Historische Buitenplaatsen en Landgoederen: een interdisciplinaire introductie op onderzoeksperspectieven en methoden

Transcriptie

1 STUDIEHANDLEIDING HISTORISCHE BUITENPLAATSEN EN LANDGOEDEREN BACHELOR/ OPEN COLLEGE LKA024B

2 Historische Buitenplaatsen en Landgoederen: een interdisciplinaire introductie op onderzoeksperspectieven en methoden Opleiding: Kunst- en Architectuurgeschiedenis Minor Landschapsgeschiedenis Studiefase: Minor Landschapsgeschiedenis (Ba-2). Ook toegankelijk voor open college studenten Vakcode: LKA024B10 Docent(en): naam: Prof. dr. Y.B. Kuiper en dr. E.A.C. Storms-Smeets adres: kamernummer: OBS 34, kamer 25 spreekuur: op afspraak via . Tijd en plaats van college: Donderdag, uur (HC), uur (WC). Colleges op locatie circa uur tot uur. B 1. Type studieonderdeel, aantal EC en entree-eisen a. Type: bachelor minor, ook in de vrije ruimte of als open college. b. EC: 10 c. Entree-eisen: Het bachelorvak vormt een onderdeel van de minor Landschapsgeschiedenis en kunstgeschiedenis, maar kan ook als afzonderlijk vak worden gevolgd door zowel bachelorstudenten van andere studies (in de vrije ruimte) als externe personen (open college). Het vak is ook te volgen in de vrije ruimte. Bachelorstudenten dienen toegang tot het tweede jaar te hebben, d.w.z. minimaal 45 ECTS behaald uit de propedeuse van de betreffende major. NB: Personen van buiten de RUG kunnen zich voor dit vak aanmelden in de vorm van open college. Opgave geschiedt via het invullen van een formulier op de volgende website: Open college studenten die het tentamen doen, dienen de werkcolleges te volgen. 2. Inhoud van het studieonderdeel Sinds september 2012 is bij de Rijksuniversiteit Groningen de bijzondere leerstoel Historische Buitenplaatsen en Landgoederen ingesteld. Daarbij zijn landhuizen en landgoederen onderwerp van historisch en sociaalwetenschappelijk onderzoek. Dat gebeurt grotendeels in de context van de historische wetenschappen, maar ook zeker met ruime aandacht voor de maatschappelijke betekenis en praktijk van cultureel erfgoed. Historische buitenplaatsen en landgoederen te samen vormen immers een bijzonder type cultuurhistorisch erfgoed. De landhuizen, omgeven door esthetisch aangelegde tuinen en parken, werden gebouwd voor particuliere families om te recreëren gedurende de zomermaanden. Vanaf de zestiende eeuw representeerden zulke complexen een bijzondere interactie tussen stad en platteland. Wie waren betrokken bij de aanleg van deze buitenplaatsen en welke veranderingen traden daarbij in de loop van de eeuwen op? In hoeverre kenmerkte de buitenplaatscultuur zich door regionale diversiteit? In hoeverre bepalen de buitens mede het beeld van het landschap? Hoe, waar en wanneer ontstonden landgoederen? Welke motieven speelden bij de aanleg en exploitatie ervan een rol? Wat is 2 9

3 typerend geweest voor ontwikkelingen in (verschillende delen van) Nederland en in andere delen van Europa (met name in Italië en het Verenigd Koninkrijk)? Een belangrijk onderdeel van dit studieonderdeel zijn de colleges op locaties. Naast een tweedaagse excursie naar het midden des lands worden colleges op locatie gehouden op verschillende buitenplaatsen en landgoederen (in het noorden en oosten van het land). 3. Plaats van het studieonderdeel in het programma Het bachelorvak Historische Buitenplaatsen en Landgoederen is als minor of in de vrije ruimte te volgen voor studenten van diverse studies, zoals Landschapsgeschiedenis, Kunstgeschiedenis, Archeologie, Ruimtelijke Wetenschappen, Antropologie, Geschiedenis en Erfgoedstudies. Ook als open college te volgen voor externen. 