Recht in de roos. Werken rond kinderrechten in de derde graad van het lager onderwijs. Deel 1: kinderrechten en kinderrechteneducatie

Transcriptie

1 Recht in de roos Werken rond kinderrechten in de derde graad van het lager onderwijs Deel 1: kinderrechten en kinderrechteneducatie

2 COLOFON Auteur Gerrit Maris Werkten hieraan mee Vrijwilligers, onder wie Benny, Hendrine, Leen, Lieselot, Lotte, Maarten, Monik, Olivier, Stagiairs: Katie, Lobke, Lynn, Stien,... Coördinatie Wim Taelman Verantwoordelijke uitgever vormen vzw expertisecentrum mensenrechten- en kinderrechteneducatie Vlaanderen Patriottenstraat Antwerpen Tel fax ISBN D/2008/9259/ , VORMEN vzw Met de steun van de provincie Vlaams-Brabant

3 INHOUD Deel 1 Kinderrechten: een inhoud, een opdracht 4 1 Waarom mensenrechten? Waarom kinderrechten? Waarom Recht-in-de-roos? 4 2 Kinderrechteneducatie: een overzicht 5 3 Kinderrechteneducatie op school: een praktijkvisie Onze praktijkvisie: vijf sporen, ik-jij-wij en alle kinderrechten Vijf sporen De ik-jij-wij benadering van kinderrechten Alle kinderrechten komen aan bod Vijf sporen, verder uitgelegd De ik/jij/wij benadering, verder uitgelegd Alle kinderrechten, verder uitgelegd Kinderrechten en kinderrechtenhoudingen 8 4 Waar komen mensenrechten vandaan? Waar komen kinderrechten vandaan? 9 5 Welke kinderrechten zijn er? 10 6 Kinderrechten: drie soorten rechten, vier basisprincipes, vier soorten verplichtingen 12 7 Kinderrechten, een simpele boodschap? 13 8 De kinderrechten op school toepassen, wat betekent dat? 14 9 Een kinderrechtenklimaat in onze school Een kinderrechtenklimaat in mijn klas. 18 Bijlage 1: Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind Bijlage 2: Toelichting bij het kinderrechtenverdrag Bijlage 3: Kinderrechten op school (uitgebreide tekst) Bijlage 4: Mensenrechten en kinderrechten Recht in de roos (deel 1) 3

4 Deel 1 Kinderrechten: een inhoud, een opdracht 1 Waarom mensenrechten? Waarom kinderrechten? Waarom Recht-in-de-roos? Mensenrechten zijn in het leven geroepen om iedereen ter wereld een leven in menselijke waardigheid te bezorgen. Voor mensen onder de 18 jaar zijn daar bovenop de kinderrechten van toepassing. Zij geven meer duidelijkheid over de rechten die voor hen moeten gerealiseerd worden en over de speciale bescherming die zij moeten genieten. Met betrekking tot mensenrechten en kinderrechten heeft het onderwijs een meervoudige opdracht. Het moet deze rechten zelf toepassen en het moet de rechten mee helpen realiseren. Een belangrijk aspect van dit laatste is dat kinderen en jongeren ook over kinderrechten en mensenrechten moeten leren en dat ze tevens moeten leren bij te dragen tot een samenleving waar hun rechten en die van anderen gerespecteerd en gerealiseerd worden. Recht-in-de-roos wil daartoe aan leerkrachten van het 5 de en het 6 de leerjaar van het lager onderwijs (10 à 12-jarigen) de nodige inzichten en werkwijzen aanbieden. Deel 1 van deze handleiding geeft daartoe aan de leerkracht achtergrondinformatie over kinderrechten en kinderrechteneducatie. Deel 2 bevat een brede waaier aan werkvormen die in de klas en op school te gebruiken zijn. Deel 3 bevat enkele materialen die bij meerdere werkvormen kunnen gebruikt worden. Recht in de roos (deel 1) 4

5 2 Kinderrechteneducatie: een overzicht Waarover gaat kinderrechteneducatie (KRE)? Over kinderrechten (KR) het geheel van kinderrechten: kinderrechten zijn ondeelbaar, alle kinderrechten zijn belangrijk afzonderlijke kinderrechten: het recht op onderwijs, het recht op een privé-leven... Over kinderrechtenhoudingen Basis: respect voor menselijke waardigheid van iedereen, zichzelf inbegrepen. respect voor ieder respect voor verschillen eigen verantwoordelijkheid gelijkheid respect natuur en hulpbronnen solidariteit Wiens kinderrechten?(kinderrechten zijn universeel!) van zichzelf van anderen (dichtbij en ver; onsympathiek of sympathiek) van huidige én toekomstige generaties Waar? nabije omgeving (klas, gezin...) veraf (andere landen en volken, het Zuiden) Hoe? speciale lesactiviteiten inspelen op wat zich voordoet in de klas bij andere inhouden en projecten aandacht gaande houden mensenrechtenklimaat op school en in de klas Doel? Kennis/inzicht kinderrechten: betekenis; oorsprong; toepassingen; schendingen;... organisaties + instanties Vaardigheden om op te komen voor KR van zichzelf en van anderen om zelf KR en KR-houdingen toe te passen Houdingen opkomen voor KR van zichzelf en van anderen KR en KR-houdingen zelf toepassen Recht in de roos (deel 1) 5

