De Noeverse Troeveren : Boomse steenbakkerij en de Belgica werf

Transcriptie

1 SPECIALE UITNODIGING: 35 voor Daguitstap op zaterdag 4 oktober 2014 De Noeverse Troeveren : Boomse steenbakkerij en de Belgica werf Programma: (met eigen vervoer naar parking tov t Baksteentje, Noeveren 67, 2850 BOOM) 9u30 10u onthaal in t Baksteentje bij lekkere koffiekoeken In het Booms Steenbakkerijmuseum werd een oude paardenstal omgetoverd tot eenvoudige maar charmante onthaalruimte. We starten de dag met lekkere koffiekoeken bij een heerlijk kopje koffie. 10u-12u Bezoek Booms Steenbakkerijmuseum Ons bezoek aan het Booms Steenbakkerijmuseum duurt ongeveer twee uur en laat geen enkel facet van het roemruchte baksteenverleden onbelicht. Een kort introductiefilmpje brengt je meteen in de gepaste zwart/wit-stemming. Aansluitend betreed je één van de typische arbeidershuisjes. De woonen leefomstandigheden van een gemiddeld kroostrijk gezin in de 19de en vroege 20ste eeuw, worden in al hun armzaligheid aanschouwelijk gemaakt. Een korte wandeling leidt ons vervolgens naar de steenbakkerijsite Frateur. Deze complete steenbakkerij de laatste die in de Rupelstreek te bezichtigen valt omvat zowel een authentiek handgeleeg als een geïndustrialiseerd gedeelte. Behalve de statige ringoven krijgen we ook een klampoven, een tegel- en pannenmakerij, een machinale fabriekshal en ettelijke meters aan droogloodsen te zien. Het hele productieproces en de historische evolutie ervan, alsook de sociale context waarin een en ander zich ooit afspeelde, worden u door de gids op bevlogen wijze voor de geest getoverd. Het resultaat is een levendige geschiedenisles die nog lang zal blijven nazinderen.

2 12u-14u Ouderwetse Breugheltafel s Middags geniet je in t Baksteentje van een rijkelijk gevulde ouderwetse Breugheltafel : Kippenboutjes & fruit, pensen met appelmoes, gehaktballetjes met krieken, breughelkop met mosterd, diverse toespijs waaronder boerenpaté en ardense ham, koude groentjes, sausjes, brood en boter, en we ronden af met rijstpap met bruine suiker 14u-16u Bezoek aan de New Belgica werf Op deze Boomse scheepswerf bouwt men een replica van de driemaster Belgica waarmee Adrien de Gerlache zijn de historische Zuidpoolexpeditie ondernam ( ). Dit is een project dat ons belangrijkste maritiem erfgoed doet herleven. De Belgica-expeditie was immer een nooit eerder gezien wetenschappelijk exploot : voor het eerst in de geschiedenis overwinterden mensen op Antarctica. De Steenschuit VZW geeft met dit project, in samenwerking met de VDAB, 500 langdurig werkzoekenden nieuwe opleidings-en tewerkstellingskansen. Deelname kan alleen door de dagprijs van 35 te storten op rekening BE , TEN LAATSTE tegen 23 september. Doe het NU, het aantal plaatsen in het Baksteentje is helaas beperkt. Nergens bleef het typisch Rupeliaanse karakter van kleiwinning en bakstenen zo bewaard dan te Noeveren, een gehucht van de gemeente Boom langs de Rupel. We hopen dat je er kan bijzijn! Immers: Een Belg wordt geboren met een baksteen in de maag

