De huiver van Leviticus

Transcriptie

1 Drs. Jan Noordam De huiver van Leviticus Ethiek en pastoraat rond homofilie en homoseksualiteit

2 2

3 Woorden voorin Dit boek gaat over een gevoelig en controversieel onderwerp: homofilie/ homoseksualiteit. Het gaat dan ook over mensen met hun diepste gevoelens. Over mensen, óók binnen de kerken en de plaatselijk gemeenten, met hun nood en worsteling waarom ze zelf niet gevraagd hebben. Er is binnen de gemeente op dit terrein met recht sprake van 'verwarring en herkenning', zoals de titel van een hervormd rapport over homofiele gemeenteleden al onder woorden bracht. De huiver van Leviticus wil een ethische en pastorale doordenking van homofilie en homoseksualiteit zijn. Aanleiding hiertoe is de slepende discussie en commotie rond de Homo-moties op de Hervormde Synode, inmiddels ook al weer enkele jaren beleden. Deze weinig verheffende gang van zaken was voor mij aan het eind van mijn kerkelijke opleiding vanwege de Hervormde Kerk, aan de Faculteit der Godgeleerdheid van de Universiteit Utrecht, aanleiding om me intensief te verdiepen in de ethische vragen rondom homoseksualiteit en het pastoraat aan homofielen. Ik ben de kerkelijke hoogleraren prof.dr. E. Schroten (Christelijke Ethiek) en prof.dr. M. J.G. van der Velden (Praktische Theologie) dankbaar voor hun kritische en opbouwende begeleiding en wil hen bij de verschijning van dit boek nogmaals hartelijk bedanken. Een zelfde dankwoord is hier ook op zijn plaats aan het adres van de predikanten, hulpverleners en anderen, met wie ik gesprekken voerde over het pastoraat aan homofielen. Het heeft mijzelf ook erg geholpen bij mijn eigen ontmoetingen en pastorale gesprekken met homofielen. Ik dank hen ook hartelijk voor hun toestemming om de informatie verstrekt tijdens onze gesprekken in deze publikatie mee te nemen en te verwerken. Zonder hun medewerking was deze uitgave niet geworden, zoals hij is. Dit boek is verdeeld in een ethisch en een pastoraal gedeelte. Het is geschreven vanuit een persoonlijke betrokkenheid op het onderhavige onderwerp en wil een ieder die met homofielen te maken heeft een handreiking geven. We zien het dan ook graag in handen van predikanten, ouderlingen, jeugdwerkleiders, maar ook van betrokken gemeenteleden en zeker familieleden van homofielen. In dit boek ga ik verschillende keren in op de gevolgen van de hervormde synodebesluiten. Onder andere omdat de discussie binnen de Hervormde Kerk mede aanleiding was tot dit boek. Ik hoop niet dat dit storend overkomt voor niet-hervormde lezers. Bovendien kent elke kerk zijn eigen worsteling met deze problematiek en zijn bepaalde zaken en gevoeligheden ook voor andere kerkverbanden herkenbaar. De titel ten slotte, heb ik ontleend aan een uitspraak van dr. S.J. Ridderbos: 'Wie homoseksuele relaties goedkeurt, zal door de huiver van Leviticus moeten zijn heengegaan'. Met de huiver van Leviticus doelde hij op de betekenis van de teksten uit dit bijbelboek met betrekking tot homoseksualiteit. Nieuwerkerk aan den IJssel, maart Jan Noordam. 3

4 Verantwoording bij de verschijning van dit e-book op internet Tussen de verschijning van het boek De huiver van Leviticus bij uitgeverij Boekencentrum te Zoetermeer in 1994 en het on-line beschikbaar komen van dit e- book op internet zit 16 jaar. In die jaren hebben de ontwikkelingen rond homoseksualiteit in de kerken en met name daarbuiten niet stilgestaan. Integendeel! Onze regering heeft de bespreekbaarheid van het onderwerp homoseksualiteit zelfs tot speerpunt van haar beleid gemaakt. Ik stond dan ook voor de vraag of De huiver van Leviticus aangevuld of zelfs volledig herzien moest worden. Voor dat laatste ontbreekt mij helaas de benodigde tijd in mijn drukke werkzaamheden als predikant binnen twee kerkelijke gemeenschappen. Uiteindelijk heb ik er voor gekozen om de oorspronkelijke uitgave van De huiver van Leviticus intact te laten en zo on-line te plaatsen. Zelfs de spelling heb ik niet aangepast. Er staat in de tekst dus nog kerkeraad in plaats van kerkenraad. Mijn belangrijkste overweging daarbij is dat het immers niet gaat om de poppetjes (de woordvoerders van de verschillende visies op homoseksualiteit aan het eind van de 20 e eeuw), maar om de inhoudelijke bespreking van het onderwerp homoseksualiteit en de pastorale benadering van de homoseksuele broeders en zusters. Dan moet ik toch eerlijk zeggen dat er geen wezenlijke nieuwe argumenten bijgekomen zijn in die anderhalve decennia. De argumentatie van toen is ook vandaag nog hoogst actueel. Daarom meng ik mij graag na zoveel jaar opnieuw weer in dit gesprek. Juist daar waar het gaat om het welzijn en het geestelijk heil van onze homofiele medemensen. Wie wil reageren op de inhoud van dit e-book nodig ik daartoe graag uit. Reacties zijn hartelijk welkom via de noordam@solcon.nl Drachten, augustus Jan Noordam. 4

5 Inhoud Woorden voorin 3 Verantwoording bij de verschijning van dit e-book op internet 4 1. Inleiding 7 a. Een verschuiving van de visie op homoseksualiteit 7 b. Discussie en besluitvorming binnen de kerken 7 c. Waarom zo'n 'netelig' vraagstuk? 9 d. Relatie ethiek-pastoraat 10 Deel 1 Ethische bezinning Internationale discussie over homoseksualiteit binnen de kerken 13 a. Rooms-Katholieke Kerk 13 b. Anglicaanse Kerk 14 c. Europese kerken 15 d. Amerikaanse kerken Huidige Nederlandse visies op homoseksualiteit 18 a. Prof.dr. J. Douma 18 b. Prof.dr. P.O. van Gennep 21 c. Ds. Jan van Veen 25 d. Dr. Pim Pronk De Bijbel over homoseksualiteit 33 a. De 'overbekende' bijbelgedeelten nader bekeken 33 b. Homofilie in het licht van de schepping van man en vrouw 38 c. Vriendschap en relaties in bijbels perspectief 40 d. Homofilie als 'geaardheid' 41 e. Het Schriftberoep in de ethiek 42 f. Conclusies 45 Deel 2 Pastorale toespitsing Het ontstaan van homofilie 48 a. Theorieën over het ontstaan van homofilie 48 b. Psycho-sociale factoren bij homofilie 51 c. 'Variant' of 'gebrokenheid'? Pastorale hulp aan homofielen 58 a. Van anonimiteit naar meer openheid 58 b. De houding van de pastor 59 c. 'Coming out' 61 d. Aanvaarding en zelfacceptatie 64 e. Leven uit de genade 66 f. Zoeken naar verandering? 68 g. Alleen verder...? Seksuele relatie 'in-liefde-en-trouw', een mogelijkheid? 72 5

