onbewaakte kopie Protocollenboek Voorbehouden en Risicovolle en Overige handelingen Hoofdstuk Sondevoeding

Transcriptie

1 Protocollenboek Voorbehouden en Risicovolle en Overige handelingen Hoofdstuk Sondevoeding

2 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 1 Inhoudsopgave Sondevoeding, wat is het en wanneer wordt het gegeven...1 Soorten, bereiden en bewaren van sondevoeding...3 Voedingssonde via neus...5 Inbrengen en controle ligging neus-maagsonde...7 Inbrengen en controle ligging neus-maagsonde bij kinderen...10 Controle ligging van de sonde met een ph-indicator...14 Controle ligging sonde met ph-indicator bij kinderen...16 Toedienen van voeding via een sonde...18 Toedienen van medicijnen via de sonde...20 Druppelsnelheid sondevoeding...23 Sondevoeding bij kinderen...25 Verzorgen cliënt met sondevoeding en mondverzorging...26 Frequentie vervanging sonde/toedieningssysteem...28 Complicaties bij sondevoeding...30 Sonde via gastrostomie (PEG)...34 Toedienen sondevoeding via PEG, PEG-J of button...42 Complicaties bij PEG...43 Neus-maagsondes...47 PEG-sonde...49 PEG-J-sonde...52 MIC KEY...56 Duodopa...57 Vilans

3 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 1 Sondevoeding, wat is het en wanneer wordt het gegeven Sondevoeding wil zeggen dat de voeding via een sonde (= buigzame slang) wordt toegediend. De sonde ligt in de maag of in de darmen. Aan het uiteinde van de sonde zitten meerdere gaatjes waardoor de voeding in de maag of darmen komt. tekening van de maag tekening van duodenum, jejunum en ileum Het geven van sondevoeding kan voorkomen dat de cliënt ondervoed raakt en kan helpen de voedingstoestand te verbeteren. Een goede voedingstoestand is een voorwaade voor een goede lichamelijke conditie. Voeding via een sonde wordt gegeven aan cliënten die niet kunnen of niet mogen eten. Voorbeelden hiervan zijn cliënten met: problemen met slikken en/of kauwen, zoals: bij neurologische aandoeningen, bewusteloosheid door operatie aan mond of keel; slokdarm aandoeningen, zoals: een te nauwe slokdarm een ontsteking van de slokdarm; aandoeningen aan de maag of darmen waarbij de voeding niet goed wordt opgenomen of verteerd. Sondevoeding kan ook worden gegeven bij cliënten: die een verminderde eetlust hebben door bijvoorbeeld kanker of chemotherapie; die een slechte lichamelijke conditie hebben en die een risico hebben op wonden of decubitus; een grote operatie moeten ondergaan. Ook kinderen die langdurig voedsel weigeren krijgen soms sondevoeding. Neus-maagsonde, neus-duodenum-/jejunumsonde of PEG-sonde De sondevoeding wordt toegediend via een: neus-maagsonde de sonde wordt door de neus, via de keel en de slokdarm in de maag geschoven. Nb. er is een risico dat de sonde niet in de maag maar in de longen wordt geschoven. neus-duodenum sonde of neus-jejunumsonde de sonde wordt door de neus, via de keel, slokdarm en maag voorbij de pylorus in de darm geschoven (in duodenum of jejunum). PEG-sonde PEG-sonde (= Percutane Endoscopische Gastrostomie) is een sonde die rechtstreeks door de buikhuid in de maag of dunnedarm wordt geplaatst. De voeding wordt toegediend via de sonde of button op de buik. Vilans Inleiding Sondevoeding, wat is het en wanneer wordt het gegeven: 1 (van 2)

4 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 2 Nb. Ook een PEG-sonde kan verschuiven, maar de kans dat deze in de longen komt is minder groot. Toedienen van sondevoeding De voeding kan op verschillende manieren via de sonde worden toegediend, met een spuit of uit een (plastic) fles hangend aan een infuusstandaard. Voor de toediening uit een (plastic) fles kan ook een voedingspomp worden gebruikt 1. De voeding wordt per portie of druppelsgewijs (continu) toegediend. Soms alleen s nachts. Het is altijd belangrijk te controleren of de sonde goed ligt (en niet in de longen terechtgekomen is door beweging of hoesten). Verzorging van de sonde en mondverzorging Het is belangrijk om hygiënisch te werken bij het inbrengen van de sonde en het toedienen van de sondevoeding. Bij een cliënt die voeding via een sonde krijgt is extra aandacht voor mondverzorging belangrijk. Voeding via een sonde kan belastend zijn Sondevoeding kan belastend zijn. Bij onrustige en angstige cliënten is het belangrijk om de tijd te nemen en extra aandacht aan de cliënt te besteden. Ga na wat een goede benadering is, waardoor de cliënt minder angstig wordt. Adviezen hiervoor zijn: Bedenk of voeding via de sonde echt nodig is. Zijn er alternatieven? Bespreek dit met de arts en/of andere betrokkenen. Als er geen alternatieven zijn, valt er dan wel te kiezen voor een neus-maagsonde of een PEG-sonde? Neem de tijd en benader de cliënt rustig. Wees kalm en zelfverzekerd. Zorg dat je zelf de handeling goed en snel uit kunt voeren. Ga na wat de cliënt prettig vindt, waar hij angstig van wordt, wie of wat hij graag om zich heen wil hebben. Bereid de cliënt goed voor: Leg uit wat er precies gaat gebeuren. Gebruik aanrakingstherapie en massage (hand, rug). Bereid een cliënt die niet aangeraakt wil worden, langzaam voor. Neem kleine stapjes en oefen met de cliënt. Leidt cliënt af. Verminder externe stimuli (tv, radio, geluid) of zet juist lievelingsmuziek van de cliënt op. Zorg dat je niet gestoord wordt tijdens de handeling. Bevorder gevoel van veiligheid; zorg voor een vertrouwde omgeving. Zorg voor een prettige stoel, waar cliënt ontspannen in zit. Betrek de familie. Geef eventueel in overleg met de arts rustgevende medicatie bij het inbrengen van de sonde. 1 voor voeding via duodenumsonde of jejunumsonde wordt altijd een voedingspomp gebruikt Vilans Inleiding Sondevoeding, wat is het en wanneer wordt het gegeven: 2 (van 2)