4. Eindkwalificaties Dit studieonderdeel draagt met zijn leeruitkomsten bij aan de volgende eindkwalificaties van de opleiding zoals vermeld in de OER: K2: de student beschikt over algemene kennis en inzicht met betrekking tot de belangrijkste ontwikkelingen in de Nederlandse buitenplaatscultuur en landschap. K7: de student beschikt over kennis van en inzicht in de verschillende manieren waarop tegenwoordig kennis over historische buitenplaatsen en landgoederen wordt toegepast in de maatschappij. T2: de student over het vermogen om relevante wetenschappelijke literatuur in het Nederlands en in het Engels te bestuderen, te begrijpen, en kritisch te beoordelen. T7: de student weet theorieën, methoden en onderzoeksresultaten op het gebied van historische buitenplaatsen en landgoederen kritisch te evalueren en er gebruik van te maken door objecten (buitenplaatsen/landgoederen) te analyseren en te interpreteren. C1: de student kan individueel of in groepsverband, mondeling of schriftelijk, op academisch niveau verslag doen van zelfstandig of in groepsverband uitgevoerd onderzoek. L2: de student weet vraagstukken te formuleren, legt vindingrijkheid aan de dag bij het zoeken naar oplossingen en weet deze op verantwoorde wijze te onderbouwen. 5. Leeruitkomsten van het studieonderdeel Na succesvolle afronding van het studieonderdeel: 1. heeft de student kennis van basisbegrippen en algemene perspectieven en methoden met betrekking tot onderzoek naar historische buitenplaatsen en landgoederen in Nederland (en Europa) vanaf de zestiende eeuw tot heden, inclusief de methode van historische begripsanalyse. (K2) 2. kan de student de geschiedenis van families, gebouwen en landschappen betrekken op buitenplaatsen en landgoederen in Nederland (en Europa) voor de periode 1600 tot heden. Dat gebeurt in termen van processen, trends en patronen, zoals de verhouding stadplatteland, locatiekeuze en ontstaan en invloed van landed elites, op basis van zowel literatuur als primaire bronnen. Het overkoepelende thema daarbij is buitenplaatscultuur in al haar facetten, in heden en verleden. (K2, K7, T2) 3. is de student in staat kritisch te reflecteren op uiteenlopende theorieën, onderzoeksmethoden en perspectieven toegepast bij wetenschappelijk onderzoek naar de buitenplaatscultuur, gerelateerd aan diverse vakdisciplines zoals cultuur-, kunst- en landschapsgeschiedenis, geografie en historische antropologie. (T2, C1) 4. is de student in staat wetenschappelijke kennis toe te passen bij analyse en behandeling van actuele en praktische problemen bij beheer van buitenplaatsen en landgoederen als historisch en cultureel erfgoed. (T7, C1, L2) 3 9

4 6. Onderwijsvorm(en) en leeractiviteiten Het bachelorvak (idem open college) bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Literatuurstudie van door de docenten geselecteerde wetenschappelijke publicaties; 2. Hoor- en discussiecolleges waarin de docenten hun onderzoeksprojecten of thema s en de door hen geselecteerde wetenschappelijke publicatie(s) nader toelichten; 3. Werkcolleges met de docenten waarin de student opdrachten uitvoert aan de hand van de bijbehorende publicatie(s), alsmede laat zien kritisch te kunnen reflecteren op de te bestuderen literatuur; 4. Colleges op locatie naar buitenplaatsen/landgoederen, inclusief actieve betrokkenheid bij programma; 5. Take home tentamen: op basis van verplichte literatuur (telt voor 1/2 van het cijfer). 