De vis, visser en visserij

Transcriptie

1 De vis, visser en visserij

2 COLOFOON Concept - Ann Legein, educatief medewerker - Danny Vanthournout, aquariumtechnicus Realisatie - Ann Legein, educatief medewerker - Danny Vanthournout, aquariumtechnicus Eindredactie - Ineke Steevens, directeur - Jadrana Demoen, publiekswerker Vormgeving, fotografie en tekeningen - Ann Legein, educatief medewerker - Danny Vanthournout, aquariumtechnicus - Yanaika Mercier, educatief medewerker team publiekswerking Contact NAVIGO Nationaal Visserijmuseum Pastoor Schmitzstraat 5, 8670 Oostduinkerke Tel info@navigomuseum.be Verantwoordelijke uitgever: College van burgemeester en schepenen Zeelaan Koksijde Uitgave: 2017 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 1

3 De workshop de vis, visser en visserij is samengesteld voor het 5 de en 6 de leerjaar van het lager onderwijs. Tijdens deze workshop beleven de kinderen het verhaal van de visser, leren het reilen en zeilen van de visserij en ontdekken het leven in onze Noordzee. Deze workshop is in drie onderdelen verdeeld: De visser Kinderen houden van verhalen en vissers vertellen graag verhalen over ruige zeeën en kanjers van vissen. Er wordt gebruik gemaakt van een panger en plunjezak, voorwerpen om een rode draad in het verhaal te vormen. De voorwerpen helpen bij de uitleg over de visser vroeger en nu. Visuele impressies opdoen en zelf ervaren is de boodschap. De visserij Wie vaart met ons mee als schipper of matroos? De kinderen beleven en ontdekken door spel en interactie, de werking en taakverdeling aan boord. We zetten met het visserschip koers naar de visgronden om later onze vangst te verkopen in de vismijn. De vis Vis, mooie vis! In de Noordzee leven verschillende soorten, allemaal met hun eigen vorm en kenmerken. Maar niet alle dieren die in de zee leven zijn vissen. Alle informatie over de inhoud van deze workshop kan je terugvinden in deze bundel. 2

4 De visser Wie is de visser? De visserij Hoe vangt men de vis? De vis Welke vissen zwemmen in de Noordzee? Leven er daar nog andere dieren? 3

5 De visser Eindtermen: Mens en maatschappij (tijd) 3.9 De leerlingen tonen belangstelling voor het verleden, heden en de toekomst, hier en elders. Kinderen houden van verhalen en vissers vertellen graag verhalen over ruige zeeën en kanjers van vissen. We gebruiken een panger en plunjezak, voorwerpen om een rode draad in het verhaal te vormen. De voorwerpen helpen bij de uitleg over de visser vroeger en nu. Visuele impressies opdoen en zelf ervaren is de boodschap. Een plunjazak en panger (paander) Wanneer de visser vroeger voor enkele dagen op zeereis vertrok, zag je hem steeds op de kaai met een panger (paander) en een plunjezak, klaar om aan boord te gaan van het schip. 4

6 Tijdens dit deel van de workshop komen de volgende voorwerpen aan bod. Dit deel van de workshop bevat een combinatie van inhoudelijke uitleg, vraagstelling en opdrachten. De panger Zeebeschuit De plunjezak 5

7 Breinaald Zakmes Opdracht 1: de leerlingen proeven zeebeschuit. Opdracht 2: de leerlingen voelen aan de stof. Opdracht 3: de leerlingen mogen zich in vissers verkleden, met diverse kleren en accessoires uit de verkleedkoffer. Opdracht 4: de breinaald zit op een stuk net. Een leerling houdt het stuk net vast en er wordt getoond hoe we een rij mazen breien. Er wordt uitgelegd dat de gaatjes mazen zijn. 6