5 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 3 Soorten, bereiden en bewaren van sondevoeding Soorten sondevoeding Sondevoeding wordt ingedeeld in twee groepen: polymere monomere voeding. Beide voedingen zijn volwaardig. Dit wil zeggen dat de voeding, mits in voldoende mate ingenomen, voldoende energie en voedingsstoffen bevat om in een gemiddelde dagbehoefte te voorzien. Een volwaardige voeding voorziet ook in de behoefte aan vitamines, mineralen en sporenelementen. De indeling polymeer - monomeer is gebaseerd op de vorm waarin eiwitten, vetten en koolhydraten in de voeding voorkomen. Polymere sondevoeding Polymere sondevoeding bevat eiwitten, vetten en koolhydraten in de vorm van intacte, grote moleculen. Deze voeding vereist een normale vertering en resorptie en kan dus worden gebruikt bij een goed functionerend maagdarmstelsel. Monomere sondevoeding Monomere sondevoeding wordt ook wel volledig resorbeerbare, elementaire of astronautenvoeding genoemd. De voeding bestaat uit voorverteerde eiwitten, vetten en koolhydraten, die als kleine moleculen voorkomen. Monomere sondevoeding is geschikt voor patiënten met verterings- en/of resorptiestoornissen. Soms wordt als een speciale groep van de monomere voedingen nog de oligomere voedingen genoemd. De oligomere voeding bestaat evenals de monomere voeding uit 'voorverteerde' eiwitten, koolhydraten en vetten, maar de moleculen zijn minder klein. Vormen van sondevoeding Sondevoeding is verkrijgbaar in vloeibare kant-en-klaarsondevoeding en sondevoeding in poedervorm. Bij de keus tussen zelf op te lossen voeding en vloeibare kant-en-klare sondevoeding gaat de voorkeur uit naar de laatste, omdat deze onder gecontroleerde omstandigheden is bereid. Vloeibare kant-en-klaarsondevoeding Vloeibare kant-en-klaar sondevoeding wordt steriel geleverd en heeft een uiterste houdbaarheidsdatum. De voeding kan zowel in flessen of in plastic zakken ('packs') worden geleverd. Bewaren Controleer altijd de verpakking van de sondevoeding op houdbaarheid en wijze van bewaring. Vaak staat ook vermeld hoe de voeding op kamertemperatuur kan worden gebracht. Over het algemeen geldt het volgende: Na opening kan de voeding, in originele verpakking, afgesloten en gekoeld, bij een temperatuur van 4 7 ºC (koelkast), maximaal 24 uur bewaard. Datum en tijd van opening wordt op de verpakking aangegeven. Vilans Achtergrondinformatie Soorten, bereiden en bewaren van sondevoeding: 1 (van 2)

6 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 4 Echter: Er zijn voedingen die niet in de koelkast bewaard mogen worden. Deze voedingen bevatten een bepaald gehalte aan gemodificeerd zetmeel als stabilisator, dat klontert bij lage temperatuur. Deze voedingen worden direct na opening gebruikt en restjes worden weggegooid. Wanneer stoffen aan de kant-en-klaar voeding worden toegevoegd, is de houdbaarheid van de voeding, mits gekoeld, ten hoogste 24 uur. Datum, tijd en aard van de toevoeging, worden op de verpakking vermeld, evenals datum en tijd van opening. In plaats van de originele verpakking kan een afgesloten kan worden gebruikt, die eenmaal per 24 uur (in de wasmachine) dient te worden gereinigd. Een niet in gebruik zijnde kan moet na reiniging droog worden bewaard. Een eenmaal aangehangen fles of pack mag maximaal 24 uur aanhangen. Industrieel bereide (zuigelingen)voeding in poedervorm Industrieel bereide volledige zuigelingenvoeding in poedervorm dient te voldoen aan de eisen die gesteld worden in de Regeling Zuigelingenvoeding in de Warenwet 1. De overige industrieel bereide voeding in poedervorm moet voldoen aan de eisen gesteld in het Warenwetbesluit `Producten voor bijzondere voeding 2. Bereiden De voeding in poedervorm dient onder aseptische omstandigheden te worden bereid. Vóór de bereiding dienen de handen te worden gewassen of ingewreven met handalcohol (handdesinfectie). Personen met wondjes aan handen of onderarmen en personen met diarree waarvan een microbiële oorzaak niet is uitgesloten bereiden geen sondevoeding. Voor het oplossen van het poeder wordt vers gekookt en weer afgekoeld kraanwater dan wel steriel water gebruikt. Materialen en hulpmiddelen die gebruikt zijn bij de bereiding van sondevoeding worden gereinigd in een vaatwasser bij een voldoende hoge temperatuur (> 60 º C). De schone materialen worden droog en stofvrij opgeslagen in afgesloten kasten. Bewaren Blikken poeder worden droog en afgesloten bewaard, tot de voor geopende verpakkingen maximaal door de fabrikant aangegeven termijn. De datum van opening moet daarom op de verpakking worden aangegeven. Met gekookt of steriel water bereide voeding mag maximaal 24 uur in de koelkast worden bewaard (4 7 ºC). Datum en tijd van bereiding moeten daarom worden genoteerd. Bron Werkgroep Infectie Preventie Sondevoeding. Ziekenhuizen. September 2007 ( externe link, april 2011) Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Verpleeghuis- woon en thuiszorg. September 2004 ( externe link, april 2011). 1 2 Warenwetregeling zuigelingenvoeding, Francken ea. Warenwet. Vermande, Den Haag Vermande K. Producten voor bijzondere voeding. Warenwetbesluit 1992, Besluit van 16 april. Vilans Achtergrondinformatie Soorten, bereiden en bewaren van sondevoeding: 2 (van 2)