3 Booms Steenbakkerijmuseum In de Rupelstreek is ieder lapje grond geboetseerd door eeuwenlange kleiwinning en baksteenfabricage. Langs de rechteroever van de Rupel, op niet eens een half uurtje rijden van Brussel of Antwerpen, ontstond door het leven en werken van ettelijke generaties steenmakers een uniek landschap. Tussen de steen- en pannenbakkerijen waren scheepswerven gevestigd, graanmolens... en de schamele arbeidershuisjes. Bezoekers betreden zo n typisch arbeidershuisje, waar de woon- en leefomstandigheden van een kroostrijk gezin in de negentiende en vroege twintigste eeuw te zien zijn De eerste vermelding van een steenbakkerij op deze plaats gaat terug tot 1346, met een 'tichelengeleghe' aan de Blauwe Pan. De eerste kadastergegevens dateren van 1721, bij het opstellen van het Caertboek van Boom. Op de plaats van de site Noeveren worden dan 2 'steengelegen' aangeduid. Rond 1840 zijn er zelfs 3 steenbakkerijen! Door aankopen in 1923 en 1947 werden de vroegere 3 kleine steenbakkerijen eigendom van de familie Frateur. Zij bezat nu één grote gemengde steenfabriek: een typisch Vlaamse handvormsteenbakkerij en een gemechaniseerde steenbakkerij. Het kleisteken gebeurde aanvankelijk met houten spaden, tot in 1911 de eerste kleibagger in gebruik genomen werd. De afgestoken klei bleef een hele winter rotten in regen en vorst. Steenbakken bleef eeuwenlang hand- en voetwerk. Het vormen gebeurde uitsluitend met de hand, en met behulp van houten vormen. Het knelpunt in het hele fabricatieproces is steeds het drogen geweest. Na een eerste droging van de handvormsteen op het plein werden de stenen naar de droogloodsen gebracht, hier werden ze gegamd, dit is en hagen opgestapeld. Het drogen duurde toen meer dan zes weken. In een moderne steenbakkerij worden de vormelingen nu naast de ovens gelegen droogtunnels gedroogd in een drietal dagen. Voor het bakken zelf gebruikte men tot diep in de 18 de eeuw open veldovens. Als brandstof werd hout, turf of later steenkool gebruikt. De eerste vaste ovens werden door de paters cisterciënzers van Hemiksem ingevoerd. Later werden de continu-ovens als ringoven ingericht, waar de warmte zich als een lopend vuurtje verplaatste, zodat men langs de ene kant stenen kon inbrengen, langs de andere kant de gebakken stenen eruit halen. In het gemechaniseerde gedeelte van de steenbakkerij treffen we volgende componenten aan: een machinehal met kollergang, strengenpers en snijmachine. Aansluitend is er een ruime smidse, droogloodsen, ringoven met schouw en een grote paardenstal. De handvormsteenbakkerij beschikt over: een walkmachine, pleinen (productieplaatsen handsteen), pannenblokken voor de productie pannen, vorsten en tegels, droogloodsen, 2 klampovens, een kleine paardenstal met mestput.

4 Tenslotte bevinden zich op de steenbakkerij ook een meesterwoning en enkele werkmanswoningen. De bezoekers krijgen een mooi beeld van hoe het er vroeger qua leven en werken aan toeging De steenbakkerijen waren ooit van groot economisch belang omdat ze tal van andere nijverheden aantrokken, zoals metaal- en scheepstimmerwerven, glasblazerijen, brouwerijen en diamantslijperijen. Ook de sociaal-historische context wordt u door onze gidsen op bevlogen wijze voor de geest getoverd. Heikele thema s als kinderarbeid, uitbuiting en alcoholmisbruik worden niet uit de weg gegaan. Uiteindelijk ontstond in de streek een industrieel landschap dat uniek is op wereldvlak. Ondanks de vele bedrijfssluitingen en voortdurende slopingen en verkrotting bleef de industriële site een zeer sterke entiteit waar verleden en heden elkaar ontmoeten. In 1986 werd Noeveren dan als dorpsgezicht beschermd. Op 28 augustus 1986 overleed Paul Frateur, de laatste actieve steenbakker van de site. Hij was reeds sinds 1973 mede in de weer om zijn steenbakkerij te laten beschermen en uitgerekend op de dag van zijn overlijden werd de officiële bescherming van zijn steenbakkerij betekend. Vanaf dit moment bleef de steenbakkerij buiten gebruik. Recent pas is er uitzicht op een volledige restauratie en heropbouw. Al deze relicten getuigen van een belangrijke economische, technische en menselijke geschiedenis. En zeggen dat het vormen en bakken van klei reeds door de Romeinen bekend was; het gebruik van kleitabletten om informatie te beheersen al langer.

