ROTTERDAM ZEVENKAMPSE RING 883. A. van de Meer en D.E.A. Schiltmans

Transcriptie

1 ROTTERDAM ZEVENKAMPSE RING 883 Een bureauonderzoek en een verkennend inventariserend veldonderzoek door middel van grondboringen A. van de Meer en D.E.A. Schiltmans Tekeningen: G.F.H.M. Kempenaar BOORrapporten 525 Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam Ceintuurbaan 213b 3051 KC Rotterdam

2 Colofon Titel Rotterdam Zevenkampse Ring 883. Een bureauonderzoek en een verkennend inventariserend veldonderzoek door middel van grondboringen. Status definitief Auteur(s) drs. A. van de Meer en drs. D.E.A. Schiltmans Tekenaar(s) G.F.H.M. Kempenaar Opsteller(s) afbeeldingen drs. A. van de Meer Bestandsnaam /BOORarchief/BOOR_ONDERZOEK EN RAPPORTAGE/ BOORrapporten archief/boorrapporten /BR525 Zevenkampse Ring 883/BOORrapport/ BOORrapporten 525 Rotterdam Zevenkampse Ring 883. doc Projectcode BOORrapporten 525 Projectleider drs. D.E.A. Schiltmans Projectmedewerker(s) drs. A. van de Meer Toets Beheer en Beleid drs. J.M. Moree Autorisatie BOOR Autorisatie bevoegd gezag drs. M.M. Sier hoofd Onderzoek en Rapportage drs. A.H. Carmiggelt gemeente Rotterdam ISSN Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam Ceintuurbaan 213b 3051 KC Rotterdam Telefoon Fax Copyright BOOR Rotterdam, oktober 2011 Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/ of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers Het BOOR aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. 2

3 Samenvatting Algemeen In opdracht van NSI Winkels B.V. heeft het Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR) in september 2011 een verkennend inventariserend veldonderzoek uitgevoerd in het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883. Het veldwerk is voorafgegaan door een bureauonderzoek. Het onderzoek is verricht omdat voor de geplande nieuwbouw in het gebied graaf- en heiwerkzaamheden zullen plaatsvinden. Indien archeologische waarden aanwezig zijn, kunnen deze worden aangetast of vernietigd. Resultaten Tijdens het bureauonderzoek is onder meer gekeken naar de historische situatie, de bodemopbouw en de bekende archeologische waarden in (de omgeving van) het plangebied. Hieruit is gebleken dat het plangebied is gelegen in een zone waar een fossiele riviergeul wordt verwacht, die behoort tot de Formatie van Echteld. Met name de oeverzones van de geul hebben een hoge archeologische potentie voor de aanwezigheid van bewoningsporen uit het Mesolithicum, het Neolithicum en/of de Bronstijd. Omdat in de 18 e en 19 e eeuw op grote schaal veenwinning in het plangebied heeft plaatsgevonden, worden geen vindplaatsen uit latere perioden verwacht. De fossiele geul is aangetroffen op een minimale diepte van 9,32 m - NAP (4,13 m - mv). In één boring is de basis van de geul bereikt op een diepte van 12,91 m - NAP (7,83 - mv), met daaronder een humeuze, kalkloze klei (mogelijke komafzetting). In de overige boringen is de ondergrens van de geul binnen de maximale boordiepte van 13,19 m - NAP niet bereikt. In twee boringen gaan de geulafzettingen naar boven toe over in een restgeulafzetting. Deze wordt afgedekt, evenals de geulafzettingen in de overige twee boringen, door overstromingsafzettingen die eveneens behoren tot de Formatie van Echteld. Het betreft een jongere overstromingsfase van de Formatie van Echteld, afkomstig van een ander geulsysteem dan de onderliggende fossiele geul. De overstromingsafzettingen worden afgedekt door een dun pakket veen dat behoort tot de Formatie van Nieuwkoop. Het is geïnterpreteerd als restveen, overgebleven na intensieve veenwinning in de 18 e en 19 e eeuw. De oorspronkelijk op het veen gelegen afzettingen zijn, eveneens als gevolg van de veenwinning, verstoord. Aan het maaiveld ligt een recent opgebracht pakket. Binnen de maximale boordiepte van 13,19 m - NAP zijn geen indicatoren aangetroffen die kunnen duiden op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats in het plangebied. Er zijn in het bodemprofiel geen niveaus met een hoge archeologische potentie aanwezig, zoals aan de fossiele geul gerelateerde oeverafzettingen en/of goed ontwikkelde bodems. In de (grof)zandige geulafzettingen en restgeulafzettingen zelf worden geen bewoningssporen verwacht. Het veenpakket, en de oorspronkelijk daarboven gelegen afzettingen, zijn niet meer intact in het plangebied aanwezig als gevolg van afgraving voor brandstofwinning. Concluderend kan gesteld worden dat de kans zeer klein is dat bij de herinrichting van het plangebied, met een maximale verstoringsdiepte van 13,64 m - NAP door heipalen, archeologische waarden verstoord zullen worden. Aanbevelingen Op grond van het bureauonderzoek en het verkennend inventariserend veldonderzoek luidt de aanbeveling voor het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883 dat er geen voorzieningen getroffen hoeven te worden om archeologische waarden te behouden of te ontzien. Zonder verder archeologisch onderzoek kan worden gestart met de voorgenomen werkzaamheden. 3