7 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 5 Voedingssonde via neus (of mond) De voedingssonde wordt via de neus of mond ingebracht in het spijsverteringskanaal (tractus digestivus). Het uiteinde van de voedingssonde wordt in de maag, de twaalfvingerige darm (het eerste deel van de dunne darm: het duodenum) of de nuchtere darm (middelste deel van de dunne darm: het jejunum) geplaatst, afhankelijk van de aandoening van de cliënt en/of het doel van de behandeling met sondevoeding. Neus-maagsonde Indicaties en contraïndicaties voor het inbrengen van neus-maagsonde Een neus-maagsonde kan ingebracht worden om: sondevoeding of enterale voeding toe te dienen; de maag te hevelen ter ontlasting van het spijsverteringskanaal na operatie of ileus; de maag te hevelen in verband met een maagbloeding; de maag te spoelen na een overdosis of verkeerde inname van medicatie of toxische stoffen; maaginhoud op te zuigen voor diagnostiek Contra-indicaties voor het inbrengen van een neus-maagsonde kunnen zijn: in- en uitwendige vergroeiingen van keelholte, slokdarm, maag of omliggende organen; tumoren in de keelholte, slokdarm, maag of omliggende organen; post-operatieve fase van slokdarm-, maag- of hoofd-/hals chirurgie; ernstige stollingsstoornissen. Een maagsonde kan na een goede instructie in principe door cliënt zelf en/of verzorger worden ingebracht. Duodenumsonde Bij cliënten met een goede darmfunctie maar een gestoorde maagontlediging kan de voeding via een duodenumsonde worden toegediend (voeden voorbij de maag, postpylorisch). Een duodenumsonde wordt onder röntgendoorlichting of met behulp van een endoscoop ingebracht 1. Daarom vindt het inbrengen en verwisselen van een duodenumsonde in het ziekenhuis plaats. Indicaties voor een duodenumsonde zijn o.a.: het vermijden van maagretentie het verlagen van de kans op aspiratie Van een sonde met meerdere lumen, wordt de voedingslumen met de endoscoop in het duodenum geplaatst, terwijl het maaglumen in de maag wordt gelegd. Hiermee wordt de inhoud van de maag gedraineerd. Soms wordt een derde lumen gebruikt voor beluchting van de maag. De kans op aspiratie verkleint alleen bij het voeden via het duodenum met daarnaast het leeghouden van de maag via het maaglumen 2. Ondanks afwezigheid van de maagvertering hoeft de vertering van de voeding in de dunne darm geen problemen te geven als de sondevoeding goed van samenstelling is. Meestal wordt speciale voeding voorgeschreven om door de duodenumsonde toe te dienen. De voeding wordt toegediend met behulp van een voedingspomp. 1 Alleen een sonde met een enkele lumen kan zonder endoscoop ingebracht worden. Een sonde met meerdere lumen (maximaal 3) wordt altijd met een endoscoop ingebracht. 2 Mathus-Vliegen, E.H.M., Toedieningswegen en wijzen van enterale voeding op de intensive care. Richtlijn NVIC (externe link, richtlijnen) Vilans Achtergrondinformatie Voedingssonde via neus: 1 (van 2)

8 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 6 Jejunumsonde De reden waarom een jejunumsonde wordt ingebracht en de wijze waarop deze wordt ingebracht, zijn vergelijkbaar met die voor een duodenumsonde. Een jejunumsonde heeft het voordeel dat de kans op aspiratie van de voeding en verschuiving van de sonde door hoesten nog kleiner is (maar kan nog wel voorkomen). Krampen en diarree komen wel vaker voor bij toediening van voeding via een jejunumsonde. Een jejunumsonde wordt even als de duodenumsonde onder röntgendoorlichting of met behulp van de endoscoop ingebracht (in het ziekenhuis). Verschillende jejunumsondes: enkel lumen: uitstroompunt ligt in het jejunum; dubbel lumen (altijd met endoscoop ingebracht). Het voedingslumen ligt in het jejunum en het maaglumen in de maag om maaginhoud te draineren; drie lumen (altijd met endoscoop ingebracht). Het voedingslumen ligt in het jejunum, het maaglumen in de maag om maaginhoud te draineren en het derde lumen om de maag te beluchten. Vertering van (meestal speciaal samengestelde) sondevoeding kan ook via het jejunum plaatsvinden. Voor de toediening van de voeding wordt een voedingspomp gebruikt. Vilans Achtergrondinformatie Voedingssonde via neus: 2 (van 2)

9 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 7 Inbrengen en controle ligging van een neus-maagsonde Het inbrengen van de sonde en controle van de ligging van de sonde vraagt veel aandacht. Er bestaat altijd een kans dat een sonde via de luchtwegen in de longen wordt geplaatst of door beweging of hoesten in de longen terecht komt. Door een verkeerd geplaatste sonde kan voeding in de longen komen (aspiratie van voeding) en daar luchtwegontstekingen veroorzaken. Hierdoor kunnen levensbedreigende situaties ontstaan. Aandachtspunten bij het inbrengen zijn: bepalen van de juiste lengte van het in te brengen deel van de sonde; wijze van inbrengen: controle neusgaten positie van het hoofd nat maken van de sonde fixatie van de ingebrachte sonde; controle van de ligging van een (op)nieuw ingebrachte sonde; controle van de ligging van de sonde bij elke handeling aan de sonde. Naast bovengenoemde methodes blijft goede observatie na plaatsing en tijdens toediening van de voeding nodig. NEX Bepalen van de juiste lengte van de sonde 1 In de richtlijn van V&VN 2 worden twee methoden beschreven in volgorde van voorkeur: Voorkeursmethode: neem het uiteinde van de sonde en meet de lengte vanaf het puntje van de neuspunt via de oorlel naar het uiteinde van het borstbeen (NEX: nose-earlobe-xyphoïd). Lees vervolgens de daadwerkelijk in te brengen lengte van de neusmaagsonde af in de tabel (zie tabel Omrekentabel Volwassenen NEX) Tweede methode: neem de NEX: nose-earlobe-xyphoïd Noteer de benodigde lengte van de neusmaagsonde en markeer de lengte met een watervaste stift op de sonde. lengte sonde NEX lengte sonde NEX lengte sonde NEX lengte sonde NEX lengte sonde 40 45, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,9 Tabel: Omrekentabel volwassenen in (formule: (NEX x ) Let Wel deze beide methoden gelden alleen voor Volwassenen V&VN, Richtlijn neusmaagsonde inbrengen, nov. 2011: Nieuwe-richtlijn-voorneusmaagsondes (externe link naar de website VenVN). Vilans Achtergrondinformatie Inbrengen en controle ligging neus-maagsonde: 1 (van 3)

