Encryptiebeleid. Een operationeel product op basis van de Baseline Informatiebeveiliging Rijksdienst (BIR)

Transcriptie

1 Encryptiebeleid Een operationeel product op basis van de Baseline Informatiebeveiliging Rijksdienst (BIR)

2 Colofon Onderhavig operationeel product, behorende bij de Baseline Informatiebeveiliging Rijksdienst (BIR), is mogelijk gemaakt door de Taskforce Bestuur en Informatieveiligheid Dienstverlening (Taskforce BID). Het product is gebaseerd op het operationele product Encryptiebeleid (PKI) behorende bij de Baseline Informatiebeveiliging Nederlandse Gemeenten (BIG). Dit product is ontwikkeld door de Informatiebeveiligingsdienst voor gemeenten (IBD).

3 Leeswijzer Dit document is een van de operationele producten op basis van de Baseline Informatiebeveiliging Rijksdienst (BIR). Doel Dit document biedt een handreiking voor een invulling van het encryptiebeleid voor organisaties binnen de Rijksoverheid. Deze uitgangspunten over informatiebeveiliging zijn afkomstig uit de BIR en het beleid voldoet daarmee aan de BIR. Doelgroep Dit document is van belang voor de directie en ICT-beheerders van organisaties binnen de Rijksoverheid. Reikwijdte Dit document heeft voornamelijk betrekking op maatregel , 10.8, , , , 12.3 en van de Baseline Informatiebeveiliging Rijksdienst (BIR). Het document gaat in op personele, organisatorische en technische informatiebeveiligingsaspecten die organisaties binnen de Rijksoverheid dienen te overwegen in relatie tot encryptiebeleid. Relatie met overige producten Baseline Informatiebeveiliging Rijksdienst (BIR). Tactisch Normenkader (TNK) Voorschrift Informatiebeveiliging Rijksdienst (VIR:2007) Voorschrift Informatiebeveiliging Rijksdienst Bijzondere Informatie (VIRBI:2013) Informatiebeveiligingsbeleid

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding Vraagstukken Aanwijzing voor gebruik 5 2 Encryptie en PKI Introductie Hoe werkt encryptie? Encryptiebeleid Definiëren van het toepassingsgebied Sleutelbeheer 11 Vernietigen van de s Verschillend beheer voor encryptie of digitale handtekening Beoordelen van kwaliteit beheer PKIoverheid 17 Bijlage 1: Gebruiksvoorwaarden voor vering van gegevens <organisatie> 19 Bijlage 2: Encryptie aanwijzing voor <organisatie> 21 Bijlage 3: Literatuurlijst 23

5 1 Inleiding Dit document geeft algemene aanwijzingen over encryptie voor vertrouwde en integere berichtuitwisseling tussen daarvoor geautoriseerde personen en systemen, het borgen van onweerlegbaarheid van verzending, ontvangst bij berichtuitwisseling en het vertrouwd kunnen opslaan van bestanden. Tevens worden aanwijzingen gegeven over de beheersing van zowel de operationele- als de beheerprocessen die bij het toepassen van encryptie van belang zijn. Het gaat hierbij om de gehele levenscyclus van materiaal: van het creëren tot het vernietigen van s. Er wordt speciaal aandacht besteed aan de diensten van en certificatiedienstverleners 1, zoals Logius met die PKIoverheid 2 (Public Key Infrastructure overheid) als een (derde) vertrouwde partij, certificaten uitgeven en beheren voor verschillende organisaties die encryptie toepassen. Tenslotte is er aanvullend encryptiebeleid beschreven. De Baseline Informatiebeveiliging Rijksdienst (BIR) heeft in hoofdstuk , en maatregelen beschreven die te maken hebben met het gewenste beleid betreffende encryptie en de daar voor benodigde Public Key Infrastructure (PKI). 1.1 Vraagstukken De belangrijkste vraagstukken die door een betrouwbare elektronische communicatie opgelost worden, zijn: 1. Hoe kan worden vastgesteld met wie er wordt gecommuniceerd en hoe weet de ontvanger zeker dat de verzender ook daadwerkelijk de afzender is en niet iemand anders? (Identiteit) 2. Hoe kan worden voorkomen dat berichten tijdens transport en opslag onopgemerkt worden gewijzigd, zodat de ontvanger een zekere mate van garantie heeft dat het bericht integer is en dat het bericht afkomstig is van de identiteit, die als ondertekenaar bij het bericht staat vermeld? (Authenticiteit) 3. Hoe kan ervoor worden gezorgd dat de inhoud van berichten onleesbaar is voor derden? (Vertrouwelijkheid) 4. Waarmee kan worden aangetoond dat gegevens tijdens transport of opslag (niet) zijn gewijzigd? (Integriteit) 5. Waarmee kan worden aangetoond dat bepaalde gebeurtenissen of handelingen hebben plaatsgevonden, zoals het verzenden en ontvangen van elektronische documenten? (Onweerlegbaarheid) 1.2 Aanwijzing voor gebruik Deze handleiding is geschreven om informatiebeveiligingsmaatregelen met betrekking tot encryptie en PKI aan te reiken, zodat invulling gegeven kan worden aan 1 Ook wel Certification Service Provider (CSP) genoemd

