Een niet-bindende handleiding voor beste praktijken

Transcriptie

1 Handleiding Beste Praktijken Een praktische handleiding voor beste praktijken ter preventie of minimalisering van asbestrisico s in arbeidssituaties waarin asbest een rol speelt (of kan spelen): voor de werkgever, de werknemers en de arbeidsinspecteur. Uitgegeven door het Comité van hoge functionarissen van de arbeidsinspectie (SLIC) Een niet-bindende handleiding voor beste praktijken EUROPESE COMMISSIE DG Werkgelegenheid, sociale zaken en gelijke kansen Sociale dialoog; sociale rechten; arbeidsomstandigheden; aanpassing aan gewijzigde omstandigheden Gezondheid, veiligheid en hygiëne op het werk

2

3 Handleiding Beste Praktijken Een praktische handleiding voor beste praktijken ter preventie of minimalisering van asbestrisico s in arbeidssituaties waarin asbest een rol speelt (of kan spelen): voor de werkgever, de werknemers en de arbeidsinspecteur. Het Comité van hoge functionarissen van de arbeidsinspectie (SLIC - Senior Labour Inspectors Committee) heeft vastgesteld dat er behoefte bestaat aan een praktische handleiding waarin beschreven wordt hoe men het best te werk kan gaan om de risico s van asbest in de diverse arbeidssituaties waarin asbest een rol speelt of kan spelen, te voorkomen of te minimaliseren. Deze handleiding is opgesteld voor gebruik in de asbestcampagne die in 2006 in heel Europa wordt gevoerd door het IOM Institute of Occupational Medicine, de onafhankelijke contractant die na een openbare aanbesteding werd gekozen. Zij vormt een gemeenschappelijke informatiebasis voor de arbeidsinspecteur, de werkgever en de werknemer. De Europese sociale partners (werknemers- en werkgeversvertegenwoordigers), die zitting hebben in het Raadgevend Comité voor veiligheid en gezondheid op de arbeidsplaats, hebben deelgenomen aan de bespreking binnen de stuurgroep van conceptversies van de handleiding. In Europa vinden de relevante gemeenschappelijke bepalingen van de Europese richtlijnen hun weerslag in nationale wetgeving. De wetgeving wordt echter ten uitvoer gelegd via nationale voorschriften die van lidstaat tot lidstaat kunnen verschillen. In sommige lidstaten is ook uitgebreide begeleiding beschikbaar. In deze handleiding wordt getracht de beste praktijken, zoals deze in willekeurige lidstaten of elders worden toegepast, te bevorderen en worden enkele voorbeelden gegeven van de allernieuwste verbeteringen in de praktijk. De Europese Asbestconferentie, die in 2003 gehouden werd, mondde uit in de Dresden Declaration on the Protection of Workers against Asbest (Verklaring van Dresden inzake de bescherming van werknemers tegen asbest), waarin de aanbeveling werd gedaan dat de Europese Commissie en het SLIC praktische richtsnoeren zoals deze handleiding zouden publiceren (Zieschang et al, 2003). Het accent ligt in de handleiding op praktische preventie en er wordt een breed scala aan soorten arbeidssituaties behandeld waarin asbest (mogelijk) een rol speelt. Europese Commissie

4 ii

5 COMITÉ VAN HOGE FUNCTIONARISSEN VAN DE ARBEIDSINSPECTIE (SLIC) STUURGROEP Dhr Bernhard Brückner Voorzitter van de SLIC Stuurgroep "Europese Asbestcampagne 2006" Stellvertretener Leiter der Abteilung "Arbeitsschutz" Hessisches Sozialministerium Dostojewskistr. 4 DE Wiesbaden - Duitsland B.Brueckner@hsm.hessen.de Dhr Gerd Albracht Senior Specialist in Occupational Safety and Health Coordinator Development of Inspection Systems International Labour Office - SafeWork - CH-1211 Genève 22 - Zwitserland : albracht@ilo.org Dr Michael Au SLIC-afgevaardigde Hessisches Sozialministerium Postfach 3140, Dostojewskistraße. 4 DE Wiesbaden - Duitsland M.Au@hsm.hessen.de Dhr Angel Carcoba ACSH Confederación Sindical de Comisiones Obreras C/. Fernández de la Hoz 12 ES Madrid - Spanje acarcoba@ccoo.es Mw Roisin McEneany SLIC-afgevaardigde Senior Inspector Health and Safety Authority Head of Occupational Hygiene Unit 10 Hogan Place Dublin 2 Ierland ROISIN@hsa.ie Dr Jean-Marie De Coninck Deskundige SLIC-secretariaat Europese Commissie Gezondheid, veiligheid en arbeidshygiëne Directoraat-generaal Werkgelegenheid, sociale zaken en gelijke kansen Bâtiment Euroforum 10 Rue Robert Stumper, L2557 Luxembourg Jean-Marie.De-Coninck@ec.europa.eu Dhr Kevin Enright ACSH Manager Safety Services - ESB Lower Fitzwilliam Street Dublin 2 - Ierland kevin.enright@mail.esb.ie Dhr Mieczyslaw Foltyn SLIC-afgevaardigde Senior Expert, Department of Occupational Hazards Chief Labour Inspectorate 38/42 Krucza St. PL Warsawa - Polen mfoltyn@gip.pl Dr Martin Gibson SLIC-afgevaardigde Health and Safety Executive Belford House 59 Belford Road Edinburgh EH4 3UE Verenigd Koninkrijk martin.gibson@hse.gsi.gov.uk Mw Lidija Korat SLIC-afgevaardigde Inšpektorica I in vodja območne enote Inšpektorat RS za delo Parmova Ljubljana - Slovenië lidija.korat@gov.si iii

6 Mw Mathilde Merlo SLIC-afgevaardigde DRT - Ministère de l emploi, de la cohésion sociale et du logement Sous-direction des conditions de travail Bureau de la protection de la santé en milieu de travail 39-43,quai André Citroên FR Paris Cedex 15 Frankrijk mathilde.merlo@drt.travail.gouv.fr Dhr Lars Vedsmand ACSH Occupational Health and Safety Executive BAT - Kartellet Kampmannsgade, 4 DK København V Denemarken lars.vedsmand@batkartellet.dk Dr François Pellet ACSH UIMM 56, Avenue de Wagram FR Paris Cedex 17 Frankrijk fpellet@uimm.com DESKUNDIG ADVISEURS AD Jones Institute of Occupational Medicine (IOM) Research Avenue North, Riccarton, Edinburgh, EH14 4AP, Verenigd Koninkrijk alan.jones@iom-world.org J Tierney Institute of Occupational Medicine (IOM) Research Avenue North, Riccarton, Edinburgh, EH14 4AP, Verenigd Koninkrijk jane.tierney@iom-world.org AG Sheel Institute of Occupational Medicine (IOM) Research Avenue North, Riccarton, Edinburgh, EH14 4AP, Verenigd Koninkrijk alan.sheel@iom-world.org C James Institute of Occupational Medicine (IOM) Research Avenue North, Riccarton, Edinburgh, EH14 4AP, Verenigd Koninkrijk cathy.james@iom-world.org iv