10 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 8 Controle neusgaten op doorgankelijkheid Laat de cliënt de neus snuiten; Laat de cliënt wisselend door het linker- en rechterneusgat uitademen om het neusgat met de beste doorgankelijkheid te selecteren; Controleer de doorgankelijkheid van de neus eventueel ook met een lampje. Positie van het hoofd bij het inbrengen van de maagsonde Laat de cliënt het hoofd iets naar achteren buigen, zo wordt de maagsonde over de neusbodem ingebracht. Houd als zorgverlener een hand tegen het voorhoofd van de cliënt. Breng de sonde in tot aan de keelholte. Als de sonde in de keelholte ligt moet de cliënt het hoofd naar voren buigen. Het strottenklepje sluit op deze manier de luchtpijp af. Een natte sonde glijdt gemakkelijker naar binnen 3. Soms verdient het gebruik van een glijmiddel de voorkeur. Alvorens de sonde in te brengen wordt deze met kraanwater natgemaakt Instructie aan de cliënt bij opschuiven maagsonde Vraag de cliënt die bij bewustzijn is om slikbewegingen te maken en schuif de sonde bij elke slikbeweging een stukje op. Controleer tussendoor of de sonde niet opkrult in de mondholte. Fixeren van de sonde Markeer de sonde altijd met een watervaste markeerstift (als er geen maatverdeling op de sonde is aangebracht) of met een stukje pleister. Zo is gemakkelijk te zien of de sonde is verschoven. Als de sonde is ingebracht, dient deze goed te worden gefixeerd. Verder moet bewegen van de sonde zo veel mogelijk worden voorkomen. Fixeer de maagsonde met een pleister op het voorhoofd of de wang. Gebruik eventueel een speciaal fixatiepleister voor sondes. En stuk hydrocolloïd kan de huid beschermen. Fixeer de sonde op ongeveer van de neus aan de kleding met een pleister of veiligheidsspeld. Controleer na de fixatie of de sonde niet verschuift bij slikken of draaibewegingen. Controle van de positie van de (op)nieuw ingebrachte maagsonde De landelijke Richtlijn Neusmaagsonde 4 geeft aan dat alleen het meten van de zuurgraad en het nemen van een röntgenfoto 5 betrouwbare methodes zijn als controle van de ligging van een (op)nieuw ingebrachte sonde 6. Deze methode is ook in de protocollen voor Inbrengen Maagsonde opgenomen. 3 In het verleden werd wel geadviseerd om voor inbrengen de sonde in de koelkast te leggen. Bij de huidige generatie sondes is dit niet meer nodig. 4 Richtlijn Neusmaagsonde van V&VN (nov. 2011) 5 Röntgenfoto is de meest betrouwbare methode, maar als regelmatige controle en buiten het ziekenhuis niet haalbaar 6 Luchtinsufflatie, het inspuiten van lucht en het luisteren met een stethoscoop naar een borrelend geluid is geen betrouwbare methode. De sonde kan ook diep in de longen zijn geplaatst. Vilans Achtergrondinformatie Inbrengen en controle ligging neus-maagsonde: 2 (van 3)

11 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 9 Controle van de positie van de maagsonde bij elke handeling Voordat er voeding of medicijnen worden toegediend, is het belangrijk na te gaan of de sonde niet is verschoven. Vooral bij cliënten die een verminderd bewustzijn hebben en niet goed op prikkels reageren moet hiervoor extra aandacht zijn. Maar ook bij cliënt met een normale bewustzijn is extra aandacht nodig: nadat cliënt erg hoestte; na heftige bewegingen van de cliënt; bij verschijnselen zoals benauwdheid, blauwverkleuring van de huid, hoesten, zweten, angst. Wanneer de ligging van een (op)nieuw ingebrachte sonde met behulp van de ph-indicator is gecontroleerd is bij volgende handelingen aan de neus-maagsonde een visuele controle (= nagaan of je kunt zien of de sonde is verschoven) voldoende. Handelingen die vragen om de ligging te controleren zijn: aanhangen van nieuwe voeding; toedienen van voeding; toedienen van medicijnen; Voer de visuele controle, dus zorgvuldig nagaan of je kunt zien of een sonde is verschoven, als volgt uit: contoleer of de maagsonde nog gefixeerd is. Is de pleister nog vastgeplakt of hangt de sonde er losjes bij? controleer de ligging van de maagsonde aan de hand van het (aangebrachte) markeringspunt op de sonde. Is de plaats van het markeringspunt ten opzichte van de neus nog dezelfde? inspecteer indien mogelijk de mondholte en keelholte. Ligt de sonde zichtbaar in de mond- en keelholte en ligt de sonde niet opgekruld? Problemen bij inbrengen door vergroeiingen Bij cliënten met in- of uitwendige vergroeiingen of (verdenking van) tumoren in keelholte, slokdarm, maag of omliggende organen, bestaat een kans op letsel en/of bloedingen bij het inbrengen. Het is daarom van belang om altijd goed na te gaan of een cliënt bekend is met een vergroeiing of aandoening in het gebied van slokdarm of maag. Informatie hierover wordt vastgelegd in het zorgdossier van de cliënt (en wordt door arts verstrekt in de opdracht tot voorbehouden handeling). Mocht de cliënt bekend zijn met een vergroeiing dan wordt met de behandelend arts overlegd: welke problemen verwacht kunnen worden en hoe te handelen bij die problemen; of een neus-/maagsonde ingebracht kan worden; wie de sonde inbrengt. Bron V&VN. Richtlijn Neusmaagsonde, Nieuwe-richtlijn-voor-neusmaagsondes (externe link) Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Ziekenhuizen. Sept 2007 ( jan 09) Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. September 2004 ( externe link, okt. 2004). Maagsonde: weg stethoscoop, welkom ph-strip. B. Kluijver. Nursing februari 2009: Vilans Achtergrondinformatie Inbrengen en controle ligging neus-maagsonde: 3 (van 3)

12 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 10 Inbrengen en controle ligging van een neus-maagsonde bij kinderen Het inbrengen van een neus-maagsonde is een ingrijpende gebeurtenis, zorg voor goede begeleiding. Onderstaande is van belang 1. Ga na of kind bekend is met aandoeningen of vergroeiingen. Bij kinderen met in- of uitwendige vergroeiingen in keelholte, slokdarm, maag of omliggende organen, bestaat een kans op letsel en/of bloedingen bij het inbrengen van de neusmaagsonde. Het is daarom van belang om altijd goed na te gaan of een kind bekend is met een vergroeiing of aandoening in het gebied van slokdarm of maag. Informatie hierover wordt vastgelegd in het zorgdossier (en wordt door arts verstrekt in de opdracht tot voorbehouden handeling). Mocht het kind bekend zijn met een vergroeiing dan wordt met de behandelend arts overlegd: welke problemen verwacht kunnen worden en hoe te handelen bij die problemen; of een neus-/maagsonde ingebracht kan worden; wie de sonde inbrengt. Het verdient aanbeveling om de eerste keer de sonde in aanwezigheid van de arts in te brengen om op basis van die ervaring verdere afspraken te maken. Bepaal voor het inbrengen de juiste lengte van de sonde. In de richtlijn van V&VN 2 worden twee methoden beschreven in volgorde van voorkeur: Voorkeursmethode: Bepaal de lichaamslengte. Lees de daadwerkelijke in te brengen lengte van de maagsonde af in de onderstaande omrekentabellen naar leeftijd en lengte. Tweede methode: Neem het uiteinde van de sonde en meet de lengte vanaf het puntje van de neus via de oorlel naar halverwege de afstand tussen het uiteinde van het borstbeen en de navel (NEM: nose-earlobe-mid xyphoïd/umbilicus). NB gebruik bij pasgeborenen (< 2 weken) en kinderen < 46 áltijd de tweede methode (de NEM-methode) Noteer de benodigde lengte van de neusmaagsonde en markeer de lengte met een watervaste stift op de sonde of stukje pleister (wanneer er geen centimeteraanduiding op de sonde is aangegeven). Lengte kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde 46 26, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,3 Tabel: Omrekentabel: Kinderen leeftijd 2 jr + 4 mnd 1 2 Uit: Richtlijn Neusmaagsonde V&VN, november Nieuwe-richtlijn-voorneusmaagsondes (externe link naar de VenVN) V&VN, Richtlijn neusmaagsonde inbrengen, november Vilans Achtergrondinformatie Inbrengen en controle ligging neus-maagsonde bij kinderen: 1 (van 5)