6 3 Kinderrechteneducatie op school: een praktijkvisie 3.1 Onze praktijkvisie: vijf sporen, ik-jij-wij en alle kinderrechten Kinderrechteneducatie voor kinderen van 10 à 12 jaar is meer dan enkele lesjes geven over bijvoorbeeld kinderarbeid. Het is een totaalaanpak waarvoor we hier enkele belangrijke componenten willen aangeven. In de volgende bladzijden leggen we ze dan verder uit Vijf sporen Aan kinderrechteneducatie werk ik best op een geïntegreerde manier, waarbij ik de volgende vijf sporen bewandel: Lessen over kinderrechten. Ik laat mijn leerlingen via leeractiviteiten die daar uitdrukkelijk op gericht zijn kennismaken met kinderrechten als geheel, en met de kinderrechten die zij kunnen bevatten. Inspelen op wat zich voordoet. Ik speel in op wat zich in mijn klas/groep of daarbuiten voordoet op het vlak van kinderrechten en kinderrechtenhoudingen. Integreren in andere inhouden en vakken. Bij vakken en activiteiten met uiteenlopende inhouden en bij het werken rond thema s leg ik waar mogelijk het verband met kinderrechten en geef ik aandacht aan kinderrechten en kinderrechtenhoudingen. Aandacht gaande houden. Ik zorg ervoor dat de aandacht voor kinderrechten gaande gehouden wordt, doordat ik een rode draad inbouw en/of door gelegenheden zoals de jaarlijkse dag van de kinderrechten uitdrukkelijk in de kijker te plaatsen. Mijn eigen houding. In mijn eigen houding en lespraktijk laat ik hen de kinderrechten en de kinderrechtenhoudingen beleven: ik zorg voor een kinderrechtenvriendelijk klasklimaat De ik-jij-wij benadering van kinderrechten Bij het aan bod brengen van kinderrechten komen de volgende aspecten in voldoende mate en op een evenwichtige manier aan bod: Ik (het kind) heb het recht op... Jij hebt het recht op... (jij: andere kinderen, hier en elders in de wereld) Wij kunnen iets doen aan het recht op Alle kinderrechten komen aan bod Doorheen elk schooljaar komen op voldoende wijze alle kinderrechten aan bod die voor mijn leerlingen geschikt zijn. Daardoor vermijd ik dat de beeldvorming over kinderrechten verengd wordt tot één of twee thema s, of tot een probleem van sommige arme landen (een ver-van-mijn-bed show). Recht in de roos (deel 1) 6

7 3.2 Vijf sporen, verder uitgelegd Spoor 1: Lessen over kinderrechten Je laat de kinderen kennismaken met de kinderrechten. Daarvoor kan je werken met tekeningen die kinderrechten voorstellen, met pictogrammen en met eenvoudige omschrijvingen van de kinderrechten, zoals elk kind heeft recht op spel en vrije tijd. Afhankelijk van de ontwikkeling van de kinderen kan je hen diepgaander met de betekenis laten kennismaken. Als hulpmiddel hiervoor kan je gebruik maken van de werkvormen uit dit pakket, van de teksten Kinderrechten in kindertaal en van de tekeningen. Ook vind je enkele teksten over kinderrechten die voor jezelf als achtergrondinformatie nuttig kunnen zijn. Spoor 2: Inspelen op wat zich voordoet Dag in dag uit doen zich in de klas, op school en in de samenleving dingen voor waar we als leerkracht kunnen op inspelen. Een leerling die gepest wordt, een bericht over een vermist kind, een familie afgewezen asielzoekers die het land wordt uitgezet, een nieuwe aanpassing voor kinderen met een beperking (zoals een hellend vlak voor een kind in een rolstoel) die in gebruik wordt genomen. In het ene geval gaat het om kinderrechten die met de voeten worden getreden - of juist worden toegepast -, in het andere geval om een houding die al dan niet met kinderrechtenwaarden te rijmen is. Bij zulke gebeurtenissen kunnen we voor de kinderen het verband leggen met kinderrechten en bij hen aan kinderrechtenhoudingen werken. We maken zo van kinderrechten iets tastbaar, eerder dan een abstract begrip. Spoor 3: Integreren in andere inhouden Kinderrechten hebben met heel veel verschillende aspecten van het dagelijks leven en met de wereld te maken. Dat geeft veel mogelijkheden om bij diverse soorten lessen, leerinhouden en activiteiten verbanden te leggen met kinderrechten. Rekenoefeningen kunnen gaan over de hoeveelheid voedsel en water dat kinderen wereldwijd ter beschikking hebben, en zo met hun recht op voedsel. In de les godsdienst of zedenleer komen godsdienst en levensovertuiging ter sprake en kan het verband gelegd worden met het recht op een eigen geloof en cultuur. Bij het werken rond thema s hebben we nog meer mogelijkheden om aandacht te schenken aan kinderrechten. Al is het werken rond een thema kinderrechten niet uit te sluiten, zeker niet in de 3e graad van het lager onderwijs. Toch willen we er voor pleiten om daarnaast aandacht aan kinderrechten te integreren in het werken rond een thema of bij een project, waarbij ook tal van andere facetten van het thema aan bod kunnen komen. Met andere woorden, we stellen voor om het werken rond een thema te verrijken met de invalshoek kinderrechten. Spoor 4: De aandacht gaande houden Sommige gelegenheden doen zich gewoon voor. Zo kan je ter gelegenheid van de jaarlijkse Kinderrechtendag op 20 november in de klas of in heel de school feestelijk aandacht geven aan de kinderrechten. Of je kan kinderrechten mee in de kijker plaatsen op de open klasdag, een grootouderdag, een open deurdag, een schoolfeest... Maar er zijn ook andere manieren denkbaar. Op een kinderrechtenmuur brengen kinderen regelmatig krantenknipsels of zelf geschreven opmerkingen of gedachten aan. En een schattendoos vol kinderrechten is een andere werkvorm die daarvoor kan gebuikt worden: hij schept een rode draad doorheen het schooljaar waaraan je andere activiteiten rond kinderrechten kan ophangen. Spoor 5: Mijn eigen houding en klaspraktijk Kinderen leren niet enkel kinderrechten kennen en waarderen en volgens kinderrechtenhoudingen te leven door erover te leren. Het is zeer belangrijk dat zij opgroeien in een kinderrechtencultuur, waarin zij de kinderrechten zelf ondervinden. Zo leert een kind dat respect hebben voor een verschillend geloof en cultuur belangrijk is door dit zelf te ondervinden vanwege de leerkracht. Recht in de roos (deel 1) 7