7 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD VII 1 INLEIDING 1 2 ASBEST 4 3 GEZONDHEIDSEFFECTEN VAN ASBEST 7 4 ASBESTHOUDENDE MATERIALEN Inleiding Wat u moet doen 17 5 RISICOBEOORDELING EN PLANNING VOORAFGAAND AAN HET WERK Inleiding Wat u moet doen Voorbeeld van een checklist voor een werkplan 28 6 BESLUITVORMINGSPROCES Te nemen besluiten Richtsnoeren voor besluiten over asbesthoudende materialen in gebouwen Bepalen of werk moet worden gemeld 37 7 OPLEIDING EN INFORMATIE Inleiding Opleidingsinhoud Opleidingsprogramma uw rol Informatie 48 8 UITRUSTING Uitrusting Keuze en gebruik van ademhalingsapparatuur Onderhoud van uitrusting Uw rol 57 9 ALGEMENE PRINCIPES VOOR HET TOT EEN MINIMUM BEPERKEN VAN BLOOTSTELLING Algemene aanpak Uw rol WERK WAARBIJ ASBEST EEN ROL ZOU KUNNEN SPELEN ASBESTWERKZAAMHEDEN MET EEN LAGER RISICO Definitie van werkzaamheden met een lager risico Algemene procedures voor werk met een lager risico Voorbeelden van werk met een lager risico ASBESTWERK DAT GEMELD MOET WORDEN 78 v

8 12.1 Inleiding Algemene procedures voor werk dat gemeld moet worden Afgesloten ruimte voor asbestverwijderingswerk Persoonlijke ontsmetting Technieken ter bestrijding van stofontwikkeling Inkapseling en afscherming Inspectie, controle en onderhoud van de afgesloten ruimte Afvalverwijdering Schoonmaak en afronding SLOOP DE WERKNEMER EN DE WERKOMGEVING Inleiding De werknemer Het soort werk De werkomgeving AFVALVERWIJDERING Inleiding Afgifte Registratie van het vervoer Wat u moet doen CONTROLES EN METINGEN Inleiding Het nemen van luchtmonsters en analysemethoden Doel van de luchtcontroles Keuze van een organisatie voor de controleproeven Wat u moet doen Informatie OVERIGE BETROKKEN PERSONEN Wie zijn er nog meer bij betrokken Partijen betrokken bij het plannen van asbestwerkzaamheden Asbesthoudende materialen die op hun plaats worden gelaten Opnieuw in gebruik nemen van de ruimte Wat u moet doen ASBEST OP ANDERE PLAATSEN (VOERTUIGEN, MACHINES, ENZ.) Inleiding Uiteenlopende toepassingen Uitgangspunten van preventie van blootstelling aan asbest Aandachtspunten in bijzondere gevallen MEDISCH TOEZICHT Het toezicht Wat u moet doen BIBLIOGRAFIE BIJLAGE vi

9 VOORWOORD De Europese conferentie over de gevaren van asbest, die in 2003 in Dresden is gehouden en waaraan vertegenwoordigers van landen uit heel Europa, de Europese Commissie en de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) deelnamen, vestigde de aandacht op het feit dat asbest in de meeste landen nog altijd de voornaamste kankerverwekkende stof op de arbeidsplaats is. Jaarlijks overlijden er in de geïndustrialiseerde landen van West-Europa, Noord-Amerika en Japan naar schatting mensen aan longkanker en doen zich gevallen van mesothelioom voor. Het is dan ook duidelijk dat blootstelling aan asbest nog altijd een groot gezondheidsprobleem vormt dat weer op de agenda gezet moet worden en topprioriteit moet krijgen in onze preventiemaatregelen. Aandacht voor de risico s van asbest blijft van cruciaal belang in maatregelen ter bescherming van de gezondheid van werknemers. In overeenstemming met Europese wetgeving is het op de markt brengen en het gebruik van asbesthoudende producten of stoffen sinds januari 2005 verboden (Richtlijn 1999/77/EG). Stringentere maatregelen om werknemers te beschermen tegen de risico s van blootstelling aan asbestvezels zijn sinds 15 april 2006 van kracht (Richtlijn 2003/18/EG tot wijziging van Richtlijn 83/477/EEG). Deze juridische vorderingen ten spijt, blijft het praktische probleem bestaan hoe blootstelling aan asbest kan worden voorkomen tijdens werkzaamheden als verwijdering, sloop, reparatie en onderhoud. Daarnaast moeten wij er, in deze tijd van nauwe economische betrekkingen en globalisering, voor waken dat wij onze inspanningen tenietdoen door asbesthoudende materialen weer in te voeren. Naar aanleiding van de aanbevelingen in de Verklaring van Dresden riep het Comité van hoge functionarissen van de arbeidsinspectie (SLIC) een werkgroep in het leven die als taak had praktische richtsnoeren voor beste praktijken uit te werken voor de werkzaamheden waar het risico van blootstelling aan asbest nog bestond. Tevens moest de werkgroep in 2006 een Europese campagne op touw zetten om de tenuitvoerlegging van de betreffende richtlijnen te controleren. De Handleiding Beste Praktijken zal helpen bij het herkennen van asbest en asbestproducten tijdens gebruik, onderhoud en reparatie van machinerie, apparatuur en gebouwen, en de alertheid op de aanwezigheid van asbest en asbestproducten vergroten; een beschrijving geven van goede praktijken inzake het verwijderen van asbest (onder andere bestrijding van stofontwikkeling, afscherming van de bron en beschermende uitrusting) en van de wijze waarop moet worden omgegaan met asbestcementproducten en -afval; stimuleren tot het voeren van een beleid voor beschermende uitrusting en kleding waarin rekening wordt gehouden met menselijke factoren en individuele verschillen. De handleiding zal aan werkgevers en werknemers ter beschikking worden gesteld. De campagne van de Arbeidsinspectie zal in de tweede helft van 2006 worden gevoerd in alle lidstaten van de Europese Unie waar onderhoud, sloop, opruiming of verwijdering van asbesthoudende materialen plaatsvindt, om de gezondheid van de werknemers te beschermen. De inspecties zullen worden uitgevoerd door de nationale Arbeidsinspecties (en waar van toepassing door de Arbo-diensten). Het vii