13 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 11 Lengte kind lengte sonde Lengte Kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde 71 35, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,6 Tabel: Omrekentabel: Kinderen 2 jr + 4 mnd < leeftijd 8 jr + 4 mnd Lengte kind lengte sonde Lengte Kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,9 Tabel: Omrekentabel (in ) kinderen 8 jr + 4mnd < leeftijd 10 jr + 1 mnd Vilans Achtergrondinformatie Inbrengen en controle ligging neus-maagsonde bij kinderen: 2 (van 5)

14 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 12 Lengte kind lengte sonde Lengte Kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde Lengte kind lengte sonde , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 Tabel: Omrekentabel (in ) kinderen leeftijd > 10 jr + 1 mnd Controle neusgaten op doorgankelijkheid: Laat het kind de neus snuiten; Laat het kind wisselend door het linker- en rechterneusgat uitademen om het neusgat met de beste doorgankelijkheid te selecteren; Controleer de doorgankelijkheid van de neus eventueel ook met een lampje. Overweeg bij baby s het toedienen van sucrose 24 % op de tong/ in de wangzak direct voorafgaand aan het inbrengen van de sonde (0,5 ml voor kinderen < 1500 gram; 1 ml voor kinderen 1500 gram). Bevochtig de sonde met kraanwater om het inbrengen te vergemakkelijken 3. Gebruik voor prematuren steriel water. Positie van het kind bij het inbrengen van de maagsonde: Plaats het kind in een halfzittende houding (gebruik bij kleine kinderen een wandelwagen of kinderzitje) met het hoofd licht naar voren gebogen. Vraag hulp om het kind te ondersteunen. Slikken tijdens het opschuiven maagsonde (tijdens slikken wordt de luchtpijp afgesloten): Vraag het kind indien mogelijk om slikbeweging te maken (eventueel door het slikken van water, indien toegestaan). Laat kleine kinderen zuigen op een speentje of blaas het kind zachtjes in het gezicht. Schuif de sonde bij elke slikbeweging een stukje op, tot de vastgestelde lengte is bereikt. Controleer tussendoor of de sonde niet opkrult in de mondholte. 3 In het verleden werd wel geadviseerd om voor inbrengen de sonde in de koelkast te leggen. Bij de huidige generatie sondes is dit niet meer nodig. Vilans Achtergrondinformatie Inbrengen en controle ligging neus-maagsonde bij kinderen: 3 (van 5)

15 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 13 Fixeer de sonde, let op dat er geen huidbeschadiging door pleister(s) en/of decubitus aan de neusvleugel ten gevolge van druk door de sonde kan optreden (overweeg een hydrocolloïd plak ter bescherming van de huid). Fixeer bij neonaten de sonde altijd op de wang in verband met grote kans op schade aan de neus. Gebruik eventueel een speciale fixatiepleister. Bevestig de sonde ook met een pleister aan de kleding op circa Zorg ervoor dat de sonde mee kan bewegen met slik-en draaibewegingen. Controle van de positie van de ingebrachte maagsonde door ph-meting en beoordeling aspiraat. direct na het inbrengen van de neusmaagsonde; bij aanwijziging van verschuiving van de neusmaagsonde (dislocatie) - bij afwijkingen ten aanzien van het markeringspunt op de sonde (aantal ). Controleer het markeringspunt op de sonde bij elke handeling aan de sonde en bijvoorbeeld na hoesten, niezen of braken; - bij klinische verschijnselen (benauwdheid, blauwverkleuring van de huid, hoesten, pijn, ernstig ongemak, zweten, angst). Let Op: klinische verschijnselen zijn niet altijd (goed) zichtbaar en observatie hierop biedt geen 100% zekerheid. Wees extra voorzichtig bij kinderen die zelf geen klachten aan kunnen geven. Overleg zo nodig met de aanvragend arts een röntgenfoto te laten maken. NB. Auscultatie is geen betrouwbare methode om de ligging van de sonde te bepalen! Controle van de positie van de ingebrachte maagsonde door middel van visuele inspectie Voer bij elke handeling aan de neusmaagsonde (bijvoorbeeld aanhangen nieuwe voeding, toedienen van medicijnen enzovoort) een visuele inspectie uit: - Controleer de fixatie van de pleister; fixeert de pleister inderdaad de sonde (hangt de sonde er niet los bij?); - Controleer het vastgestelde markeringspunt op de sonde dat de juiste ingebrachte lengte aangeeft. - Inspecteer, indien mogelijk, de mond-/keelholte; ligt de sonde zichtbaar in de keel en niet opgekruld? Vilans Achtergrondinformatie Inbrengen en controle ligging neus-maagsonde bij kinderen: 4 (van 5)