8 De visserij Eindtermen: Mens en maatschappij (tijd) 3.9 De leerlingen tonen belangstelling voor het verleden, heden en de toekomst, hier en elders. Wie vaart met ons mee als schipper of matroos? De leerlingen beleven en ontdekken door spel en interactie, de werking en taakverdeling aan boord. We zetten met het vissersschip koers naar de visgronden om later onze vangst te verkopen in de vismijn. Ieder schip draagt een naam, maar ook de eerste letters van de thuishaven van het schip en een nummer. Bij de Martha zien we op het voorsteven OD.1 staan. OD. staat voor Oostduinkerke. Die haven ligt nu op grondgebied Nieuwpoort. Het nr.1 = het nummer van het schip. De Martha is een klein vaartuig dat voornamelijk op garnalen vist. Het net dat men hier gebruikt is en plankennet. Hoe dit allemaal werkt zien we straks bij ons bezoek in het aquariumverdiep. De leerlingen krijgen een inhoudelijke toelichting van de belangrijkste begrippen. Dit wordt afgewisseld met vraagstelling en het uitvoeren van opdrachten. 7

9 De volgende begrippen komen aan bod: Navigatielichten = op de kajuit zien we een rood en een groen licht staan. Stuurboordlicht = is groen en staat aan de rechterzijde van het schip. Dit kunnen we met een ezelbrug onthouden (gras = groen stuurboord). Je hoort tweemaal de letter R die staat voor rechterzijde en groen voor het kleur van het licht. Bakboordlicht = is rood en staat aan de linkerzijde van het schip. Opdracht 5: nu gaan we eens testen of de leerlingen goed weten waar stuur- en bakboord zich bevind. De leerlingen zijn zelf het schip en steken ofwel de linker of de rechterarm in de lucht. De bemanning aan boord van het schip: Schipper of kapitein = de persoon die het gezag voert op het schip. Matrozen = staat in voor het algemeen werk aan boord. De vangst, de verwerking, de opberging van de vis en het onderhoud van de netten. Machinist = de persoon die instaat voor de motor. Op de kleinere schepen heeft hij ook de taak van de kok. Scheepsjongen = dit is het jongste bemanningslid aan boord van het vissersvaartuig, die vaak ook de minder leuke werkjes uitvoert. Zoals koffie zetten, het dek en het logies schoonmaken en materiaal opbergen. Stuurman = bij de grotere vaartuigen is er ook een stuurman aan boord. Dat is de persoon net onder de kapitein en hij krijgt rechtstreeks instructies van hem. Hij neemt veel taken van de kapitein over en is verantwoordelijk voor het opbergen van de vis in het visruim. Opdracht 6: de leerlingen zien een tekening of lezen een taakomschrijving. De leerlingen werken per twee en leggen de juiste benaming onder de tekening of tekst. Opdracht 7: de leerlingen leggen de volgende foto s in de juiste volgorde. De puzzelketting vis visser visserij wordt gebruikt om een inzicht te krijgen, hoe er gewerkt wordt aan boord van een visserschip. Daarnaast leer je ook hoe de visverwerking gebeurt aan boord tot dat je de vis op je bord krijgt. 8

10 Het vissersvaartuig vaart uit de haven. Naar de visgronden om vissen te vangen. Na enkele uren varen, komt het vissersvaartuig aan op de bestemming waar ze mogen vissen. Hij laat zijn gieken horizontaal zakken en hij viert zijn netten onder water tot op de zeebodem. Na drie uur vissen doen ze de gieken verticaal naar boven en halen ze het net binnen. Dit doen ze met de vislier, alsook met man en macht. De kuil van het net wordt aan boord gehesen met de vislier. De visser doet het touw los aan de onderkant van de kuil en zo komt de vis op het dek terecht. 9

11 De vis wordt gesorteerd in vismanden en gewassen. Een volle mand vis is een benne vis. De vis wordt gekuist of gegut. Dit wil zeggen dat de vis wordt ontdaan van zijn ingewanden. Daarna wordt de vis nog eens gewassen. Nadat de vis is gegut, wordt de vis naar het visruim gebracht om het op een laag ijs op te bergen. Zo blijft de vis vers voor de ganse zeereis. Als het visruim vol met vis is, gaan ze terug naar de haven. 10

