Paul Oskamp & Arie van Herk. Neem en Lees. gids voor schriftlezers

Transcriptie

1

2 Paul Oskamp & Arie van Herk Neem en Lees gids voor schriftlezers theologische uitgeverij NARRATIO

3 CIP-gegevens Koninklijke Bibliotheek, Den Haag doelgroep: schriftlezers, predikanten, werkgroep liturgie. SISO 223 UDC 22 NUGI 636 trefwoord: bijbellezen foto omslag A.C. van Wijk, Krommenie foto pagina 17 P. Oskamp, Doorn ISBN NARRATIO HArdinveld. 2 e druk 1992 NARRATIO, Gorinchem 3 e druk 1997 NARRATIO, Gorinchem 4 e bijgewerkte druk 2001 NARRATIO, Gorinchem 5 e bijgewerkte druk 2006 NARRATIO, Gorinchem Niets uit deze uitgave mag verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, Digi-boek of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

4 Woord vooraf De kunst van het schriftlezen is in de reformatorische kerken in ons land verwaarloosd. Dit boekje is bedoeld om daar wat aan te doen, Het dankt zijn ontstaan aan een training in het theologische seminarium Hydepark door Henk Jongerius. Deze priester-dichter leidt lectoren ofwel schriftlezers in de Rooms-katholieke kerk op. Zijn lessen gaven mij een basis om zelf in het seminarie trainingen aan theologische studenten en predikanten te geven. Al spoedig raakte ds. Van Herk, die eerder logopedist was, erbij betrokken. Daarbij nam hij de techniek van het spreken voor zijn rekening, en ik de theologische en de tekstuele kant van de zaak; een taakverdeling die wij ook in deze gids aanhouden. Collega Van Herk schreef het laatste hoofdstuk, en ik de rest. Schriftlezen is in oorsprong een lekenambt. Behalve predikanten hebben wij daarom met deze gids ook niettheologen op het oog. Het is een verheugende ontwikkeling dat ook bij ons weer gemeenteleden naar voren komen om deze heilige dienst te verrichten. Vooral voor hen hebben wij zo begrijpelijk mogelijk, zonder vaktaal, willen schrijven. Want dominees en andere schriftlezers om het even, zonder een minimum aan training zal het niet gaan. De titel Neem en lees is uit het leven van Augustinus gegrepen. Toen hij in een geloofscrisis verkeerde, hoorde hij in een naburig huis een kind zingen neem en lees, neem en lees, steeds maar op hetzelfde wijsje. Augustinus vatte dit als een teken op. Hij sloeg de bijbel op een willekeurige plaats open, en dat leidde tot een doorbraak in het leven van de later kerkvader. Moge de boodschap van de bijbel ook nu, door de mond van mensen, zijn werk doen! P. Oskamp

5 Bij de vijfde druk Het is nu vijftien jaar geleden dat dit boekje voor het eerst verscheen. Het wordt dus tijd voor een actualisering. Zo is de tekst bijgewerkt, zijn de bijbelcitaten vervangen door de Nieuwe Bijbelvertaling en hebben we, om onszelf en anderen niet op één model vast te leggen, het trainingsmodel geschrapt. De kwaliteit van het lectoraat Mede dankzij deze Gids voor schriftlezers heeft zich een aantal ontwikkelingen voorgedaan. Zo vormde zich rondom Neem en Lees een dienstgroep van zes theologen die beginnende en gevorderde lectorengroepen traint, steeds in samenwerking met een logopedist(e). In totaal hebben wij door het hele land honderd trainingen gegeven. Doordat ook andere trainers graag hun licht bij Neem en Lees opsteken, vermenigvuldigt zich het effect. Na vijftien jaar constateren we dat in een groeiend aantal gemeenten (tot in de gevangenis!) schriftlezers zich een plaats hebben verworven. Buitenstaanders zijn onder de indruk van de motivatie en de kwaliteit van het lectorencorps. Hun positie is te vergelijken met die van de cantorij en de leiding van de kindernevendiensten. Naar zijzelf zeggen beleven schriftlezers de kerkdienst met meer intensiteit, of ze nu aan e beurt zijn of niet. De toerusting van schriftlezers is dan ook je reinste gemeenteopbouw. Het Dienstboek van de Protestantse Kerk in Nederland erkent de functie van schriftlezers (zie deel I, 948v.) en vat die onder de verkondiging van het woord. (II, 574v.) Ars celebrandi De trainingen van Neem en Lees zijn gaandeweg minder technisch geworden. Uiteraard moet men weten van leestekens, klemtonen en pauzes maar nog wel zo belangrijk zijn inleving in de tekst en de overdracht. De Duitse acteur Thomas Kabel, in zijn Handbuch Liturgische Präsenz, benadert de eredienst vanuit het theater als een lijfelijk en ruimtelijk gebeuren. Wie daarin voorgaat moet zich, als geldt