16 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 14 Controle ligging van sonde met ph-indicator Het opzuigen van maaginhoud en het meten van de ph (zuurgraad) is een goede methode om onderscheid te kunnen maken tussen vocht (aspiraat) uit de luchtwegen en uit de maag 1. De ph waarde wordt bepaald door het opzuigen van maagsap en een ph-indicator. Gebruik een ph-indicator met een indeling tussen met tussen stappen van minimaal 0,5. Raadpleeg voor de werkwijze altijd de gebruiksaanwijzing van de ph-indicator. Werkwijze Spuit de neusmaagsonde door met 5-10 ml lucht. Het inspuiten van lucht kan de sonde vrij maken van voeding, water of medicatie. Bovendien kan het ervoor zorgen dat de sonde vrij van de maagwand komt te liggen. Gebruik voor het inspuiten van lucht een spuit van 50 ml. Het gebruik van grote spuiten geeft minder druk, dan wel zuigkracht. Door de hogere zuigkracht van kleine spuiten kan schade aan het maagslijmvlies ontstaan. Zuig een paar druppels maagsap op (0,5 ml 1 ml is voldoende om de ph te bepalen). Inspecteer het aspiraat aan de hand van onderstaande tabel. Herkomst aspiraat Maag Darm Luchtwegen Pleuraholte (na perforatie) Tabel uit richtlijn neusmaagsonde van V&VN Kenmerken Helder of troebel, half verteerde voeding met krullend aspect, kleurloos, wit (melkachtig) of gebroken wit, lichtbruin, grasgroen, bloederig of donkerbruin (bloed/maagsap) Helder geel, donkergroen of kleurloos Dik-vloeibaar, sputum bevattend, gebroken wit Sereus lichtgeel, eventueelmet bloed gemengd Als het opzuigen van maagsap niet lukt; draai de cliënt op een zij zodat de tip van de sonde alsnog in het maagsap terecht komt. Nogmaals inspuiten van lucht (5-10 ml) met behulp van een 50 ml spuit kan de tip van de voedingssonde losmaken van de maagwand waardoor alsnog maagsap kan worden opgezogen. Breng de neusmaagsonde wat verder in (5 tot maximaal 10 ) in of trek de neusmaagsonde wat terug (tot maximaal 10 ) en trek opnieuw maagsap op. Het verder opvoeren van de maagsonde kan er voor zorgen dat de tip van de sonde alsnog in het maagsap komt te liggen. Lukt het alsnog niet, herstel de oorspronkelijke positie van de sonde. Overleg met de arts. Overleg met de arts. Een röntgencontrolefoto is de gouden standaard voor het bepalen van de juiste ligging van de sonde. Dit is echter niet altijd mogelijk. 1 Richtlijn Neusmaagsonde V&VN, november Nieuwe-richtlijn-voor-neusmaagsondes (externe link naar de VenVN) Vilans Achtergrondinformatie Controle ligging van de sonde met een ph-indicator : 1 (van 2)

17 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 15 Bepaling van de zuurgraad Hang de ph-indicator in het maagsap gedurende 1-30 seconden (volgens gebruiksaanwijzing) tot de strip verkleurt en lees af volgens gebruiksaanwijzing. Voorzichtigheid bij de beoordeling van de zuurgraad is geboden. Als de ph-waarde lager is dan of gelijk is aan 5,5 ( 5,5), mag men aannemen dat de sonde in de maag ligt, ongeacht het gebruik van zuurremmers. 5.5 wordt daarom het afknappunt genoemd. Wanneer de waarde kleiner dan of gelijk is aan 5.5 kan de voeding (her)starten. Is de waarde hoger dan 5.5 start de voeding niet, maar herhaal de meting nog eens na minuten. Mocht de waarde dan nog hoger dan 5.5 zijn: overleg met de arts. Deze zal dan overwegen om de neusmaagsonde te verwijderen en/of een nieuwe in te brengen. Vilans Achtergrondinformatie Controle ligging van de sonde met een ph-indicator : 2 (van 2)

18 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 16 Controle ligging van neus-maagsonde met ph-indicator bij kinderen Het opzuigen van maaginhoud en het meten van de ph (zuurgraad) is een goede methode om onderscheid te kunnen maken tussen vocht (aspiraat) uit de luchtwegen en uit de maag 1. De ph waarde wordt bepaald door het opzuigen van maagsap en een ph-indicator. Gebruik een ph-indicator met een indeling tussen met tussen stappen van minimaal 0,5. Raadpleeg voor de werkwijze altijd de gebruiksaanwijzing van de ph-indicator. Ga met arts na of het opzuigen van maagsap ook nadelige gevolgen voor het kind kan hebben. Werkwijze Spuit de neusmaagsonde door met 2-5 ml lucht. Het inspuiten van lucht kan de sonde vrij maken van voeding, water of medicatie. Bovendien kan het ervoor zorgen dat de sonde vrij van de maagwand komt te liggen. Gebruik voor het inspuiten van lucht een spuit van 5-50 ml. Het gebruik van grote spuiten geeft minder druk, dan wel zuigkracht. Door de hogere zuigkracht van kleine spuiten kan schade aan het maagslijmvlies ontstaan. Zuig een paar druppels maagsap op (0,5 ml 1 ml is voldoende om de ph te bepalen). Inspecteer het aspiraat aan de hand van onderstaande tabel. Herkomst aspiraat Maag Darm Luchtwegen Pleuraholte (na perforatie) Tabel uit richtlijn neusmaagsonde van V&VN Kenmerken Helder of troebel, half verteerde voeding met krullend aspect, kleurloos, wit (melkachtig) of gebroken wit, lichtbruin, grasgroen, bloederig of donkerbruin (bloed/maagsap) Helder geel, donkergroen of kleurloos Dik-vloeibaar, sputum bevattend, gebroken wit Sereus lichtgeel, eventueelmet bloed gemengd Als het opzuigen van maagsap niet lukt: zorg dat het kind op de andere zij gaat liggen wacht minuten; trek enkele druppels maagsap op. Indien nog steeds geen maagsap wordt verkregen: Breng de sond 5 10 % van de ingebrachte lengte verder in Of trek terug; Trek maagsap op. Indien helemaal geen maagsap kan worden verkregen: Vraag om advies van de arts. Deze overweegt, afhankelijk van de situatie van het kind om de sonde te verwijderen en een nieuwe in te brengen of om een röntgenfoto te laten maken. Bepaling van de zuurgraad Hang de ph-indicator in het maagsap gedurende 1-30 seconden (volgens gebruiksaanwijzing) tot de strip verkleurt en lees af volgens gebruiksaanwijzing. 1 Richtlijn Neusmaagsonde V&VN, november Nieuwe-richtlijn-voor-neusmaagsondes (externe link naar de VenVN) Vilans Achtergrondinformatie Controle ligging sonde met ph-indicator bij kinderen: 1 (van 2)

19 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 17 Voorzichtigheid bij de beoordeling van de zuurgraad is geboden. Als de ph-waarde lager is dan of gelijk is aan 5,5 ( 5,5), ligt de sonde met zeer grote waarschijnlijkheid in de maag. Zuurremmers hebben geen effect op de accuraatheid van dit afkappunt. Bij hevel: wanneer de ph > 5.5 wacht tot circa 10 minuten na het inbrengen van de sonde en doe een nieuwe ph-meting. Is de ph > 5.5: start nog niet met voeden en herhaal de ph-meting na minuten. Indien de ph weer > 5.5: vraag advies aan arts. Deze overweegt, afhankelijk van de situatie van het kind, om de sonde te verwijderen en een nieuwe neusmaagsonde in te brengen of om een röntgenfoto te laten maken. Vilans Achtergrondinformatie Controle ligging sonde met ph-indicator bij kinderen: 2 (van 2)