8 3.3 De ik/jij/wij benadering, verder uitgelegd Het kinderrechtenverdrag is er gekomen om aan te geven dat kinderen rechten hebben. Kinderen mogen zich daarvan bewust zijn. Ik heb rechten is de eerste fundamentele boodschap die we aan de kinderen mogen en moeten geven. Daarbij is het zo dat kinderrechten aan alle kinderen toebehoren, wie die kinderen ook zijn en waar ze ook leven. Want kinderrechten zijn universeel. Jij hebt rechten is een tweede aspect van een evenwichtige benadering. En omdat kinderrechten universeel zijn en we in een geglobaliseerde wereld leven komt het erop aan dat wij kinderrechten leren zien als rechten van alle kinderen en jongeren. Van kinderen en jongeren in de nabije omgeving én van zij die verder van ons af wonen en/of in welvaart of leefwijze sterk van ons verschillen. Het wij aspect vult dit nog aan: Wij kunnen er iets aan doen. Wij, kinderen en volwassenen, kunnen -ieder voor zich- de rechten van de anderen respecteren. Als de rechten van anderen niet geëerbiedigd worden kunnen wij laten weten dat wij het daarmee niet eens zijn en dat wij het liever anders zouden hebben. We kunnen ook samen iets doen: opkomen voor andere kinderen opdat zij naar school kunnen gaan, opkomen voor kinderen die slecht behandeld worden, enz. 3.4 Alle kinderrechten, verder uitgelegd Alle kinderrechten zijn belangrijk. Het is dus ook belangrijk dat kinderen alle kinderrechten leren kennen. Sommige kinderrechten zijn echter abstracter dan andere. Afhankelijk van leeftijd en ontwikkeling zullen kinderen geleidelijk met meer kinderrechten kunnen kennismaken. En van de rechten waarmee ze kennismaken zullen ze geleidelijk meer kunnen begrijpen. Om dit enigszins hanteerbaar te maken hebben we alle kinderrechten samengevat in een aantal titels. Samen dekken ze zo ongeveer de hele inhoud van het kinderrechtenverdrag. 3.5 Kinderrechten en kinderrechtenhoudingen Met kinderrechteneducatie willen we ook even verder gaan dan de rechten in hun juridische betekenis. Aan deze rechten liggen immers een aantal waarden ten grondslag die in het dagelijks leven via diverse houdingen tot uiting komen. En aan die houdingen willen we ook werken. Grondhouding: respect voor de menselijke waardigheid van eenieder, zichzelf inbegrepen. Respect voor eenieder: het leven, de fysische en psychische integriteit, de vrijheid, de eigendom, de privacy van zichzelf en de ander... Respect voor verschillen: in etnisch, religieus, cultureel opzicht, in opinie, geaardheid... Opnemen van de eigen verantwoordelijkheid in de samenleving. Gelijke behandeling van iedereen, van man en vrouw... Vrijwaring van de rechten van de volgende generaties: voorzichtigheid in de omgang met de natuur en met de natuurlijke hulpbronnen. Verbondenheid/solidariteit: zodat eenieder met een minimale levensstandaard en zonder vrees en verdrukking kan leven. Recht in de roos (deel 1) 8