6 informatiebeveiligingsbeleid. Deze handleiding is geen volledige procesbeschrijving voor encryptie en bevat geen productbeschrijvingen, maar bevat wel voldoende informatie om goede (beleids)keuzes te maken en bewustwording te creëren met betrekking tot encryptie en de Public Key Infrastructure (PKI). 6

7 2 Encryptie en PKI 2.1 Introductie Encryptie (vering) is een manier om gegevens te beveiligen door ze onleesbaar te maken voor onbevoegden. Dit is van belang als informatie niet voor iedereen bestemd is. Encryptie biedt bijvoorbeeld bescherming tegen afluisteren (sniffing) of een man-in-themiddle aanval. Encryptie van berichten wordt ook gebruikt om te controleren of een bericht inderdaad van een bepaalde afzender afkomstig is. 2.2 Hoe werkt encryptie? Om verde berichten tussen afzender en ontvanger uit te wisselen en te lezen moeten beide partijen in het bezit zijn van een paar. Een paar bestaat uit een private (geheime) en een publieke (openbare). Een bericht wordt onleesbaar gemaakt met de publieke van de ontvanger. Die kan het bericht vervolgens met zijn private weer onten. De private moet de eigenaar goed beveiligen en is ook alleen bekend bij de eigenaar. De publieke mag in principe aan iedereen worden uitgedeeld. Figuur 1 licht dit toe. Alice wil een bericht naar Bob versturen en wil er zeker van zijn dat Bob de enige is die dit bericht kan lezen. Alice en Bob hebben hiervoor ieder een paar nodig. Het paar van Alice bestaat uit private A en publieke B. Het paar van Bob bestaat uit private C en publieke D. Alice maakt haar publieke bekend aan Bob en vice versa. A Afzender Alice Publieke Bob D C Private Bob Bob C B Encryptiefunctie Decryptiefunctie D D Vertrouwelijk bericht van Alice aan Bob Verd bericht Vertrouwelijk bericht van Alice aan Bob B Legenda: A B C D Private Alice Publieke Alice Private Bob Publieke Bob Figuur 1. Veren van berichten 7

8 Alice kan het bericht nu veren met de publieke van Bob en het verde bericht veilig naar hem versturen. Bob is de enige die dit verde bericht kan onten, aangezien alleen hij beschikt over de bijbehorende private. Vering kan ook gebruikt worden om te garanderen dat een bericht afkomstig is van een bepaalde afzender. In dat geval vert de afzender een bericht met zijn private. Als de ontvanger er vervolgens weer een leesbaar bericht van kan maken door het te onten met jouw publieke, dan is dat het bewijs dat het bericht van jou afkomstig is. Want elk paar is uniek en alleen de afzender kent zijn private. Deze methode wordt in figuur 2 toegelicht. Alice vert het bericht met haar private en verstuurt die naar Bob. Alleen de publieke van Alice maakt er weer een leesbaar bericht van, andere s werken niet. Bob weet daarom na onting zeker dat het bericht afkomstig is van Alice. A Afzender Alice Private Alice A B Publieke Alice Bob C B Encryptiefunctie Decryptiefunctie D D Bericht van Alice aan Bob Verd bericht Bericht van Alice aan Bob B Legenda: A B C D Private Alice Publieke Alice Private Bob Publieke Bob Figuur 2. Garanderen dat een bericht afkomstig is van een bepaalde afzender Encryptie kan ook worden gebruikt om gegevens op een laptop, externe harde schijf, USBstick of andere mobiele opslagmedia onleesbaar te maken. Bij verlies of diefstal kan niemand de verde gegevens lezen. Digitale certificaten Publieke s hebben één nadeel: als ontvanger kun je lastig controleren of de publieke afkomstig is van de echte zender. Het zou namelijk ook van iemand kunnen zijn, die zich voordoet als de zender (Spoofing). In zo'n geval helpt een digitaal certificaat. Een digitaal certificaat kan worden vergeleken met een paspoort of een rijbewijs. Ze worden gebruikt als officiële legitimatie, om aan te tonen dat je bent wie je zegt dat je bent. 8