10 doel van de campagne is de tenuitvoerlegging van Richtlijn 2003/18/EG tot wijziging van Richtlijn 83/477/EEG te ondersteunen; de bepalingen van deze richtlijn moeten uiterlijk 15 april 2006 door alle lidstaten van de Europese Unie ten uitvoer zijn gelegd. De inspectiecampagne zal worden voorafgegaan door voorlichtings- en opleidingsactiviteiten. De Arbo-diensten van de EU-lidstaten staan onze partners buiten Europa graag terzijde. Het bestaande SLIC-trainingsmateriaal, de documenten van de campagne van 2006 en het Handboek Beste Praktijken kunnen worden gebruikt in elk land dat de gezondheidsrisico s wil uitbannen die verbonden zijn aan asbest en het gebruik daarvan. IAO-verdrag nr. 162 kan voor deze landen dienen als minimumnorm; dit verdrag en de voorbeelden van beste praktijken geven het minimale niveau aan waar de internationale gemeenschap niet onder zou mogen duiken. Geachte lezer, Deze Praktische handleiding voor beste praktijken ter minimalisering van asbestrisico s in arbeidssituaties waarin asbest een rol speelt (of kan spelen) is het resultaat van de gezamenlijke inspanningen van het Comité van hoge functionarissen van de arbeidsinspectie en vertegenwoordigers van werkgevers- en werknemersorganisaties in het Raadgevend Comité voor veiligheid en gezondheid op de arbeidsplaats van de Europese Commissie. Met deze handleiding wordt de verwijdering van asbest uit Europese arbeidsplaatsen weer een stap dichterbij gebracht. Wij hopen dat u de handleiding zult lezen en bij de hand zult houden. De belangrijkste doelgroepen zijn de werkgevers, de werknemers en de arbeidsinspecteurs. De werkgever vindt in de handleiding informatie over de allernieuwste maatregelen op technisch en organisatorisch gebied, alsmede op het vlak van de bescherming van de persoonlijke veiligheid en gezondheid die hij verplicht is toe te passen. De werknemer vindt in de handleiding informatie over beschermingsmaatregelen en over belangrijke aspecten van zijn werk waarover hij opleiding moet ontvangen, en wordt gestimuleerd een actieve bijdrage te leveren aan veilige en gezonde arbeidsomstandigheden. De inspecteur vindt in de handleiding een beschrijving van de voornaamste zaken die tijdens een inspectie onderzocht moeten worden. Als aanvulling op de handleiding heeft het Europees Agentschap voor de veiligheid en de gezondheid op het werk een speciale website opgezet, met daarop extra informatie en links naar specifieke nationale websites over gezondheid en veiligheid in relatie tot de risico s van blootstelling aan asbest. Deze handleiding is niet alleen opgesteld met het oog op het gebruik ervan tijdens de asbest-inspectiecampagne van 2006, maar ook met het doel iedereen die te maken viii

11 heeft met arbeidssituaties waarin het risico van blootstelling aan asbest bestaat, een gemeenschappelijke Europese basis van beste praktijken te bieden. Dr. Bernhard Brückner Plaatsvervangend directeur-generaal Directie Arbeidsomstandigheden Ministerie van Sociale Zaken van Hessen Duitsland Dhr. Jose-Ramon Biosca de Sagastuy Afdelingshoofd DG Werkgelegenheid, sociale zaken en gelijke kansen Gezondheid, veiligheid en hygiëne op het werk Luxemburg ix

12 1 INLEIDING Deze handleiding is een publicatie van het Comité van hoge functionarissen van de arbeidsinspectie (SLIC), in samenwerking met de sociale partners (vertegenwoordigers van vakbonden en werkgeversorganisaties) binnen het Raadgevend Comité voor veiligheid en gezondheid op de arbeidsplaats (ACSH - Advisory Committee on Safety and Health). Doel van de handleiding is een gemeenschappelijke en gedeelde informatiebron aan te bieden aan arbeidsinspecteurs, werkgevers en werknemers in heel Europa. De handleiding is samengesteld om de asbestcampagne van 2006 te ondersteunen, maar vanuit de gedachte dat zij ook na 2006 bruikbaar moet zijn en het is dus mogelijk dat het document in de toekomst wordt geactualiseerd om recht te doen aan ontwikkelingen in de beste praktijken. Het bestek van de handleiding is ambitieus in die zin, dat informatie geboden wordt over drie soorten situaties: werkzaamheden waarbij asbest een rol kan spelen (bijv. in gebouwen waar het risico bestaat dat er asbest wordt aangetroffen terwijl men dit niet verwacht doordat de gegevens waarover men beschikt onvolledig zijn of er eerder een onvolledige verwijdering van asbest heeft plaatsgevonden); werkzaamheden waarbij de blootstelling aan asbest in de lucht naar verwachting laag is; werkzaamheden waarbij het risico van blootstelling aan asbest in de lucht groter is en die worden uitgevoerd door specialistische bedrijven. De handleiding bevat daarom verscheidene hoofdstukken die betrekking hebben op alledrie de situaties en een aantal waarin bijzondere aandacht wordt besteed aan de afzonderlijke soorten situaties. In de hoofdstukken 1 tot en met 4 wordt achtergrondinformatie gegeven: wat is asbest, wat zijn de gevolgen voor de gezondheid, welke materialen bevatten asbest en waar kunnen deze materialen worden aangetroffen. In de hoofdstukken 5 tot en met 7 wordt een beschrijving gegeven van de planning en de voorbereidingen die voorafgaan aan de feitelijke werkzaamheden, d.w.z. een risicobeoordeling, het opstellen van schriftelijke instructies (of van een werkplan) en het besluitvormingsproces aangaande de werkzaamheden die ondernomen zullen worden; ook wordt ingegaan op de vraag welke werkzaamheden gemeld moeten worden, wanneer er medisch toezicht nodig is en welke opleiding werknemers moeten krijgen. In de hoofdstukken 8 tot en met 12 staan de praktische voorschriften voor het verrichten van werk waarbij asbest (mogelijk) een rol speelt. In hoofdstuk 8 wordt uiteengezet welke uitrusting nodig is, in hoofdstuk 9 wordt de algemene aanpak beschreven voor het beheersen van blootstelling, hoofdstuk 10 bevat procedures voor onderhoudswerk waarbij het risico aanwezig is dat er asbest wordt aangetroffen; in hoofdstuk 11 staan procedures voor werkzaamheden waarvan het risico als lager wordt beoordeeld; en in hoofdstuk 12 worden procedures beschreven voor asbestwerkzaamheden die gemeld moeten worden (bijv. asbestverwijdering). In de hoofdstukken 13 tot en met 17 wordt nader ingegaan op specifieke aspecten: sloop (hoofdstuk 13), de werknemer en de werkomgeving (hoofdstuk 14), afvalverwijdering (hoofdstuk 15), monitoring en metingen (hoofdstuk 16), de overige betrokken personen, bijvoorbeeld de opdrachtgever, architecten en 1

