w Deze informatiefolder bevat basisinformatie over Wat is een steen? Basisinformatie over nierstenen en urineleiderstenen Patiënteninformatie

Transcriptie

1 Patiënteninformatie Nederlands Basisinformatie over nierstenen en urineleiderstenen De onderstreepte woorden staan in de woordenlijst. Wat is een steen? rechter nier linker nier Een steen is een harde, vaste massa die zich in de galblaas, de blaas en de nieren kan vormen. De oorzaak van stenen verschilt per soort en ze worden per soort verschillend behandeld. In deze folder worden nierstenen en urineleiderstenen besproken. Die ontwikkelen zich in de nier en blijven daar of verplaatsen zich naar de urineleider (afb. 1). urineleiders Nierstenen ontstaan door kristallisatie van mineralen of zure zouten in uw urine. De meeste stenen verlaten uw lichaam terwijl u urineert. In sommige gevallen kan het zijn dat u voor het verwijderen van de steen moet worden behandeld. blaas Ga online w Deze informatiefolder bevat basisinformatie over nierstenen en urineleiderstenen. Uitgebreidere informatie kunt u vinden op onze website: Afb. 1: De urinewegen. urinebuis Pagina 1 / 8

2 s Feiten What causes over nierstenen kidney stones? Stenen komen vaak voor: bij ongeveer 1 op de 10 mensen vormt zich op enig moment een steen. De kans dat u ooit een steen krijgt is 5 tot 10%. Bij mannen komen stenen vaker voor dan bij vrouwen, met een ratio van 3 tot 1. Dit verschil is nu kleiner aan het worden, mogelijk door veranderingen in levensstijl en voeding. De kans dat er bij u een steen ontstaat is het grootst tussen de leeftijd van 30 en 50 jaar. Als u eenmaal een steen hebt gehad, komt het vaak voor dat dit nogmaals gebeurt. Wat zijn de oorzaken van nierstenen? Bij iedereen kan zich een niersteen ontwikkelen. Stenen kunnen zich vormen als de productie van uw urine niet in balans is. Dit kan te maken hebben met hoeveel u drinkt en met stoffen in uw urine die de vorming van stenen stimuleren. Klachten Mensen associëren nierstenen en urineleiderstenen vaak met pijn. De klachten kunnen echter variëren van ernstige pijn tot helemaal geen pijn, afhankelijk van de kenmerken van de steen zoals de grootte, de vorm en de plaats van de steen in de urinewegen. Ernstige pijn (nierkoliek) Als de stenen de normale urinestroom door de urineleider blokkeren, dan hebt u hierdoor ernstige pijn, wat ook wel een nierkoliek wordt genoemd. Dit is een scherpe pijn in de lendenen en aan de zijkant van uw lichaam, van de ribben tot de heup. U kunt ook pijn voelen in uw lies of in uw dij. Mannen kunnen ook pijn aan hun testikels hebben (afb. 2). Doffe pijn of helemaal geen klachten Stenen kunnen ook een terugkerende, doffe pijn in de zij veroorzaken. Dit soort pijn kan ook een symptoom van een andere ziekte zijn, dus moet u medisch onderzoek ondergaan om te ontdekken of u nierstenen of urineleiderstenen hebt. Sommige stenen veroorzaken geen ongemak. Dit worden asymptomatische stenen genoemd en deze zijn normaal gesproken klein. Over het algemeen worden asymptomatische stenen pas gevonden wanneer voor een andere aandoening een röntgenfoto of een ander beeldonderzoek plaatsvindt. Andere klachten die bij een nierkoliek kunnen optreden zijn: misselijkheid braken bloed in de urine (de urine lijkt roze van kleur) pijnlijke urinelozing koorts Een nierkoliek is een noodsituatie en voor het verlichten van de pijn moet u contact opnemen met uw huisarts of met het dichtstbijzijnde ziekenhuis. Bij hoge koorts moet u onmiddellijk medische hulp inroepen. Afb. 2: Plaats van mogelijke nierkoliekpijn. Pagina 2 / 8