6 8. De homofiel en de christelijke gemeente 80 a. Van onbespreekbaarheid naar meer openheid 80 b. De pastor voorop c. Homofilie als onderwerp in kerkewerk 82 d. Vragen rond de kerkelijke tucht Stellingname 87 Noten 90 Geraadpleegde literatuur 91 6

7 1. Inleiding a. Een verschuiving van de visie op homoseksualiteit Er is de laatste decennia veel geschreven over het onderwerp homofilie en homoseksualiteit. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat het aantal publikaties, dat over dit onderwerp verschijnt, nog steeds groeit. Die groeiende belangstelling is natuurlijk heel goed te verklaren. Tot een halve eeuw geleden was homofilie een 'vies' woord, waarover eigenlijk niet gesproken mocht worden, laat staan dat er publiekelijk over geschreven werd. Zelfs iemand van wie men maar het vermoeden had dat hij of zij homofiel was, was zijn of haar leven letterlijk niet zeker. Door de eeuwen heen zijn er mensen om hun 'anders zijn' op vaak gruwelijke wijze omgebracht. Zelfs in de jaren dertig en veertig van deze eeuw gebeurde dat nog in de concentratiekampen van Hitler-Duitsland. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog is er heel geleidelijk een andere kijk gekomen op homoseksualiteit, mede onder invloed van de seksuele revolutie in de jaren zestig en zeventig. De seksuele revolutie heeft niet alleen meer openheid gebracht ten aanzien van het spreken over seksualiteit en de beleving ervan, maar bracht ook een vrijere moraal. Oude normen en waarden op seksueel gebied werden losgelaten en nieuwe deden opgeld. Voor het eerst komen mensen voor hun homofiele gevoelens uit en vragen in veel gevallen ook om acceptatie van hun homoseksuele leefwijze door hun omgeving. In die achter ons liggende dertig à veertig jaar is er veel veranderd als het gaat om de visie op en de acceptatie van homofilie en homoseksualiteit. b. Discussie en besluitvorming binnen de kerken Deze verandering is ook aan de deuren van de kerken niet voorbijgegaan. Werd homoseksualiteit altijd op grond van de Schrift en de leer der kerk duidelijk afgewezen en als zonde gezien, nu vragen ook praktizerende homoseksuelen binnen de kerken om ruimte. Dat vraagt om een duidelijke doordenking vanuit de Schrift. Zonder hier volledig te willen zijn, noem ik enkele studies en geschriften die de laatste vijfentwintig jaar binnen de kerken van reformatorische signatuur over het onderwerp homofilie zijn geschreven. Ik denk dan allereerst aan het rapport Over mensen die homofiel zijn van de Gereformeerde Kerken in Nederland (1973). Dit rapport, aangeboden aan en aanvaard door de Generale Synode van Dordrecht in 1971 en 1972, bevat gegevens over homofilie vanuit pastoraat en psychiatrie, een overzicht van oud- en nieuwtestamentische gegevens en ethisch-hermeneutische overwegingen. De vraag of er een 'evangelische evidentie' van een 'nee' tegen een homofiele beleving is, wordt in dit synodale rapport niet meer met 'ja' beantwoord. Tien jaar later verschijnt het Rapport over gebruik van Schriftgegevens bij vragen rondom Homofilie, geschreven door de deputaten Kerk en Theologie van de Gereformeerde Kerken en aangeboden aan de Generale Synode van Bentheim in Ook al komt men hierin op grond van de exegese tot de duidelijke uitspraak dat de Bijbel homoseksuele handelingen veroordeeld, toch tekenen zich in de aanbevelingen van de deputaten vier nuanceringen af. Deze lopen uiteen van: 'De Bijbel staat homofiele vriendschap inclusief beleving van de sexualiteit niet toe en dus kan pastoraal gezien samenleven van homofielen slechts gezien worden als een 7

8 noodoplossing', tot: 'Het begrip homofilie zoals wij dat tegenwoordig hanteren komt in de Bijbel niet voor. (...) De kerk kan zich niet meer permitteren te zwijgen over de toelaatbaarheid van datgene waarover de Bijbel zich niet uitspreekt: homofiele relaties in-liefde-en-trouw... (...) Van zulke relaties zal de kerk moeten uitspreken dat deze naar haar beste weten geoorloofd zijn.' De Gereformeerde Kerken lopen met deze uitspraken duidelijk voor op de Nederlandse Hervormde Kerk. In 1972 bespreekt de Generale Synode van de Nederlandse Hervormde Kerk in haar juni-vergadering twee rapporten over 'Seksualiteit en nieuwe moraal'. De commissie, die door het moderamen van de synode in 1967 was ingesteld met de opdracht een rapport te schrijven ter bezinning op de vragen rond seksualiteit en nieuwe moraal, heeft een meerderheids- en een minderheidsrapport op tafel gelegd. Markant genoeg wordt het minderheidsrapport door de synode aanvaard en wordt het meerderheidsrapport afgewezen omdat het een te tolerante visie op seksualiteit heeft. Het meerderheidsrapport aanvaardt de gelijkwaardigheid van homoseksuelen en heteroseksuelen, bepleit de aanvaarding van homoseksuelen en vindt dat de homoseksueel ook seksueel moet kunnen leven naar zijn 'geaardheid'. Het minderheidsrapport maakt duidelijk verschil tussen heteroseksualiteit en homoseksualiteit. Homoseksualiteit wordt als 'afwijking' gezien. Deze 'afwijking' wordt niet alleen biologisch, maar vooral ook theologisch geduid: 'Het is namelijk bijbelse verkondiging dat God de Schepper de mens geschapen heeft naar zijn beeld, als man en vrouw, op elkaar betrokken...'. Verder wordt er nadrukkelijk op gewezen dat in de bijbelse afwijzing van homoseksuele contacten niet alleen de heidense godsdienstige homoseksuele praktijken worden veroordeeld, maar ook de homoseksualiteit zelf. Dit aangenomen minderheidsrapport wordt vervolgens door de synode onder de titel Liefde en sexualiteit (1972) als pastorale handreiking uitgegeven. In haar juni-vergadering van 1983 behandelt de hervormde synode het rapport Verwarring en Herkenning, met als ondertitel: Een gespreksnota over gemeente en homoseksualiteit (1984). Dit rapport, geschreven door een breed samengestelde commissie in opdracht van het moderamen, gaat een jaar later als een handreiking voor het gesprek over homofilie binnen de plaatselijke gemeenten de kerk in. In dit boekje worden verschillende Schriftvisies en visies op homoseksualiteit naast elkaar gezet. Na de uitsluiting in 1987 van twee praktizerende homoseksuelen van deelname aan de viering van het Heilig Avondmaal door de kerkeraad van de Schotse gemeente in Rotterdam, die deel uitmaakt van de Hervormde Kerk, spreekt de synode uit 'het in hoge mate wenselijk te achten dat de verdere bezinning op de homoseksualiteit en de bijbelse beoordeling daarvan met voortvarendheid ter hand wordt genomen'. In datzelfde jaar wordt door het moderamen een nieuwe commissie samengesteld om een vervolgrapport te schrijven op Verwarring en herkenning. Dit nieuwe rapport komt op de synodevergadering van juni 1989 aan de orde. Na een felle en bewogen discussie neemt de synode een motie aan die op één belangrijk punt afwijkt van, en aanmerkelijk verder gaat dan, het voorstel van de commissie. De commissie stelt voor met betrekking tot tuchtmaatregelen vanwege homoseksuele geaardheid en leefwijze uitdrukkelijk de kerkeraden op te roepen tot terughoudendheid. Met een krappe meerderheid van 29 tegen 23 stemmen, spreekt de synode daarentegen uit zulke tuchtmaatregelen als vormen van 'machtsmisbruik' te beschouwen en 'derhalve' van de hand te wijzen. De commotie die dit synodebesluit binnen de Hervormde Kerk teweeg brengt en de bezwaarschriften die tegen deze synode-uitspraak worden ingebracht, brengen de synode er toe deze 8