9 4 Waar komen mensenrechten vandaan? Waar komen kinderrechten vandaan? Er wordt wel eens gezegd dat mensenrechten nergens vandaan komen. Dat van zodra er mensen waren ook mensenrechten bestonden. Daarmee bedoelt men dat de mens enkel om het feit dat hij/zij een mens is, meteen ook rechten in verband met dat mens-zijn heeft. De twee zijn onverbrekelijk met elkander verbonden. Mensenrechten en geloof De idee van mensenrechten is al zeer oud. Zonder dat de term zelf gebruikt werd komen ze voor in geschriften uit oude beschavingen, zoals de Babylonische, maar ook uit de latere Romeinse en Griekse beschavingen. Voorlopers van de huidige mensenrechten zijn terug te vinden in de verscheidene geloofsbelijdenissen zoals het Boeddhisme, Christendom, Hindoeïsme, Jodendom en de Islam. In die tijd waren het veeleer morele rechten, geen juridische. Deze morele rechten kwamen de mensen toe omdat ze door dat specifieke geloof - en vaak onder bepaalde voorwaarden onder dat geloof - in het leven werden geroepen. Lokale rechten Reeds in de 12e eeuw (Magna Charta), maar voornamelijk in de 18e eeuw vond er op het Europese continent een filosofische revolutie plaats. Die hield in dat mensenrechten uit de sfeer van het geloof werden gehaald en in de juridische wereld, waar men werkelijk van afdwingbare rechten kan spreken, geïntroduceerd werden. Dit gebeurde door het opmaken van documenten die de mens als het ware met een beschermend pantser van rechten bekleedde, in de eerste plaats als bescherming tegen de eigen overheid. Inderdaad, de mensenrechtendocumenten die tijdens de Franse en Amerikaanse revolutie het licht zagen, waren voornamelijk een bescherming tegen onrechtmatig gedrag van de eigen nationale overheid (zoals koningen die burgers zomaar opsloten, of martelden, of geld in beslag namen) zodat men toen nog kon spreken van lokale mensenrechten. Internationale mensenrechten De idee van internationale mensenrechten is er gekomen nadat de wereld de gruwelen van het Nazi-Duitsland meegemaakt had. De internationale gemeenschap begreep dat enkel internationale samenwerking inzake de bescherming van mensenrechten een herhaling van de gruwelen van de tweede wereldoorlog kon afwenden. De geallieerden hervormden de Volkenbond (in 1919 opgericht) tot de Verenigde Naties. Hoofddoel: de vrede in de wereld bewaken en de mensenrechten effectief beschermen. Binnen de VN maakte men een document op, de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens, die het basisdocument betreffende mensenrechten is geworden, al is ze strikt gezien niet juridisch afdwingbaar. Ze somt een hele reeks rechten op die aan ieder toebehoren en waarop door niemand inbreuk mag worden gepleegd: het recht op leven, het recht om vrij te zijn van foltering, het recht op gelijkheid voor de wet, etc... Kinderrechten Vanaf de jaren 1960 begon men te beseffen dat kinderen recht hebben op een speciale bescherming aangezien ze bijzonder kwetsbaar zijn, maar anderzijds ook dienen deel te nemen aan de samenleving en wiens mening moet gehoord worden. Om hen een betere bescherming te geven, werd in 1989 door de Verenigde Naties het Verdrag inzake de Rechten van het Kind aangenomen. Het is de bevestiging van een evolutie waarbij het kind meer en meer als een volwaardige maatschappelijke actor beschouwd wordt. Naast het recht op bijzondere zorg en bescherming kent het verdrag aan het kind ook het recht op zelfbeschikking of participatie toe. Op 26 januari 1990 ondertekende België het VN Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Recht in de roos (deel 1) 9

10 5 Welke kinderrechten zijn er? De kinderrechten staan opgesomd in het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, soms als IVRK afgekort. De eerste 41 artikelen ervan geven de eigenlijke rechten weer. Onderstaande opsomming is de samenvatting ervan die VORMEN voor educatieve doeleinden maakte. Meer uitleg vind je in de tekst van het verdrag zelf en in de tekst Toelichting bij het kinderrechtenverdrag. Elk kind heeft recht op een eigen mening en op inspraak. Elk kind heeft recht op een eigen geloof en cultuur. Elk kind heeft recht op gezonde voeding, water, kleding en onderdak. Elk kind heeft recht om samen te komen met anderen. Elk kind heeft recht op veiligheid en bescherming. Elk kind heeft recht op onderwijs en informatie. Elk kind heeft recht op spel en vrije tijd. Elk kind heeft recht op zorg. Elk kind heeft recht op een naam en een nationaliteit. Elk kind heeft recht op een gelijke behandeling. Elk kind heeft recht om bij de eigen familie te zijn. Elk kind heeft recht op aangepaste verzorging bij ziekte of handicap. Elk kind heeft recht op een privé-leven. Elk kind heeft recht op bescherming tegen uitbuiting. Elk kind heeft recht op bescherming tegen onwettige opsluiting. Elk kind heeft recht op bescherming tegen oorlog. Elk kind heeft recht op bescherming bij adoptie. In de tabel hieronder vind je in welke artikelen van het kinderrechtenverdrag deze rechten vooral staan beschreven. Kinderrecht Artikelen verdrag Elk kind heeft recht op een eigen mening en op inspraak. 12, 13, 14 Elk kind heeft recht op een eigen geloof en cultuur. 14, 17, 30 Elk kind heeft recht op gezonde voeding, water, kleding en onderdak. 26, 27 Elk kind heeft recht om samen te komen met anderen. 15 Elk kind heeft recht op veiligheid en bescherming. 6(1), 19, 20, 22, 25, 33, 34, 35, 36 Elk kind heeft recht op onderwijs en informatie. 5, 6(2), 17, 18, 28, 29, 40 Elk kind heeft recht op spel en vrije tijd. 31 Elk kind heeft recht op zorg. 3, 18, 19, 24, 26, 27 Elk kind heeft recht op een naam en een nationaliteit. 7, 8 Elk kind heeft recht op een gelijke behandeling. 2 Elk kind heeft recht om bij de eigen familie te zijn. 5, 9, 10 Elk kind heeft recht op aangepaste verzorging bij ziekte of handicap. 2, 3, 4, 23 Recht in de roos (deel 1) 10

11 Elk kind heeft recht op een privé-leven. 16 Elk kind heeft recht op bescherming tegen uitbuiting. 32, 36 Elk kind heeft recht op bescherming tegen onwettige opsluiting. 11, 37, 40 Elk kind heeft recht op bescherming tegen oorlog. 38, 39 Elk kind heeft recht op bescherming bij adoptie. 21 Recht in de roos (deel 1) 11