20 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 18 Toedienen van voeding via een sonde Continu, intermitterend of per bolus Sondevoeding kan continu, intermitterend of per bolus worden toegediend: Continu Onder continu wordt verstaan dat de cliënt ononderbroken 24 uur per dag druppelsgewijs sondevoeding krijgt (met behulp van een voedingspomp). Intermitterend Bij intermitterend voeden krijgt de cliënt een deel van een etmaal sondevoeding die continu druppelsgewijs wordt gegeven (bijvoorbeeld s nachts). Bolus Per bolus voeden betekent het toedienen van sondevoeding in porties, meestal via een spuit (of trechter). Bij een duodenumsonde of jejunumsonde wordt sondevoeding niet in porties toegediend (via spuit of trechter), maar continu. Dit is vanwege de afwezigheid van een reservoirfunctie in het duodenum en jejunum. Hygiëne en veiligheid bij toedienen voeding Voor het inbrengen van de sonde, het aanbrengen van de voedingsslang of het aanhangen of toedienen van de voeding worden de handen gewassen of ingewreven met handalcohol. Het is niet nodig om handschoenen te dragen. Controleer voor elke voeding of de sonde niet verschoven is, door controle van de (aangebrachte) markering, de fixatie. Manipuleer zo weinig mogelijk met de sonde. Gebruik bij een sonde met meerdere lumen de voedingslume voor het toedienen van de voeding. Controleer zonodig via het tweede (maag)lumen de maaginhoud/maagretentie. Dien voeding binnen 24 uur toe. Dit betekent dat een fles of zak met voeding niet langer dan 24 uur mag aanhangen. Vervang de voedingsslang (tussen fles en sonde) na maximaal 96 uur, wanneer de sondevoeding continu wordt toegediend. Nb. In ziekenhuizen moet de voedingsslang elke 24 uur worden vervangen. Sluit de voedingssonde (de voedingslume) bij bolustoediening na elke toediening af met een schoon dopje. Gebruik een dopje maximaal 24 uur. Maak de voedingspomp dagelijks en na morsen huishoudelijk schoon. Vilans Achtergrondinformatie Toedienen van voeding via een sonde: 1 (van 2)

21 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 19 Doorspoelen van de sonde Een sonde kan gemakkelijk dichtslibben. Spoel de sonde door om dit tegen te gaan: na elke voeding na toediening van medicijnen, 4 6 x daags 1 De sonde wordt doorgespoeld met een spuit met ml lauwwarm kraanwater (een duodenumsonde en jejunumsonde met 20 ml lauwwarm kraanwater). De spuit die hiervoor wordt gebruikt mag binnen maximaal 24 uur worden hergebruikt, mits stamper en huls, los van elkaar, worden gereinigd en droog bewaard, bijvoorbeeld op een droge en schone doek. Bron Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Ziekenhuizen. Sept 2007 ( jan 2009) Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. September 2004 ( jan 2009). 1 V&VN, Richtlijn neusmaagsonde inbrengen, nov. 2011: Nieuwe-richtlijn-voor-neusmaagsondes (externe link naar de website VenVN) Vilans Achtergrondinformatie Toedienen van voeding via een sonde: 2 (van 2)

22 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 20 Toedienen van medicijnen via de sonde Het toedienen van medicijnen aan cliënten die hun voeding via een sonde toegediend krijgen, blijkt in de praktijk nogal eens op problemen te stuiten. Zie stappenplan op volgende pagina voor juiste werkwijze. Inwerking van medicijn op voeding en omgekeerd Bij het toedienen van medicijnen via de sonde dient men in eerste plaats na te gaan of het materiaal van de sonde tegen het desbetreffende medicijn bestand is en omgekeerd. Het toevoegen van medicijnen mag uitsluitend na overleg met een apotheker 1. Verpulveren Verder wordt nogal eens geprobeerd de tabletten en capsules te verpulveren zodat ze opgelost in een beetje water via de sonde kunnen worden toegediend. Deze methode om medicijnen toe te dienen mag alleen uitgevoerd wanneer de apotheker geen andere oplossing heeft. Vloeibare vorm Het verdient aanbeveling om alleen medicijnen die in vloeibare vorm beschikbaar zijn toe te dienen via een sonde. Veel medicijnen zijn in vloeibare vorm voor enterale toepassing te verkrijgen. Deze vloeibare medicijnen kunnen op een eenvoudige wijze en in een nauwkeurige dosering met behulp van een injectiespuit (eventueel met behulp van een voedingsconnector) in de sonde worden gespoten. Mengen met water Meng geen medicijnen met sondevoeding (alleen met water). Mengen kan het therapeutisch effect van het medicijn en de voedingsemulsie verstoren, waardoor deze het uiterlijk van zure melk kan krijgen. Meerdere medicijnen Indien meerdere medicijnen worden gebruikt, dien dan elk medicijn afzonderlijk toe en spoel de sonde met ten minste 5 ml water na ieder toegediend medicijn. Meng geen medicijnen met elkaar vóór het toedienen. Medicijnen kunnen invloed op elkaar uitoefenen en de werkzaamheid kan daardoor beïnvloed worden. Voor en na de toediening van het medicijn moet de sonde altijd worden doorgespoten met lauw water. Geen vloeibare vorm Wanneer geen vloeibare vorm van het medicijn te verkrijgen is en toch een tablet en/of capsule moet worden toegediend, dient op de volgende wijze te worden gehandeld: verwijder de zuiger van een 50 ml spuit (bij kinderen afhankelijk van afgesproken hoeveelheid toe te dienen vloeistof); doe de tablet of capsule-inhoud in de spuit; plaats de zuiger in de spuit; trek ongeveer ml lauw water op en doe een afsluitdopje op de spuit (bij kinderen afgesproken hoeveelheid en bij prematuren steriel water gebruiken); doe het dopje op de conus van de spuit; schud de spuit met inhoud goed; dien de inhoud toe als de tablet uiteengevallen is of als de capsule-inhoud opgelost is, via medicatiepoort of rechtstreeks in de sonde. NB. Tabletten of capsules met een vertraagde afgifte (over het algemeen de medicijnen met de toevoeging - Retard) en tabletten en capsules met niveau-2-stoffen (zoals cytostatica, te herkennen aan de oranje niveau-2-sticker) mogen niet worden verpulverd. 1 Werkgroep Infectie Preventie. Sondevoeding. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. September ( externe link, okt. 2004). Vilans Achtergrondinformatie Toedienen van medicijnen via de sonde: 1 (van 3)