9 Daarmee kan de echtheid van een persoon en zijn publieke worden aangetoond. Het advies is om altijd de echtheid van de publieke te controleren, ook als de afzender een bekende is. Welke beveiliging toepassen? Hieronder wordt aangegeven welk beveiligingsaspect wordt ondersteund door welke cryptografische techniek: Integriteit Vertrouwelijkheid Onweerlegbaarheid Authenticatie encryptie (hashing) encryptie digitale handtekening digitale handtekening Veilig communiceren Organisaties stellen steeds meer diensten en informatie beschikbaar via internet. Zo is het voor overheidsorganisaties van belang dat burger zeker weten dat de website waarop zij gegevens invullen daadwerkelijk van een overheidsorganisatie is en of de communicatie met een overheidswebsite voldoende beveiligd is? Voor internet zijn hiervoor zogenoemde SSLcertificaten de oplossing. Een certificaat voegt een uniek zegel toe aan een website. Dit zegel is op websites beschikbaar voor controle van de echtheid en beveiliging van website. Er bestaan speciale SSL-certificaten van de Staat der Nederlanden voor overheidsorganisaties (PKIoverheid-certificaten; Public Key Infrastructure voor de overheid). PKIoverheid-certificaat PKIoverheid-certificaten bieden aanvullende zekerheden voor de echtheid en de beveiliging van website. 3 Een digitaal certificaat van PKIoverheid waarborgt op basis van Nederlandse wetgeving de betrouwbaarheid van informatie-uitwisseling via , websites of andere gegevensuitwisseling. PKIoverheid-certificaten worden gebruikt bij het: zetten van een rechtsgeldige elektronische handtekening. beveiligen van websites. authenticeren op afstand van personen of services. veren van berichten

10 2.3 Encryptiebeleid Overheidsorganisaties dienen beleid, richtlijnen en procedures voor encryptie en PKI te ontwikkelen en implementeren teneinde er zeker van te zijn dat de encryptie die zekerheid biedt die ervan wordt verwacht. Hierin dienen ten minste de volgende onderwerpen aan bod te komen: 1. Er wordt een beleid met gedragsregels en een geschikte implementatie van de techniek opgesteld ten aanzien van encryptie en PKI. 2. Vering vindt plaats conform best practices (de stand der techniek), waarbij geldt dat de vereiste encryptie sterker is naarmate gegevens gevoeliger zijn. Overheidsorganisaties gebruiken encryptie conform de PKIoverheid standaard. 3. Digitale documenten van de overheid waar burgers en bedrijven rechten aan kunnen ontlenen, maken gebruik van de PKIoverheid-certificaten voor ondertekening en/of encryptie. 4. De beveiliging van informatie, zowel gedurende transport als opslag, en het interne dataverkeer ( machine to machine ) wordt conform beveiligingseisen in de informatiebeveiligingsarchitectuur en -classificatie beveiligd. 5. Er worden beheerprocedures opgesteld met betrekking tot het (centrale) beheer van materiaal en beveiligingscertificaten. De organisatie dient duidelijk te hebben van welke gegevens de beschikbaarheid, vertrouwelijkheid en integriteit gegarandeerd dienen te worden. Tevens dient duidelijk te zijn hoe dit wordt gegarandeerd. Denk hierbij aan de volgende maatregelen: Er is een overzicht van gegevens waarin is aangegeven op welke wijze deze verd dienen te worden. Dit betreft de gegevenseigenaar, de te volgen procedure en de beschikbare hulpmiddelen om de vering uit te voeren. Er zijn procedures voor gebruikers, voor het veren van gegevens. Er is een procedure beschikbaar waarin vernieuwing en archivering wordt beschreven. 2.4 Definiëren van het toepassingsgebied De BIR beschrijft maatregelen die nodig zijn voor het basis vertrouwelijkheidsniveau vertrouwelijk 4 en persoonsvertrouwelijke informatie, zoals bedoeld in artikel 16 van de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp). De overheidsorganisatie dient daartoe een basis aan cryptografische maatregelen te implementeren, waarbij gedacht kan worden aan transportbeveiliging buiten en binnen het interne netwerk. 4 Departementaal Vertrouwelijk volgens het Besluit Voorschrift Informatiebeveiliging Rijksdienst Bijzondere Informatie 2013 (VIRBI 2013). 10