12 Als het vissersschip aan de vismijn ligt, wordt de vis uit het visruim gehaald en naar de kade geslingerd. Als alle vis op de kade wordt geslingerd, dan zal de vis verkocht worden door de vismijndirecteur. De vis wordt verkocht aan viswinkels, groothandelaars en van daaruit naar de mensen die de vis kopen om zelf op te eten. Zo krijgen wij onze vis in de pan, en kunnen we lekker genieten van een verse, lekkere vis. 11

13 Hier zien we de nabootsing van een oude vismijn in Oostende. De vis werd er toen nog in manden te koop gesteld, nu zijn dit plastiek bakken. De vangsten werden per vaartuig verkocht, in de volgorde dat ze de haven binnenkwamen. Ze lagen soort bij soort en ook per grootte. De volgende begrippen komen aan bod: Vismijn = vis die gelost wordt aan de kaai, gaat naar de vismijn. Visafslag = voor de afslag wordt de vis gekeurd op kwaliteit en grootte. Afslag = zakt in prijs. Mien = wanneer een koper vond dat het een redelijke prijs was riep hij mien(e) wat zoveel wil zeggen als het is van mij. Opdracht 8: zijn er hier leerlingen die goed kunnen tellen? Wie ziet het zitten om eens veilingmeester te spelen en de bedragen in dalende lijn af te roepen? Enkele leerlingen zijn de kopers. We nemen een kijkje bij de netten, deze zijn niet allemaal gelijk. Er zijn verschillende methodieken: Staande netten = zoals bijvoorbeeld het haringnet die we ook de vleet noemen. Dit hangt als een gordijn recht in het water. Dit kan kilometers lang zijn. De haring zwemt met zijn kop in het net en blijft met zijn kieuwen hangen in de maas van het net. Het net hangt voor de boeg van het schip en het is een groot karwij om het binnen te trekken. Vandaar dat we de spreuk kennen veel werk voor de boeg. 12

14 Sleepnet, de boomkor = dit zien we bij de bokkenvisserij. Dat zijn schepen met twee armen. Daarbij wordt het net over de bodem gesleept. De kettingen die hier aan de onderkant hangen, noemen we de wekkers. Ze wekken de platvissen uit het zand. Ze schrikken op en de vissen gaan door de kettingen het net in. Sleepnet, het plankennet = dit net zagen we al eerder aan het schip de Martha. Het is een trechtervormig net, waarbij het net wordt opengehouden door de planken. Dit kan zowel over de bodem getrokken worden, ofwel zwevend door de waterkolom. Dit hangt af van de soort vis die men wil vangen. Op de bodem zijn dit platvissen en enkele ronde vissen. Zwevend door de waterkolom zijn het allemaal rondvissen die men vangt. In het aquarium zal je zien dat er vissen op de bodem leven en in de waterkolom. Opdracht 9: bij wet is bepaald hoe groot dat de mazen van een net mogen zijn. Afhankelijk van de soort vis die ment vangt. Soms krijgen de vissers controle en worden de mazen van het net gemeten met een maasmeter. Meet zelf even de mazen van onze netten. 13

15 De vis Eindtermen: Mens en maatschappij (tijd) 3.9 De leerlingen tonen belangstelling voor het verleden, heden en de toekomst, hier en elders. Wetenschappen en techniek (levende en niet levende natuur) 1.5 De leerlingen kunnen bij organismen kenmerken aangeven die illustreren dat ze aangepast zijn aan hun omgeving. Vis, mooie vis! In de Noordzee leven verschillende soorten allemaal met hun eigen vorm en kenmerken. Maar niet alle dieren die in zee leven zijn vissen. De leerlingen gaan tijdens dit deel een inhoudelijke toelichting krijgen van wat er zoal voorkomt in onze Noordzee. Ook hier zal er gebruik gemaakt worden van vraagstelling en opdrachten. Opdracht 10: kijk goed naar alle vissen, bekijk de vorm en de kleur. De volgende benamingen komen aan bod: De kabeljauw = heeft een baardje en een witte streep op zijn zij en heeft een licht geel kleurtje. De steenbolk = heeft een baardje, is zwart met verticale strepen. De wijting = licht grijs-zilverachtig van kleur. Bovenstaande behoren tot dezelfde familie, namelijk de familie van de kabeljauwen. De familie van de kabeljauwen kan je herkennen aan de drie rugvinnen. 14

