De uniformering van het Papoea Vrijwilligerskorps ( )

Transcriptie

1 De uniformering van het Papoea Vrijwilligerskorps ( ) door drs. M J. Lohnstein Inleiding 1) Op aandrang van Nederland was in 1949 westelijk Nieuw-Guinea uitgezonderd van de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië. Indonesië bleef het gebiedsdeel als deel van haar grondgebied zien en eiste de soevereiniteit op. Nederland was evenwel niet bereid hiervan afstand te doen. Toen ook de Verenigde Naties de twee partijen niet tot elkaar kon brengen, voerde Indonesië vanaf eind 1957 de spanning op, onder andere in de vorm van economische maatregelen en een toenemende militaire dreiging. Daarnaast groeide in Nederland zelf de kritiek op het regeringsbeleid. De in 1959 aangetreden regering-de Quay besloot daarop de politieke, economische en sociale ontwikkeling van Nederlands Nieuw-Guinea te versnellen met als doel onafhankelijkheid voor het rijksdeel. Daartoe werd een tienjarenplan opgesteld. In dit beleid van versnelde ontvoogding paste de inschakeling van de Papoea bij de verdediging van zijn land. Bij Koninklijk Besluit van 23 februari 1961 nummer 62 2) werd het Papoea Vrijwilligerskorps (PVK) opgericht. Het PVK zou moeten dienen als de kern voor de krijgsmacht van het toekomstig onafhankelijke West-Papoea. Het PVK werd een zelfstandig krijgsmachtonderdeel naast de Koninklijke Marine, Koninklijke Landmacht, Koninklijke Luchtmacht en het Korps Mobiele Colonnes. Het kreeg als taken het verlenen van bijstand aan de politie bij de handhaving van orde en rust, wanneer en inzoverre de normale politiemiddelen ontoereikend waren, en het verdedigen van het grondgebied van Nederlands Nieuw-Guinea tegen een buitenlandse vijand.3) Daarnaast moest het PVK een bijdrage leveren aan de opbouw van het land. Daartoe zouden de Papoea's onderwijs krijgen in rekenen, schrijven, lezen, aardrijkskunde, landbouw en techniek. Het samen dienen van Papoea's uit verschillende delen van het land zou, aldus de verwachting, het nationale bewustzijn versterken. Gezien de plaats van het PVK in het ontwikkelingsproces kwam het Ministerie van Binnenlandse Zaken, waaronder het rijksdeel Nederlands NieuwGuinea viel, grotendeels op voor de kosten. Samen met zijn collega van Defensie was de minister van Binnenlandse Zaken verantwoordelijk voor het korps. Het PVK bestond uit Papoea vrijwilligers met een driejarig verband. Kaderleden en specialisten konden hun verband verlengen. Jaarlijks zouden 200 man worden geworven. De voorlopige sterkte was op 800 man gesteld. Vooralsnog stelde Nederland het kader voor het korps beschikbaar. Dit kader werd gerecruteerd uit de marine, landmacht en luchtmacht. Het Korps Mariniers verzorgde de militaire vorming. Commandant werd de kolonel der mariniers W.A. van Heuven. Op 1 november 1961 begon de opleiding van de eerste 200 Papoea recruten in de gloednieuwe legerplaats Arfai, ten zuiden van Manokwari. Toen Indonesië begin 1962 de infiltraties opvoerde en ook parachutisten dropte, werd bij het PVK versneld een vijftal pelotons geformeerd. Deze pelotons werden ingezet als verkenners en spoorzoekers.