23 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 21 Stappenplan toediening medicijnen via de sonde 1 Doorloop voor toediening van medicijnen bij cliënen met een sonde de volgende stappen: arts of verpleegkundige brengt apotheker op de hoogte dat de cliënt een neusmaagsonde heeft. Het is voor apotheker van belang om het materiaal van de sonde te kennen (in verband met eventuele interactie van medicatie met materiaal van de sonde); indien slikken langs de sonde mogelijk is Ga na of en welke medicijnen langs de sonde geslikt kunnen worden (kleine tabletten kunnen meestal in zijn geheel worden doorgeslikt, grotere tabletten kunnen vooraf in kleinere stukken worden gebroken. Als slikken mogelijk is kan ook medicatie worden gebruikt, die snel uiteenvalt op de tong (smelt) en daardoor makkelijk in te nemen is met speeksel (= orodispergeerbare toedieningsvorm); indien slikken langs de sonde niet mogelijk is Ga na wat wel mogelijk is: arts gaat na of de medicatie gestopt kan worden; apotheker gaat na of andere toedieningsweg mogelijk is (onder de tong, parenteraal, rectaal of transdermaal); als andere toedieningsweg niet mogelijk is, gaat apotheker in overleg met arts na of er een ander medicijn is dat wel toegediend kan worden via een andere toedieningsweg; indien medicijn toch via maag-darmkanaal toegediend moet worden: apotheker gaat na of de werking van het medicijn wordt beïnvloed door toediening via een neusmaagsonde; vloeibare vorm van het medicijn heeft de voorkeur; toedienen van medicijn in vloeibare vorm: apotheker gaat na of er een vloeibare vorm is voor oraal gebruik apotheker gaat na of een parenterale vorm geschikt is voor gebruik via het maagdarmkanaal. Indien een injectievloeistof kan worden gebruikt brengt de apotheek, om verwarring te voorkomen, de injectievloeistof over in een fles, voorzien van een doseerdop en spuit met luer aansluiting. Gebruik bij glazen ampullen die gebroken moeten worden een glasfilternaald om de oplossing uit de ampul te halen; indien een vaste vorm (meestal tablet of capsule) gebruikt moet worden: gebruik geen geneesmiddelen die via het slijmvlies in de mond worden geabsorbeerd, tenzij ze ook in de maag wordt geabsorbeerd; gebruik geen tabletten met gereguleerde of verlengde afgifte of medicijnen die is voorzien van een (maagsapresistente) coating, tenzij de fabrikant aangeeft dat het medicijn geschikt is om toe te dienen via de sonde; er zijn, afhankelijk van toedieningsvorm, verschillende methoden om vaste medicijnen voor toediening gereed te maken via een sonde. Eerste voorkeur is het uiteen laten vallen van de medicijnen in een spuit. Tweede voorkeur is het fijnmaken van de medicijnen in een tablettenvermaler; toediening van de medicijnen elk medicijn moet apart gereed gemaakt worden voor de toediening, tenzij de cliënt een vochtbeperking heeft én is onderzocht dat de combinatie van meerdere medicijnen tegelijk niet tot onverenigbaarheid leidt. Wanneer er sprake is van veel verschillende soorten medicijnen die op één moment toegediend moeten worden, overleg dan met de apotheker over andere toedieningswijzen/de verenigbaarheid van verschillende soorten tegelijkertijd. NB. Voeg geen medicijnen toe aan sondevoeding. 1 Uit: V&VN, Richtlijn neusmaagsonde inbrengen, nov. 2011: Nieuwe-richtlijn-voorneusmaagsondes (externe link naar de website VenVN) Vilans Achtergrondinformatie Toedienen van medicijnen via de sonde: 2 (van 3)

24 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 22 Toedienen nexium via de sonde Zie voor het toedienen van nexium via de sonde de instructie van de fabrikant: toedienen nexium. Bronnen V&VN, Richtlijn neusmaagsonde inbrengen, nov. 2011: Nieuwe-richtlijn-voorneusmaagsondes (externe link naar de website VenVN) Egberts ACG dr. Sondevoeding en geneesmiddelen. Zoetermeer: Nutricia, 2000 Vilans Achtergrondinformatie Toedienen van medicijnen via de sonde: 3 (van 3)

25 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Sondevoeding 23 Druppelsnelheid sondevoeding Berekening aantal druppels per minuut Uitleg over de wijze waarop de juiste hoeveelheid sondevoeding kan worden berekend die per minuut via een druppelsysteem wordt toegediend. Afhankelijk van de viscositeit van de sondevoeding bevat een milliliter 16 tot 20 druppels (water bevat 20 druppels per ml). Door dit getal, vermenigvuldigd met het beschikbare aantal milliliters, te delen door het beschikbare aantal minuten verkrijgt men de druppelsnelheid per minuut. Formule: aantal milliliter per 24 uur x druppels per milliliter = aantal druppels per minuut 1440 (= aantal minuten per 24 uur) Berekening hoeveelheid per uur en per minuut Formule: totale hoeveelheid milliliter sondevoeding x druppels per milliliter = aantal druppels per minuut totaal aantal uren dat sondevoeding gegeven wordt x 60 min Stapsgewijs ziet dat er als volgt uit: Totale hoeveelheid milliliter sondevoeding vermenigvuldigen met het aantal druppels per milliliter geeft het aantal druppels dat gegeven moet worden. Het aantal druppels dat gegeven moet worden delen door het aantal uren waarin het gegeven moet worden geeft het aantal druppels per uur. Het aantal druppels per uur delen door 60 minuten geeft het aantal druppels per minuut. Voorbeeld 1 Een cliënt moet 2 liter sondevoeding per 24 uur krijgen. Wat moet de druppelsnelheid zijn? 2 liter = 2000 milliliter 1 ml = (in dit voorbeeld) 20 druppels 2000 milliliter x 20 druppels = druppels druppels delen door 24 uur = 1666 druppels per uur 1666 druppels delen door 60 minuten = 28 druppels per minuut Voorbeeld 2 Een cliënt moet 1 liter sondevoeding in 8 uur krijgen (alleen s nachts). 1 liter is 1000 ml 1 ml = (in dit voorbeeld) 16 druppels 1000 ml x 16 druppels is druppels druppels delen door 8 uur = druppels per uur druppels delen door 60 minuten = 33 druppels per minuut Vilans Achtergrondinformatie Druppelsnelheid sondevoeding: 1 (van 2)