12 6 Kinderrechten: drie soorten rechten, vier basisprincipes, vier soorten verplichtingen Drie soorten rechten Dikwijls worden de kinderrechten in 3 categorieën ingedeeld, dikwijls de 3 P s genoemd (naar de Engelse termen protection, provision en participation). De beschermingsrechten Hiermee worden alle rechten bedoeld die kinderen beschermen. Kinderen moeten beschermd worden tegen uitbuiting, mishandeling, verwaarlozing. Kinderen met een handicap moeten beschermd worden. De voorzieningsrechten Deze rechten verwijzen naar zaken, diensten en voorzieningen die kinderen nodig hebben om zich goed te kunnen ontwikkelen. Zoals onderwijs, informatie, hulpverlening, voedsel, gezondheidszorg, huisvesting, enz. De participatierechten Het zijn rechten waarmee kinderen voor zichzelf kunnen opkomen. Ze zorgen ervoor dat ze over dingen die zij belangrijk vinden moeten kunnen meepraten en beslissen. Het gaat hier over het recht op inspraak, het recht om zich te verenigen, het recht om zijn eigen geloof te belijden, enz. Vier basisprincipes Vier artikelen uit het verdrag zijn zo belangrijk dat ze doorheen alle andere artikelen als principes gelden. Het verbod op discriminatie (art. 2). Iedereen is gelijk voor de wet. Het belang van het kind (art. 3). Bij alle beslissingen die een overheid neemt moeten de belangen van kinderen verzekerd zijn. Het recht op leven, overleven en ontwikkeling van het kind (art. 6). Alle landen moeten streven naar een zo goed mogelijk leven van kinderen. Het recht op participatie (art. 12). Elke minderjarige moet zijn mening kunnen uiten over dingen die hem aanbelangen en met die mening moet men ook rekening houden. Vier soorten verplichtingen Voor een staat schept het kinderrechtenverdrag vier verschillende soorten verplichtingen. De kinderrechten eerbiedigen. De staat mag bepaalde handelingen niet stellen: niet folteren, de vrije meningsuiting niet verbieden, enz. De kinderrechten realiseren. De staat moet wetten maken en andere maatregelen nemen zodat er degelijk onderwijs is, zodat er water en voedsel is, zodat gezondheidszorg beschikbaar is, enz. De kinderrechten beschermen. De staat moet wettelijke en andere maatregelen nemen opdat kinderen door niemand worden mishandeld, opdat kinderen beschermd worden tegen drugs, enz. De kinderrechten promoten. De staat moet maatregelen nemen opdat de kinderrechten gekend en begrepen worden door ieder die er op de een of andere manier mee te maken heeft. Het onderwijs moet er aandacht aan besteden, medisch personeel moet de kinderrechten kennen om ze correct te kunnen toepassen, enz. Recht in de roos (deel 1) 12

13 7 Kinderrechten, een simpele boodschap? Kinderrechten zijn soms zeer duidelijk. Kinderrechten zeggen soms ondubbelzinnig wat moet of niet mag. Een kind mag niet gefolterd worden, kinderen mogen onder geen beding al dan niet voor seks worden verhandeld, en zo meer. Kinderrechten geven niet op alle vragen een helder antwoord. Kinderen mogen niet in de gevangenis, behalve als uiterste maatregel. Er moet passend belang gehecht worden aan de mening van een kind. De privacy van een kind moet gerespecteerd worden, en dus mogen zijn/haar brieven of s niet ongevraagd worden gelezen, behalve wanneer dat rechtmatig gebeurt, bijvoorbeeld in het belang van het kind (zoals om het te beschermen tegen seksueel misbruik door volwassenen). Kinderrechten staan soms in conflict met elkaar. Bij het ongevraagd openen van een brief: Het recht op een privé-leven. Het recht op bescherming tegen seksueel misbruik. Bij kinderen in het Zuiden die bewust willen werken en bijdragen aan een minimale levensstandaard van hun gezin: Het recht op participatie. De bescherming tegen kinderarbeid. Zo zijn er nog tal van andere voorbeelden te geven waarbij het ene recht in conflict staat met het andere, of het recht van het ene kind met hetzelfde recht van een ander kind. Kinderrechten: ja, maar er is geen echte stok achter de deur. Staten moeten om de zes jaar verslag uitbrengen over de implementatie van de kinderrechten in hun land. Het Comité voor de Rechten van het Kind bespreekt dit verslag en formuleert conclusies en aanbevelingen. Het verslag moet publiek verkrijgbaar zijn, de conclusies en aanbevelingen zijn publiek. Niet-gouvernementele organisaties mogen hun eigen rapport indienen bij het Comité voor de Rechten van het Kind. Echte sancties zijn er niet. Rijke landen moeten arme landen helpen. Het kinderrechtenverdrag in de praktijk omzetten is voor de armste landen gewoon niet mogelijk: zij hebben daar de economische mogelijkheden niet toe. Toch rusten ook op hen de verplichtingen van het kinderrechtenverdrag. Op enkele terreinen, zoals gezondheidszorg en onderwijs, maakt het kinderrechtenverdrag duidelijk dat internationale samenwerking moet helpen hierbij. Ook andere mensenrechtenverdragen, zoals het VN verdrag voor economische en sociale rechten, maken van de noodzaak tot internationale samenwerking duidelijk gewag. Nergens wordt echter duidelijk gemaakt tot waar die verplichting gaat, of anders gezegd- wanneer een land wel/niet voldoende deed in dit verband. Recht in de roos (deel 1) 13