2 Onder binnenlandse en buitenlandse druk en aan de vooravond van een openlijke oorlog met Indonesië ging de Nederlandse regering op 15 augustus 1962 akkoord met het zogenaamde plan-bunker. Dit plan voorzag in een overgangsperiode onder de Verenigde Naties, waarna westelijk Nieuw-Guinea zou worden overgedragen aan Indonesië. Ondanks deze overeenkomst kwam bij het PVK de tweede lichting op. Het PVK telde daarmee 450 man. Op 1 oktober 1962 droeg Nederland het bestuur over aan de United Nabons Temporary Executive Authority (UNTEA). Indonesië nam het bestuur op 1 mei 1963 over. Het PVK werd als onderdeel van de strijdkrachten van het Koninkrijk opgeheven en kwam onder bevel en ter beschikking van de UNTEA. Nederlands kader bleef bij het korps gedetacheerd. Hun taak werd geleidelijk door Indonesische militairen overgenomen. Op 31 januari 1963 vertrokken de laatste Nederlandse kaderleden, waaronder de kolonel van Heuven, uit Manokwari 4). Aan het zo hoopvol begonnen werk was een plotseling eind gekomen. Indonesië was niet van zins het Papoea Vrijwilligerskorps als zodanig over te nemen. De Papoea's konden wel op individuele basis dienst nemen bij het leger of de politie 5). 'Ja, dat lijkt me wel...' Het op te richten korps moest ook worden geüniformeerd. Van Heuven vreesde dat als de 'uniform-commissie' zich over de uniformering van het PVK zou ontfermen ze nu nog zaten 'te delibereren, of er drie of vier knopen aan de gulp moesten komen van de lange broek en of de sergeantsstreep 4 of 5 millimeter breed moest zijn.' Daarom schakelde hij de heer F.J.H.Th. Smits van het Ministerie van Defensie in, die op basis van Van Heuvens ideeën een ontwerp maakte. Afgezien van enkele kleine wijzigingen werd het ontwerp overgenomen en werden enkele prototypes vervaardigd. Om de toestemming van mr. E.H. Toxopeus, minister van Binnenlandse Zaken, te verwerven werd deze op een zaterdagochtend op een borrel genodigd, alwaar enige Papoea-onderwijzers, die in Nederland verbleven, de verschillende tenuën toonden. Onder het genot van een drankje en hapje kwam de stemming, aan het eind van de werkweek, er best in. Op de vraag van de minister hoe zij de uniformen vonden antwoordden de Papoea's: 'In één woord: prachtig!' Van Heuven vroeg toen achteloos: 'Wat vindt U ervan, zullen we hiermee maar in zee gaan, Excellentie!'. 'Ja, och ja! De Papoea's zijn er heel gelukkig mee. Ja, dat lijkt me wel...' 6) Aldus geschiedde. Het uniform Volgens Van Heuven waren rood, wit en zwart geliefkoosde kleuren van de Papoea. Hij raadde daarom aan om voor het uniform de combinatie rood/zwart te kiezen. Om kracht en uithoudingsvermogen te symboliseren stelde hij als zinnebeeld van het Papoea Vrijwilligerskorps de casuaris, een typische inheemse vogel, en als wapenspreuk het devies 'Persevero' (ik zet door) voor 7). Uit kostenoverwegingen werd een uniform ontworpen, dat niet alleen te velde maar ook bij ceremoniële gebeurtenissen en het passagieren gedragen kon worden. Daartoe werd besloten dezelfde groene katoenen stof te gebruiken als voor de gevechtskleding van het Korps Mariniers. Als schoeisel werd gekozen voor de fieldshoe van datzelfde korps 8). De koninklijke kroon werd niet aan het embleem toegevoegd. De staatssecretaris van Marine, P.J.S. de Jong, vond dat het PVK het predikaat 'Koninklijk' eerst moest verdienen, zodat het nog niet gerechtigd was de koninklijke kroon te voeren 9). Mr. Th.H. Bot, staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en speciaal belast met Nederlands Nieuw- Guinea, wilde de koninklijke kroon niet aan het embleem van het PVK toevoegen, omdat dat botste met het streven Nederlands NieuwGuinea zo snel mogelijk onafhankelijkheid te verlenen 10).