5 Ons bezoek wordt dus een een levendige geschiedenisles, om niet te missen. Op de Belgicawerf bouwen werkzoekenden een zeewaardige replica van de Belgica. Dat is het historische poolschip waarmee ontdekkingsreiziger Adrien de Gerlache en zijn crew als eerste mensen ooit op Antarctica overwinterden. Na een ferme maaltijd brengen we in de namiddag een bezoek aan de nabije New Belgicawerf. We verdiepen ons in Zuidpoolexpeditie van Adrien de Gerlache ( ), een project dat ons belangrijkste Belgisch maritiem erfgoed doet herleven. De Belgica-expeditie van Adrien de Gerlache was een nooit eerder gezien wetenschappelijk exploot. Voor het eerst in de geschiedenis overwinterden mensen op Antarctica. De Belgica werd in 1884 gebouwd in Drammen nabij Oslo. Het schip was getuigd als driemastbark. Het was, met boegspriet, 40 m lang en 6,5 m breed en het nettolaadvermogen bedroeg 244 registerton. Het wrak van de Belgica, dat tijdens de 2de Wereldoorlog is gezonken, werd teruggevonden voor de Noorse kust. De herbouw neemt vijf jaar in beslag nemen en een 500-tal werkzoekenden kunnen zo worden opgeleid. De replica is het werk van De Steenschuit in Boom, de organisatie die de voorbije twintig jaar al meerdere houten schepen construeerde met laaggeschoolde, langdurig werkzoekenden. Zo bouwen ze niet alleen aan een schip, maar ook aan hun toekomst. De New Belgica wil het schip met een duidelijke ecologische missie weer in de vaart brengen. Door te bouwen met groene energie, en met hernieuwbare grondstoffen. Als het schip klaar is, zal het met een klimaatmissie de wereld rondvaren. Het staat symbool voor de drie doelstellingen van dit project: opleiding geven aan kansengroepen; de geschiedenis van deze grensverleggende expeditie belichten en bouwen met hernieuwbare energie. De Belgica-expeditie ( ) is een reisverhaal van wereldallure. Het schip en zijn bemanning zaten 13 maanden vastgevroren in het pakijs, tot de crew er in slaagde met de hand een doorgang uit te graven in het ijs. Bovendien realiseerde de Gerlache met de Belgica de eerste wetenschappelijke expeditie naar Antarctica ooit. Door het poolschip na te bouwen op een werf die toegankelijk is voor het grote publiek, geven we deze grensverleggende expeditie wat ze toekomt. Bovendien loopt er een permanente tentoonstelling over de Zuidpool en over de expeditie en over het leven van Adrien De Gerlache Een plaats in het collectief geheugen, met een link naar de toekomst.