9 zaak op de volgende synode in november 1989 opnieuw aan de orde te stellen. De synode spreekt dan (unaniem!) uit, 'het besluit van 16 juni 1989 te verstaan als een appèl aan de tot het houden van het opzicht bevoegde instanties om geen maatregelen van kerkelijke tucht te nemen tegen homoseksuele gemeenteleden vanwege hun homoseksualiteit'. Wel vraagt het besluit van de gemeenten die 'aan deze oproep in gemoede geen gehoor kunnen geven, dat zij zich, desgevraagd voor de Commissie voor het Opzicht, rekenschap geven van de bijbelse en pastorale overwegingen waardoor zij zich bij hun tuchtoefening (hebben) laten leiden. Dit door de synode besproken vervolgrapport, de gevoerde discussies en de besluitvormingen op de synodevergaderingen van juni 1989 en november 1989 zijn na te lezen in de door de Generale Synode aangeboden 'handreiking' voor het gesprek in de gemeente. Homoseksualiteit, rapport, discussie, besluitvorming (1991). Binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken dient in 1983 op de Generale Synode van Rotterdam een instructie van de particuliere synode van het Oosten, waarin de Generale Synode gevraagd wordt om een uitspraak te doen met betrekking tot pastorale leiding inzake homofilie en homoseksualiteit. De instructie wordt door de Generale Synode niet in behandeling genomen, onder andere omdat zij van oordeel is dat de instructie niet voldoende onderbouwd is. Wel vraagt de Generale Synode de particuliere synode van het Oosten deze zaak opnieuw in behandeling te nemen. Laatstgenoemde stelt nu een 'Commissie Pastoraat met betrekking tot homofiele gemeenteleden' in. Deze commissie brengt in 1985 rapport uit aan de particuliere synode, die het op haar beurt weer doorstuurt naar de Generale Synode. De Generale Synode van 's-gravenhage in 1986 bespreekt het studierapport en stelt het vervolgens beschikbaar als een pastorale handreiking aan kerkeraden en kerkleden.[1] Het Bijbelse 'nee' tegen de homoseksuele levenswijze houdt, volgens het rapport, een dringend advies in tot onthouding van homoseksuele praktijken. 'Dat op zich is niet een aanval op het mens-zijn van homofiele leden van de gemeente', aldus de commissie. Met het oog op het pastoraat stelt het rapport: 'In de intensieve pastorale arbeid met betrekking tot homofielen dient de kerk zeker uit te gaan van en te wijzen op de bevrijdende kracht, die er ligt in het volbrachte werk van Christus en waarvan de uitwerking ook in deze gebroken bedeling stellig ingewacht mag worden'. Het rapport wordt afgesloten met: 'Het behoort tot de taak van de kerk deze leden in een liefdevol aanvaarden van elkaar op de weg des Heeren en in een steunen van elkaar in de strijd van het leven, ten volle te doen delen in de gemeenschap der heiligen'. c. Waarom zo'n 'netelig' vraagstuk? De vraag komt op waarom bij zo'n onderwerp als homofilie-homoseksualiteit zo fel, soms zelfs furieus gereageerd wordt. En dan fel aan beide zijden: aan de kant van hen, die homoseksualiteit als zonde zien en daarom de homoseksuele praxis afwijzen, en aan de kant van hen, die homoseksualiteit zien als een variant binnen de seksualiteit en daarom met de beleving ervan ook geen moeite hebben. Homofilie is weleens 'een netelig vraagstuk' genoemd.[2] Mijns inziens terecht. We hebben hier inderdaad te maken met een moeilijke problematiek. Daarom is het ook zo erg dat de standpunten zo kunnen verharden, dat er niet meer op een voorzichtige wijze met deze zaak wordt omgesprongen. Voorzichtigheid en behoedzaamheid zijn hier geboden. Het gaat hier om twee existentiële 'zaken': het verstaan van de Schrift op dit punt (de vraag van de hermeneutiek en de ethiek) en 9

10 het serieus nemen van de mens in zijn 'anders zijn' (de vraag van het pastoraat!). Die beide aspecten moeten we als christenen hoogst sérieus nemen. Heel belangrijk is het ook om erop bedacht te zijn dat andere factoren het gesprek al bij voorbaat kunnen bemoeilijken. Ik denk bijvoorbeeld aan homofobie: angst voor en afkeer van homofilie, omdat de gedachte aan (uitingen van) homofiele mensen al afkeer opwekt. Of omdat mensen gewoon moeite hebben om over (hun eigen) seksualiteit te praten. Dit kan bij voorbaat al een geëmotioneerde reactie geven. Een emotionele reactie kan ook komen van de kant van praktizerende homoseksuelen. Zij kunnen zich bij een kritische opmerking over homoseksualiteit - al dan niet gegrond op de Bijbel - al direct persoonlijk gekwetst en gediscrimineerd voelen. Een soortgelijke reactie kan er ook komen van de kant van hen die een familielid of een vriend(in) hebben die homoseksueel is. Wat maakt homofilie kort gezegd tot een 'netelig vraagstuk'? Het feit dat het aan de ene kant gaat om het verstaan van het Woord van God en aan de andere kant om mensen met hun homofiele gevoelens! d. Relatie ethiek-pastoraat Zoals elk deugdelijk bouwwerk heeft het pastoraat een goed fundament nodig. Het vraagt om een goede basis, om duidelijke uitgangspunten. Daarom is voor mij de relatie ethiek-pastoraat evident. Zonder die relatie met ethiek is er geen sprake van pastoraat. Pastoraat dat geen goede uitgangspunten heeft, heeft geen basis en is dus op drijfzand gebouwd. Het is dan ook de aanduiding 'pastoraat' onwaardig. Het woord pastoraat is afgeleid van pastor, herder. Herder zijn, zielzorger zijn, is een verantwoordelijk werk. Het is omgaan met mensen. Mensen die aan de zorg van de pastor zijn toevertrouwd door de Grote Pastor, Jezus Christus, de Goede Herder der schapen, zelf. Het is ten diepste niet het werk van de pastor zelf, het is werk in opdracht van de Grote Herder. De pastor kan mensen dan ook niet zo maar 'ergens mee naar toenemen'. Het is een leiden op de weg, op Gods weg! Uitgangspunt bij het pastoraat is dan ook het Woord van God, de Bijbel. Dat is het enige deugdelijke kompas, waarop een pastor te varen heeft. Voor de doordenking van die uitgangspunten voor het pastoraat is de christelijke ethiek dan ook van essentieel belang. Met W.H. Velema omschrijf ik christelijke ethiek als: 'De wetenschappelijke bezinning op het door de geboden van God genormeerde handelen van de mens als beelddrager van God in zijn relatie tot God en zijn naaste' (Velema, p. 17). Van harte stem ik in met Don S. Browning, die in zijn boek Religieus Ethics and Pastoral Care stelt, dat een predikant die zich met pastorale zorg bezighoudt zelf goed thuis moet zijn in de christelijke ethiek en inzicht moet hebben in de verschillende ethische denkwijzen (Browning, p. 10). Ik vind het alleen jammer dat Browning, die verderop in zijn boek ervoor pleit dat in een pluralistische samenleving de praktische religieuze ethiek 'kritisch' en 'filosofisch' moet zijn, zelf zo kritiekloos wil aansluiten bij de diepte-psychologie, die verbonden is met namen als Freud, Jung, Rogers, Sullivan en Erikson (Browning, p ). Natuurlijk is kennis van de moderne psychologie nodig en kan dat de pastor in zijn werk van pas komen. Alleen psychologie, sociologie en aanverwante wetenschappen zijn in het pastoraat hulpwetenschappen. Het zijn slechts hulpmiddelen. Bovendien kunnen deze seculiere wetenschappen niet zo maar klakkeloos geïntegreerd worden. Christelijke counseling, wat het pastoraat toch wil zijn, is theocentrisch gericht en heeft de Bijbel als kenbron van goddelijke openbaring. Seculiere counseling, waaronder psychologie, daarentegen is antropocentrisch gericht en heeft de natuur of/en de 10