3 Diagnose De arts voert een reeks onderzoeken uit om er achter te komen waardoor uw klachten worden veroorzaakt. Dit wordt een diagnose genoemd. De arts of verpleegkundige vraagt eerst naar uw ziektegeschiedenis en er wordt een lichamelijk onderzoek gedaan. Daarna worden er zonodig beeldopnames van uw lichaam gemaakt en andere onderzoeken verricht. Beeldvormingstechnieken Om de plaats van de steen te bepalen moet uw arts beeldopnames van uw inwendige organen maken. U krijgt een (wat ook wel een wordt genoemd), waarbij voor het maken van een beeld gebruik wordt gemaakt van geluid met een hoge frequentie (trilling). hulpmiddel bij het stellen van de diagnose wordt gebruikt is een CT-scan duidelijk de afmeting, de vorm en de dikte van de steen te zien. Analyse van de steen en ander onderzoek Bij een nierkoliek worden uw urine en bloed onderzocht om na te gaan of u een infectie hebt en hoe goed uw nieren werken (onderzoek op nierfalen). Als wordt verwacht dat uw steen met de urine naar buiten komt, dan kan het zijn dat uw arts u adviseert om uw eigen Deze informatie is belangrijk omdat aan de hand daarvan de beste mogelijkheden voor behandeling en preventie kunnen worden gekozen. Behandeling Niet alle stenen hoeven behandeld te worden. U moet worden behandeld als uw steen een ongemak veroorzaakt en als deze niet op natuurlijke wijze met uw urine naar buiten komt. Uw arts kan u ook adviseren om u te laten behandelen in het geval dat u al andere medische aandoeningen hebt. Als u een niersteen of urineleidersteen hebt die geen ongemak veroorzaakt, dan wordt u hiervoor gewoonlijk niet behandeld. Uw arts plant met u regelmatige controlebezoeken om er zeker van te zijn dat uw toestand niet erger wordt. Als de kans aanwezig is dat u uw steen kunt uitplassen, dan kan het zijn dat uw arts u geneesmiddelen voorschrijft om dit makkelijker te maken. Dit wordt een conservatieve behandeling genoemd. Conservatieve steenbehandeling De meeste nierstenen of urineleiderstenen verlaten uw lichaam tijdens het plassen. Afhankelijk van de grootte en de plaats van de steen duurt het echter even voordat de steen wordt uitgeplast. U kunt een nierkoliek krijgen als de steen zich verplaatst. Over het algemeen kunt u hiervan uitgaan: Hoe dichter de steen bij de blaas ligt, des te groter is de kans dat u deze kunt uitplassen Hoe groter de steen is, des te kleiner is de kans dat u deze kunt uitplassen Medical Expulsive Therapy (MET) Uw arts kan geneesmiddelen aan u voorschrijven (zogenaamde alfablokkers of nifedipine) om te helpen de steen sneller uit te plassen en om de pijn te beperken terwijl de steen zich verplaatst. Dit wordt Medical Expulsive Therapy (MET) genoemd en deze methode heeft het meeste effect bij urineleiderstenen. Tijdens behandeling met MET bezoekt u uw arts regelmatig - hoe vaak is afhankelijk van zijn of haar advies. De arts controleert dan of de steen blijft bewegen en of uw nieren goed blijven werken. Pagina 3 / 8

4 Actieve steenbehandeling Als nierstenen of urineleiderstenen klachten veroorzaken, dan moeten deze worden behandeld. Er zijn 3 vaak voorkomende manieren om stenen te verwijderen: niersteenvergruizing (SWL), ureteroscopie (URS) en percutane nefrolithotomie (PNL). Welke actieve behandeling voor u het beste is, hangt van allerlei factoren af. Hiervoor zijn de klachten die door de steen worden veroorzaakt de belangrijkste factor. De behandeling waar uw arts voor kiest, is afhankelijk van de plaats van de steen; in uw nier of in uw urineleider. Niersteenvergruizing (Shock-Wave Lithotrypsie, SWL) Het vergruizen van nierstenen wordt gedaan met een machine die vanaf de buitenkant van uw lichaam stenen in uw lichaam kan afbreken. Voor het afbreken van een steen worden door de huid heen gerichte schokgolven (korte pulsen met geluidsgolven met een hoge energie) naar de steen gezonden. De steen absorbeert de energie van de schokgolven en hierdoor breekt de steen in kleinere delen. De steenfragmenten plast u in de dagen of weken na de procedure uit (afb. 3). steenfragmenten nierstenen gerichte schokgolven Afb. 3: Gerichte schokgolven breken de stenen in fragmenten. s Wist u dat? SWL is voor het eerst gebruikt voor w Ga online Bekijk een SWL-behandeling in een steenziekten in 1980 en binnen een paar jaar Engelstalige animatie gemaakt door BUPA: werd het een standaard behandelmethode. Pagina 4 / 8