6. Eindpaper: schrijven van een afsluitend paper, op basis van collegestof, gelezen literatuur en de excursies (telt voor 1/2 van het cijfer). 7. Toetsing a. Toetsvorm 1. Take-home tentamen: beantwoorden van open vragen aan de hand van collegestof en verplichte literatuur (telt voor 1/3 van het cijfer). Het bijzondere van een take home tentamen is, dat je de vragen mee naar huis mag nemen en buiten de onderwijsinstelling kunt werken aan de beantwoording ervan. Net als bij tentamens met open vragen, is de beantwoording subjectief. Het gaat erom studenten de mogelijkheid te bieden om te laten zien dat ze in de leerstof behandelde concepten begrijpen en kunnen toepassen. Het vraagt van studenten dat ze uiteenlopende informatie ook kunnen vinden en omzetten tot een helder betoog. Elke student dient het take-home tentamen individueel te maken. 2. Eindpaper: Schrijven van een afsluitend paper, op basis van collegestof, gelezen literatuur en de excursies (telt voor 2/3 van het cijfer). De student dient een of meerdere van de bezochte landgoederen als uitgangspunt te nemen en stelt een zelf geformuleerde onderzoeksvraag. Een vergelijking (met de andere excursies; of met andere locaties of thema's uit het college zelf; een buiten dicht bij de stad versus een buiten ver van de stad; permanente contra tijdelijke bewoning; landgoed versus/met buitenplaats; enz.) is mogelijk. Het paper heeft een omvang van minimaal 2000 en maximaal 2250 woorden. b. Toetstijdstip, deadlines en procedures, inzage 1. Take-home tentamen: 10 maart instructie-college, tussen 17 maart en 31 maart, inlever deadline is 31 maart Circa 2 weken later is het na gekeken. 2. Eindpaper: 12 mei instructie-college; digitaal aanleveren bij beide docenten voor 1 juni c. Toetsvoorbeelden In de colleges worden toetsvoorbeelden gegeven. De opdrachten die de student elke week moet doen bij de opgegeven literatuur zijn oefeningen voor take-home tentamen en helpen als voorbereiding op de eindpaper. d. Voorwaarden voor deelname aan de toets(en) De RUG hanteert voor hoor- en werkcolleges een aanwezigheidsplicht van 80%. Hetzelfde geldt voor de colleges op locatie. De student is zelf verantwoordelijk voor het inhalen van gemiste lesonderdelen. Afmelden voor een college geschiedt altijd vooraf, onder opgaaf van redenen. Wie zonder opgaaf van reden de eerste twee colleges afwezig is, verliest het participatierecht ten voordele van een student op een eventuele wachtlijst. 4 9

5 8. Beoordeling a. Beoordelingscriteria 1. Take-home tentamen: Bij de beoordeling wordt gelet op de kwaliteit van de gebruikte informatie (literatuur, excursie, collegestof) en op het niveau (volledigheid, plausibiliteit, consistentie, helderheid e.d.) van de geleverde argumentatie. 2. Eindpaper: Bij de beoordeling wordt gelet op de kwaliteit van kennis en inzicht t.a.v. het vakgebied, debatten en methodes; op de zelfstandig geformuleerde onderzoeksvraag en de beantwoording hiervan; compositie en structurering van de paper; beheersing van Nederlands. b. Berekening (eind)cijfer(s) Voor het beoordelen van de toetsen wordt een schaal van 1 tot 10 gebruikt. Het resultaat (de uitslag) is voldoende dan wel onvoldoende, in niet-afgeronde cijfers op 1 decimaal uitgedrukt: 5,5 of hoger, respectievelijk 5,4 of lager. Voor het behalen van het vak dienen beide onderdelen met 5,5 of hoger gemaakt te zijn. 9. Fraude en plagiaat Bij fraude en plagiaat geldt hetgeen in de OER is bepaald, BA OER deel A, artikel Bij het vermoeden van fraude of plagiaat wordt altijd de examencommissie verwittigd. 