Overdenking over Lied 650: De aarde is vervuld

Transcriptie

1 Overdenking over Lied 650: De aarde is vervuld Inleiding: Willem Barnard werd geboren in 1920 en overleed in 2010 op de leeftijd van 90 jaar. Als dichter werd hij bekend onder het pseudoniem Guillaume van der Graft. Later afgekort tot Van der Graft. Hij studeerde korte tijd Nederlands, maar onder de indruk van de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog, onder andere het bombardement op Rotterdam, zijn geboortestad, schakelde hij over op theologie. In 1946 werd hij predikant van de Nederlandse Hervormde kerk in Hardenberg. Daarna volgde nog Nijmegen en werd hij een aantal jaren studiesecretaris van de prof. G van der Leeuwstichting. De laatste jaren van zijn predikantschap stond hij in het kleine plaatsje Roozendaal bij Arnhem. Hij heeft heel veel liederen geschreven en een groot aantal zijn eerst in het Liedboek van 1973 en nu van 2013 terecht gekomen. Zijn liederen vind ik rijk qua poëtische inhoud en stijl en daarnaast spiritueel met een bijzondere geloofsinhoud. Zingen we in de kerk soms ook ter verstrooiing? Omdat de dominee eenvoudigweg niet altijd aan het woord kan zijn? Nee, zegt Barnard het is voluit verkondiging, dat zingen. Let u maar eens op wat u zingt. Veel van de liederen die Barnard gemaakt heeft zijn bijbelliederen. Het is als het ware de schriftlezing gezongen. Hij zette daarom wel eens boven de rubriek de dienst van het woord ook wel eens de schriften gesproken en gezongen. Voor hem was zingen belangrijk, ik vertelde er vorige week over, om dat zo je kleine ik in het wij van de gemeente werd gevoegd. Om dat je zo beter de grote geloofswaarheden kunt beamen, waar je als individu vaak te weinig geloof voor hebt. (citaat van het gedicht Tussen het zingend kerkvolk van Van der Graft) Nocturnen: In Amsterdam startte ds. Tim Overbosch in 1957 de zogenaamde nocturnen, samen met zijn collega predikant-dichter Willem Barnard en componist Frits Mehrtens. Het waren diensten aan het begin van de avond gevierd en ze hadden als uitgangspunt dat er eigenlijk niets bekends zou worden gezongen. Vele van de nieuwe liederen uit het Liedboek voor de kerken zijn in deze liturgische broedplaats geboren. Die nieuwe liederen waren ook psalmen in een nieuwe berijming. Daarmee was Barnard met anderen ook bezig. Hier werd opnieuw de liturgie door protestanten ontdekt. Dat niet zozeer de preek centraal moest staan in de dienst maar schrift en tafel. De schrift en de lezing ervan waren veel belangrijker, dan de preek. Hij noemde die vaak niet meer dan wat voetnoten bij de lezingen. Nieuwe liturgische vormen zijn hier uitgeprobeerd, zoals de viering van het avondmaal met een tafelgebed, dus zonder didactisch formulier. Frits Mehrtens 1

2 schreef veel nieuwe melodieën en heeft ook de melodie van dit lied gecomponeerd. Ik denk dat het lied in 57 of 58 is ontstaan. Overdenking Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Er is heel wat geloof voor nodig om die eerste twee verzen van lied 650 te beamen: 1 De aarde is vervuld van goedertierenheid, van goddelijk geduld en goddelijk beleid. De aarde is vervuld van goedheid, goedertierenheid, dat ouderwetse woord voor goedheid.(chesed, Hebreeuws, goedheid in relatie naar anderen toe, trouw ook) Je kunt ook een heel ander verhaal houden, de aarde is vervuld van het kwade, van geweld, oorlog, honger, armoede, mensen op de vlucht, uitsterven van planten en dieren, opwarming. Goedheid? Hoe bedenk je het? Daar is veel geloof voor nodig. Barnard verzint het niet zelf, maar knoopt met dit woord aan bij Psalm 33: 5: Hij (de Heer) heeft gerechtigheid en recht lief/de aarde is vol van de goedertierenheid des Heren. In de Nieuwe Vertaling luidt dit: Hij heeft recht en gerechtigheid lief/ van de trouw van de HEER is de aarde vervuld. Trouw is toch net weer wat anders dan goedheid. Hoe komt zo n lied tot stand? Barnard begon na te denken over die zondag aan de hand van de zondagspsalm en de naam van die zondag, de tweede zondag na Pasen, die in het Latijn luidt: Misericordia Domini. De barmhartigheid van de Heer. Een lied dus bij het thema en de naam van de zondag. Dat was trouwens in die tijd in de Protestantse kerken wel revolutionair. Dominees begonnen met het zoeken van een tekst, dan maakten ze een preek vervolgens zochten ze er liederen bij. Beginnen bij de liederen was tamelijk revolutionair. 2 Gods goedheid is te groot voor het geluk alleen, zij gaat in alle nood door heel het leven heen. Die goedheid en trouw van God blijven niet op zichzelf, zo zegt Barnard, zijn herkenbaar in het geluk, maar is zo overvloedig dat het daarbij niet blijft: Gods goedheid is te groot voor het geluk alleen, zij gaat in alle nood door heel het leven heen. Door heel het leven heen, dus ook daar waar nood, dood en verlatenheid is. 2

