Motiveringsstrategieën indeambulantepsychotherapie

Transcriptie

1 Motiveringsstrategieën indeambulantepsychotherapie

2 Psychotherapie in Praktijk De reeks Psychotherapie in Praktijk biedt de lezer een kijkje in de spreekkamer van de collega-behandelaar. Na een inleidend hoofdstuk over het thema of de stoornis die in het betreffende deel centraal staat, wordt aan de hand van gevalsbeschrijvingen gedemonstreerd hoe een behandeling in de praktijk concreet verloopt. Dit gebeurt door delen van dialogen letterlijk weer te geven. Waarom wordt een interventie al dan niet toegepast, wanneer en om welke reden wordt van strategie gewisseld of wordt van een behandelprotocol afgeweken, welke afwegingen maakt een behandelaar tijdens een sessie? Allemaal vragen waarop de lezer een antwoord vindt. Na de gevalsbeschrijvingen volgt telkens een hoofdstuk met valkuilen en richtlijnen om daarmee om te gaan. Elk deel in de reeks wordt afgesloten met de persoonlijke visie van zowel behandelaar als patiënt. De reeks staat onder redactie van: Drs. Erik ten Broeke, klinisch psycholoog/psychotherapeut, verbonden aan Visie, praktijk voor eerstelijnspsychologie, psychotherapie en assessment te Deventer Drs. Colin van der Heiden (hoofdredacteur), gz-psycholoog-psychotherapeut, hoofdopleider gedragstherapie en hoofd wetenschappelijk onderzoek bij PsyQ Rijnmond Drs. Hidde Kuiper, klinisch psycholoog BIG, supervisor en opleider van de VGCt, werkzaam bij Tergooiziekenhuizen, afdeling medische psychologie Dr. Gerda Methorst, klinisch psycholoog/psychotherapeut, plaatsvervangend directeur en programmamanager angststoornissen PsyQ Rijnmond UkuntzichopdereeksPsychotherapie in Praktijk abonneren. U ontvangt dan drie à vier keer per jaar een boek waarmee u een uniek naslagwerk opbouwt. Voor meer informatie en bestellingen, raadpleeg

3 Motiveringsstrategieën inde ambulante psychotherapie Ger Keijsers Caroline Vossen Lam Keijsers Bohn Stafleu van Loghum Houten 2007

4 Ó Bohn Stafleu van Loghum, 2007 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 777 Ontwerp omslag: Houdbaar, Deventer Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

5 Inhoud Voorwoord 9 Inleiding Motivering Inleiding Demoralisatie Psychische stoornissen zijn hardnekkig Interpretaties zijn hardnekkig Vastzitten in omgevingscontext Behandeling kost inspanning Principes van motiverende interventies Motivering en therapeutische relatie Motivering en behandelfasen Conclusies De voorbereidingsfase: is verandering wenselijk en mogelijk? Inleiding Acceptatie en erkenning Respect en vriendelijkheid Empathie en aansluiten Expertise van de therapeut De inhoudelijke voorbereiding Valkuilen bij acceptatie en empathie Conclusies Aansluiten bij patiënten met een lastige omgangsstijl Inleiding Interactionele appèls Bewustwording van interactionele appèls 7 2

6 6 Motiveringsstrategieën in de ambulante psychotherapie 3.4 Indicatoren voor interactieproblemen Keuze van technieken bij interactieproblemen Metacommunicatie Asociale responsen Judoachtige interventies Utilisatietechnieken Metaforen Conclusies De activeringsfase: aanzetten tot het opdoen van ervaringen Inleiding Belevingsgerichtheid Bevorderen van actieve participatie en eigen activiteit Therapeutische procedures en voorspellingen Steun en vergroten van zelfvertrouwen bij therapeutische procedures Verstrekken en begeleiden van huiswerkopdrachten Conclusies De volhardingsfase: motiveren bij lopende behandelingen Inleiding Redenen om van een vastgestelde koers af te wijken Te hoge verwachtingen bijstellen en volharding aanmoedigen Omgaan met vermijdingsgedrag Afsluiten van behandeling Conclusies Besluit Motiveren en protocollaire behandelingen Hoever moet met motiveren doorgegaan worden? Motivatie van therapeuten voor het uitvoeren van een behandeling 1 37 Literatuur 1 42

7 Inhoud 7 Bijlage Motiveringsstrategieën en indicaties Algemene interventies in de voorbereidingsfase van de behandeling Specifieke interventies in de voorbereidingsfase van de behandeling Algemene interventies in de activeringsfase van de behandeling Specifieke interventies in de activeringsfase van de behandeling Algemene interventies in de volhardingsfase van de behandeling Specifieke interventies in de volhardingsfase van de behandeling 1 56 Over de auteurs 1 57