10. Berekening studielast Hoorcollege, 7 weken x 2 uren Werkcollege, 7 weken x 2 uren Literatuurvoorbereiding colleges Weekopdrachten Colleges op locatie, incl. voorbereiding Voorbereiding tentamen Eindpaper TOTAAL 14 uren 14 uren 40 uren 40 uren 56 uur 56 uur 60 uur 280 uur = 10 ECTS 11. Literatuur Voorafgaand aan elk college bestudeert de student enkele artikelen en/of hoofdstukken die zijn geselecteerd door de docenten. Aansluitend aan de twee boeken worden wekelijks op Nestor digitale bestanden in pdf aangereikt. Op basis van deze literatuurstudie krijgen de studenten in werkcolleges diverse opdrachten. Verplichte literatuur 1. R. van der Laarse & Y. Kuiper (2014, 2 e editie) Beelden van de buitenplaats (Hilversum: Uitgeverij Verloren; ISBN ). 2. Y. Kuiper & B. Olde Meierink (2015) Buitenplaatsen in de Gouden Eeuw. De rijkdom van het buitenleven in de Republiek (Hilversum: Uitgeverij Verloren; ISBN ). NB: Studenten wordt aangeraden deze boeken zo spoedig mogelijk aan te schaffen. Daarnaast zal in artikelvorm nog aanvullende literatuur worden opgegeven. Deze zal digitaal beschikbaar zijn (via Nestor). 12. Weekschema Donderdag 4 februari 2016 Week 1: Buitenplaatsen en landgoederen in soorten College 1: uur Buitenplaats en landgoed: van definities naar debat, onderzoek en synthese (Yme Kuiper) College 2: uur Landschap en buitenplaats: landgoederenzone Gelders Arcadië (Elyze Storms-Smeets) 5 9

6 Werkcollege: uur. Opdrachten via nestor. NESTOR: Y.B. Kuiper, De hofstede tot vermaeck en voordeel aengeleyt. Beelden van de Nederlandse buitenplaats vanaf de zeventiende eeuw (oratie, d.d ) NESTOR: E. Storms-Smeets, Gelders Arcadië. Landgoederen en buitenplaatsen, in: E. Storms-Smeets (eindred.) Gelders Arcadië. Atlas van een buitenplaatsenlandschap (2011) pp NESTOR: U. Mehrtens, De Commissie Buitenplaatsen en het Beschermingsprogramma Historische Buitenplaatsen van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, in: G.W. van Herwaarden e.a. (red.), Jaarboek Monumentenzorg 1998: Buitenplaatsen (Zwolle, 1998), pp NESTOR: W. Verstegen, Gelders Arcadië en de Natuurschoonwet', in: E. Storms- Smeets (ed.), Gelders Arcadië. Atlas van een buitenplaatsenlandschap (Utrecht, 2011) pp Donderdag 11 februari 2016 Week 2: Van West naar Oost in de Republiek: eigenaren van hofsteden en kastelen: College 1: uur Town and Country. Amsterdams als Metropool: bloei, opkomst en transformatie van de buitenplaatscultuur (16 e, 17 e en 18 e eeuw)(yme Kuiper) College 2: uur Het buitenleven in de 17 e en 18 e eeuw in Oost-Nederland, vanuit landschappelijk perspectief (Utrecht-Gelderland-Overijssel) (Elyze Storms-Smeets) Werkcollege: uur. Opdrachten via nestor NESTOR: H.A. Diederiks, Stedeling en buitenplaats, Amstelodamum 68 (1976) pp Yme Kuiper, Onderzoek naar de buitenplaats in de Gouden Eeuw. Een vogelvluchtperspectief, in Kuiper en Olde Meierink, Gouden Eeuw (Hilversum, 2015) pp Ben Olde Meierink en Elyze Storms-Smeets, Transformatie en nieuwbouw. Adellijke en burgerlijke buitenplaatsen in Gelderland ( ), in Kuiper en Olde Meierink, Gouden Eeuw (Hilversum, 2015) pp Donderdag 18 februari 2016 Week 3: Notabelen en Nieuw Rijken in de lange negentiende eeuw College 1: uur Nieuwe rijken en hun buitenplaatsen: de casus Twente (Elyze Storms- Smeets) College 2: uur Onder notabelen: de uitvinding van een nieuwe buitenplaatscultuur in het Koninkrijk de Nederlanden (Yme Kuiper) Werkcollege: uur. Opdrachten via nestor Yme Kuiper en Rob van der Laarse, Inleiding, in Van der Laarse en Kuiper, Beelden van de buitenplaats, pp NESTOR: E. Smeets De landelijke elite in negentiende-eeuws Twente. Textielindustriëlen als landgoedeigenaren en hun relatie met de lokale adel, in: Virtus Jaarboek voor Adelsgeschiedenis 13 (2006) pp Donderdag 25 februari 2016 Week 4: Vraagstellingen, methoden en bronnen voor buitenplaats- en landgoedonderzoek 6 9