14 8 De kinderrechten op school toepassen, wat betekent dat? Het kinderrechtenverdrag houdt niet enkel verplichtingen in voor de staten die het verdrag ondertekenden, het houdt ook een hele opdracht in voor de school. Naast de tekst van het verdrag zelf is er een toelichtende tekst General Comment 1 van het VN Comité voor de Kinderrechten. Hieronder hebben we de belangrijkste punten voor de school bijeengezet, met vermelding van het artikel nummer uit het verdrag. Een uitgebreider beschrijving vind je in de tekst Kinderrechten op school uitgebreide tekst. De officieel geldende teksten vind je uiteraard in het kinderrechtenverdrag zelf. We discrimineren geen enkele leerling op basis van ras, huidskleur, godsdienst, bezit, geslacht... (art. 2). Iedere leerling mag zijn cultuur, taal of religie (art. 30) uitoefenen en denken wat hij of zij wil (art. 14). Wij staan open voor leerlingen die hun land zijn ontvlucht (art. 22) en trachten hen geschikt onderwijs te geven. Voor zover dat mogelijk is zijn gehandicapte leerlingen welkom om volwaardig onderwijs te krijgen (art. 23). Leerlingen krijgen inspraak in de zaken die hen aanbelangen (art. 12). Onze leerlingen krijgen toegang tot de beschikbare informatiekanalen die zij nodig hebben (art. 17). De leerlingen mogen zich - binnen redelijke mate - organiseren of gezamenlijke standpunten innemen (art. 15). Onze school brengt de leerlingen respect bij voor de mensenrechten (art. 29). Onze school brengt de leerlingen respect bij voor verschillen in mening en overtuiging, voor andere culturen en volken, en voor de natuurlijke omgeving (art. 29). Wij ontwikkelen de volledige persoonlijkheid van de leerlingen (art. 29). Wij bereiden hen voor op het dragen van verantwoordelijkheid in een vrije samenleving (art. 29). Naast de tijd die leerlingen aan school moeten besteden geven wij hen de kans om te rusten en te ontspannen (art. 31). Wij schenken aandacht aan de gezondheid en gezondheidsopvoeding van onze leerlingen (art. 24). Leerlingen die slachtoffer waren van (seksueel) geweld, uitbuiting of verwaarlozing geven wij steun (art. 39). Als school beschermen wij onze leerlingen tegen geweld, zowel fysiek als mentaal (art. 19). Onze school maakt werk van de bescherming van onze leerlingen tegen drugs (art. 33). Wij kijken op onze school toe op de naleving van de mensenrechten (art. 42). Recht in de roos (deel 1) 14

15 9 Een kinderrechtenklimaat in onze school In de school doe je niet enkel aan kinderrechteneducatie door het in lesactiviteiten en projecten over kinderrechten te hebben. Het klimaat in de school en in de klas maakt wezenlijk deel uit van de opvoeding tot mensenrechten en burgerschap, en kan die zowel positief als negatief beïnvloeden. Een kinderrechtenklimaat is een belangrijke voorwaarde voor kinderrechteneducatie en voor kwaliteitsvol onderwijs. Wat een kinderrechtenklimaat dan wel betekent wordt in diverse documenten van de Verenigde Naties en van andere instanties gespecificeerd. In deze tekst gaat het enkel over het kinderrechtenklimaat op het niveau van de school als geheel, en niet over dat op niveau van de klas: dat vind je hierna. De tekst kan je school helpen om na te denken over hoe je school dit in werkelijkheid omzet, en om dan binnen je school te werken aan de verbeterpunten die ze belangrijkst vindt. Een zelftest op basis van onderstaande tekst kan je vinden op Onderwijs in onze school is meer dan kennisoverdracht alleen, want Onderwijs verstrekken betekent voor ons veel meer dan leren lezen, rekenen en schrijven, maar ook de jongeren wapenen met levensvaardigheden; onze school bekommert zich zowel om de sociale en emotionele als om de verstandelijke ontwikkeling; we stimuleren de jongeren om hun persoonlijkheid, talenten en fysieke bekwaamheden ten volle te ontwikkelen; we bereiden jongeren voor op een verantwoordelijk leven in de samenleving; wij voeden echt op tot vrede, tolerantie, gelijkheid van de seksen, openheid en tot verbondenheid met mensen van verschillende etnische achtergrond, nationaliteit of godsdienst; wij hanteren onderwijsmethodes die de inbreng, het initiatief en het inzicht van de leerlingen ernstig nemen. In onze school leren kinderen en jongeren over kinderrechten en mensenrechten, want We brengen onze leerlingen besef van en respect voor de mensenrechten bij; we besteden daarbij aandacht aan hun eigen rechten én aan de rechten van anderen, ook wereldwijd; wij maken onze leerlingen bewust van de nood aan universele mensenrechten en van de noodzaak om ze te beschermen; wij bevorderen bij hen houdingen (respect, solidariteit, verantwoordelijkheid...) die overeenkomen met de mensenrechten; wij doen aan mensenrechteneducatie voor leerlingen van alle leeftijden, op een manier die aangepast is aan hun leeftijd en eigenheid. Onze school zorgt voor structuur op een kinderrechtenvriendelijke manier, want Niemand wordt vernederend behandeld of bestraft; als er dan toch gestraft wordt zijn de straffen niet irrelevant of oneerlijk en gebeurt het straffen op een onpartijdige manier; conflicten lossen wij op een niet-gewelddadige manier op; er wordt van de leerlingen niet verwacht dat ze de regels blind naleven, maar dat ze de regels begrijpen en het nut ervan inzien; bij het bestraffen van ongepast gedrag trachten wij ook te remediëren en niet louter repressief op te treden. Recht in de roos (deel 1) 15