4 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting 3 1 Inleiding Inleiding Plaats onderzoek binnen de Archeologische Monumentenzorg Administratieve gegevens onderzoek 8 2 Bureauonderzoek Doel Plangebied en onderzoeksgebied Plangebied Onderzoeksgebied Huidige situatie plangebied Geplande werkzaamheden Aandachtspunten Beleidsinstrumenten Historische situatie Geologische gegevens Archeologische gegevens Luchtfoto s Actueel Hoogtebestand Nederland Gespecificeerde archeologische verwachting Advies 13 3 Verkennend en karterend inventariserend veldonderzoek Doel Methoden Resultaten Geologie Archeologie 17 4 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 21 Geraadpleegde bronnen 23 Afkortingen 24 Bijlage 1: Boorstaten 25 blz. 5

6 2000 Geologie Klimaat Landschap Vegetatie Archeologische perioden Nieuwe tijd Duinkerke III Tiel III Duinkerke II Tiel II Subatlantic koeler vochtiger Late Middeleeuwen B Late Middeleeuwen A Vroege Middeleeuwen Romeinse tijd Duinkerke I Tiel I Late IJzertijd Midden-IJzertijd Vroege IJzertijd 1000 loofbos Late Bronstijd Duinkerke 0 Tiel 0 Subboreaal koeler droger Midden-Bronstijd Vroege Bronstijd 2500 Calais IV Gorkum IV Laat Neolithicum Calais III Gorkum III Holoceen Midden-Neolithicum Calais II Gorkum II Vroeg Neolithicum 5000 Atlanticum warm vochtig Calais I Gorkum I Mesolithicum 7500 Boreaal warmer den Preboreaal warmer berk Kreftenheye Pleistoceen Late Dryas kouder toendra Laat-Paleolithicum Tijdtabel 6

7 1 Inleiding 1.1 Inleiding In opdracht van NSI Winkels B.V. heeft het Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR) een verkennend inventariserend veldonderzoek uitgevoerd in het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883. Voorafgaand aan het veldonderzoek een bureauonderzoek uitgevoerd. Het plangebied is weergegeven in afbeelding 1. Het onderzoek is verricht omdat bij de geplande herinrichting van het plangebied grondwerkzaamheden worden uitgevoerd. Indien archeologische waarden aanwezig zijn, kunnen deze hierbij worden aangetast of vernietigd. 1.2 Plaats onderzoek binnen de Archeologische Monumentenzorg Het proces van Archeologische Monumentenzorg (AMZ) bestaat uit de volgende stappen: Stap 1. De inventarisatie van archeologische waarden in een plangebied. Een inventarisatie bestaat doorgaans uit het uitvoeren van een bureauonderzoek (met als doel het opstellen van een gespecificeerde archeologische verwachting), gevolgd door een inventariserend veldonderzoek. Bij een inventariserend veldonderzoek kan onderscheid gemaakt worden in een verkennende fase (toetsen en aanvullen gespecificeerde archeologische verwachting), een karterende fase (vaststellen en begrenzen archeologische vindplaatsen) en een waarderende fase (bepalen waarde aan de hand van fysieke en inhoudelijke kwaliteit van vindplaatsen). De inventarisatie resulteert in het opstellen van een (selectie)advies, aan de hand waarvan een beleidsbeslissing (een selectiebesluit) kan worden genomen (stap 2). Stap 2. Het nemen van een selectiebesluit op grond van de resultaten van de inventarisatie (het beleid ten aanzien van vindplaatsen). Het selectiebesluit houdt in dat een vindplaats wel of niet als behoudenswaardig wordt gekwalificeerd. In het geval van behoudenswaardige vindplaatsen vindt uitvoering van het selectiebesluit plaats; uitgangspunt hierbij is het streven naar behoud in situ van vindplaatsen (stap 3). In het geval van nietbehoudenswaardige vindplaatsen is het proces van Archeologische Monumentenzorg afgerond. Stap 3. Het uitvoeren van het selectiebesluit door: het in situ veiligstellen van archeologische informatie van behoudenswaardige vindplaatsen door fysieke bescherming, dan wel het veiligstellen van archeologische informatie van behoudenswaardige - maar niet in situ te handhaven - vindplaatsen door documentatie ervan door opgraving voorafgaand aan de werkzaamheden in het plangebied, dan wel het verifiëren dat geen archeologische informatie ongedocumenteerd verloren gaat door archeologische begeleiding van de werkzaamheden in het plangebied. Het voorliggende rapport bevat het verslag van de eerste stappen van de inventarisatie van archeologische waarden in het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883: het bureauonderzoek en de verkennende fase van het inventariserend veldonderzoek. Het veldonderzoek is uitgevoerd door middel van mechanische grondboringen. Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek en het verkennend inventariserend veldonderzoek worden aanbevelingen gedaan ten aanzien van de omgang met aanwezige archeologische waarden en archeologische verwachtingen in het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883. Het onderzoek komt voort uit de door het BOOR opgestelde adviesbrief (A ) en is uitgevoerd conform de Richtlijnen voor het uitvoeren van archeologisch bureauonderzoek en niet-gravend inventariserend veldonderzoek in de gemeenten Albrandswaard, Barendrecht, Bernisse, Capelle aan den IJssel, Hellevoetsluis, Rotterdam, Schiedam, Spijkenisse en Westvoorne (versie 2.3) uit