11 Als de organisatie informatie verwerkt met een hoger vertrouwelijkheidsniveau dan vertrouwelijk, zullen mogelijk aanvullende maatregelen geïmplementeerd moeten worden. Deze aanvullende maatregelen dienen gebaseerd te zijn op de resultaten van een risicoanalyse die de organisatie heeft (laten) uitvoeren. Uit deze risicoanalyse zal naar voren komen welke beveiligingsaspecten van belang zijn. 2.5 Sleutelbeheer Organisaties die encryptie toepassen dienen beheer 5 in te richten voor de beheersing van de operationele- en beheerprocessen ten aanzien van encryptie. Sleutelbeheer betreft alle aan materiaal gerelateerde activiteiten vanaf het genereren tot en met de vernietiging van s. Een goede uitvoering van het beheer is van belang doordat de vering van gegevens net zo sterk is als de mate van geheimhouding van de. Ook geldt dat verde gegevens net zo lang toegankelijk zijn als de beschikbaarheid van de bijbehorende. Op het moment dat gebruik wordt gemaakt van encryptie, zal er naast de technische beveiligingsmaatregelen ook aandacht dienen te worden besteed aan de organisatorische en procedurele beveiligingsmaatregelen. Als organisatie zullen procedures op moeten worden gesteld, waarin onder andere de volgende onderwerpen moeten staan beschreven: Hoe moet het aanvragen van een paar verlopen? Wie mag s genereren? Op welke manier worden de paren overgedragen aan de eigenaar? Moet tijdens de overdracht van het paar de eigenaar zich legitimeren? Hoe lang zijn de s geldig? Wie kan s intrekken? Hoe worden s geüpdate? Onder beheer worden de volgende activiteiten verstaan: Bepalen levensduur van de s Sleutelparen hebben een levensduur of geldigheidsduur. Dit houdt in dat een na het verstrijken van deze periode niet meer kan worden gebruikt om berichten te veren. Met deze blijft het wel mogelijk om al verde data te onten. De organisatie dient: van alle paren bij te houden, wanneer paren zijn uitgegeven en wanneer deze weer verlopen. Dit is onder andere nodig om te kunnen bepalen wanneer een nieuw paar moet worden gegenereerd. 5 De Nederlandse Overheids Referentie Architectuur (NORA) heeft dit uitgewerkt in het beveiligingspatroon huis ( 11

12 alle verlopen paren te bewaren om te kunnen garanderen dat alle data die ooit is verd met deze nu ongeldige ook weer ontcijferd kan worden. een procedure op te stellen over hoe gebruikers op de hoogte worden gebracht van het feit dat er een nieuw paar is gegenereerd. Genereren (en registreren) van s De Wet Elektronische Handtekening (WEH) 6 stelt eisen aan de manier waarop s worden gegenereerd. De organisatie dient: alle relevante informatie, zoals de cryptografische eigenschappen, het eigenaarschap en de levensfases van het materiaal, vast te leggen in een geautomatiseerd registratiesysteem. de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden met betrekking tot het aanvragen en generen van s en certificaten vast te leggen. Een CISO kan hierin een centrale rol spelen. De verantwoordelijke: o verzamelt en verifieert de identiteitsgegevens van de aanvrager en autoriseert de aanvraag. o fungeert voor certificaataanvragen als interne Registration Authority (RA). Denk hierbij aan de volgende activiteiten: identificatie, authenticatie en autorisatie van de aanvraag, het bepalen en aanvullen van de juiste inhoud en het optreden als tussenpersoon naar de interne of externe Certificate Authority (CA). o per toepassing in een plan vast te leggen wanneer en hoe s vervangen dienen te worden. vast te leggen waar beveiligingsincidenten gemeld moeten worden, wie een mag intrekken, hoe dat gecommuniceerd dient te worden, welke stappen verder moeten worden genomen en welke ingetrokken s op een revocation list komen. cryptografische s veilig te bewaren. vast te stellen of, en zo ja, van welke s een back-up gemaakt mag worden. Reden voor een back-up is het nog kunnen ontcijferen van informatie na verlies van de originele. Reden voor het juist niet toestaan van een back-up, kunnen de eisen zijn die de Wet Elektronische Handtekening (WEH) stelt aan authenticiteit en onweerlegbaarheid. Distribueren van de s Het distribueren van de s dient op een veilige en gecontroleerde wijze te gebeuren. Distributie kan fysiek of elektronisch verlopen, afhankelijk van de toepassing. De organisatie dient: alle in omloop zijnde s, inclusief wie de ontvanger is, op basis van een unieke identiteit vast te leggen in een geautomatiseerd registratiesysteem. Hierdoor is bij compromittering direct bekend welke partijen het betreft