11 menselijke rede als kenbron. Om aspecten uit de seculiere psychologie en psychotherapie te integreren in het pastoraat is een louteringsproces nodig (Barret en De Vriese, p , 36-38). Dit beeld is ontleend aan de wijze waarop ruwe grondstoffen gezuiverd worden van onzuivere bestanddelen om uiteindelijk alleen de edelen metalen over te houden. Positieve en bruikbare elementen in de psychologie moeten 'door de smeltkroes' om gezuiverd te worden van hun onbijbelse en nietchristelijke denkkaders om zó bruikbaar gemaakt te worden voor het bijbels pastoraat. Als dit niet op de juiste wijze gebeurt, gaan bijbelse en onbijbelse elementen door elkaar heen lopen en ontstaat een mengelmoes van verschillende gedachtengangen. Er ontstaat dan een vorm van pastoraat dat misschien nog wel het etiket 'christelijk' draagt, maar een in wezen slecht fundament heeft, omdat een (h)echte, stevige basis ontbreekt. Een echte luisterhouding naar wat de Schrift, het normatieve en gezaghebbende Woord van God, ons te zeggen heeft is dan ook hard nodig. Dat is ons uitgangspunt. Waar dit niet gebeurt, heeft niet het Woord van God het (eerste en) laatste woord, maar de zich autonoom wanende mens. 11

12 Deel 1 Ethische bezinning 12

13 2. Internationale discussie over homoseksualiteit binnen de kerken De hele kerkelijke discussie over homofilie en homoseksualiteit is natuurlijk niet iets wat zich alleen maar in ons kleine landje met zijn vele kerk(genootschapp)en afspeelt of iets wat typisch 'Hollands' zou zijn. Voordat ik de huidige Nederlandse visies op homofilie en homoseksualiteit aan een bespreking en kritische beoordeling onderwerp, eerst een kort overzicht van de houdingen en ontwikkelingen ten aanzien van dit 'netelige' vraagstuk in de verschillende grote kerken verspreid over onze wereldbol. a. Rooms-Katholieke Kerk Allereerst de oudste, grootste en meest verspreide kerk: de Rooms-Katholieke Kerk. De officiële leer van de Rooms-Katholieke Kerk heeft de seksualiteit altijd heel duidelijk geplaatst in het kader van de liefde en de voortplanting (Coleman, p , ). Anders gezegd: seksualiteit heeft alleen binnen het huwelijk een plaats en is gericht op het-kinderen-krijgen. Deze al eeuwen oude gedachtengang, gebaseerd op de natuurwet, vinden we ook weer terug in een van de officiële documenten van het Tweede Vaticaans Concilie, Gaudium et Spes uit De twee jaar later verschenen encycliek van paus Paulus VI, Humanae Vitae, is daarvan weer een nadere uitwerking. Hoewel in beide officiële geschriften met geen woord over homofilie of homoseksualiteit wordt gesproken, is de visie daarop niet voor tweeërlei uitleg vatbaar: seksualiteit hoort alleen thuis in het huwelijk. In de Verklaring over seksuele ethiek, in 1975 uitgegeven door de Congregatie voor de Geloofsleer, spreekt het Vaticaan zijn bezorgdheid uit over het verval van de seksuele moraal en de toename van de ongebreidelde seks. In deze verklaring wordt homoseksualiteit bestempeld als 'immoreel' gedrag. In de laatste pauselijke encycliek Veritatis Splendor, verschenen in oktober 1993, wordt deze visie op homoseksualiteit herhaald en opnieuw onderstreept. Een ander geluid binnen de Rooms-Katholieke Kerk wordt gehoord in Amerika. In 1972 wordt een commissie in het leven geroepen die voor de Catholic Theological Society of America aan een rapport over homoseksualiteit gaat werken. Het rapport wordt in 1976 aangenomen en in 1977 gepubliceerd. Volgens het rapport omvat seksualiteit meer dan geslachtsgemeenschap en zijn de bedoelingen van seksualiteit - creativiteit en eenwording - breder dan biologische voortplanting en lichamelijke vereniging. De commissie houdt er dus duidelijk een modernere visie over homoseksualiteit op na dan Rome. Ook homoseksuelen hebben recht op liefde, intimiteit en vriendschap. Hoewel het rapport stelt dat een homoseksuele relatie van liefde en trouw niet gelijk gesteld kan worden aan het sacramentele huwelijk, kan over zo'n verbintenis wel een 'zegen' gevraagd worden. In Nederland verschijnt in 1979 de nota Homofielen in de samenleving, uitgegeven door de Katholieke Raad voor Kerk en Samenleving. Ook hier een ander geluid dan de officiële leer. Gesteld wordt dat het contra naturam ('tegen de natuur') inzake homoseksualiteit niet opgaat. Homoseksueel gedrag kan wel eens heel 'natuurlijk' gedrag zijn als het gaat om mensen met een homoseksuele aanleg. Als het om de Rooms-Katholieke Kerk gaat is er één aspect dat in dit verband beslist niet onvermeld mag blijven en dat is het verplichte celibaat bij de geestelijkheid. Het is duidelijk dat bij rooms-katholieke jongens die zich niet tot 13