7 College 1: uur Welke vraagstellingen en bronnen voor lange termijn-onderzoek? (Elyze Storms-Smeets en Yme Kuiper) College 2: uur Oral history en veldwerk (Yme Kuiper en Elyze Storms-Smeets) Werkcollege: uur: Opdrachten via nestor NESTOR: Selma Leydesdorff, Het interview als de sleutel tot de oral history, in dezelfde, De mensen en de woorden (Amsterdam, 2004) pp NESTOR: Ileen Montijn, Dienst, in dezelfde, Leven op stand (Amsterdam, 1998) pp NESTOR: C. Koeman, Oude kaarten als bron voor de geschiedeniswetenschap: Een classificatie op grond van bewijskracht, in: Caert-Thresoor 3 (1984) pp Donderdag 3 maart 2016 Week 5: College op locatie Fraeylemaborg, Slochteren (Yme Kuiper en Elyze Storms-Smeets; Henny van Harten, conservator) uur aankomst op Fraeylemaborg Kostenindicatie voor lunch: 10 Voorbereiding: opdrachten via Nestor NESTOR: H.W.M. van der Wyck, Voorwoord, in: dezelfde, Herinneringen aan een Groningse buitenplaats (Alphen aan den Rijn 2006) pp Johan de Haan, Grote Huysen en hun interieur in Groningen en Drenthe in de zeventiende eeuw, in: Kuiper en Olde Meierink, Gouden Eeuw, pp NESTOR: E. van der Laan-Meijer & W. Ottens, Historisch perspectief, in: dezelfden, Roodbaards Rijkdom. Landschapsparken Noord Nederland Friesland, Groningen en Drenthe (2012) pp Donderdag 10 maart 2016 Week 6: Internationaal Onderzoek naar buitenplaatsen en landgoederen College 1: uur Reading the landscape : over de gelaagdheid van het Engelse parklandschap à la Stephen Daniels (Elyze Storms-Smeets) College 2: uur The Rise of the Conversation Piece - Sociale en culturele geschiedenis van het Engelse landhuis à la Mark Girouard (Yme Kuiper) Werkcollege: uur: instructies take-home en master papers NESTOR: Mark Girouard, Introduction, in dezelfde, Historic Houses of Britain (London 1979) pp NESTOR: Jessica Gerard, Introduction, in dezelfde, Country House Life. Family and Servants (Oxford, 1994) pp NESTOR: S. Daniels & S. Seymour, Landscape design and the idea of improvement, , in: R.A. Dodgshon & R.A. Butlin (eds.) An historical geography of England and Wales (London, 1990 second edition) pp Donderdag 17 maart 2016 Week 7: College op locatie: Twickel (Yme Kuiper en Elyze Storms-Smeets. Met bijdragen van Albert Schimmelpenninck, rentmeesterdirecteur, Aafke Brunt, conservator, en Rob Bloemendal, beheerder buitenplaats) Kostenindicatie voor lunch en fiets: 20 Voorbereiding: opdracht via Nestor 7 9

8 NESTOR: A. Brunt & J. Haverkate, Tussen twee tijden. Twickel in de negentiende eeuw. Het levensverhaal van Carel baron van Heeckeren, (Zwolle, 2010) pp A. Gevers, A. Mensema & B. Olde Meierink, Buitenplaatscultuur in Overijssel. Havezaten en spiekers in de zeventiende eeuw, in: Kuiper en Olde Meierink, Gouden Eeuw, pp NESTOR: C. Bertram & E. de Jong, Analyse en intuïtie. Ontwerpen aan landschap, in: dezelfden, Michael van Gessel. Landschapsarchitect. Onzichtbaar werk (2008) pp Het herontwerp van Michael van Gessel. Een case study voor reading the landscape - Twickel als landgoedbedrijf TAKE HOME TENTAMEN: geen colleges op 24 maart, 31 maart