13 Vast te leggen hoe certificaten en bijbehorende toegangscodes worden uitgegeven. Denk hierbij aan fysieke of elektronische distributie, op smartcard of als bestand, en distributie van certificaten en bijbehorende toegangscode op verschillende momenten en langs verschillende wegen. Vervangen (en updaten) van de s Het vervangen van s is noodzakelijk op het moment dat de gebruiker zijn wachtwoord is vergeten, waarmee de private is beveiligd of het opslagmedium defect of gestolen is. Een andere reden kan zijn dat een paar met een vermelde geldigheidsduur verlopen is. De organisatie dient: de frequentie waarmee paren worden vervangen te bepalen. Deze frequentie hangt af van het toepassingsgebied. Sleutelparen die gebruikt worden voor de vering van gegevens, zullen een kortere levensduur hebben dan paren die gebruikt worden voor het maken van een digitale handtekening. Herstellen van de s Een van de problemen van encryptie is dat als op een of andere manier de is verloren, alle data die is verd met deze onbruikbaar is geworden. Het herstellen van s maakt het mogelijk om bij verlies van de data weer te kunnen achterhalen. Het herstellen van s is niet toegestaan op het moment dat onweerlegbaarheid (non-repudiation) aangetoond moet kunnen worden. Denk aan digitale ondertekende documenten van een overheidsorganisatie waar burgers en bedrijven rechten aan kunnen ontlenen. De organisatie dient: vast te leggen in welke specifieke gevallen het herstellen van s toegepast mag worden, voor welk type s, welke methode/oplossing wordt geïmplementeerd, wie een aanvraag mag indienen en wie de herstelprocedure mag uitvoeren. Intrekken van de s Gebruikers en/of beheerders moeten de mogelijkheid hebben om s in te trekken (revocation). Het intrekken van s is alleen relevant op het moment dat de geldigheidsduur van de nog niet is verlopen. De organisatie dient: vast te leggen in welke specifieke gevallen het intrekken van s wordt toegepast, wie een aanvraag mag indienen, wie de procedure mag uitvoeren en via welke methode het overzicht van ingetrokken s wordt gepubliceerd (Certificate Revocation List (CRL) en/of Online Certificate Status Protocol (OCSP)). Archiveren van de s Onder het archiveren van s wordt het maken van een back-up van een verstaan. Na de operationele fase is het van belang dat back-ups van s gearchiveerd blijven, zolang gegevens met die geraadpleegd behoren te kunnen worden. 13

14 Verde gegevens dienen leesbaar te zijn gedurende een door het bedrijfsproces vereiste periode. De organisatie dient hiertoe: vast te leggen in welke specifieke gevallen het archiveren van s wordt toegepast, wie een aanvraag tot restore mag indienen en wie de procedure mag uitvoeren. Hierbij dient rekening gehouden te worden met wet- en regelgeving. Bijvoorbeeld de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (WIV) 7 en de Wet openbaarheid van bestuur (WOB) 8. vast te leggen hoe op verzoek verde gegevens op een gecontroleerde wijze kan worden gepubliceerd. verde gegevens volgens dezelfde beheerprocedures (zoals back-up procedures) te behandelen als normale gegevens. bij gearchiveerde verde gegevens ook de s en algoritmen te archiveren, om de beschikbaarheid van de gegevens te waarborgen. de mate van beveiliging van de verde gegevens te waarborgen gedurende de vereiste beschikbaarheidstermijn. Bijvoorbeeld door een verd archief opnieuw te veren, indien een nieuw algoritme en/of nieuwe lengte wordt gekozen voor vering van gegevens. Vernietigen van de s Niet meer toegepaste s dienen op een veilige wijze vernietigd te worden. De organisatie dient: van alle in omloop zijnde s vast te leggen in een geautomatiseerd registratiesysteem wie, waar en welke s in gebruik heeft, inclusief de s in back-ups en het archief. vast te leggen welk type wanneer mag worden vernietigd. Hierbij dient rekening gehouden te worden met wet- en regelgeving, zoals juridische bewaartermijnen. 2.6 Verschillend beheer voor encryptie of digitale handtekening De organisatie dient vast te stellen of er verschillende eisen zijn voor bijvoorbeeld de geldigheidsduur van de voor encryptie (vertrouwelijkheid) of een digitale handtekening (authenticatie en onweerlegbaarheid). Om aan deze verschillende eisen te kunnen voldoen kan gebruik gemaakt worden van twee paren in plaats van één. Het gebruik maken van twee paren heeft een aantal voordelen. Een eerste reden om gebruik te maken van twee paren is om ondersteuning verlenen aan key recovery (back-up). Het maken van een kopie (back-up) van de private- kan noodzakelijk zijn op het moment dat het gaat om de vertrouwelijkheid (encryptie) van de gegevens, zoals in Zie hiervoor 14