14 vrouwen aangetrokken voelen en daarom van zichzelf weten dat het huwelijk voor hen niet tot de mogelijkheden behoort, de gedachte aan het priesterambt kan opkomen, indien dit aan hun levensideaal beantwoordt. De Franse seksuoloog Marcel Eek stelt dat door deze impasse in het gevoelsleven van jongens zeer reële roepingen bevorderd kunnen worden (Eek, 1969). Dat er in zo'n uitgesproken mannenwereld als de rooms-katholieke geestelijkheid homoseksualiteit voorkomt, is bekend, maar dat de cijfers hieromtrent hoog liggen - en dat juist daar waar de officiële visie op homoseksualiteit zeer afwijzend is - is heel opmerkelijk te noemen. Ik herinner me de cijfers van een onderzoek onder rooms-katholieke geestelijken in Amerika, bekendgemaakt in een uitzending van 'Kruispunt-TV, de kerkelijke actualiteitenrubriek van KRO/RKK. Het gaat daarbij om een behoorlijk percentage van rooms-katholieke geestelijken met een homoseksuele oriëntatie! Ook in Nederland zijn er geestelijken die duidelijk voor hun homoseksuele geaardheid en leefwijze uitkomen. Sommigen van hen zijn ook actief in de Nederlandse homobeweging. De Amsterdamse historicus Harry Oosterhuis stelt in zijn proefschrift De smalle marges van de roomse moraal, waarop hij in 1992 aan de Universiteit van Amsterdam promoveerde tot doctor in de sociale wetenschappen, dat de gangbare opvatting dat rooms-katholieken uitsluitend een remmende invloed hebben gehad op de maatschappelijke aanvaarding van homoseksuelen éénzijdig is. Uitgangspunt voor Oosterhuis' onderzoek naar 'homoseksualiteit in katholiek Nederland ' vormt een groot aantal dossiers uit de periode van het Pastoraal Bureau in Amsterdam. Het feit dat dit bureau voor homosekuelen door een roomskatholieke organisatie voor geestelijke volksgezondheid werd opgericht, noemt Oosterhuis opmerkelijk. Uit de dossiers blijkt dat veel cliënten het moeilijk hadden 'door hun geloof en de afwijzende houding van de katholieke kerk'. Maar verrassender is, aldus Oosterhuis, 'de mate van tolerantie en welwillendheid waarvan de verslagen van paters en psychiaters blijk gaven. In veel gevallen spoorden zij de cliënten aan hun geaardheid te aanvaarden en stonden ze homoseksuele relaties, onder enig voorbehoud, toe.' Volgens Oosterhuis speelden de rooms-katholieken in de hervorming van de seksuele moraal een grotere rol dan liberalen, socialisten en gereformeerden. b. Anglicaanse Kerk In het boek Christian Attitudes to Homosexuality waarin Peter Coleman de visies van de verschillende grote kerken op homoseksualiteit bespreekt, beschrijft hij enkele anglicaanse stemmen die in de afgelopen decennia in deze grote Engelse kerk geklonken hebben (Coleman, p , ). Als eerste noemt hij Lindsey Dewar, vicar in Much Hadham. Deze meent dat het mogelijk is om vast te houden aan de christelijke traditie, die op grond van de Bijbel de homoseksuele praxis als 'zondig' en 'onterend' afwijst, en tegelijkertijd te ontkennen dat diezelfde praxis, in 't algemeen, als 'misdadig' moet worden bestempeld. De canon van Canterbury, H. Waddams, gaat verder en stelt in zijn New Introduction to Moral Theology dat in de ene betekenis van het woord homoseksualiteit wel 'onnatuurlijk' is en in de andere niet. Voor iemand die als homofiel geboren is, is homoseksualiteit 'natuurlijk' en niet 'tegennatuurlijk'. 'Tegennatuurlijk' is de homoseksuele praxis wel voor degene die geen homofiele geaardheid heeft. In 1979 verschijnt een rapport getiteld Homosexual Relationships: a contribution to discussion, voorbereid door een werkgroep ingesteld door de Church of England 14

15 General Synod Board for Social Responsibility. Deze werkgroep is in 1974 ingesteld na een verzoek afkomstig van een conferentie van de leiders van de Anglican Theological Colleges in Engeland 'dat er een studie gemaakt moest worden van de theologische, sociale, pastorale en rechtskundige aspecten van homoseksualiteit'. In de tijd dat dit verzoek wordt gedaan was de Gay Liberation Movement (Engelse homo-beweging) nogal aktief aan de universiteiten en was haar invloed ook duidelijk merkbaar op de theologische colleges. De bijbelse verantwoording in het rapport heeft een sterk Schriftkritische teneur. Het 'verhaal' over de verwoesting van Sodom is een legende, een volksverhaal en geen historie. Bovendien gaat het daarin niet over de zonde van de homoseksualiteit, maar over de weigering van gastvrijheid jegens goddelijke bezoekers. De geboden in het boek Leviticus moeten worden geplaatst in het licht van het familieverband waarin men in oud-israël leefde. Paulus' argumentatie in de brief aan de Romeinen moet gezien worden in het licht van de oudtestamentische leer van de schepping van man en vrouw en als een Joodse reactie tegen de Griekse heidenwereld. Paulus houdt zich in de eerste plaats bezig met de zondige staat van de wereld buiten de kerk in duidelijk onderscheid van het volk van God. De tweede helft van het hoofdstuk over de Schriftgegevens gaat over het probleem van de interpretatie van deze Schriftgegevens, de culturele relevantie van deze gegevens, de relatie - beter gezegd: het verschil - tussen Oude Testament en Nieuwe Testament, en het gezag van God over de natuurlijke wereld, die Hij geschapen heeft. Verder in dit rapport aandacht voor de theologische en ethische vragen rond homoseksualiteit, de sociale implicaties en de pastorale zorg. Eind 1991 presenteren de bisschoppen van de Anglicaanse Kerk een rapport, waaruit blijkt dat zij de opvatting verwerpen dat een homoseksuele relatie gelijkwaardig is aan een heteroseksuele relatie. Wel erkennen zij de integriteit van homoseksuelen die 'in oprechte liefde en trouw' leven. Worden op deze manier relatievormen tussen leken van hetzelfde geslacht 'getolereerd', voor priesters is zo'n relatie verboden. Van een priester wordt niet alleen verwacht dat hij het Evangelie predikt, maar ook dat hij het voorleeft. De bisschoppen menen dan ook dat een priester die met een andere man samenleeft het voor veel mensen moeilijk maakt vertrouwen in hem als ambtsdrager te hebben. c. Europese kerken Als we naar het Europese continent gaan met zijn vele kerken lijkt het mij het beste de na-oorlogse theologen Barth en Thielicke te bespreken, omdat zij met hun visie op homoseksualiteit een belangrijke invloed op de Europese kerken hebben (gehad). Karl Barth Barths visie op homoseksualiteit is overbekend, hoewel hij er toch niet veel overgeschreven heeft. In zijn Kirchliche Dogmatik (K.D.) behandelt hij het 'slechts' terloops, maar aan duidelijkheid laat het stuk niet te wensen over. Hij doet dat in deel III.4, paragraaf 54 over 'Freiheit in der Gemeinschaft', als hij in hoofdstuk 1 schrijft over 'Mann und Frau' (Barth, dl. III.4, p ). Man en vrouw zijn, van Gods wege, op elkaar aangewezen. Barth verzet zich tegen alles wat gaat in de richting van afzonderlijke mannen- of vrouwen gemeenschappen. Van mannen- en vrouwenorden, religieuze of seculiere mannen- en vrouwenkloosters moet hij niets hebben. Het tendeert naar het aanbrengen van een scheiding tussen mannen en vrouwen. In feite is dat ongehoorzaamheid aan Gods gebod. 'Al de eerste stappen in 15