6 het een filmscript, bewust zijn van het dramatisch verloop en de achtereenvolgende scènes van de liturgie. Dat alles gaat ook op voor schriftlezers. Van hen wordt om te beginnen script-analyse van de perikoop verwacht. Wat is de rode draad, de boodschap? Bij de voordracht komt het bovenal op intensiteit en echtheid aan. Let ook op de subtekst, dat zijn emoties die met de gedrukte tekst meekomen. Laat die via de klank van de stem kómen, daardoor krijgen de woorden impact en uitstraling. Valkuilen bij de voordracht zijn: monotonie in de accentuering geen emotie geen onderscheid tussen de karakters er worden geen beelden opgeroepen een pastoraal toontje aan het eind van de zin zakt de stem weg. ZO doet Thomas Kabel de eeuwenoude ars celebrandi, dat is de kunst van het vieren, herleven. Een netwerk voor het lectoraat Deze Gids voor schriftlezers is wat ons betreft verplichte leerstof en een blijvende hulpbron voor lectoren. Voor bestaande lectorengroepen overweegt Neem en Lees de vorming van een ondersteunend netwerk. Onze dienstgroep is bereid om door middel van publicaties en met een eigen website de lezers in het land te ondersteunen. Zo bereiken ons vragen over het opstarten van een lectorengroep. En wat te doen als er bijvoorbeeld te veel lezers zijn of de kwaliteit te wensen overlaat? In gemeenten die vacant of zonder vaste predikant zijn, komen schriftlezers voor de vraag te staan waar ze terecht kunnen ingeval de betekenis van de te lezen teksten hun ontgaat. In de nieuw toegevoegde bijlage Naslagwerken voor schriftlezers dragen we daarvoor materiaal aan. Verder kunnen geïnteresseerden zich abonneren op de jaarlijkse Nieuwsbrief die Neem en Lees gratis rondmailt. Op ons adres is eveneens een folder over de trainingen van schriftlezers te krijgen. Paul Oskamp

7 Een gebed Heer God, wij bidden U: vervul met uw heilige Geest alle dienaren die hier uw Woord zullen bedienen, opdat zij spreken als gezanten van Jezus Christus, met wijsheid, vrijmoedigheid en blijdschap; en geef genade aan uw volk, dat het uw Woord met blijdschap ontvangt, het hoort en verstaat en het ook doet door Jezus Christus, uw Zoon, onze Heer. Amen (Dienstboek een proeve, deel II blz. 575, bij de ingebruikneming van een lezenaar)

8 Inhoud Woord vooraf 3 BIJ DE VIJFDE DRUK 4 De kwaliteit van het lectoraat 4 Ars celebrandi 4 Een netwerk voor het lectoraat 5 Een gebed 6 Inhoud 7 1. SCHRIFT LEZEN 9 Levende stem 9 Zelfstandig onderdeel van de liturgie 10 Lectoren en voorlezers 11 Schriftlezen, een charisma 12 Samenvatting VOORBEREIDING 15 Begrijpen wat je leest 15 Geleding van de tekst 15 Pauzes 17 Zinsdelen 18 Leestekens 20 Klemtonen 21 Samenvatting UITVOERING 25 Bemiddelen in een ontmoeting 25 Staan in de ruimte 26 Begin en afsluiting 27 Spreektempo 28 Kerkbijbel 29 Samenvatting DE TECHNIEK VAN HET SPREKEN 31 Houding 31

9 Ademhaling 34 Stemvorming 38 Articulatie 42 Samenvatting 45 BIJLAGEN Naslagwerken voor schriftlezers 46 Literatuur 47 Personalia 48 Training en schriftlezing 48

10 Schrift lezen Wat zou de kerk zijn zonder bijbel? Niets. Zo komt het dat overal ter wereld waar christenen samenkomen, een bijbel aanwezig is. Hij ligt klaar op de kansel of lezenaar of wordt tijdens de kerkdienst plechtig binnengedragen. De bijbel is immers bron van openbaring, onmisbaar voor onze kennis van God, voor ons geloof en leven. Het is dan ook van het grootste gewicht dat er uit de heilige schrift wordt gelezen. Hardop, zodat het woord van God klinkt. Op dat ogenblik wordt de ruimte gevuld met het licht van de waarheid en is de kerk als een kathedraal vollicht. Levende Stem Vanzelf maakten we al de overgang van het boek naar het woord dat klinkt, van de schrift naar de schriftlezing. Want het gaat niet om het boek op zichzelf (dat is maar een ding) maar om wat het te zeggen heeft. De boodschap van het oude en nieuwe testament is oorspronkelijk door profeten en apostelen en door Jezus gesproken. Hun woorden zijn, na een proces van mondelinge overlevering, schriftelijk vastgelegd. Dat was om ze te bewaren. Het geschrevene is echter een tijdelijke behuizing van de boodschap, totdat het woord van God zich uit de schrift losmaakt en het als levende stem tot de gemeente komt. Van huis uit is de bijbel een gesproken tekst, die hoorders zoekt. Mensen verwachten in het gebeuren van de schriftlezing door God te worden aangesproken.