3 Het uniform bestond uit een lichtgroene dungaree (katoen met een visgraatmotief) jas met schouderlappen, twee opgestikte borstzakken met plooi en op de schoot twee opgestikte harmonikazakken, alle vier voorzien van kleppen met kleine knopen. De jas werd gesloten met vier grote knopen. De jas was getailleerd en op de rug voorzien van twee plooien, die eindigden in korte splitten. De rechte manchetten konden met een kleine kunststof knoop worden gesloten. De mouwen werden evenwel veelal opgerold. Bij de jas werd een lange, danwel korte broek gedragen met twee insteekzakken en ter rechterzijde een achterzak met klep. In de korte en lange broek werd een kaki riem met messing gesp gedragen. Het voornoemde uniform de basis van alle tenuën. Bij het ceremoniële tenue werd een hoed, bolle messing knopen, rode schouderbedekkingen, een rode buikrand, een zwarte webbing koppel en een lanyard gedragen. De stoffen hoed werd links opgeslagen en met de bruinleren kinriem om het achterhoofd gedragen en was voorzien van een rode geribde band, een zwarte pluim en het korpsembleem op een rode ovale ondergrond. De buikband was ruim 225 cm lang en 14 cm breed. De koppel werd gesloten met een rechthoekige messing gesp met in het midden het korpsembleem. Hij was gelijk aan de koppel M 52 van de Koninklijke Landmacht, evenwel zonder de gaatjes en de gespen aan de achterzijde. Officieren en de adjudantonderofficier droegen in plaats van de koppel een zwart draagriemstel. De lapyard bestond uit een rood en een zwart koord. Het zwarte koord was korter en om het rode gedraaid, beginnend en eindigend in een rood/zwarte bolvormige schuifpassant. Hierdoor ontstond een lus, die om de linkerschouder werd gedragen. Het rode koord werd bevestigd aan de knoop van de linkerborstzak. De koorden waren gevlochten en hadden een doorsnede van 6 mm. Op de schouderbedekking werd door gegradueerden rangonderscheidingstekenen gedragen: kolonel majoor kapitein eerste luitenant tweede luitenant adjudant-onderofficier sergeant-majoor sergeant 11) korporaal soldaat 1ste klasse drie sterren op goud W-galon één ster op goud W-galon drie sterren twee sterren één ster één platte knoop vier messing balken drie messing balken twee messing balken één messing balk. De sterren waren van hetzelfde model als die van het in 1955 ingevoerde geklede tenue van de Koninklijke Landmacht, maar dan van witmetaal. In het ontwerp van Smits was het W- galon 20 mm breed en droeg de adjudant-onderofficier een stip. Er werd evenwel uit praktische overwegingen gekozen voor galon ter breedte van 35 mm. De stip werd vervangen door een witmetalen knoop met een diameter van 22 mm. De messing balken hadden de vorm van een omgekeerde V en waren 7,5 mm breed. Door de twee geestelijke verzorgers, een korpsaalmoezenier en een korpspredikant, werd op de schouderbedekking een messing kruis gedragen. Dit was in Nederlands Nieuw-Guinea door het PVK in eigen beheer vervaardigd. Zij gingen verder gekleed als officier. Bij de korte broek droeg het PVK de fieldshoes met wollen grijze sokken, waarvan de boorden over de randen van schoenen werden omgeslagen. In Bronbeek staat een luitenant-kolonel van het Papoea Vrijwilligerskorps opgesteld. Deze rang kwam bij het PVK echter niet voor. De schouderbedekkingen bevonden zich wel in het magazijn. Van Heuven heeft ten behoeve van enkele musea in Nederland delen van de bewapening, uitrusting en enkele uniformen laten inpakken. Zodoende is er blijkbaar een luitenant-kolonel in Bronbeek terechtgekomen 12).

4 Het zogenaamde tenue-b was gelijk aan het ceremoniële tenue doch zonder de buikband. Het uitgaanstenue voor officieren en onderofficieren bestond uit de jas, messing knopen, schouderbedekkingen, lapyard, platte zwarte schoenen en een platte pet. Daarbij werd door onderofficieren beneden de rang van adjudant-onderofficier de koppel gedragen, terwijl de officieren en de adjudant-onderofficier het draagriemstel droegen. Op een foto heeft een eerste luitenant het draagriemstel vervangen door een ceintuur van dezelfde stof als de jas. De ceintuur werd met een tweedoornige messing gesp of een kunststof klemgesp gesloten. De pet was van marinemodel met een groene overtrek, zwart galon met rode biezen en het korpsembleem op een rode ovale ondergrond. Bij officieren was het galon om de pet voorzien van een W-motief, bij de onderofficieren was deze geribd. De hoofdofficieren hadden om de klep van de pet een goudkleurig borduursel van eikeloof en eikels. Majoors werden bij de marine niet en bij de landmacht en luchtmacht wel tot de hoofdofficieren gerekend. Hoewel het PVK sterk onder invloed stond van de Koninklijke Marine, en