16 deze richting kunnen namelijk symptomen van de 'Krankheit' van de zogenaamde homoseksualiteit zijn.' Homoseksualiteit is een - fysische, psychische, sociale - ziekte, een verschijnsel van perversie, van decadentie, van verval, die daar kan intreden, waar de mens de geldigheid van de goddelijke instelling van de man-vrouwverhouding volstrekt niet wil volgen. Barth verwijst in dit verband naar Romeinen 1 waar Paulus homoseksuele praktijken in verband brengt met afgoderij, verdraaiing van de waarheid van God en aanbidding en verering van het schepsel boven de Schepper. Hij ziet homoseksualiteit als 'een laatste consequentie' van de afval van God en daarom voor christenen als een 'onmogelijke mogelijkheid'. Barth is later wel milder geworden in zijn oordeel over homoseksualiteit. In een brief moet de 82-jarige Barth geschreven hebben 'nicht mehr ganz zufrieden' te zijn met zijn passage in de K.D. over homoseksualiteit. In een gesprek heeft de oude Barth eens gezegd: 'Ik wil niet dat iemand zich zal stoten aan de term inhumaniteit. Ik kan het niet anders zien, maar nu ik milder geworden ben, zal ik het woord vervangen door een problematisch mens-zijn.' Helmut Thielicke In zijn Theologische Ethik laat Helmut Thielicke een voor zijn tijd vrij tolerant standpunt over homoseksualiteit horen (Thielicke, p ). Aan de ene kant ziet hij homoseksualiteit als zonde. Ze is een verstoring van de scheppingsorde; zo heeft God de mens niet bedoeld. Aan de andere kant ziet hij, onder invloed van de nieuwe wetenschappelijke inzichten, homoseksualiteit ook als een onveranderbaar gegeven. Sinds de zondeval leven we in een gebroken wereld. Aan de mensen in deze gebroken wereld heeft God zijn verordeningen aangepast. Thielicke spreekt dan van de scheppingsorde als 'noodverordening' en 'compromis'. Ook al is homoseksueel geslachtsverkeer niet gelijkwaardig aan heteroseksueel verkeer, toch mag volgens hem de homoseksuele aanleg niet sterker afgekeurd worden dan iedere andere aanleg. Indien 'genezing' niet mogelijk is, moet dit niet als lot gezien worden, maar als 'een talent, waarmee men woekeren moet'. Anders gezegd: als een homofiel niet in staat is in onthouding te leven, heeft hij 'het ethisch optimale' na te streven. Overigens ziet Thielicke in onthouding wel de veiligste weg vanwege de grote gevaren die dreigen, zoals het gevaar van promiscuïteit. Met name Thielicke heeft een zeer grote invloed uitgeoefend op de veranderde visie op homoseksualiteit binnen de grote kerken in Europa en de Verenigde Staten. Zijn uitgangspunten duiken, meestal met naam en toenaam, steeds weer op in de theologische studies over dit onderwerp die de afgelopen decennia verschenen. d. Amerikaanse kerken In de Verenigde Staten van Amerika is de polarisatie tussen de conservatieve en de liberale standpunten met betrekking tot homoseksualiteit heel duidelijk aanwezig. Heel bekend in de VS is de Moral Majority ('morele meerderheid'), een beweging die zich fel verzet tegen het moreel verval binnen de Amerikaanse samenleving. Zij is vooral bekend om haar strijd tegen legalisatie van abortus provocatus. Ook kent Amerika de beruchte 'kruistochten' tegen uitingen van homoseksualiteit van die beweging. Daartegenover staat dat Amerika ook een grote homo-beweging heeft. Er zijn zelfs kerken speciaal voor homoseksuelen, de zogenaamde Metropolitan Churches. Deze polarisatie komt ook duidelijk naar voren in het boek Homosexuality and the Church, geschreven door R. Lovelace. Prof. Lovelace, presbyteriaans hoogleraar 16

17 aan het Gordon Corn-well Seminary, verzet zich fel tegen de inwijding in de ambten van praktizerende homoseksuelen. Hij verwacht overigens dat deze inwijdingen beperkt zullen blijven tot de Metropolitan Churches, de homo-kerken, en dat de andere kerken, buiten de grote wereldsteden, van hun homofiel geaarde ambtsdragers onthouding zullen blijven vragen. Lovelace stelt: 'Waar een oprecht wandelen in de Heilige Geest plaats vindt, verdwijnen homofobie en homoseksualiteit'. De Amerikaanse baptist en professor Carl Henry schreef het boekje Is Gay Good? Hij geeft in dit korte essay geen uitgebreide exegese van Bijbelgedeelten, maar verwijst slechts naar het begin van de Bijbel: 'Uit het Scheppingsverhaal in Genesis, dat ook Jezus als uitgangspunt voor zijn onderricht kiest, weten we dat God een heteroseksueel leven voor de mensheid beschikt, en dat de monogame vereniging van Adam en Eva tot 'één vlees' het model van Gods bedoeling met het gehele menselijke geslacht is. In het kader van zo'n monogame, heteroseksuele relatie krijgen zowel de voortplanting van het menselijke ras als ook de seksuele voldoening van het individu op ideale en natuurlijke wijze een plaats.' Vooral in de Verenigde Staten zijn de evangelische hulpverleningsorganisaties aan homoseksuelen bekend, waarvan 'Love In Action' er één van is. 'Exodus International' is een organisatie die veel van de ex-gay hulpverleningsinstanties in de Verenigde Staten overkoepelt. In Europa is ook een tak van deze organisatie aktief, 'Exodus International Europe'. 17

18 3. Huidige Nederlandse visies op homoseksualiteit In dit hoofdstuk wil ik enkele verschillende visies op homoseksualiteit bespreken, zoals die op dit moment opgeld doen in de Nederlandse kerken. Ik doe dat niet aan de hand van kerkelijke uitspraken of synodebesluiten, maar door bespreking van enkele boeken over dit onderwerp, geschreven door bekende mensen die door hun betrokkenheid op deze materie als representatief of juist als voortrekker van een bepaalde mening mogen worden gezien. a. Prof.dr. J. Douma Prof.dr. J. Douma is sinds 1970 hoogleraar ethiek aan de Theologische Universiteit van de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt (Broederweg) in Kampen. In 1973 verscheen van zijn hand in de serie 'Ethisch Kommentaar' het boek Homofilie. Omdat in de jaren erna zoveel nieuwe literatuur over dit onderwerp uitkwam, kon hij - blijkens zijn eigen schrijven in het voorwoord bij de vijfde druk - niet volstaan met een simpele herdruk. De door mij gebruikte zesde herdruk uit 1988 is dus een 'up-todate'-uitgave, waarin Douma duidelijk in gesprek treedt met andere scribenten. Direct al in het eerste hoofdstuk van zijn boek, 'Wat verstaan wij onder homofilie?', blijkt dat Douma duidelijk onderscheid maakt tussen homofilie en homoseksualiteit. Onder homofilie verstaat hij 'een gesteldheid waarin men de natuurlijke geslachtsdrift ontbeert en zich overwegend of alleen tot personen van hetzelfde geslacht aangetrokken voelt' en onder homoseksualiteit 'de seksuele omgang met personen van hetzelfde geslacht' (p. 9). Douma begint zijn overzicht van de geschiedenis, in hoofdstuk 2, met de wel gehoorde bewering tegen te spreken dat homoseksualiteit voor het eerst door het Jodendom en met name door Paulus in een slecht daglicht is komen te staan. Met citaten uit Egyptische dodenboeken en wetten uit Mesopotamië van 1450 tot 1250 voor onze jaartelling, laat hij zien hoe daar al homoseksueel gedrag werd gelaakt. Vervolgens beschrijft hij de wijd verbreide homoseksualiteit in de Grieks-Romeinse wereld, waartegen Paulus zo fel ageert in Romeinen 1. De christelijke kerk heeft homoseksualiteit door alle eeuwen heen afgewezen, pas sinds 1955 is daarin verandering gekomen. Deze afwijzende houding ten aanzien van homoseksualiteit komt beslist niet voort uit een anti-seksuele instelling van de kerkvaders. Clemens van Alexandrië zegt dat seksuele omgang gericht moet zijn op voortplanting en dat is niet het geval bij seksualiteit tussen mensen van hetzelfde geslacht. Op veel concilies zijn uitspraken over homoseksualiteit gedaan (306, 314, 326, 325, 1179 en 1215). Uit zowel de concilie-uitspraken, als ook uit de boeteboeken blijkt dat geestelijken die zich aan homoseksualiteit schuldig maakten, zwaarder werden gestraft dan leken. In zijn Summa Theologicam lezen we hoe Thomas van Aquino de 'tegennatuurlijke' zonden van de homoseksualiteit erger vindt dan verkrachting van een meisje of zelfs bloedschande, omdat verkrachting niet ingaat tegen de 'natuurlijke ordening' van de daad zelf. Zolang de voortplantingsmogelijkheid aanwezig is, zijn de ongeordende seksuele handelingen toch nog 'natuurlijk'. De Rooms-Katholieke Kerk denkt in haar veroordeling van de homoseksualiteit helemaal in de lijn van Thomas. Ook de kerk van de Reformatie bleef homoseksualiteit op grond van de Schrift afwijzen. Douma beschrijft verschillende veroordelingen en terechtstellingen op grond van homoseksueel gedrag, waaronder die van predikanten. Hij schrijft 18