16 Inspraak en democratische besluitvorming zijn voor onze school geen taboe, want Iedere betrokken partij wordt gehoord en iedereen heeft de kans om deel te nemen aan democratische besluitvormingsprocessen; dat geldt ook voor de leerlingen, minstens voor alle zaken die hen aanbelangen; iedereen kan uitkomen voor zijn of haar overtuigingen en ideeën; door de schoolleiding wordt naar leerkrachten en andere medewerkers geluisterd; samenwerking en onderlinge uitwisseling van ervaringen tussen leerkrachten wordt aangemoedigd; ouders voelen zich niet buitengesloten en worden actief bij het schoolgebeuren betrokken; ouderparticipatie wordt aangemoedigd; er wordt geluisterd naar de meningen en suggesties van de leerlingen; leerlingenparticipatie wordt aangemoedigd door middel van schoolraden en/of door andere werkvormen; leerlingen kunnen hun inbreng doen in het vastleggen van het schoolreglement. In onze school is iedereen gelijk, want In onze school wordt niemand gediscrimineerd op basis van sociale achtergrond, kledij, manier van leven of op een andere basis, en worden ook de leerlingen gestimuleerd om niet te discrimineren; wij zorgen ervoor dat iedere leerling aan de schoolactiviteiten kan deelnemen en van alle voorzieningen gebruik kan maken; aan geen enkele leerling wordt de toegang tot de school geweigerd op basis van zijn of haar ras, religieuze, etnische of sociale afkomst. Wij zien diversiteit als een rijkdom voor onze school, want Wij maken onze leerlingen en leerkrachten bewust van diversiteit binnen de samenleving, zoals verschillen op het vlak van seksualiteit, godsdienst, gender, taal, ras en sociale achtergrond; wij bevorderen het respect ten opzichte van deze verschillen; wij trachten de integratie te bevorderen door zo inclusief mogelijk aan leerlingen met een fysische, mentale of sociale beperking onderwijs aan te bieden en onze werkwijzen aan te passen zodat zij volwaardig kunnen deelnemen; wij tonen respect voor de cultuur, taal en afkomst van de leerlingen en hun familie; wij houden rekening met leerlingen die omwille van fysische, psychische, sociale, culturele of andere factoren minder kansen hebben gehad om zich te ontwikkelen. Wij dragen zorg voor de leefomstandigheden van de volgende generaties, want We brengen respect voor de natuurlijke omgeving bij; als school handelen we zelf waar mogelijk volgens de principes van duurzaamheid, door gebruik te maken van duurzame materialen en door op een milieuvriendelijke manier met materialen, energie en de natuur om te gaan; de school houdt bij haar aankopen rekening met het ideeëngoed van eerlijke handel t.o.v. het Zuiden; de leerlingen worden milieubewust gemaakt en aangemoedigd om zich in te zetten voor het leefmilieu. Kinderrechten zijn expliciet in het schoolbeleid verankerd, want Mensenrechten en kinderrechten worden expliciet opgenomen in beleidsverklaringen zoals het pedagogisch project en de teksten over visie en missie van de school, en zijn in het schoolwerkplan geconcretiseerd; wij voeren een kinderrechtenvriendelijk beleid inzake drugs; wij hebben een gedragscode die de privacy respecteert en die geweld, seksueel misbruik, pestgedrag en lijfstraffen duidelijk afwijst; Recht in de roos (deel 1) 16

17 wij voeren een beleid van non-discriminatie voor iedereen in de school; onze regels voorzien in het recht op verdediging bij bestraffing; er is duidelijkheid over de verschillende opdrachten en verantwoordelijkheden van leerlingen en leerkrachten; de school moedigt leerkrachten en andere medewerkers aan om zich bij te scholen in mensenrechteneducatie en kinderrechteneducatie en ondersteunt hen ook in het concreet toepassen ervan, onder andere door te zorgen voor de nodige materialen en middelen. Voor onze school zijn mensenrechten en kinderrechten niet alleen woorden maar ook daden door er zorg voor te dragen de principes en waarden effectief toe te passen binnen de school; op te treden tegen schendingen van deze principes en waarden binnen de school; aandacht te hebben voor de toepassing ervan in de bredere samenleving, rondom de school en daarbuiten; zich waar mogelijk voor de mensenrechten in te zetten. Recht in de roos (deel 1) 17

18 10 Een kinderrechtenklimaat in mijn klas. Een kinderrechtenklimaat is niet enkel een opdracht voor de school als geheel, maar ook voor de klas en de leerkracht. De onderstaande tekst wil dit overzichtelijk weergeven. Hij is een hulpmiddel om na te denken over hoe het er in jouw klas aan toe gaat en voor jezelf verbeterpunten aan te duiden waar je dan werk van maakt. Een zelftest op basis van onderstaande tekst kan je vinden op Ik zorg voor structuur en orde, maar op een kindvriendelijke manier. Ik verneder leerlingen niet; ik gebruik het evaluatiesysteem niet om discipline op te leggen; ik zorg ervoor dat de regels door eenieder gekend en begrepen zijn; ik streef ernaar dat de leerlingen het nut van de regels inzien; de leerlingen mogen over de regels hun opinie geven en suggesties doen voor aanpassing. Als leerkracht ben ik een rolmodel voor de leerlingen en geef ik hen het goede voorbeeld. Als leerkracht straal ik respect uit voor ieders menselijke waardigheid; ik behandel alle leerlingen gelijk en heb respect voor verschillen; ik heb respect voor de privacy van de leerlingen en hun ouders; ik voel mee met wat mijn leerlingen en andere mensen overkomt, waar ook ter wereld; ik draag zorg voor de natuur en de natuurlijke hulpbronnen; Ik treed op indien een leerling door een andere onrechtvaardig behandeld wordt of hier melding van maakt. In mijn klas is diversiteit geen hindernis maar een rijkdom. Ik accepteer dat sommige kinderen meer moeilijkheden hebben om de leerstof onder de knie te krijgen, en ik geef hen de nodige ondersteuning; leerlingen met een andere afkomst worden evenwaardig behandeld; in de klas is er ruimte voor andere invalshoeken, meningen en zienswijzen; ik laat de leerlingen bewust kennis maken met andere culturen, religies, etnische achtergronden, seksualiteit, overtuigingen, ; ik tracht mijn leerlingen respect bij te brengen voor deze diversiteiten; in de klas gaat er voldoende aandacht naar alle leerlingen, er worden geen leerlingen uitgesloten van aandacht. Ook mijn leerlingen komen aan het woord. Mijn leerlingen kunnen actief deelnemen aan het lesgebeuren; ik betrek mijn leerlingen bij alle beslissingen die hen aanbelangen; hun ervaringen en inzichten worden ernstig genomen en komen in de lessen ruim aan bod; ook over de methodes die ik gebruik mogen de leerlingen hun zeg doen; ik stimuleer hun creativiteit in denken en handelen; ik laat mijn leerlingen toe fouten te maken; over taken en examens kan worden gediscussieerd; leerlingen hoeven niet bang te zijn om hun mening te geven, ook niet wanneer die indruist tegen de mijne; conflicten worden in een geest van dialoog aangepakt. Recht in de roos (deel 1) 18