en 7 april Donderdag 14 april 2016 Week 8 Transnationalisme: de Republiek en Engeland College 1: uur Macht en vermaak. Buitenleven rond koning-stadhouder Willem III en Willem Bentinck, Earl of Portland (Yme Kuiper) College 2: uur Op weg naar de hegemonie van tuinarchitectuur uit Engeland (Elyze Storms-Smeets) Werkcollege: uur NESTOR: Stefan van Raaij en Paul Spies, In het gevolg van Willem III & Mary. Huizen en tuinen uit hun tijd (1988) pp en NESTOR: J. Dixon Hunt, Translating from the English, in: dezelfde, The picturesque garden in Europe (2002) pp Donderdag 21 april 2016 Week 9: Herinnering en Toekomst College 1: uur Naar Italië!- van Grand Tour naar Massa Toerisme (Yme Kuiper) College 2: uur Modern landgoedbeheer: op zoek naar de balans tussen oud en nieuw (Elyze Storms-Smeets) Werkcollege: uur NESTOR: Rob van der Laarse, De beleving van de buitenplaats. Smaak, toerisme en erfgoed, in: dezelfde (ed.), Bezeten van vroeger. Erfgoed, identiteit en musealisering (Amsterdam 2005) NESTOR: H. van der Wijck, Bescherming, beheer en herstel, in: dezelfde, De Nederlandse buitenplaats. Aspecten van ontwikkeling, bescherming en herstel (1974) pp Donderdag 28 april 2016 Week 10: College op locatie: Poptaslot en Dekemastate Programma: - Tuinaanleg bij oude staten (Elyze Storms-Smeets) - Invention of tradition (Yme Kuiper) Kostenindicatie voor lunch en fiets: 20 Yme Kuiper en Annemarie Zijlstra, Een yeder hadt te doen mit poten, planten en andere dingen. Het rijke buitenleven van voorname Friezen in de Gouden Eeuw, in Kuiper en Olde Meierink, Gouden Eeuw (Hilversum, 2015) pp NESTOR: A.W. Weissman, Het gasthuis van Dr. Popta en Heringa State te Marssum (Leeuwarden 1912) (nader op te geven pagina s) NESTOR: Yme Kuiper, De state verdwijnt uit het dorp, in: Douwe Kooistra e.a. (red.), Frieslands verleden. De Friezen en hun geschiedenis in vijftig verhalen (Leeuwarden 2008) pp

9 Donderdag 12 mei 2016 Week 11: Instructiecollege bachelorpapers - Papers op basis van literatuur, excursies en de colleges: 2500 woorden. Deadline: 5 juni Instructies voor de papers worden uitgereikt bij instructiecollege en via nestor. - Eventueel bijwonen van seminar master papers Donderdag 19 mei 2016 Week 12: College op locatie Museumpark Oranjewoud en Oranjestein Programma: - Van Albertine Agnes naar Michael van Gessel - rond architectuur van museumlandschapspark Oranjewoud (Elyze Storms-Smeets) - Oranjestein na de Revolutie: van notabel buitenleven naar nieuw landheerschap (Yme Kuiper) Kostenindicatie voor lunch en fiets: 20 Yme Kuiper, Onder notabelen. Buitenplaatscultuur in Friesland in de korte negentiende eeuw, in: Van der Laarse en Kuiper, Beelden van de buitenplaats, pp NESTOR: R.L.P. Mulder-Radetzky en B.H. de Vries, Begin van het vorstelijk Oranjewoud, in dezelfden, Geschiedenis van Oranjewoud. Van vorstelijk lustslot tot voorname buitenplaatsen (Alphen aan den Rijn 1989) pp Donderdag 26 en vrijdag 27 mei 2016 Week 13: Colleges op locatie Amerongen, Prattenburg en Zuylestein Tweedaags programma 26 mei Amerongen: power house & representatie Rheede s & Bentincks 27 mei - Prattenburg en Zuylestein: landgoed en landschap; de Nassaus in het Utrechtse NESTOR: H. Hoogeveen, Prattenburg. Een kasteel met een boodschap?, in: De Nederlandsche Leeuw 129 (2012) 4, pp F. Vogelzang, Een Paradijs, schier soeter en veel meer, als oyt de Werelt zagh Buitens in Utrecht ( ), in: Kuiper en Olde Meierink, Gouden Eeuw, pp Kostenindicatie voor tweedaags programma: wordt nog nader bepaald. 9 9