in het bijzonder van het Korps Mariniers, werden de majoors toch tot de hoofdofficieren gerekend. Indien dit tenue met korte broek werd gedragen dan hoorden daar kaki kousen bij. De jas was bij het werk- en veldtenue voorzien van platte groengrijze metalen knopen. De officieren konden hierbij de ceintuur dragen. De rangonderscheidingstekenen werden aangebracht op schouderschuifpassanten van dezelfde stof als de jas: kolonel majoor kapitein eerste luitenant tweede luitenant adjudant-onderofficier sergeant majoor sergeant korporaal soldaat 1ste klasse drie sterren met een balk één ster met een balk drie sterren twee sterren één ster één platte knoop vier strepen drie strepen twee strepen één streep. De sterren waren van hetzelfde model als die van het ceremoniële tenue, maar dan van zwart metaal. In het ontwerp van Smits had de balk dezelfde vorm als de hoofdofficiersbalk voor het geklede tenue van de landmacht. Er werd evenwel gekozen voor een platte zwarte messing balk van 9,5 bij 45 mm. De tweede luitenants en de adjudant-onderofficier droegen in de praktijk hun ster respectievelijk stip/knoop waarschijnlijk rechtstreeks op de schouderlap. De geestelijk verzorgers waren herkenbaar aan een kruis van zwart laken op de schouderschuifpassant. De strepen waren niet van veterband 13), maar machinaal geborduurd van zwarte katoen ter breedte van 10 mm. In plaats van de hoed werd bij deze tenuën een rimboepet gedragen. Te velde werd de korte broek vervangen door een lange broek met leggings. In plaats van de lange broek van het PVK werd blijkbaar in het veld ook die van het veldtenue van het Korps Mariniers gedragen. Deze broek had halfharmonika opgezette zakken met klep. In het Legermuseum staat een Europees sergeant opgesteld in deze mariniersbroek. De uitrusting was als die van het Korps Mariniers. Het is niet duidelijk of er ook jungle boots zijn gedragen. De dagelijkse dienst werd veelal met bloot bovenlijf verricht. Van Heuven wilde voor officieren een wit geklede tenue en een wit avondtenue, zoals dat door het Korps Mariniers werd gedragen, invoeren. Het witte geklede tenue zou bestaan uit een pet met witte overtrek, jas toetoep, lange broek en witte lage schoenen. Het witte avondtenue zou bestaan uit de pet met witte overtrek, wit avondbaadje, zwarte broek met een

5 rode bies ter breedte van 2 cm, wit overhemd met staande boord met omgeslagen punten en een zwarte vlinderdas. Door het petembleem, de schouderbedekkingen en de koperen knopen onderscheiden deze tenuën zich van die van het Korps Mariniers. De adjudant-onderoffcier zou met toestemming van de commandant bij speciale gelegenheden het witte geklede tenue mogen dragen 14). Tegen de invoering van de witte uniformen rezen bezwaren. Uiteindelijk werden deze tenuën voor de officieren facultatief gesteld, terwijl dat voor de adjudantonderofficier niet werd overgenomen. Ten minste twee bij het PVK gedetacheerde landmachtofficieren hebben het avondtenue aangeschaft. Gedetacheerde militairen droegen in diensttijd het PVK-uniform, maar mochten zich buiten de diensturen kleden in het uniform van hun eigen krijgsmachtonderdeel 15). Bewapening De korporaals en soldaten werden bewapend met de karabijn FN 7.62 mm (model Mannlicher) met bajonet, terwijl de onderofficieren met de pistoolmitrailleur UZI 9 mm werden uitgerust. De officieren en de adjudant-onderofficier kregen het pistool Browning 9 mm. Verder waren er parangs in de bewapening opgenomen, maar deze konden niet meer op tijd worden geleverd 16). Voor de officieren (en adjudant-onderofficier) waren sabels in bestelling, maar deze order werd in verband met de overdracht aan de UNTEA geannuleerd 17). Onder de UNTEA Na de overdracht van het bestuur aan de UNTEA werd op de rechterbovenmouw het ronde VN-embleem gedragen. De helmen werden blauw geverfd met aan de voorzijde de witte letters U N en voorts een brede witte band. De tweede lichting droeg blijkens een dia in plaats van de hoed de rimboepet. In verband met een mogelijke bevordering tot brigade-generaal werd voor Van Heuven schouderbedekkingen gemaakt van gevlochten koord met in het midden één ster. Het koord was driekwart goud en een kwart rood 18). De bevordering ging niet door, zodat deze schouderbedekkingen nooit zijn gedragen. De Indonesiërs vormden begin 1963 bij het PVK een bataljonspolitie. Deze ging gekleed in de jas met de groengrijze metalen knopen, lange broek, witte koppel met draagriem, witte leggings en een witte helm met voorop in zwarte letters PB (Polisi Bataljon). Op een dia draagt een Papoea sergeant van de PB ter linkerzijde een wit pistoolholster en aan de schouders een wit fluit- en pistoolkoord.