5 Ureteroscopie (URS) URS is een type behandeling waarbij een endoscoop van een klein kaliber wordt gebruikt. URS wordt vaak gebruikt want het succespercentage is zeer hoog en het risico op complicaties is klein. Voor een URS is algehele anesthesie of een plaatselijke verdoving noodzakelijk. Zodra u verdoofd bent brengt de arts via uw urinebuis een endoscoop in uw blaas zonder hiervoor een incisie (sneetje) in uw lichaam te hoeven maken. De steen wordt met behulp van een speciale korf uit de urineleider getrokken (afb. 4). korf urineleidersteen urineleider ureteroscoop blaas ureteroscoop urinebuis Afb. 4: Een steen wordt met behulp van een korf uit de urineleider getrokken. Percutane nefrolithotomie (PNL) PNL is een operatie waarbij grote stenen rechtstreeks uit de nier kunnen worden gehaald. Het voordeel is dat zelfs zeer grote stenen in een enkele operatie worden verwijderd (afb. 5a en b). PNL vindt onder narcose plaats. nefroscoop nierstenen nefroscoop blaas Afb. 5a: Voor het rechtstreeks verwijderen van stenen uit de nier wordt een nefroscoop gebruikt. Afb. 5b: Steenfragmenten kunnen tijdens één enkele ingreep met een nefroscoop worden verwijderd. Pagina 5 / 8

6 Voorkomen dat zich weer stenen ontwikkelen Bij een deel van de patiënten met nierstenen of urineleiderstenen ontstaat in de toekomst opnieuw stenen. Nadat uw steen is uitgeplast of is verwijderd, onderzoekt uw arts of u een groot risico hebt op het opnieuw ontstaan van een steen. Hiervoor moet hij of zij uw steen analyseren (onderzoeken). Daarnaast bekijkt de arts de uitslagen van het bloed- en urineonderzoek dat voorafgaand aan de behandeling werd verricht. Als bij u het risico op herhaling klein is, dan zijn algemene veranderingen in uw levensstijl genoeg om het risico op de vorming van nog een steen te doen afnemen. Het volgende advies is voor volwassenen. Drink meer zorg ervoor dat u elke dag 2,5 tot 3 liter drinkt verdeel dit over de hele dag kies voor ph-neutrale dranken zoals water of melk controleer hoeveel u plast. Dit zou elke dag 2 tot 2,5 liter moeten zijn controleer de kleur van uw urine: deze moet licht zijn drink nog meer als u in een warm klimaat leeft of als u veel aan lichaamsbeweging doet. Dit helpt bij het compenseren van uw vochtverlies Pas uw voeding aan Afhankelijk van uw individuele situatie kan uw arts u aanraden om uw voeding aan te passen. Het is belangrijk dat u dit eerst met de arts bespreekt. zorg voor een evenwichtig en gevarieerd dieet eet veel groente, vezels en fruit (met name citrusfruit) probeer meer voedsel met weinig oxalaat te eten, zoals eieren, linzen, witte rijst, geschilde appels, druiven, bloemkool, pompoen, enz. zorg ervoor dat uw voeding voldoende calcium bevat (ongeveer 1000 milligram per dag). Wees echter voorzichtig met calciumsupplementen en vraag uw arts of verpleegkundige om advies eet minder zout (niet meer dan 3 tot 5 gram per dag) eet niet te veel dierlijke eiwitten, eet met name geen vlees van jonge dieren. Eet in plaats daarvan meer planteneiwitten, die bijvoorbeeld te vinden zijn in avocado s, bloemkool of erwten zorg voor een gezond gewicht (uw BMI (Body Mass Index) zou moeten liggen tussen kg/ m 2 ) Gezonde gewoonten Voor een gezonde levensstijl kiezen is altijd een goed idee. probeer twee of drie keer per week te sporten voorkom stress Metabole evaluatie Als u een groot risico hebt op de vorming van meer stenen, dan worden bij u extra tests gedaan voor een metabole evaluatie. Dit is een reeks bloed- en urineonderzoeken. Aan de hand daarvan kan worden bepaald welke aanvullende behandeling u mogelijk nodig hebt. Afhankelijk van de testuitslagen worden er mogelijk geneesmiddelen aan u voorgeschreven. Over het algemeen veroorzaakt dit geneesmiddel weinig tot geen bijwerkingen. Daarnaast kan het nuttig zijn om veranderingen in uw levensstijl aan te brengen. Uw arts bespreekt uw individuele situatie en uw behandelmogelijkheden met u. Pagina 6 / 8