19 hierover: 'De wreedheid waarmee homoseksuelen - of wat daarvoor doorging - gestraft zijn, met volledige instemming van de kerk, kan ons alleen maar met schaamte vervullen over een stuk van onze eigen geschiedenis. Het is al te gemakkelijk hier te volstaan met de opmerking dat onze voorvaderen kinderen van hun tijd waren' (p. 27). (...) 'Het woord van Christus, gericht tot een overspelige vrouw: "Ga heen, zondig van nu af niet meer" (Joh. 8:11) heeft de kerk van die dagen, voor zover zij met de homoseksuele processen te maken kreeg, niet in beweging gebracht. Juist dit toen al (...) eeuwen oude woord van Christus maakt het onmogelijk alles te vergoelijken met de opmerking dat het ook elders in de (kerkelijke) wereld van die dagen niet christelijker toeging dan in Nederland. Alle tijden zullen gemeten worden aan het evangelie van Christus.' (p. 29) Een verandering in het denken ten aanzien van homoseksualiteit trad in toen in 1955 een boek van D.S. Bailey verscheen, getiteld Homosexuality and Western Christian Tradition. Helmuth Thielicke verkondigt in zijn Theologische Ethik ook een ander ethisch standpunt dan tot dan toe gehoord. Deze werken hebben een grote invloed gehad op het verdere denken over homoseksualiteit binnen de verschillende kerken. Met dezelfde Bijbel in de hand wordt nu de homoseksuele praxis aanvaard. Dat brengt Douma er toe om de vraag te stellen: 'Wat zegt de Heilige Schrift?' Aan de bespreking daarvan wijdt hij hoofdstuk 3. Hij zet in met het bijbelse thema liefde. Hij doet dat bewust, omdat dat in de huidige discussie over homoseksualiteit ook gebeurt. De liefde is de kern van het evangelie. Daarom heeft een ieder, ook de homoseksueel, het recht om op zijn of haar eigen manier in liefde te leven en de liefde te beleven, zoals hij of zij dat wil, zo redeneert men dan. Douma merkt daarbij op: 'De liefde is wel de vervulling van de wet (Rom. 13:10), maar zij is daarmee nog niet de vervanging van de wet. De liefde koerst niet op ons eigen kompas, maar zij krijgt ogen in de geboden van God. (...) Wie de liefde van het gebod loskoppelt, houdt een zeer vulgaire inhoud over.'(p. 42) '"God liefhebben boven alles" moet echter betekenen, dat wij zijn geboden bewaren zoals zij door Hem op zijn gezag ons bekend gemaakt zijn. En van daaruit concretiseert zich onze liefde tot de naaste. Werkelijk vrij zijn we wanneer we ons zó gebonden weten!' (p. 44). Vervolgens gaat Douma over tot de bespreking van de bekende bijbelgedeelten Genesis 19 (Sodom) en Richteren 19 (Gibea). Allereerst weerlegt hij de - overigens weinig gevolgde - opvatting van Bailey als zouden we in Genesis 19 het Hebreeuwse woord jada' gewoon moeten vertalen met 'leren kennen' en niet met 'bekennen, gemeenschap hebben'. Waarom zou Lot anders bang zijn geweest, als ze slechts wilden onderzoeken wie deze vreemdelingen waren? Lot sloot de deur, omdat hij wist dat de Sodomieten de vreemdelingen kwaad wilden doen (vs. 7). Zij wilden hun seksuele lusten bevredigen, daarom bood hij als redmiddel voor de vreemdelingen zijn eigen dochters aan. Ook gaat Douma in op een veel gehoord argument dat de grote zonde van Sodom niet de homoseksualiteit is, maar de schending van het gastrecht. Aan de hand van andere Schriftplaatsen waar over Lot en Sodom gesproken wordt, toont de Kamper ethicus aan, dat het hier niet gaat om 'of...of...', maar om 'en... en...'. Het Griekse woord aselgeia in 2 Petrus 2:6-8 wijst op het zinnelijke karakter van deze losbandigheid. Ook Judas vs. 7 spreekt duidelijk over seksuele bandeloosheid. In Richteren 19 wil Bailey opnieuw jada' niet seksueel opvatten, maar dit wordt wel zeer ongeloofwaardig als we lezen dat het kwaad dat de mannen van Gibea met de vreemdelingen wensen te bedrijven wordt aangeduid met het Hebreeuwse woord n e bala. Dit woord betekent eigenlijk 'domheid', maar wordt meer dan eens eufemistisch gebruikt voor 'zware zonde', in de zin van een seksueel vergrijp. Douma 19