8 Voorwoord Het boek Motiveringsstrategieën in de ambulante psychotherapie opent met een korte inleiding. In deze inleiding wordt de essentie van het boek met een voorbeeld aangegeven. Een therapeut zegt tegen een patiënt dat we nu zijn aanbeland bij de rationale. De auteurs beschrijven deze mededeling aan de patiënt als, laat ik maar zeggen, ten minste storend voor de voortgang. Zij geven daarna een verbatim fragment waarin de therapeut op subtiele wijze de patiënt verleidt om zelf een rationale voor de behandeling te formuleren. Op een empathische, hoffelijke manier wordt de patiënt uitgenodigd onder woorden te brengen wat er moet gebeuren om de behandeling te laten welslagen en ook waarom er vervolgens een goed resultaat kan worden verwacht. Het wordt duidelijk voor de patiënt dat vermindering van klachten goed mogelijk is, dat deze vermindering waarschijnlijk stapsgewijs gaat verlopen, en dat bij al deze stappen een actieve inzet van de kant van de patiënt onontbeerlijk is. Na jaren alle aandacht te hebben gericht op effectonderzoek, wetenschappelijke evidentie, de ontwikkeling van protocollen en de implementatie daarvan schudt dit boek ons wakker. Hoe was het ook al weer in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw? Was het niet zo dat er in het merendeel van de psychotherapieën een significante relatie bestond tussen de kwaliteit van de therapeutische relatie en het behandelingsresultaat? Er bestond zelfs een stroming in Nederland: de directieve therapie die vooral door gebruik te maken van de versterking van de therapeutische relatie en specifieke motiveringstechnieken vrijwel alle patiënten zo ver kregen de therapeutische programma s uit te voeren. Rond het millennium is de aandacht hiervoor verflauwd. Evidence-based protocollaire behandelingen, dat vroeg de aandacht. Vergeten werd dat patiënten de vaak moeilijke programma s zelf moeten uitvoeren. Van de protocollaire behandelprogramma s is aangetoond dat ze effectief zijn, maar dit laatste kan pas blijken als de patiënten de programma s ook werkelijk hebben doorlopen. Hoe belangrijk het systematisch bevorderen van de kwaliteit van de

9 10 Motiveringsstrategieën in de ambulante psychotherapie therapeutische relatie is, laat Verbraak (Verbraak, 1998; Verbraak, Knoppert-van der Klein, & Hoogduin, 1998) 1 zien in een gecontroleerde studie naar de effecten van fluoxetine bij de behandeling van boulimie. In deze studie werden bij iedere zitting de patiënten persoonlijk benaderd met specifieke richtlijnen voor de omgang, zoals belangstelling tonen voor het privé-leven van de patiënt, begrip tonen voor de patiënt, de patiënt complimenteren voor het doorzetten of de stiptheid, etc. Na iedere zitting werd aangegeven welke punten aan de orde waren geweest. Het dropout-percentage in deze studie bedroeg zes procent. De redenen voor dropout stonden los van (de beleving van) de behandeling. Dit gevoegd bij het feit dat het normale dropoutpercentage in dergelijke studies gemiddeld dertig procent bedraagt, geeft nog eens aan hoe belangrijk het is te investeren in verbetering van de therapeutische relatie. Welnu, om daarin te slagen is dit boek geschreven. Motiveringstechnieken en strategieën om de kwaliteit van de therapeutische relatie te verbeteren zijn door de auteurs op een overzichtelijke wijze verzameld. Het is een fraai boek geworden over directieve therapie. Met directieve therapie bedoel ik vooral al die procedures die ertoe leiden dat patiënten de (bij voorkeur evidence-based) behandelprogramma s ook werkelijk uitvoeren, waardoor wordt voorkomen dat ze voortijdig stoppen met de behandeling. Het boek is helder geschreven en straalt een grote liefde uit voor het psychotherapeutische proces. Het zal zeker kunnen bijdragen patiënten en therapeuten gezamenlijk bevlogen het therapeutisch avontuur tot een goed einde te laten brengen. Kees Hoogduin 1 Verbraak, M.J.P.M. (1998). The why and how of administering fluoxetine in bulimia nervosa. Nijmegen: Aacdemisch proefschrift. Verbraak, M.J.P.M., Knoppert-van der Klein, E.A.M., & Hoogduin, C.A.L. (1998). Een programma ter voorkoming van therapie-ontrouw. In E.A.M. Knoppert-van der Klein, P. Kölling, & C.A.L. Hoogduin (red.), Richtlijnen ter bevordering van therapietrouw. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum.