reageren. Ze sturen elektrische prikkels naar spieren, zodat die gaan bewegen. Soms als bliksemsnelle reactie, bijvoorbeeld als het evenwichtsorgaan een val registreert. Soms als reactie op een langdurig denkproces. Bijvoorbeeld als ze de uitkomst van een ingewikkelde som vertalen in een antwoord op een blaadje (en misschien wel blijdschap, omdat u blij bent dat u de som heeft opgelost). Emoties hebben een grote invloed op reacties. Bij angst, is men geneigd om te vechten of vluchten. Door blijdschap krijgt men zelfvertrouwen en kan iemand zelfs overmoedig reageren. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

24 Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO Speciaal schooltarief Leerlingen primair onderwijs 5,50 Begeleiders gratis Reserveren kan via het boekingsformulier. U kunt ons natuurlijk ook bellen. Gratis begeleiders mee NEMO vindt het heel belangrijk dat er voldoende begeleiders meegaan met de leerlingen. Begeleiders mogen daarom gratis naar binnen. We hanteren de stelregel: minimaal één begeleider op tien leerlingen, maar liever één begeleider op zes leerlingen en bij sommige opdrachten of leeftijdsgroepen één op vier. Scholen worden verzocht vooraf te boeken, alleen dan betaalt u ons schooltarief. Een schoolbezoek duurt ongeveer 2-3 uur. Begeleide workshops zijn gratis, mits deze vooraf gereserveerd zijn. Tickets voor schoolbezoek op de dag zelf kunt u afrekenen bij de kassa met pin of contant. Rugzakken, tassen en jassen worden opgehangen in de garderobe. Hier zijn ook kluisjes aanwezig voor waardevolle bezittingen. Voor scholen zijn enkele garderobekisten beschikbaar. Deze zijn geschikt voor jassen / tassen. Gebruik is gratis, u betaalt alleen een borg van 10,00. Vraag ernaar bij de kassa. Iedere dag vindt twee keer een voorstelling Kettingreactie (duur: 15 minuten) plaats, onder voorbehoud om uur en uur. Openingstijden NEMO is van dinsdag t/m zondag geopend van uur. Voor afwijkende openingstijden zie onze website; Eten en drinken Eten en drinken kan op verdieping 2 en verdieping 5. Eigen meegebrachte consumpties kunnen genuttigd worden in de daarvoor geschikte ruimtes of op ons dak. Het is ook mogelijk om vooraf kant-en-klare lunchpakketjes te bestellen bij het boekingsbureau. Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

25 Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO Bereikbaarheid CS Het IJ jk IJ-tunnel Zeedijk Prins Hendrikkade De Waag Waterlooplein Muziek theater Valkenburgerstraat Rembrandtplein Artis Openbaar vervoer NEMO is het eenvoudigst te bereiken per openbaar vervoer en ligt op nog geen kwartier lopen van Amsterdam CS. Of neem vanaf het station bus 22 en 48 en stap uit bij Halte Kadijksplein. Vanaf hier is het nog een paar minuten lopen. Parkeren NEMO heeft geen eigen parkeerplaatsen. Er zijn verschillende parkeergarages in de buurt. Zie Boekingsbureau Science Center NEMO Oosterdok VX Amsterdam boekingsbureau@ e-nemo.nl Touringcar Touringcars kunnen parkeren op de speciale parkeerplaats voor bussen: P2 aan de Prins Hendrikkade richting Centraal Station. Wilt u de touringcar eerst de leerlingen laten afzetten, dat kan op de westkade naast NEMO, maar niet bij reguliere bushaltes of ergens anders langs de Prins Hendrikkade. Amsterdamse scholen Amsterdamse Basisscholen kunnen gebruik maken van de cultuurbus. Voor meer informatie kunt u terecht op Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie

26 Plattegrond van NEMO Op deze plattegrond zien de leerlingen waar ze moeten zijn om een werkblad te kunnen invullen. De nummers op de plattegrond staan voor de exhibits waarover vragen worden gesteld. Deze nummers staan ook op de bijbehorende werkbladen van de leerlingen. De exhibits die bij de werkbladen horen zijn te vinden op de 4e verdieping. Smart Technology Innovatiezaal Reis door de Geest r de 4 1 Ken je grenzen 2 Vormtaal Hart op hol Gr ot ez aa l Bo ar dr oo m Waterrijk fabriek Fo ye r G th rot ea e te r Ooggetuige Brein in de war Waterkracht Verma Wetenscha Zoeken Z k naar leven le W pl erk aa ts Test je reactietijd Codenaam: DNA o Oml o Café On tv an gs th al CS Sho p na ar 1 Ev (v ene ia m ve en rd te ie nz pi a n p eepbellen K co aar nt tro le ru K th lein ea e te r ho W 4 Work ks sek rzote 2 im W 1 Kettingreactie W= 2 Krachtpatsers Fenomena Spiegelschrift Het brein Groep You, Me, Electricity Macht der muziek e 5 Facts kad Da k (b FCo ep ay er feér kt op en ) naa Waterklok BG W bij Nelkom EMO Leerkrachtenhandleiding versie

27 Colofon Science Center NEMO Het is toegestaan om zonder winstoogmerk het materiaal of delen van het materiaal te kopiëren en te distribueren, zolang vermelding van de herkomst van het materiaal goed is aangegeven. Auteurs en redactie Science Learning Center, Science Center NEMO Design management Starkx, Groningen Ontwerp en Grafische vormgeving Bloemvis, Groningen Vormgeving en realisatie Sander Visser, Ligaturen grafisch ontwerp Fotografie Daan van Eijndhoven Foto klas voorzijde Met dank aan Patform Bèta Techniek Illustraties Henk Stolker Science Center NEMO Oosterdok VX Amsterdam boekingsbureau@e-nemo.nl Het brein Groep 7-8 Leerkrachtenhandleiding versie