20 wijst erop dat de Leviet blijkbaar een misdadige homoseksuele schending erger vond dan een heteroseksuele en daarom in zijn benarde positie zijn dochter en zijn bijvrouw aan de mannen overgaf. Ook de teksten Leviticus 18:22 en 20:13 uit de Mozaïsche wetgeving komen aan de orde. Veel uitleggers leggen hier sterke nadruk op het antithetische karakter van deze bepalingen. De heidenen kenden gewijde, cultische prostitutie - in zowel hetero- als homoseksuele vorm - en daar moest Israël zich verre van houden. Uit Deuteronomium 23:17 en 18 blijkt dat de aan ontucht gewijde vrouw (q e desja) en de aan ontucht gewijde man (qadesj) in Israël niet gevonden mogen worden; het is de HERE een 'gruwel' (to'eba). Dit woord komen we ook tegen in Leviticus 18:22 en 20:13. Cultische homoseksualiteit wordt verboden, maar er zijn ook nog andere vormen van homoseksualiteit, zo redeneert men dan. Hoewel Douma de opmerkingen over cultische prostitutie leerzaam vindt, wijst hij een keuze af: én cultisch én ethisch is het verbod van homoseksuele handelingen bepaald. In Leviticus 20 staat vers 13 tussen twee 'ethische' verboden, waarom moeten we dan ineens in Leviticus 18 gaan splitsen in 'ethisch' en 'cultisch'? Ook het beroep op het woord to'eba (gruwel) is minder sterk dan het lijkt. Allerlei 'ethische' misdrijven kunnen ook met dit woord worden aangeduid (o.a. Deut. 25:13vv). Vragenderwijs stelt Douma: 'Als het alleen tegen cultische prostitutie zou gaan, had men ook het verbod van heteroseksuele prostitutie mogen verwachten. Maar alleen de homoseksuele prostitutie wordt veroordeeld! Moet dat geen vingerwijzing zijn dat er kennelijk in de homoseksualiteit zelf een verwerpelijk element zit, volgens Leviticus? Dat laatste zegt de tekst duidelijk. Een man moet geen gemeenschap hebben met een man, zoals men gemeenschap heeft met een vrouw. De handeling wordt als tegennatuurlijk afgewezen. (...) Juist het tegennatuurlijke karakter van de homoseksualiteit maakt het onmogelijk de verbodsbepalingen uit Leviticus 18:22 en 20:13 als 'cultisch' of 'oudtestamentisch' af te doen, om daarmee dan alle kracht aan deze bepalingen voor vandaag te ontzeggen' (p ). Dit brengt ons in het Nieuwe Testament bij Romeinen 1 waar Paulus hetzelfde woord tegennatuurlijk gebruikt. In zijn bespreking van dit gedeelte gaat Douma in op de tegenwoordig veel gehoorde mening dat het voor een homofiel (psychisch) 'natuurlijk' is wanneer hij naar homoseksueel verkeer verlangt. Gesteld wordt dan dat wij tegenwoordig meer weten dan Paulus als het gaat over de menselijke natuur. Douma laat de vraag rusten of Paulus niets heeft afgeweten van het verschil tussen homoseksualiteit als drang naar het gelijke geslacht en als seksuele losbandigheid, omdat zo'n onderscheiding af te leiden valt uit Plato's Symposium. Het gaat hem er veel meer om wat Paulus met het woord phusis, 'natuur' in Romeinen 1 bedoelt. Paulus spreekt hier over de 'natuur' zoals God die geschapen heeft en daarmee komen we terecht bij Genesis 1 en 2, waar we lezen hoe God man en vrouw aan elkaar verbond. 'Als 'mannelijk' en 'vrouwelijk' schiep Hij hen (Gen. 1:27), en díe twee verbond Hij tot één vlees (Gen. 2:24). Elke schending van deze scheppingsorde door homoseksuele handelingen verraadt, zoals zoveel andere schendingen dat verraden, dat wij mensen van God zijn afgeweken. (...) Daarmee onthouden we ons van alle gepeuter aan de tekst vanuit moderne onderscheidingen. Deze onderscheidingen kunnen van gewicht zijn, maar zij doen voor de exegese van Romeinen 1 niet ter zake' (p. 69). Aan het eind van hoofdstuk 3 werkt Douma deze gedachtegang nog verder uit onder het kopje 'Schepping en verbond'. Hoofdstuk 4 gaat over 'de aard van homofilie'. Douma wijst er op dat God de mens heteroseksueel heeft geschapen. Maar de mens is van God afgevallen en de zondeval reikt tot in de diepten van het menselijk leven. Zo is ook een ingrijpende 20

21 verandering van heterofiel in homofiel mogelijk geworden. In een gevallen wereld kent ook het kwade zijn wetmatigheden. Het kwade stempelt ons leven. Als het gaat om de vraag hoe het staat met de invloed van afkomst en milieu op de homofiele geaardheid verwijst Douma naar de door de commissie-speijer in 1968 genoemde drie standpunten: 1. Homofilie is geheel aangeboren. 2. Homofilie is uitsluitend door het milieu gevormd. 3. Homofilie is een combinatie van constitutionele en milieufaktoren. Tegenwoordig horen we niet veel meer over de oorzaken van een homofiele geaardheid. Dat is niet toevallig! We maken ons niet meer druk over dingen die we als vanzelfsprekend vinden. Ook op het punt van de vraag of deze geaardheid al of niet te 'genezen' is, is het van groot belang hoe iemand homofilie waardeert. Wie zegt dat 'het' aangeboren is, zal niet in verandering geloven. Veelal wordt dan gezegd dat iemand die 'genezen' is nooit homofiel is geweest. Douma wijst op getuigenissen van ex-homoseksuelen. Vaak komt dan de vraag op: Gaat het bij homofilie om ziekte of zonde? Douma vindt het stellen van een keus onjuist. God werkt door de psychiater én op het gebed. Hij vindt dat genezing niet uitgesloten moet worden. 'Waarom zou Paulus wel en een homofiel niet mogen bidden dat een doorn uit zijn vlees wordt verwijderd?' In het vijfde en laatste hoofdstuk spreekt Douma zich 'zonder reserve uit tegen de homoseksuele expressie, omdat Gods Woord dat vraagt'. Met het oog op de hulpverlening wijst hij op twee 'vallen'. De eerste 'val' is die van de onbarmhartigheid. Wie denkt: 'Met het onderscheid tussen homofilie en homoseksualiteit heb ik niets te maken, want zondige daden zijn verkeerd, maar zondige gedachten niet minder' en dan zegt: 'Homofiel, bekeer je, dan gaat het wel over', die praat de homofiel in de put. Laten we bij de homofiel niet spreken van een persoonlijke schuld, maar laten we denken aan de ontwrichting van de schepping, die als schuld op ons gezamenlijk drukt. De tweede val is die van de ongeremdheid. Een gevaarlijke val waarin een homofiel zelf kan lopen, als hij van het onderscheid tussen homofilie en homoseksualiteit niet wil weten, is dat hij de strijd tegen een homoseksuele praxis opgeeft, omdat hij meent dat de homoseksuele begeerte even zwaar opgevat moet worden als de seksuele daad. Het gevolg is dat hij over de seksuele daad even gemakkelijk gaat denken als over de begeerte. b. Prof.dr. F.O. van Gennep Prof.dr. F.O. van Gennep was onder andere rector van het seminarium 'Hydepark' in Driebergen, van de Nederlandse Hervormde Kerk en vanaf 1979 tot aan zijn overlijden in 1990 kerkelijk hoogleraar in de praktische theologie en het kerkrecht te Leiden. Van zijn hand verscheen in 1972 het boek Mensen hebben mensen nodig, een studie over seksualiteit en nieuwe moraal. Een opmerkelijk boek: het is namelijk de bewerking van een meerderheidsrapport van de hand van Van Gennep, die zitting had in een commissie, ingesteld door het moderamen van de Generale Synode in 1967 met de opdracht een rapport te schrijven ter bezinning op de vragen rond seksualiteit en nieuwe moraal. Omdat de commissie het onderling niet eens was, zijn er twee rapporten op de synodevergaderingen in 1972 besproken: een meerderheidsrapport gesteund door zeven van de negen commissieleden en een minderheidsrapport van de hand van prof. Roscam Abbing, gesteund door prof. Rothuizen. Markant genoeg werd het minderheidsrapport van Roscam Abbing door de synode aanvaard en ging dat als pastorale handreiking de gemeenten in onder de 21