15 het geval dat berichten of data op een harde schijf is verd met behulp van de publieke van de gebruiker. Bij verlies van de private is het zonder deze kopie van de private- onmogelijk om deze data weer leesbaar te maken. Verlies of diefstal van de private- ondermijnt de vertrouwelijkheid van het dataverkeer en kan uiteindelijk de continuïteit van de organisatie in gevaar brengen. Een tweede reden om gebruik te maken van twee paren is de ondersteuning van verschillende algoritmen voor encryptie en digitale handtekeningen, waaronder bijvoorbeeld het DSA (Digital Signature Algorithm)-algoritme. Dit algoritme ondersteunt geen vering en om dit te realiseren is dan ook een ander algoritme, en dus ook een ander paar, noodzakelijk. 2.7 Beoordelen van kwaliteit beheer Als het beheer is uitbesteed, dient het beheer bij de externe dienstverlener te worden beoordeeld. De onderstaande vragenlijst kan worden gebruikt om het beheer te beoordelen. Deze vragenlijst is zeker niet volledig, maar geeft voldoende handvatten om een eerste inschatting van de status met betrekking tot beheer te maken. 15 Heeft de organisatie beleid vastgesteld voor het gebruik van cryptografie? Is bekend van welke gegevens, die op elektronische wijze worden verzonden, de integriteit vast moet staan? Als dat het geval is, wordt voor de verzending van berichten gebruik gemaakt van cryptografische technieken, zodat de authenticiteit ervan kan worden vastgesteld? Wordt encryptie toegepast ter bescherming van vertrouwelijke informatie? Is het voor bepaalde processen nodig om onomstotelijk vast te kunnen stellen dat een bericht door de verzender is verzonden en door de ontvanger is ontvangen? Vereist de bescherming van de authenticiteit en de integriteit van elektronische documenten het gebruik van digitale handtekeningen? Is het nodig om de identiteit vast te kunnen stellen van diegene die het elektronisch document heeft ondertekend, en om vast te stellen of de inhoud van het ondertekende document is veranderd? Is de integriteit van de publieke voldoende beschermd door middel van een certificaat? Is het gebruikte type algoritme voor de digitale handtekening voldoende sterk, en is de lengte voldoende sterk voor de duur van de archivering van de digitale handtekening? Worden voor de digitale handtekening andere s gebruikt dan die voor de encryptie? Is het beheer georganiseerd voor de volgende algemene cryptografische technieken: o Symmetrisch algoritme met een paar geheime s? o Asymmetrisch algoritme met een private en een publieke? Zijn de private s beschermd tegen ongeautoriseerde inzage? Zijn alle s beschermd tegen wijziging of vernietiging?

16 Is de apparatuur waarmee s worden aangemaakt, verwerkt, tijdelijk opgeslagen of gearchiveerd, of fysiek beveiligd tegen ongeautoriseerde inzage? Is die apparatuur geplaatst in een extra beveiligde ruimte? Wordt er bij de selectie van die apparatuur als voorwaarde gesteld dat deze moet voldoen aan internationale of nationale normen? Is de toegepaste apparatuur gecertificeerd door onafhankelijke en deskundige instituten? Past de apparatuur in de ICT-architectuur (netwerk en de computersystemen)? Is voor het beheer gebruik gemaakt van gestandaardiseerde procedures en werkwijzen voor de: o aanmaak van s voor verschillende cryptografische systemen en toepassingssystemen? o aanmaak en ontvangst van certificaten op basis van de publieke? o distributie naar gebruikers, met beschrijving hoe de s na ontvangst kunnen worden geactiveerd? o opslag van s, met beschrijving hoe geautoriseerde gebruikers toegang kunnen krijgen tot hun s? o verandering of vernieuwing van s met richtlijnen, voor wanneer en hoe s moeten worden gewijzigd? o omgang met gecompromitteerde s? o inname van s, met een beschrijving hoe s moeten worden ingetrokken of onbruikbaar moeten worden gemaakt? o de s die verloren zijn gegaan of zijn beschadigd? o archivering van s? o vernietiging van s? o controle van activiteiten op het gebied van beheer? Is het beheer beschreven in handboeken en procedurebeschrijvingen? Zijn de taken op het gebied van beheer expliciet toegewezen aan functionarissen met voldoende kennis en ervaring? Houdt de organisatie regelmatig tests op het gebied van beheer, om kennis en ervaring op peil te houden? Worden s ingenomen bij vertrek van een medewerker? Hebben de s een vastgestelde levensduur met een duidelijke begin- en eindtijd? Wordt die levensduur vastgesteld aan de hand van de kans op schade, de sterkte van het algoritme en de omstandigheden waaronder de s worden gebruikt? Is de back-up en de opslag van gegevens duidelijk geregeld? Is er een inventarisatie aanwezig van welke overeenkomsten, wetten, voorschriften of andere instrumenten van kracht zijn met betrekking tot de toegang of het gebruik van cryptografie? Is juridisch advies ingewonnen om te bepalen welke wetgeving van toepassing is? Wordt de vertrouwelijkheid van gegevens in acht genomen, indien nationaal bevoegde instanties toegang tot verde informatie eisen? Zijn er procedures opgesteld voor het geval dat verde informatie toegankelijk moet worden gemaakt, om te dienen als bewijsmateriaal bij een juridische procedure? 16