13 gebouwenbeheerders (hoofdstuk 17), en asbest in andere situaties, bijvoorbeeld in voertuigen of machineonderdelen (hoofdstuk 18). In hoofdstuk 19 wordt het medisch toezicht beschreven. Werkzaamheden in verband met asbest kunnen inhouden dat er op grote hoogte of onder zeer warme omstandigheden gewerkt moet worden, of dat er een beschermende uitrusting moet worden gedragen die zwaar is en de bewegingsvrijheid beperkt. Aangezien in deze handleiding de nadruk ligt op de preventie van asbestgerelateerde gezondheidsrisico s, is het van belang erop te wijzen dat andere risico s (zoals het vallen van hoogten, bijvoorbeeld door een zwakke dakbedekking van asbestcement) niet uit het oog mogen worden verloren. Er bestaan enkele uitgesproken verschillen tussen de lidstaten wat betreft hun voorschriften en praktijken voor het beheersen en minimaliseren van de risico s van blootstelling aan asbest. Door de bank genomen heeft iedere benadering voor- en nadelen en wanneer er alternatieven voorhanden zijn die aantoonbaar de beste praktijk zijn voor zowel de gehanteerde benadering als de situatie op zich, wordt hierbij in de handleiding commentaar en uitleg gegeven. Om in aanmerking te komen voor opname in deze handleiding, moest een methode voldoen aan een van de volgende criteria: een betrouwbare en in de praktijk getoetste aanpak die zijn nut bewezen heeft; een praktijk die kenmerken in zich verenigt van diverse richtsnoeren en die daarom in theorie de beste zou moeten zijn; een praktijk die in de betreffende omstandigheden aantoonbaar de beste is; een geavanceerde ontwikkeling in een praktijk. Het is de bedoeling dat de handleiding zo beknopt en leesbaar mogelijk is en dat herhalingen vermeden worden. Daarom wordt nu en dan verwezen naar eerdere of volgende hoofdstukken; op die manier hoeft bijvoorbeeld maar eenmaal te worden uitgelegd welke overwegingen meespelen bij de keuze voor en het gebruik van beschermende kleding. In een beknopte handleiding waarin een breed scala aan praktische taken wordt behandeld, kan het voorkomen dat hier en daar details ontbreken. Weglatingen dienen dan ook niet te worden beschouwd als een opzettelijke uitsluiting van andere maatregelen. De Europese richtlijn 83/477/EEG betreffende de bescherming van werknemers tegen de risico's van blootstelling aan asbest op het werk (Richtlijn laatstelijk gewijzigd bij Richtlijn 2003/18/EG) wordt binnen de lidstaten ten uitvoer gelegd via nationale voorschriften die kunnen verschillen wat de praktische bijzonderheden betreft. Om die reden wordt deze handleiding welbewust als niet-bindende handleiding gepresenteerd, zodat het beste praktische advies kan worden gegeven zonder de beperkende voorwaarde dat die beste praktijk verplicht moet worden gesteld in alle stelsels van nationale regelingen in de EUlidstaten. Bijlage 1 bevat een lijst van relevante nationale regelingen zoals deze door de lidstaten zijn doorgegeven. Aangezien in deze handleiding de nadruk ligt op de preventie van de risico s van blootstelling aan asbest, wordt niet geprobeerd uitputtend in te gaan op de vereisten van de richtlijn betreffende de minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid voor tijdelijke en mobiele bouwplaatsen (92/57/EEG). Zo moeten er behalve ontsmettingsvoorzieningen voor het personeel ook geschikte verpozingsruimten zijn, zoals dat altijd geldt voor werkzaamheden op een mobiele bouwplaats. Wanneer op grond van Richtlijn 92/57/EEG een 2

14 strategie voor de gezondheid en de veiligheid vereist is, moeten daarin ook veilige procedures voor het werken met asbest worden opgenomen. Wanneer op grond van de genoemde richtlijn een veiligheids- en gezondheidsdossier moet worden samengesteld, moet dit ook documentatie over asbest op de bouwplaats bevatten (bijv. keuringscertificaten). In deze handleiding staan opmerkingen die specifiek gericht zijn tot de werkgever, de werknemer en de arbeidsinspecteur. Waarschijnlijk zullen lezers voor wie bepaalde adviezen niet in de eerste plaats bestemd zijn deze adviezen echter eveneens leerzaam vinden. De handleiding bevat ook een hoofdstuk dat speciaal bedoeld is als hulp voor de overige personen die te maken hebben met asbestwerkzaamheden, zoals de cliënt die opdracht geeft tot het verwijderen van asbest, de bewoners van een gebouw waar asbest verwijderd is of de arbo-deskundige. Het doel van de handleiding is praktisch advies te verschaffen over het uitbannen en tot een minimum beperken van de blootstelling aan asbest in de lucht. De inhoud heeft grotendeels betrekking op goede en beste praktijken ter vermindering van de blootstelling aan asbest. 3

15 2 ASBEST Asbest is de vezelige verschijningsvorm van diverse in de natuur voorkomende mineralen. De belangrijkste vormen van asbest zijn: Chrysotiel (wit asbest); Crocidoliet (blauw asbest); Amosiet (bruin asbest); Actinoliet; Anthofylliet; Tremoliet. De eerste drie zijn de commercieel meest gebruikte varianten van asbest. Ze zijn weliswaar herkenbaar aan hun kleur, maar kunnen niet waterdicht geïdentificeerd worden op basis van kleur alleen; analyse in een laboratorium is daarvoor noodzakelijk. Asbest kan in een verscheidenheid aan producten verwerkt zijn (zie hoofdstuk 4). Als de vezels kunnen vrijkomen, ontstaat de gevaarlijke situatie dat er vezels in de lucht worden ingeademd. De microscopisch kleine vezels kunnen zich vastzetten in de longen en daar jarenlang blijven zitten, en vervolgens na vele jaren gewoonlijk decennia later tot ziekte leiden. Als het product of materiaal de asbestvezels slechts in lichte mate vasthoudt, omdat het bros is of in slechte staat, dan verhoogt dat het risico dat er vezels vrijkomen. Als de vezels daarentegen stevig bijeengehouden worden in materiaal dat niet bros is, is het minder waarschijnlijk dat er vezels vrijkomen. Verschillende lidstaten beschikken over procedures waarin prioriteit wordt gegeven aan het verwijderen van de asbesthoudende materialen die als gevaarlijker worden beschouwd. Alle soorten asbest zijn klasse 1-carcinogenen, wat wil zeggen dat bekend is dat zij kanker bij mensen veroorzaken. De Europese richtlijn 83/477/EEG betreffende de bescherming van werknemers tegen de risico s van blootstelling aan asbest op het werk (Richtlijn laatstelijk gewijzigd bij Richtlijn 2003/18/EG) bepaalt voor alle soorten asbest dat de blootstelling van werknemers onder de 0,1 vezels/ml moet worden gehouden. Blootstelling aan asbest, ongeacht welk soort, moet tot een minimum worden beperkt en in elk geval onder de grenswaarde liggen. In een aantal lidstaten geldt de eis dat bij besluiten aangaande de prioriteit van een risico ook rekening moet worden gehouden met het soort asbest. De reden daarvoor is dat uit de epidemiologische gegevens naar voren komt dat bij een gegeven vezelconcentratie (gemeten aan de hand van de standaardmethode voor arbeidsplaatsen), crocidoliet gevaarlijker is dan amosiet, dat op zijn beurt weer gevaarlijker is dan chrysotiel. Dat verandert evenwel niets aan de praktische vereiste dat de beste praktijk moet worden toegepast om blootstelling aan welke vorm van asbest dan ook te voorkomen. In deze handleiding worden praktische aanwijzingen gegeven voor het voorkomen of tot een minimum beperken van blootstelling aan asbest in het algemeen. Het asbestgebruik per jaar in Europa is in de loop van de 20e eeuw enorm veranderd, zoals figuur 2.1 laat zien. Uit de gegevens (voor het gebruik van 27 Europese landen tezamen, ontleend aan Virta (2003)) blijkt duidelijk dat het gebruik tussen circa 1950 en circa 1980 snel steeg en vervolgens begon af te nemen toen verschillende lidstaten een beperking van of verbod op het gebruik van asbest invoerden. De afname kwam in een stroomversnelling nadat 4