19 In de klas tracht ik niet alleen kennis over te dragen, maar ook kinderrechtenhoudingen. Ik moedig de leerlingen aan om na te denken over problemen van onze wereld in verband met rechtvaardigheid, milieu, armoede, vrede, mensenrechten; ik moedig mijn leerlingen aan om alle mensen als gelijkwaardig te zien, van welke sociale of etnische afkomst ze ook zijn en waar ze ook wonen, inbegrepen de volgende generaties; ik moedig mijn leerlingen aan om een leven in menselijke waardigheid voor alle mensen na te streven; in de klas is er ruimte voor discussie over mensenrechten, verantwoordelijkheden, leefmilieu, gelijke kansen Recht in de roos (deel 1) 19

20 Bijlage 1: Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind Preambule De Staten die partij zijn bij dit Verdrag, Overwegende dat, in overeenstemming met de in het Handvest van de Verenigde Naties verkondigde beginselen, erkenning van de waardigheid inherent aan, alsmede van de gelijke en onvervreemdbare rechten van, alle leden van de mensengemeenschap de grondslag is voor vrijheid, gerechtigheid en vrede in de wereld, Indachtig dat de volkeren van de Verenigde Naties in het Handvest hun vertrouwen in de fundamentele rechten van de mens en in de waardigheid en de waarde van de mens opnieuw hebben bevestigd en hebben besloten sociale vooruitgang en een hogere levensstandaard in groter vrijheid te bevorderen, Erkennende dat de Verenigde Naties in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en in de Internationale Verdragen inzake de Rechten van de Mens hebben verkondigd en zijn overeengekomen dat een ieder recht heeft op alle rechten en vrijheden die daarin worden beschreven, zonder onderscheid van welke aard ook, zoals naar ras, huidskleur, geslacht, taal, godsdienst, politieke of andere overtuiging, nationale of sociale afkomst, eigendom, geboorte of andere status, Eraan herinnerende dat de Verenigde Naties in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens hebben verkondigd dat kinderen recht hebben op bijzondere zorg en bijstand, Ervan overtuigd dat aan het gezin, als de kern van de samenleving en de natuurlijke omgeving voor de ontplooiing en het welzijn van al haar leden en van kinderen in het bijzonder, de nodige bescherming en bijstand dient te worden verleend opdat het zijn verantwoordelijkheden binnen de gemeenschap volledig kan dragen, Erkennende dat het kind, voor de volledige en harmonische ontplooiing van zijn of haar persoonlijkheid, dient op te groeien in een gezinsomgeving, in een sfeer van geluk, liefde en begrip, Overwegende dat het kind volledig dient te worden voorbereid op het leiden van een zelfstandig leven in de samenleving, en dient te worden opgevoed in de geest van de in het Handvest van de Verenigde Naties verkondigde idealen, en in het bijzonder in de geest van vrede, waardigheid, verdraagzaamheid, vrijheid, gelijkheid en solidariteit, Indachtig dat de noodzaak van het verlenen van bijzondere zorg aan het kind is vermeld in de Verklaring van Genève inzake de Rechten van het Kind van 1924 en in de Verklaring van de Rechten van het Kind, aangenomen door de Algemene Vergadering op 20 november 1959 en is erkend in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, in het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (met name in de artikelen 23 en 24), in het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (met name in artikel 10) en in de statuten en desbetreffende akten van gespecialiseerde organisaties en internationale organisaties die zich bezighouden met het welzijn van kinderen, Indachtig dat, zoals aangegeven in de Verklaring van de Rechten van het Kind, het kind op grond van zijn lichamelijke en geestelijke onrijpheid bijzondere bescherming en zorg nodig heeft, met inbegrip van geëigende wettelijke bescherming, zowel voor als na zijn geboorte'', Herinnerende aan de bepalingen van de Verklaring inzake Sociale en Juridische Beginselen betreffende de Bescherming en het Welzijn van Kinderen, in het bijzonder met betrekking tot Plaatsing in een Pleeggezin en Adoptie, zowel Nationaal als Internationaal; de Standaard Minimumregels van de Verenigde Naties voor de Toepassing van het Recht op Jongeren (de Beijingregels); en de Verklaring inzake de Bescherming van Vrouwen en Kinderen in Noodsituaties en Gewapende Conflicten, Erkennende dat er, in alle landen van de wereld, kinderen zijn die in uitzonderlijk moeilijke omstandigheden leven, en dat deze kinderen bijzondere aandacht behoeven, Op passende wijze rekening houdend met het belang van de tradities en culturele waarde die ieder volk hecht aan de bescherming en de harmonische ontwikkeling van het kind, Het belang erkennende van internationale samenwerking ter verbetering van de levensomstandigheden van kinderen in ieder land, in het bijzonder in de ontwikkelingslanden, Zijn het volgende overeengekomen: Deel I Recht in de roos (deel 1) 20