17 Wordt er een kopie van de cryptografische s opgeslagen op een andere, eveneens fysiek goed beveiligde, locatie? Gebeurt het aanmaken van certificaten op een betrouwbare manier, en door een betrouwbare certificerende instelling? Bevat de dienstverleningsovereenkomst met leveranciers van cryptografische diensten, passages over aansprakelijkheid, betrouwbaarheid van de dienstverlening en maximaal toelaatbare duur van uitval? 2.8 PKIoverheid Op het moment dat een organisatie gebruik gaat maken van PKIoverheid certificaten, dient de organisatie zorg te dragen dat 9 : geen enkele andere persoon, dan de certificaathouder, toegang zal hebben tot de private die is gekoppeld aan de publieke in het PKIoverheid certificaat. de toegangscodes van smartcards en/of USB-tokens 10,waarin de private is opgeslagen, steeds veilig en gescheiden van de smartcards en/of USB-tokens bewaard zullen worden. het PKIoverheid certificaat enkel zal worden gebruikt voor de doelen waartoe deze is uitgereikt. direct na ontvangst van het certificaat, maar in ieder geval alvorens over te gaan tot installatie en gebruik, het digitale certificaat op haar volledige en juiste inhoud zal worden gecontroleerd. direct tot intrekking van het PKIoverheid certificaat zal worden overgaan en elk gebruik daarvan direct zal worden gestaakt, wanneer: o er onvolledigheden en/of onjuistheden in het PKIoverheid certificaat worden geconstateerd dan wel deze door gewijzigde omstandigheden dreigen te ontstaan of zijn ontstaan o de private verloren, gestolen of anderszins gecompromitteerd is geraakt o smartcards en/of USB-tokens of de toegangscodes van smartcards en/of USB-tokens in onbevoegde handen zijn gekomen, of kunnen zijn gekomen. smartcards en/of USB-tokens waarop private s worden bewaard, zullen worden beveiligd conform de wijze waarop gevoelige gegevens en/of bedrijfskritische middelen zijn beveiligd. 11 materiaal van certificaathouders zal worden gegenereerd in een veilig middel dat is gecertificeerd tegen de Common Criteria op niveau EAL4+ 12 of aan gelijkwaardige 9 Zie hiervoor ook het Programma van Eisen deel 3a van PKIoverheid ( en de documentatie (meestal bijzondere voorwaarden) van de toegetreden certificatiedienstverleners tot PKIoverheid ( 10 Binnen PKIoverheid ook vaak aangeduid als Secure Signature Creation Device (SSCD) en/of Secure User Device (SUD). 11 Zie hiervoor ook het operationele product Dataclassificatie bij de Baseline Informatiebeveiliging Rijksdienst (BIR). 17

18 beveiligingscriteria, dan wel op een softwarematige wijze in een omgeving die aldus is ingericht dat ongeoorloofde toegang tot en/of gebruik van de s wordt uitgesloten. 12 De Evaluation Assurance Levels (EAL1 tot EAL7) van Common Criteria, een internationale standaard (ISO/IEC 15408) sinds Common Criteria evalueert ICT-producten of -systemen ( en 18

19 Bijlage 1: Gebruiksvoorwaarden voor vering van gegevens <organisatie> De volgende gebruiksvoorwaarden en gedragsregels kunnen als voorbeeld dienen voor de omgang met vering van gegevens. Tevens is aangegeven welke maatregelen een organisatie moet nemen om dit te realiseren. 1. De medewerker dient zorgvuldig om te gaan met het veren van gegevens. Hiervoor dient een organisatie zorg te dragen dat: de medewerker beschikt over de benodigde hulpmiddelen en tools voor het veren van gegevens. de medewerker beschikt over de benodigde procedures voor het veren van gegevens. de medewerker kennis heeft van de procedures voor het veren van gegevens. 2. De medewerker dient zorgvuldig om te gaan met de te gebruiken applicaties voor vering van gegevens. Hiervoor dient een organisatie zorg te dragen dat: de medewerker opleidingen volgt voor het gebruik van de verapplicaties. de medewerker over duidelijke handleidingen beschikt van de verapplicaties. 3. De medewerker dient bekend te zijn met, en bewust te zijn van, de betekenis van het gebruik van cryptografie. Hiervoor dient een organisatie zorg te dragen dat: er bij de introductie van nieuwe medewerkers voldoende aandacht wordt besteed aan de betekenis en het gebruik van cryptografie, inclusief de potentiële risico s van cryptografie die uiteindelijk een nadelig effect kunnen hebben op de effectiviteit ervan. regelmatig in voorlichtingen en opleidingen wordt ingegaan op het gebruik, en de risico s van, de cryptografische toepassingen. de directie het belang van encryptie onderkent en ondersteunt, en dit ook uitdraagt. de medewerker aan een bewustwordingsprogramma deelneemt. 4. De medewerker dient zorgvuldig om te gaan met zijn private zodat compromittering wordt voorkomen. Hiervoor dient een organisatie zorg te dragen dat: De medewerker wordt aangesproken op onzorgvuldige behandeling van zijn private. Bijvoorbeeld als de medewerker zijn of haar smartcard met de private onbeheerd achter laat op zijn of haar werkplek. 5. De medewerker dient snel en adequaat te reageren op een situatie waarbij zijn of haar private is gecompromitteerd. Hiervoor dient een organisatie zorg te dragen dat: De medewerker over procedures beschikt waarin de vereiste handelwijze is beschreven bij compromittering van zijn of haar private. 19