16 in de jaren negentig het gebruik van asbest via Europese richtlijnen werd verboden. Op 1 januari 2005 werd een algemeen verbod van kracht voor het gebruik en het op de markt brengen van asbesthoudende producten (naar aanleiding van Richtlijn 1999/77/EG van de Europese Commissie). Een verbod op de winning van asbest en op de vervaardiging en verwerking van asbesthoudende producten (naar aanleiding van Richtlijn 2003/18/EG betreffende de bescherming van werknemers tegen de risico s van blootstelling aan asbest op het werk) trad in april 2006 in werking. De asbestproblemen die zich in Europa nog voordoen, zijn dus te wijten aan het asbest dat in gebouwen, machinerie of apparatuur is aangebracht. Er bestonden voorts belangrijke verschillen tussen de EU-lidstaten: sommige landen drongen het asbestgebruik vanaf ongeveer 1980 terug, terwijl andere het tot het eind van de eeuw bleven gebruiken geschat jaarlijks gebruik / ton Figuur 2.1 Geschat totaal asbestgebruik in Europa tussen 1920 en 2000 (bron: Virta (2003)). 5

17 Figuur 2.2 Chrysotielvezels, gezien door een aftastingselektronenmicroscoop Figuur 2.3 Amosietvezels, gezien door een aftastingselektronenmicroscoop 6

18 3 GEZONDHEIDSEFFECTEN VAN ASBEST Asbest is gevaarlijk wanneer het in de lucht verspreid wordt als zeer kleine vezels die niet met het blote oog kunnen worden waargenomen. Inademing van deze asbestvezels kan leiden tot een van de volgende drie aandoeningen: Asbestose, littekenvorming op het longweefsel; Longkanker; Mesothelioom, een kanker van de pleura (het longvlies een soepel, glad dubbel vlies dat rond de longen ligt) of van het peritoneum (het buikvlies een soepel, glad, dubbel vlies dat de binnenkant van de buikholte bekleedt). Asbestose belemmert de ademhaling in ernstige mate en kan een secundaire doodsoorzaak zijn. Longkanker is in 95 procent van de gevallen fataal. Longkanker kan ook ontstaan wanneer al sprake is van asbestose. Mesothelioom is ongeneeslijk en leidt gewoonlijk binnen 12 tot 18 maanden na de diagnose tot de dood. Er is wel gesuggereerd dat blootstelling aan asbest kan leiden tot kanker van het strottenhoofd of van het maag-darmkanaal. Vermoed wordt dat opname van asbest (bijvoorbeeld via besmet drinkwater) een oorzaak is van maag-darmkanker en minstens één studie heeft een verhoogd risico als gevolg van ongewoon hoge asbestconcentraties in drinkwater aangetoond. Deze vermoedens worden echter niet consequent gestaafd door het bewijsmateriaal van relevante onderzoeken. Blootstelling aan asbest kan ook leiden tot pleurale plaques. Pleurale plaques zijn afzonderlijke vezelachtige of gedeeltelijk verkalkte verdikkingen van het longvlies, die ontdekt kunnen worden door de borstholte met een röntgenfoto of een CT-scan ( Computer Tomogram ) te onderzoeken. Pleurale plaques worden niet kwaadaardig en leiden doorgaans niet tot een verminderde longfunctie. In Europa sterven jaarlijks vele duizenden mensen aan ziekten die met asbest samenhangen. Tijdens een conferentie over asbest die in 2003 gehouden werd (op initiatief van het Comité van hoge functionarissen van de arbeidsinspectie van de Europese Commissie) werd het waarschijnlijke totale aantal sterfgevallen per jaar in zeven Europese landen (VK, België, Duitsland, Zwitserland, Noorwegen, Polen, Estland) geschat op ongeveer Tijdens dezelfde conferentie beschreef Woitowitz aan de hand van de grafiek die in figuur 3.1 hieronder is weergegeven de relatie tussen asbestgebruik in Duitsland en het vertraagd optreden van nieuwe gecompenseerde aandoeningen die verband houden met asbest. Dat deze ziekten vertraagd optreden, betekent dat er zich nieuwe gevallen van asbestaandoeningen zullen blijven voordoen als gevolg van blootstelling in de periode waarin het asbestgebruik op zijn hoogtepunt was. Hoewel de vervaardiging van asbesthoudende producten of materialen in de EU ten einde is gekomen, bestaat nog altijd het risico van blootstelling aan asbest in materialen en producten die nog aanwezig zijn in gebouwen, machinerie en apparatuur. 7

19 Germany: asbestos consumption and annually new compensated asbestos-related occupational diseases Duitsland: asbestgebruik en nieuwe gecompenseerde, asbestgerelateerde beroepsziekten per jaar, lung cancer longkanker mesothelioma mesothelioom asbestosis asbestose asbestos consumption [1,000 tons/year] [n/year] [aantal/jaar]] asbestgebruik [1 000 ton/jaar] Figuur 3.1 Jaarlijks asbestgebruik en jaarlijkse incidentie van ziekten in Duitsland (overgenomen van Woitowitz (2003)) In het VK overleden in 2001, 2002 en 2003 jaarlijks ongeveer personen ten gevolge van mesothelioom; de incidentie van mesothelioom zal naar verwachting tussen 2011 en 2015 een hoogtepunt bereiken van tot sterfgevallen per jaar ( Het aantal sterfgevallen ten gevolge van longkanker die te wijten is aan blootstelling aan asbest wordt twee keer zo hoog geschat als het aantal sterfgevallen ten gevolge van mesothelioom. Het totale aantal sterfgevallen per jaar ten gevolge van asbestgerelateerde kanker wordt dus alleen al in het VK op à geschat. 8

20 De diagnose en de statistieken ten aanzien van deze soorten kanker (met name mesothelioom, dat moeilijk vast te stellen is) zijn mogelijk minder betrouwbaar in landen waar men zich minder bewust is van de risico s van asbest. Deze ziekten ontwikkelen zich doorgaans over een lange periode en manifesteren zich gewoonlijk pas na minstens tien tot zestig jaar of meer na het begin van de blootstelling. De gemiddelde latentietijd van mesothelioom, gerekend vanaf de eerste blootstelling, is ongeveer 35 tot 40 jaar. De gemiddelde latentietijd van longkanker wordt tussen de twintig en veertig jaar geschat. Na het inademen van asbestvezels is men zich niet onmiddellijk bewust van negatieve gevolgen. De kans op asbestose ontstaat door hoge blootstelling gedurende verscheidene jaren en de ziekte treedt over het algemeen pas op na meer dan tien jaar vanaf het begin van de blootstelling. De incidentie van asbestose die nu nog in West-Europa gemeld wordt is vrijwel zeker het gevolg van hoge blootstellingen die decennia geleden hebben plaatsgevonden. Naarmate de blootstelling toeneemt, neemt ook de kans op asbestgerelateerde longkanker en mesothelioom toe. Zorgen dat de blootstelling aan asbest zo laag mogelijk blijft, verlaagt weliswaar het risico dat de ziekten zich voordoen, maar er is voor zover bekend geen drempelwaarde waaronder er absoluut geen risico bestaat dat deze soorten kanker zich ontwikkelen. Het is daarom belangrijk de beste praktijk toe te passen om het risico van blootstelling weg te nemen of tot een minimum te beperken. Men veronderstelt dat het levenslange risico van mesothelioom groter is voor iemand die op jonge leeftijd is blootgesteld dan voor iemand die op latere leeftijd is blootgesteld. Algemeen wordt erkend dat longkanker veel vaker voorkomt bij rokers dan bij niet-rokers. Ook het risico van asbestgerelateerde longkanker is voor een roker veel hoger dan voor een niet-roker. Als u mensen in dienst hebt die tijdens hun werkzaamheden mogelijk aan asbest worden blootgesteld, dient u: beste praktijken te hanteren (zoals die welke in deze handleiding staan); te zorgen dat zij voldoende zijn opgeleid en op de hoogte zijn van de risico s; te waarborgen dat er op effectieve wijze wordt gecommuniceerd (zonder dat er sprake is van taalbarrières, bijvoorbeeld); te waarborgen dat zij er het belang van inzien de blootstelling tot een minimum te beperken; informatie te verstrekken over de verhoogde risico s die de combinatie van roken en blootstelling aan asbest met zich meebrengt, teneinde rokers aan te moedigen te stoppen met roken; de nationale regelgeving met betrekking tot werkzaamheden waarin asbest mogelijk een rol speelt na te leven. 9