3 De ultieme afbraak van het leven. Trouw tot in de dood, over de grens van de dood heen. 3 Zij daalt als vruchtbaar zaad tot in de groeve af omdat zij niet verlaat wie toeven in het graf. 4 Omdat zij niet vergeet wie godverlaten zijn: de wereld hemelsbreed zal goede aarde zijn. Je kunt het niet goed over Barnard hebben zonder het te hebben over het beeld van het zaad. Dat is voor hem het beeld bij uitstek waarin de boodschap van het evangelie wordt samengevat. Om de Bijbeltekst uit Johannes te citeren: als de graankorrel niet in de aarde valt en sterft, zal hij geen vrucht dragen. Dat is het beeld dat het geheim bevat van het leven van Jezus Messias, de gezalfde, koning van Godswege. Het beeld van het zaad is het beeld van de gezegende vergankelijkheid. Barnard speelt in dit verband graag met twee beelden. Voor hem is het beeld van het zaad een protest tegen de beweging van de cultuur waarin de mens zichzelf sterk en breed maakt. Waarbij mensen gedenktekens voor zichzelf willen oprichten en andere volken willen neerslaan. Volken die een toren willen bouwen tot in de hemel, zoals in het verhaal van de torenbouw van Babel. Mensen die onsterfelijk willen zijn, als Godenzonen. Dat is bijvoorbeeld terug te vinden in de cultuur van Egypte, waaruit het volk Israël werd uitgeleid. En het beeld bij uitstek van die cultuur was de piramide. En dan speelt Barnard opnieuw met het beeld. Want wat gebeurt er als je een piramide omdraait? Dat is het beeld van het zaad dat in de aarde wordt gestrooid. Van de graankorrel die eerst gezaaid moet worden en sterven om vrucht te kunnen 3

4 dragen. Barnard gaat nog verder als hij zegt: is het niet veelzeggend dat in de Jodenster beide beelden zijn terug te zien? Zowel de piramide, als het beeld waarin die piramide wordt omgekeerd, zijn daarbij in één beeld gevangen? Zo laat de Davidster in één beeld zien waar het eigenlijk in de bijbel omgaat. Om het thema van het joodse volk. En dat betekent ook voor mensen die zich in het voetspoor willen bewegen van de joodse Messias Jezus. Het gaat niet om mensen die zich breed willen maken, oorlog voeren en onsterfelijk willen zijn. Maar om mensen die aanvaarden dat er een vergankelijkheid is en dat we juist daarin gezegend zijn. (Jan Mulder en eeuwig leven: Hij onderzocht in een tv programma kunnen we ooit eeuwig leven, hoe zou dat kunnen en hoe zou dat zijn? Alles volgens mij vanuit zijn positie. Maar hoe leuk is het dat Jan ten eeuwigen dagen op de tv zou zijn, voor andere mensen? Hij lijdt al aan overexposure, maar sterven betekent ook plaats maken voor anderen, die nu aan de beurt zijn om te leven. Daar is deemoed voor nodig, nederigheid. Dat hoort ook bij leven. Sterven en zo vruchtbaar zijn voor een ander, omdat je ruimte maakt!) Het lichaam van Jezus Messias werd in de aarde gelegd. Het was als een zaad. Want hij werd opgewekt. Zo droeg hij blijvend vrucht. Zijn nieuwe leven werd uitgezaaid in woorden, die nog steeds klinken en in de harten van de gelovigen. God heeft in hem de deur naar de toekomst open gedaan. De dood is een beslissende 4

5 slag toegediend. In dat andere lied over zaad, wat we hebben gezongen zegt Barnard een koning als een korenaar staat op in majesteit. 5 De sterren hemelhoog zijn door dit zaad bereid als dienaars tot de oogst der goedertierenheid. 6 Het zaad der goedheid Gods, het hoge woord, de Heer, valt in de voor des doods, valt in de aarde neer. Waar komen toch die sterren vandaan in dit lied? De sterren hemelhoog zijn door dit zaad bereid. Hoe kan dat? Ik moest denken aan Abraham die naar de sterrenhemel keek en van God de belofte kreeg dat zijn nageslacht, zijn zaad(!) ontelbaar zou worden als de sterren aan de hemel! Zo zijn ze dienstbaar als teken aan Gods goedheid en trouw: hij komt zijn belofte na! De aarde is vol van de goedheid/trouw van de Heer, niet zozeer alleen maar in een soort van geestelijke sfeer, maar het is ook letterlijk in de aarde gegaan. Het zaad der goedheid Gods/het hoge woord, de Heer,/ valt in de voor des doods valt in de aarde neer. Zo is de aarde is letterlijk vol van de goedheid van de Heer, omdat zij ook te vinden is in het graf en de afbraak van het leven. In die voor des doods ligt de Messias begraven als zaad om op te staan. 7 Al gij die God bemint en op zijn goedheid wacht, de oogst ruist in de wind als psalmen in de nacht. De aarde is vervuld van Gods goedertierenheid, zo begint het lied. Maar het eindigt met mensen die op zijn goedheid wachten. Dat is kennelijk niet in tegenspraak met elkaar. Want de aarde is vol van Gods goedheid en trouw, maar ook nog van iets anders, van de antimachten van kwaad en dood. Totdat die overwonnen zijn wachten we op de oogst. Tenslotte: Willem Barnard heeft de hoge leeftijd van 90 bereikt. Hij is als gelovig mens gestorven, maar wel met steeds minder zekerheden in de loop der tijd. Hij zei ooit: ik ben door de antwoorden heen naar de vragen toegegroeid. Niet lang voor zijn overlijden werd er nog een bronzen buste van hem gemaakt. Met de nodige zelfspot had hij het over de sukkel op een sokkel. 5

6 Met het gedichtje dat er naast staat sluit ik nu af: Wat moet ik aan met dit verloop van tijd Waarin het lijf stofwisselt en verslijt? Word ik zo zelf gewisseld en versleten Of gaandeweg op iets moois voorbereid? Op iets moois voorbereid. Amen, moge het zo zijn Assen, 14 juli 2019 ds Peter van de Peppel 6