6 NOTEN 1. De inleiding is gebaseerd op Lohnstein, 'Persevero'. 2. Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, 1961 nummer Handelingen Tweede Kamer, , 'Commandant Papoea Vrijwilligers Korps terug in Nederland', De Gelderlander laatste editie (Nijmegen), 115e jaargang no. 29 (4 februari 1963) 5. In Lohnstein, 'Het Papoea Vrijwilligerskorps', 54 heb ik foutief vermeld dat het Nederlandse kader eind 1962 Nieuw-Guinea verliet. 5. Archief Afdeling Maritieme Historie van de Marinestaf (AMH), Nm 2, telegram Goedhart 316 aan MinBuZa, 5 april Collectie Lohnstein, Notities Van Heuven, mei AMH, Nc 68, Rapport betreffende de oprichting van een militair Korps, bestaande uit Papoea's in Nederlands-Nieuw-Guinea. 8. AMH, Nc 68, Notitie S 1470x/NNG 15 oktober 1960 en Collectie Lohnstein, Notitie Van Heuven mei Algemeen Rijksarchief (ARA), Ministerie van Overzeese Rijksdelen (Minoor) G 29453, Brief 37/vH, Van Heuven aan StassecBiZa, 5 augustus Van Heuven wees er terecht op dat dit laatste een oneigenlijk argument was, omdat het gebruik van de koninklijke kroon niet altijd gebonden was aan het predikaat 'Koninklijk'. Zo droeg de politie in Nederlands Nieuw-Guinea het Rijkswapen dat gedekt wordt door de koninklijke kroon. 10. Collectie Lohnstein, Notities Van Heuven, mei Bij het PVK gedetacheerde sergeanten der eerste klasse van de landmacht en luchtmacht waren gelijkgesteld aan sergeanten van de marine en droegen daarom de rangonderscheidingstekenen van sergeant. Zie AMH, Nc 68, Nota P-13847, VOP aan HDP, 11 december Collectie Lohnstein, Van Heuven aan Lohnstein, 15 juni Van Heuven schreef dit in Talens nam dit van hem over. Waarschijnlijk werd het veterband alleen gebruikt voor de schouderschuifpassanten van sergeant die op het uniform voor de demonstratie voor de minister zijn gedragen. Zie Van Heuven, 'Het Papoea Vrijwilligerskorps', 4 en Talens, AMH, Nc 68, Regeling uniformkleding voor militairen van het Papoea Vrijwilligerskorps. 15. AMH, Nc 68, Toelichting bij de ontwerp-regeling uniformkleding voor militairen van het Papoea Vrijwilligerskorps, 2 mei 1962; AMH, Nc 68, Verslag van de 57e vergadering van de Personeelsraad gehouden op 26 mei 1961, Geheim en AMH, Nc 68, Aantekening voor de heer plv. S.G. d.t.v. VOP door F.A. Bouman, 13 september Zie noot 7 en ARA, Minvor G 29453, Codebericht 2063 Luns 193 aan Hollandia, 19 april ARA, Minvor G 29453, Codebericht 2063 Luns 193 aan Hollandia, 19 april Op een foto bij het artikel van Van Heuven draagt de officier een sabel. Van Heuven, 'Het Papoea Vrijwilligerskorps', Collectie Lohnstein, Brief Van Heuven aan Lohnstein, 29 maart LITERATUUR - Heuven, W.A. van, 'Het Papoea Vrijwilligerskorps', Houwe Zo. Periodiek van het 'Contact Oud Mariniers', 12(1961) no. 3, Lohnstein, M.J., 'Het Papoea Vrijwilligerskorps', Mars et Historia. Orgaan van de Nederlandse Vereniging ter beoefening van de Militaire Historie, 17(1983) no. 2,

7 - Lohnstein, M.J. 'Persevero (ik zet door). Een geschiedenis van het Papoea Vrijwilligerskorps'. Niet uitgegeven manuscript. - Talens, M., Uniformen en emblemen van de Koninklyke Landmacht vanaf 1912, Breda 1985, Brabantia Nostra.