21 Als u tijdens uw werk mogelijk aan asbest wordt blootgesteld, dient u: zich bewust te zijn van de risico s van blootstelling aan asbest; het belang ervan in te zien de blootstelling op een zo laag mogelijk niveau te houden; als u rookt, te overwegen te stoppen met roken; en beste praktijken te hanteren, zoals die welke in deze handleiding worden aangeraden, voor het werken met asbest. Als u de arbeidsinspecteur bent, dient u: te zoeken naar beschikbaar informatiemateriaal en geheugensteuntjes (posters, folders e.d.) over de gezondheidsrisico s die het gevolg zijn van blootstelling aan asbest; te controleren of de werknemers naar behoren zijn voorgelicht over het gecombineerde risico van roken en blootstelling aan asbest, bijvoorbeeld door folders of posters te bekijken en vragen te stellen aan de betrokkenen; te controleren of de nationale regelgeving betreffende deze zaken in acht wordt genomen. 10

22 4.1 INLEIDING 4 ASBESTHOUDENDE MATERIALEN Asbest is wijd en zijd op vele manieren toegepast, als versterkend bestanddeel of voor thermische, elektrische of akoestische isolatie. Het is gebruikt in frictiemateriaal, pakkingen, afdichtingen en lijm. De chemische resistentie van asbest heeft geleid tot het gebruik ervan in bepaalde processen, zoals filtratie of elektrolytische procédés. Het is gebruikt in bedrijfspanden, industriële gebouwen en woonhuizen, zoals te zien is in figuur 4.1. Het wordt eveneens aangetroffen als isolatiemateriaal in treinwagons en in schepen en andere voertuigen, met inbegrip van vliegtuigen en bepaalde militaire vervoermiddelen. De mate waarin het gevaar bestaat dat er asbestvezels vrijkomen uit een bepaald materiaal hangt af van de vraag of het materiaal intact of beschadigd is. De conditie van asbesthoudende materialen kan in de loop der tijd veranderen, bijvoorbeeld als gevolg van beschadiging, slijtage of verwering. Er bestaan aanzienlijke verschillen tussen materialen wat betreft hun brosheid en het gemak waarmee ze asbestvezels vrijgeven. In tabel 4.1 staan voorbeelden van asbesthoudende materialen en hun meest gebruikelijke toepassingen. De volgorde van de voorbeelden wordt bepaald door de mate waarin deze materialen asbestvezels kunnen vrijgeven. Materialen waarbij gemakkelijk asbestvezels kunnen vrijkomen, staan bovenaan de lijst. Enkele asbesthoudende materialen (de verbindingen met bitumen en vloermaterialen in rubber of polymeer) zijn brandbaar. Deze brandbare materialen mogen NIET door middel van verbranding worden verwijderd, aangezien daardoor de asbestvezels zouden vrijkomen. Tabel 4.1 Voorbeelden van asbesthoudende materialen, met een indicatie van het asbestgehalte Asbesthoudend materiaal Gespoten deklagen (kunnen 85% asbest bevatten) Losgestort materiaal (kan 100% asbest zijn) Bekledingsmateriaal en pakkingen (1 tot 100% asbest) Asbest isolatieplaten (kunnen 16 tot 40% Gebruikelijke toepassing Thermische en akoestische isolatie, en bescherming tegen brand en condens. Thermische en akoestische isolatie. Thermische isolatie van leidingen, boilers, drukvaten, voorgevormde leidingdelen, platen, tape, touw, golfpapier, al dan niet gewatteerde dekens en vilt. Brandbeveiliging, thermische en akoestische isolatie, en bouwwerkzaamheden in het Voorbeelden van vindplaatsen Op constructiestaal in grote gebouwen of gebouwen met meerdere verdiepingen, als brandschermen in holle ruimten, en in plafonds in zwembaden. Isolatie van zolders, kabelgoten. Op leidingen en boilers in openbare gebouwen, scholen, fabrieken en ziekenhuizen. Asbest dekens op industriële stoomboilers, koord of touw dat om leidingwerk gewikkeld is, soms bedekt met een cementachtige deklaag. In vrijwel alle soorten gebouwen. In luchtkanalen en als brandschermen, wandpanelen, 11

23 Asbesthoudend Gebruikelijke toepassing Voorbeelden van vindplaatsen materiaal asbest bevatten) algemeen. scheidingswanden, plafondtegels, dakbeschotten, wandbetimmering, badpanelen. In woonhuizen: ketelmantels, scheidingspanelen en plafondbetimmering, ovenbekleding en verhoogde vloeren. Touw, draad (kan 100% asbest zijn) Doek (kan 100% asbest zijn) Bordkarton, papier en papierproducten (90 tot 100% asbest) Asbestcement (kan 10 tot 15% asbest bevatten) Bekledingsmateriaal, pijpverbindingsmateriaal en pakkingsmateriaal, hitte/brandbestendige pakkingen en afdichtingen, breeuwing in metselwerk en de afdichting van boilers en rookafvoerkanalen, en omvlochten buismateriaal voor elektriciteitskabels. Pijpverbindingsmateriaal en pakkingsmateriaal, thermische isolatie en bekledingsmateriaal, (brandwerende dekens, matrassen en brandwerende gordijnen), handschoenen, schorten en overalls. Warmte-isolatie en brandbeveiliging in het algemeen, elektrische en warmte-isolatie in elektrische apparatuur. Profielplaten voor dakbedekking, wandbekleding en potdekselen. cv-ketels, ovens, verbrandingsovens en andere hittebestendige apparaten. In metaalgieterijen, laboratoria en keukens. Brandwerende gordijnen in theaters. Dakvilt en vochtbestendige metsellagen, staalcomposiet, wandbekleding en dakbedekking, vinylvloeren, bekleding van brandbare platen, vuurbestendig laminaat, en geribbeld isolatiemateriaal voor leidingen. Scheidingswanden in agrarische gebouwen en woonhuizen, bekistingen in industriële gebouwen, decoratiepanelen, badpanelen, binnenwanden, wanden plafondbekleding, verplaatsbare gebouwen, stekbedden in de tuinbouw, brandkasten, en composietpanelen voor brandbeveiliging. Tegels en dakleien. Bekleding, dekvloeren, stoeptegels en dakbedekking. 12