20 6. De medewerker is op de hoogte en heeft kennis van de regels. Hiervoor dient een organisatie zorg te dragen dat: de risico s met betrekking tot encryptie aandacht dienen te krijgen in bewustwordings- en trainingsmateriaal. 20

21 Bijlage 2: Encryptie aanwijzing voor <organisatie> Uitgangspunten encryptie Ten behoeve van encryptie zijn er regels om te voorkomen dat de dienstverlening van <organisatie> hinder ondervindt van de risico s, in geval van gedeeltelijk of geheel verlies, of beschadiging van data en/of programmatuur en hardware. Er dient ook nagedacht te worden over welke diensten door <organisatie> zelf moeten worden ingevuld en welke diensten moeten worden uitbesteed. De volgende onderwerpen dienen terug te komen in (aanvullend) beleid betreffende encryptie: 1. Het opstellen van gebruiksvoorwaarden voor vering van gegevens. In deze gebruiksvoorwaarden staan aanwijzingen over hoe omgegaan dient te worden met de private, het veren van gegevens, de applicaties voor vering van gegevens en hoe adequaat gereageerd dient te worden op incidenten. 2. Het opstellen van regels voor acceptabel gebruik. Deze regels dienen door de medewerker geaccepteerd en getekend te worden. Binnen de regels voor acceptabel gebruik is aandacht voor: het proces in geval van verlies, diefstal of compromittering van de private, waarbij meldingen binnen 4 uur gedaan moeten worden. niet voldoen aan beleid en regels kan resulteren in een disciplinair proces. het voldoen aan ICT-standaarden en nadere afspraken. 3. Toestemming en verantwoording betreffende het veren van informatie: de organisatie dient ook aandacht te hebben voor de impliciete toestemming aan gebruikers, welke informatie zij wel of niet mogen inzien tijdens het telewerken. er dient duidelijk te worden gemaakt dat de medewerker achteraf ter verantwoording geroepen kan worden. 4. Algemene maatregelen om te zorgen voor bescherming van gegevens: de organisatie hanteert classificatieregels voor gegevens en zorgt voor passende maatregelen om deze gegevens te beschermen. bedrijfsapplicaties worden bij voorkeur zo aangeboden dat er geen informatie van de organisatie wordt opgeslagen op het device ( zero footprint ). Informatie en bedrijfsinformatie van derde partijen, waar de organisatie niet de bronhouder is maar welke bijvoorbeeld via een platform wordt ontsloten, dienen te worden verd bij transport en opslag, conform de classificatie-eisen. Voorzieningen als webmail, alsook sociale netwerken en clouddiensten (Dropbox, Gmail, et cetera), zijn door het 21

22 lage beschermingsniveau (veelal alleen naam en wachtwoord, en het ontbreken van vering) niet geschikt voor het delen van vertrouwelijke en geheime informatie. toegang tot vertrouwelijke informatie wordt verleend op basis van multifactor authenticatie. vering vindt plaats conform best practices (de stand der techniek), waarbij geldt dat de vereiste encryptie sterker is naarmate gegevens gevoeliger zijn. digitale documenten van de overheidsorganisatie waar burgers en bedrijven rechten aan kunnen ontlenen, maken gebruik van PKIoverheid certificaten voor ondertekening en/of encryptie. Hiervoor wordt een richtlijn PKI en certificaten opgesteld. de organisatie maakt gebruikt van encryptie conform PKIoverheid. 22

23 Bijlage 3: Literatuurlijst Voor dit document is gebruik gemaakt van onderstaande literatuur: Titel: Beveiligingspatronen van de Nederlandse Overheids Referentie Architectuur Wie: Nederlandse Overheids Referentie Architectuur Datum: geraadpleegd in februari 2014 Link: Titel: Programma van Eisen (PvE) van PKIoverheid Wie: Logius (onderdeel van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) Datum: 28 januari 2014 (versie 3.6) Link: Titel: Encryptie: het veren van informatie en veilig communiceren met de overheid Wie: Waarschuwingsdienst.nl (een dienst van het Nationaal Cyber Security Centrum). Datum: 16 november 2012 Link: en eren+met+de+overheid.html Titel: Technische beveiligingsstudie Encryptie Wie: Platform Informatiebeveiliging (opgegaan in Platform voor Informatiebeveiliging (PvIB)) Uitgeverij: LEMMA BV Datum: september 2002 ISBN-10: (niet meer leverbaar) Link: 23