7 Woordenlijst Anesthesie (volledig of plaatselijk) Blaas Voorafgaand aan een procedure krijgt u een geneesmiddel dat ervoor zorgt dat u geen pijn voelt. Als u onder algehele anesthesie (narcose) wordt geholpen, dan bent u buiten bewustzijn en merkt u niet wat er met u gebeurt. Als u onder plaatselijke verdoving wordt geholpen, dan voelt u geen pijn in dat deel van uw lichaam waarin de procedure plaatsvindt. Na de procedure verdwijnt de verdoving langzaam. Orgaan dat de urine die door de nieren wordt geproduceerd opvangt (zie ook Nieren). Beeldtechniek waarbij een reeks röntgenfoto s van uw lichaam wordt gemaakt. Zie. Endoscoop Nieren Nierkoliek MET (Medical Expulsive Therapy) Oxalaat Urethra Urineleider Urinewegen Urolithiase Uroloog Een buisvormig instrument waarmee de binnenkant van het lichaam kan worden onderzocht. Dit instrument is wel of niet buigzaam. urine produceren. Ernstige pijn in de zij, de lendenen, de liezen of de dijen die wordt veroorzaakt door een steen die de normale urinestroom blokkeert. Medicatie waarmee het op natuurlijke wijze uitplassen van stenen makkelijker en minder pijnlijk is. Een stof die in veel soorten voedsel voorkomt. Mogelijk bestaat er een verband tussen deze stof en de vorming van nier- of urineleiderstenen. Beeldvormingstechniek die gebruik maakt van geluidstrillingen met een hoge frequentie om een beeld samen te stellen van de binnenkant van het lichaam. De urinebuis (plasbuis) waardoor urine vanuit de blaas het lichaam kan verlaten. Een van de twee buizen waardoor de urine van de nieren naar de blaas stroomt. Het orgaansysteem dat urine aanmaakt en door en uit het lichaam vervoert. Dit systeem bestaat uit twee nieren, twee urineleiders, de blaas en de urinebuis. Bij mannen en vrouwen zijn de urinewegen hetzelfde, alleen hebben mannen een langere urinebuis. Steenziekte van de urinewegen. Een arts die is gespecialiseerd in de gezondheid en ziekten van de urinewegen en de geslachtsorganen. Pagina 7 / 8

8 Deze informatie werd in juni 2012 voor het laatst bijgewerkt. situatie, neem dan contact op met uw arts of een andere medische beroepskracht. Deze informatie werd samengesteld door de European Association of Urology (EAU) in samenwerking met de EAU-sectie van Urolithiasis (EULIS), de Urolithiasis-sectie van de Young Academic Urologists Group van de EAU en de European Association of Urology Nurses (EAUN). De inhoud van deze folder is in overeenstemming met de EAU klinische richtlijnen (EAU Guidelines). Bijdragen werden geleverd door: Dr. Thorsten Bach Hamburg, Duitsland Dr. Murat Binbay Istanbul, Turkije Ms. Nicola Dickens Londen, Verenigd Koninkrijk Ms. Bente Thoft Jensen Århus, Denemarken Mr. André Mendes Castelo Branco, Portugal Dr. Francesco Sanguedolce Barcelona, Spanje Dr. Christian Türk Wenen, Oostenrijk Pagina 8 / 8