24 Asbesthoudend materiaal Asbestbitumen producten (kunnen ongeveer 5% asbest bevatten) Vloermateriaal (kan tot 25% asbest bevatten) Structuurlakken en -verven (kunnen 1 tot 5% asbest bevatten) Kitten, afdichtmiddelen en hechtmiddelen (kunnen ongeveer 5 tot 10% asbest bevatten) Gewapend plastic (kan ongeveer 5 tot 10% asbest bevatten) Compound voor muurpluggen Gebruikelijke toepassing Voorgevormde, producten. geperste Dakvilt, vochtbestendige metsellagen, halfstijve dakbedekking, dakgootbekleding en slabben, en deklagen op metaal. Vloertegels (thermoplastische vloertegels, die meestal 25% asbest bevatten), PVC-vloeren met een onderzijde van asbestpapier. Lakken op muren en plafonds Kunnen overal gebruikt zijn. Met plastic bedekte panelen, PVC-panelen en -bekleding, versterking van huishoudelijke goederen. Aanbrengen van schroeven voor het bevestigen van apparaten aan de muur. Voorbeelden van vindplaatsen Stortbakken en tanks, afvoerbuizen, rioolleidingen, regenpijpen en dakgoten, schoorsteenpijpen, hekwerk, dakbedekkingsmateriaal, kabelgoten en -buizen, ventilatiekanalen en bloembakken (aan ramen). Platte daken, valpijpen. Scholen, woonhuizen. ziekenhuizen, Zijn slechts in enkele lidstaten in de mode geweest en gebruikt. Vensterdichting, vloerbedekking. Met plastic bedekte panelen (bijv. Marinite) in accommodatieruimten van schepen, vensterbanken. Schakelkasten. Er bestaan aanzienlijke verschillen tussen de lidstaten wat betreft de mate waarin de diverse soorten asbesthoudende materialen zijn gebruikt. In sommige landen bestond het asbestgebruik voor het overgrote deel uit het gebruik van asbestcement, terwijl het in andere lidstaten (bijvoorbeeld het VK) enige tijd in de mode was om plafonds en muren te schilderen met structuurlak (een deklaag van enkele millimeters dik die ongeveer 5 procent asbest bevat). In tabel 4.2 worden voorbeelden gegeven van het gebruik van enkele van deze asbesthoudende materialen in huishoudelijke en industriële toepassingen. 13

25 Figuur 4.1 Het Asbestgebouw, waarin plaatsen getoond worden waar vaak asbesthoudende materialen worden gebruikt 14

26 Legende bij figuur Dak/buitenbouw 1-1 Dakplaten/tegels 1-2 Muurbekleding/coating 1-3 Goten/afvoerpijpen 1-4 Omlijsting onder kroonlijst 1-5 Schoorsteenkap 1-6 Dakvilt 1-7 Onder vensterpanelen 2 Binnenbouw Muren/plafonds 2-1 Scheidingswanden 2-2 Panelen ter afscherming van elektrische uitrusting, verwarmingstoestellen, kooktoestellen, baden, kasten 2-3 Bekledingsplaten voor liftschachten 2-4 Toegangsdeuren en scheidingen voor kokers, 2-5 Structuurlagen 2-6 Gespoten deklagen voor structurele elementen, tegels van verlaagde plafonds, brandwerende scheidingen, zolder-/plafondisolatie Deur 2-7 Platen, kernen, lijstwerk voor kijkgaten Vloer 2-8 Tegels, linoleum, binnenbekleding van verhoogde vloeren 3 Verwarming, ventilatie & elektrische uitrusting 3-1 Boiler/warmwatertoestellen: buiten- en binnenisolatie, pakkingen 3-2 Leidingwerk: isolatie, pakkingen, papierbekleding 3-3 Schoorsteenpijpen & pakkingen 3-4 Buizen: isolatie, pakkingen, binnenbekleding, trillingsdempende hulzen 3-5 Elektrische schakelaars: interne elementen, behuizing 3-6 Verwarmingstoestellen: pakkingen, behuizing 4 Andere zaken 4-1 Bitumenbekleding onder keukenspoelbakken 4-2 Watertanks 4-3 Stortbakken en zittingen van toiletten 4-4 Trapranden 4-5 Blusdekens 4-6 Voeringen van remmen/koppelingen (auto in de garage en liftmotor) 15

27 Tabel 4.2 Voorbeelden van asbesthoudende materialen of producten die in huishoudelijke en andere toepassingen worden gebruikt. Asbesthoudend materiaal Thermische isolatie en frictiemateriaal, asbestpapier, spoelkokers, remblokken, pakkingen en afdichtingen van samengeperste vezels, rubberen of kunststof pakkingen en afdichtingen. Isolatiekarton, vuurvast cement, afdichtingen van samengeperste vezels, rubberen of kunststof afdichtingen. Bordkarton. Papier, bordkarton, asbestcement. Asbesttextiel. Vezelplaten, soms bedekt met metaaldraad of glasvezelweefsel. Papier, doek en isolatieplaten waarvan de onderzijde met aluminium bekleed is. Asbestgips. Isolatieblokken, isolatieplaten, papier, pakkingen, met rubber / kunststof gehechte afdichtingsringen. Asbesthoudend afdichtkoord. Huishoudelijke toepassing Haardrogers, ventilatorkachels en straalkachels, broodroosters, wasmachines, wasdrogers, centrifuges, vaatwasmachines, koelkasten en diepvriezers. Fornuizen, kachels. Kookplaatjes. IJzeren houders. Ovenwanten, brandwerende dekens. Katalytische gasbranders. Heteluchtkachels op gas. Boilers / leidingwerk. Elektrische warmteaccumulator (hetelucht). Radiatoren. Algemene toepassingen Frictiemateriaal Remblokken, koppelingsblokken in vrachtwagens en personenauto s en andere voertuigen. Asbesthoudende producten zijn door diverse fabrikanten vervaardigd en op de markt gebracht onder verschillende handelsnamen. In veel gevallen zijn producten die in het verleden asbest bevatten later vervaardigd zonder asbest. Op de website van het INRS (Institut National de Recherche et Sécurité) staat een uitgebreide lijst met gegevens van producten die in Frankrijk verkocht worden; de lijst omvat de handelsnamen van een product, de fabrikant en data die aangeven wanneer het product asbest bevatte (INRS ED1475, 75.pdf ). 16