16 De hondshaai = is lang en smal, de bovenzijde is lichtbruin met opvallende kleine donkerbruine vlekken. Zijn huid is ruw en voelt aan als schuurpapier. De kathaai = lijkt heel goed op de hondshaai maar de vlekken op zijn rug zijn groter. Zijn snoet is breder. De zeebaars = zilverkleurig en blinkt. Heeft twee rugvinnen maar pas op, daar zijn ook kleine stekels aan. De zeebaars heeft een ruwe huid met harde schubben. Wanneer je deze vis in je handen neemt blijven de schubben aan je handen vast zitten. De hondsaai behoord bij de rondvissen. Ja, ook in onze Noordzee hebben we enkele haaisoorten. Maar geen schrik, ze bijten niet en ze zwemmen diep in de zee. Hier in het aquarium hebben we de hondshaai en de kathaai. Opdracht 11: de leerlingen voelen aan een stuk huid van de hondshaai. De rog die we vaak in de waterkolom zien zwemmen ziet eruit als een spookje met zijn witte buik. Het is een platte vis, maar geen platvis. De rog behoort eigenlijk tot de haaisoorten. Het is een kraakbeenvis, net als de hondshaai en de kathaai. Stekelrog = heeft midden op zijn rug stekels. Golfrog = heeft een witte buik en golftekeningen op zijn rug. Hij voelt veel zachter aan dan de stekelrog. Naast de vissen heb je nog andere bewoners van de Noordzee. Zo zijn er de schaaldieren waarmee wordt bedoeld, de zeedieren die beschermd worden door een uitwendig kalkpantser. 15

17 Kreeft = de kreeft heeft twee verschillende scharen. Één schaar met dikke tanden om zijn prooi vast te houden en een schaar met kleinere tanden om te knippen en voedsel naar zijn mond te brengen. Als de kreeft wil groeien moet hij uit zijn pantser kruipen, zijn nieuwe huid is dan nog zacht. Daarom eet hij zijn oud pantser op omdat dit veel kalk bevat. Krab = krabben hebben vier paar looppoten en één paar scharen. De vrouwtjes zijn te onderscheiden van de mannetjes door de driehoekige gesegmenteerde ( in kleine onderdelen verdeeld) plaat aan de achteronderzijde bij de anus. De Noordzee wordt ook opgefleurd door de verschillende zeeanemonen. Zeeanemonen horen bij de holtedieren. Het lijken kleurige bloemen, maar het zijn wel dieren. De uitsteeksels zijn vangarmen die we tentakels heten. Als een zeeanemoon schrikt, trekt hij zijn tentakels in. Zo heb je bijvoorbeeld de zeedahlia en de golfbrekersanemoon. Zeedahlia = is een anemoon en lijkt heel goed op de bloem de dahlia. Golfbrekeranemoon = is een anemoon, je kan hem van vorm vergelijken met een paddenstoel. Boven op het hoedje zitten de fijne tentakels. Deze anemoon heeft een harde ondergrond nodig om op te groeien. Ze leven vaak in grote groepen, tot wel 3000 per vierkante meter. Koralen = zijn zeedieren. Het zijn kleine diertjes, die met hun tentakelkrans, wat lijken op zeeanemonen. Deze diertjes worden vaak poliepen genoemd en leven in kolonies. Dodemansduim = is een zachte koraalsoort, meestal wit van kleur (soms geel of oranje). De vele kleine deeltjes vormen een poliep. De tentakels zijn heel moeilijk te zien met het blote ook. 16