6 De ontdekking van het wrak van de Belgica voor de Noorse kust van Harstad, en het International Pooljaar hebben de belangstelling aangescherpt rond de legendarische zuidpoolexpeditie van Adrien de Gerlache ( ). In februari 2008 en 2009 hebben duikersploegen te Harstad het wrak onderzocht om het in beeld te brengen en de eventuele lichting ervan te bestuderen. Gezien er van de oorspronkelijke Belgica, de robbenvanger Patria, geen plannen zijn gevonden, heeft Dirk Meulemeester het op zich genomen constructieplannen te tekenen aan de hand van tekeningen, schetsen en foto s Op 16 augustus 1897, vertrok de Belgische marinekapitein Adrien de Gerlache vanuit Antwerpen naar Antarctica met een internationale bemanning aan boord van de 35m-lange driemaster Belgica. Benevens zes Belgen, waren er zes Noren aan boord (waaronder de latere Zuidpoolontdekker Roald Amundsen, twee Polen (o.a. de geoloog, oceanograaf en meteoroloog Henryk Arctowski), een Roemeen (de zoöloog & botanicus Racovitza) en de Amerikaanse scheepsdokter (latere vermoedelijke ontdekker van de Noordpool), Dr. Frederick A. Cook, die tevens als fotograaf en antropoloog fungeerde. Het was de eerste zuidpoolexpeditie met een zuiver wetenschappelijk doel. Het was eveneens de eerste expeditie die overwinterde in het poolijs. Ook de eerste die uitgebreid gebruik maakte van fotografie. Op 10 maart 1898 begon de blokkering van het schip in het ijs van de Bellingshausen Zee: het zou 380 dagen duren eer de Belgica weer vrij kwam op 14 maart 1899 en de terugreis naar Antwerpen kon worden aangevat. De expeditie kon een

7 indrukwekkend palmares van observaties en bevindingen voorleggen die tot op heden relevant blijven voor wetenschappelijke vergelijkingen. Over het schip Belgica: citaat uit Polar Record : Description: Built as a whaler and named Patria. Length of 110 feet, beam of 26 feet, draft of 15 feet. Crossed the Antarctic Circle on 15 Feb Trapped in ice on 3 March 1898 in Bellingshausen Sea. Escaped on 15 Feb First ship to winter-over so far south. Famous crewmembers: Lecointe, Arctowski, Amundsen, Frederick Cook. Built in Norway in Designed and constructed by Johan Chr. Jakobsen. Sold to Adrien de Gerlache in Nansen and Amundsen met for the first time on Belgica s deck. Gaston was de tweede zoon van de beroemde Belgische poolreiziger Adrien de Gerlache de Gomery, die voor t eerst een expeditie leidde die overwinterde in Antarctica ( ). Baron Gaston de Gerlache de Gomery werd geboren op 17 november 1919 te Brussel. In 1959 was hij Belgisch afgevaardigde op de eerste vergadering over het Antarctisch Verdrag in Washington. Dankzij zijn expeditie werd België een van de 12 stichtingsleden van dat verdrag. De Koning Boudewijnbasis werd gesloten in 1961 bij gemis aan regeringssteun. In 1964 kon, mede met Nederlandse steun, het station tijdelijk weer operationeel worden, en Gaston de Gerlache bezocht het gebied opnieuw in 1965 als leider van een zomerexpeditie. In 1967 werd de basis definitief gesloten. Het zal duren tot 2008 eer België opnieuw present zal zijn op Antarctica met de nog steeds operationele Prinses Elizabethbasis. Gaston was zeer ontroerd bij het vernemen van het nieuws over de ontdekking van het wrak van de Belgica bij Harstad, Noorwegen. Hij was 86 toen hij stierf op 13 juli 2006 te Oudenaarde. Hij liet een echtgenote achter, Lily van Oost, drie zonen en twee dochters, die de familietraditie van poolonderzoek voortzetten en actieve steun verlenen aan de huidige inspanningen in verband met het lichten van het Belgica wrak en de bouw van een replica De plechtige onthulling van de kiel van de replica had plaats op 9 september 2007 op de Belgica werf te Noeveren bij Boom, in aanwezigheid van Minister-president Kris Peeters en diverse personaliteiten. Het Belgica project is: 1. Sociaal: werkzoekenden uit de kansengroepen krijgen opleidings- en tewerkstellingskansen tijdens de bouwen van de Belgica. 2. Historisch : het herdenkt de ontdekkingsreis van Adrien de Gerlache die in als eerste overwinterde op Antartica.

8 3. Duurzaam : we bouwen met hernieuwbare grondstoffen een duurzaam product een replica van de Belgica. Daguitstap DF SLW naar Noeveren 67, 2850 BOOM; zaterdag 4 okt 9 30 uur Parking

9