28 4.2 WAT U MOET DOEN Tijdens algemeen onderhoud aan gebouwen of sloopwerkzaamheden bestaat de kans dat er asbest wordt aangetroffen. Als u in deze sectoren werkzaam bent, zijn de adviezen die hieronder gegeven worden voor u van belang. Als u de werkgever of opzichter bent van personen die tijdens hun werkzaamheden asbesthoudende materialen (bijvoorbeeld de hierboven beschreven materialen) zouden kunnen aantreffen, dient u: te zorgen voor adequate training, zodat zij materialen die mogelijk asbest bevatten kunnen herkennen en weten wat ze moeten doen als zij op materialen stuiten die vermoedelijk asbest bevatten; deugdelijke en betrouwbare informatie te achterhalen over de aanwezigheid of afwezigheid van asbesthoudende materialen, bijv. uit bouwplannen of bij de architecten (in sommige lidstaten is de verantwoordelijke persoon verplicht een lijst met asbesthoudende materialen in een gebouw over te leggen); te waarborgen dat goede documentatie wordt bijgehouden van de materialen waarvan bevestigd is dat zij wel of niet asbest bevatten (bijv. binnen uw organisatie of door de eigenaar van het gebouw); schriftelijke informatie te verschaffen op de betreffende locatie over de aanwezigheid van bekende asbesthoudende materialen, met inbegrip van een lijst van asbesthoudende materialen en producten en waar nodig waarschuwingsborden; schriftelijke instructies te verschaffen over de procedures die gevolgd moeten worden als er onverwacht asbesthoudende materialen worden gevonden (in overeenstemming met de aanbevelingen in de hoofdstukken 9 en 10). Als de kans bestaat dat u tijdens uw werk een van de bovengenoemde materialen van zijn plaats moet halen, dient u: vóórdat u aan het werk gaat ervan op de hoogte te zijn gebracht of het betreffende materiaal al dan niet asbest bevat; te weten hoe u producten die mogelijk asbest bevatten kunt herkennen; te weten wat u moet doen als u op asbesthoudende materialen stuit (zie de hoofdstukken 5 tot en met 10). 17

29 Als u de arbeidsinspecteur bent, dient u: te controleren of onderhoudswerkers voldoende getraind zijn om te herkennen welke materialen mogelijk asbest bevatten; te controleren of er voldoende informatie beschikbaar is over welke materialen asbest bevatten en welke niet; te controleren of er afspraken bestaan om monsters van materialen waarvan men vermoedt dat zij asbest bevatten in een laboratorium te laten analyseren; te controleren of er iemand verantwoordelijk is voor het onmiddellijk stilleggen van de werkzaamheden zodra er materialen worden aangetroffen die vermoedelijk asbest bevatten; te controleren of de nationale regelgeving op deze gebieden wordt nageleefd. Figuur 4.2 Beplating in isolerende asbestplaat, gedeeltelijk verwijderd om de de achterliggende schoorsteenpijp in asbestcement zichtbaar te maken. 18

30 Figuur 4.3 Scheidingswand in isolerende asbestplaat. Dit voorbeeld illustreert de praktische problemen bij de bouw van een geschikte hermetische afsluiting en toont ook de oppervlakken waarop zich asbeststof kan opstapelen bij de verwijdering. Figuur 4.4. Gat door een muur waardoor buisisolatie in asbest zichtbaar wordt. 19

31 Figuur 4.5 Schoorsteenpijp in asbestcement met pakkingen in asbestkoord, die door een asbesthoudende vulplaat loopt. Figuur 4.6 Vloertegels in asbest 20

32 Figuur 4.7 Asbesthoudend dakvilt Figuur 4.8 Asbestisolatie op stoombuizen 21

33 Figuur 4.9 Geïsoleerde kabels met een asbestlaag in de isolatie Figuur 4.10 Gevel van een fabriek bekleed met asbestcementplaten 22

34 Figuur 4.11 Asbestisolatie op constructiestaal Figuur 4.12 Pakking in asbestkoord op schoorsteenluik. De afbeelding aan de rechterkant is een detailbeeld van de koord. 23

35 24

36 5 RISICOBEOORDELING EN PLANNING VOORAFGAAND AAN HET WERK 5.1 INLEIDING Bij het opstellen van een risicobeoordeling en werkplan is het altijd de beste praktijk om schriftelijk vast te leggen van welke informatie gebruik is gemaakt om de risico s te beoordelen. Om erachter te komen waar zich asbest bevindt, kan het nodig zijn een inspectie te laten uitvoeren door bevoegde deskundigen. De procedures voor het uitvoeren van zulke inspecties zijn niet in deze handleiding opgenomen, maar het is van belang dat de verantwoordelijke persoon (werkgever, manager, werknemer) weet dat deze informatie vereist is. De informatie moet worden verstrekt in een eenvoudig te begrijpen stijl. Zodra deze informatie eenmaal beschikbaar is, is het belangrijk dat u zich bewust bent van eventuele beperkingen in de informatie. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat tijdens een inspectie spouwmuren niet zijn onderzocht. Sommige lidstaten voeren het beleid dat asbest (vooral losgebonden asbest) verwijderd moet worden wanneer dat maar enigszins mogelijk is. In die lidstaten kan de bevestiging dat er asbest aanwezig is, betekenen dat u wettelijk verplicht bent zorg te dragen voor een veilige verwijdering. In andere lidstaten hangt een besluit over het wel of niet verwijderen van al het asbesthoudend materiaal af van een beoordeling van de factoren die van invloed zijn op het risico dat er asbestvezels vrijkomen uit het materiaal als dat niet wordt verwijderd. Dit besluitvormingsproces wordt in paragraaf 6.2 beschreven. Afhankelijk van dat besluit kunnen asbesthoudende materialen op hun plaats worden gelaten en behandeld worden als een risico dat onder controle is zolang het materiaal goed wordt onderhouden, goed wordt afgedicht, naar behoren wordt gedocumenteerd (bijvoorbeeld op bouwplannen) en van een juiste aanduiding wordt voorzien. Het beheer van het achtergebleven asbest moet regelmatig worden geëvalueerd om te controleren of het materiaal nog steeds in goede staat is en of het systeem voor het leiden van en toezien op eventuele werkzaamheden in die omgeving effectief is. Als het vanwege de conditie of de locatie van het asbest niet veilig is het te laten zitten, moet het worden verwijderd. Als eenmaal besloten is tot werkzaamheden waarbij asbesthoudende materialen aangetroffen of van hun plaats gehaald kunnen worden, wordt een schriftelijke beoordeling van de gevaarlijke omstandigheid en de daaruit voortvloeiende risico s opgesteld. De risicobeoordeling dient specifiek op de plaatselijke omstandigheden te zijn toegespitst, met andere woorden, de bijzonderheden van de betreffende locatie moeten in aanmerking worden genomen. Ook dient in de risicobeoordeling een inschatting te worden opgenomen van de mogelijke blootstelling, waarbij een samenvatting moet worden gegeven van de ervaring met het toezicht op de blootstelling in vergelijkbare omstandigheden. Er moet rekening worden gehouden met de risico s van blootstelling aan asbest voor zowel de werknemers als anderen in de omgeving (bijvoorbeeld bewoners). Deze inschatting kan gebaseerd zijn op metingen voor vergelijkbare of eerder uitgevoerde werkzaamheden. In bijlage 1 zijn de normale blootstellingsconcentraties opgenomen zoals deze gemeten zijn door de Health and Safety 25