8 Het bureauonderzoek is tevens uitgevoerd conform de specificaties LS01 tot en met LS05, vastgelegd in het protocol bureauonderzoek van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) versie 3.2 van het College van Archeologische Kwaliteit (CvAK). Het bureauonderzoek is gerapporteerd conform de specificatie LS06 van dat protocol. Het verkennend inventariserend veldonderzoek is tevens uitgevoerd conform de specificaties VS01 en VS03, vastgelegd in het protocol inventariserend veldonderzoek - overig van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) versie 3.2 van het College van Archeologische Kwaliteit (CvAK). Het verkennend inventariserend veldonderzoek is gerapporteerd conform de specificatie VS05 van dat protocol. 1.3 Administratieve gegevens onderzoek Soort onderzoek bureauonderzoek en verkennend inventariserend veldonderzoek Plangebied Naam Zevenkampse Ring 883 Plaats Rotterdam Gemeente Rotterdam RD-coördinaten / , / , / , / , / en / Oppervlakte circa 628 m 2 Opdrachtgever NSI Winkels B.V. Bevoegd gezag Naam organisatie gemeente Rotterdam Naam deskundige drs. A.H. Carmiggelt Uitvoering onderzoek Naam instelling/bedrijf BOOR Naam prospector/kna-archeoloog drs. D.E.A. Schiltmans Datum onderzoek september 2011 Archis-onderzoeksmeldingsnummer Resultaat onderzoek BOOR-vindplaatscode(s) niet van toepassing Archis-vondstmeldingsnummer(s) niet van toepassing Plaats en beheer documentatie archief BOOR onder de projectcode BOORrapporten 525 Plaats en beheer vondstmateriaal niet van toepassing 8

9 Wollefoppenpark Wollefoppenweg Paul van Ostaijensingel Vestdijkpad Brulezpad Ernest Paul v. Terlinckstr. Geerten str. Hoorntandmos Schout Bontenbalpad Jean Sibeliusstraat Gershwinstr Carl hof Kurt Weillstraat Albert Rousselsingel Arthur Erik Satie Ravelhof Igor Stravinskisingel Zevenkampse Ring Jan Jacob Slauerhoffstraat Carry van Bruggensingel Carry van Bruggensingel Jan Dirk Costerstraat Aart van der Leeuwstraat Augusta Martinus Nijhoff- Top Mosweg Muurmos Stolz- Roestmos Krulmos Jean Frans Leharstraat Sibeliusstraat Halte "Nieuw Verlaat" Schalmei F. Bordewijkstraat Lier Luit Cimbaal Naeffstraat Gong Gong Spinet Mosweg Schotel Kruipbrem Stekelbrem Pijlbrem Stekel- Witte brem brem Schout Bontenbalpad Celesta Hobo Gamba Gemshoorn Vedel Piccolo Gemshoorn Citer Harp Ocarina Piccolo Zevenkampse Ring Triangel Kornet Man dola The orbe Bugel Maracas Panfluit Ommoordse Dinkel Gong Regge Tocht Lutter Verfbrem Gele brem Zevenkampseweg Boorn Kaart: 0 100m Tjonger Schaal 1:5.000 Gemeentewerken Rotterdam 2011 Hunze Afb. 1. Ligging van het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883. Afb. 1. Ligging van het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring

10 10

11 2 Bureauonderzoek 2.1 Doel Het uitvoeren van een bureauonderzoek is de eerste stap in de inventarisatie van archeologische waarden in een plangebied. Het doel van het bureauonderzoek is het verwerven van informatie over bekende en verwachte archeologische waarden binnen het gebied. Aan de hand hiervan wordt de gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied opgemaakt en wordt een beslissing genomen over het al dan niet uitvoeren van een inventariserend veldonderzoek en de wijze waarop dit moet worden verricht. De gespecificeerde archeologische verwachting wordt door middel van het inventariserend veldonderzoek getoetst en eventueel aangevuld. 2.2 Plangebied en onderzoeksgebied Plangebied Het plangebied betreft een terrein dat behoort tot een supermarkt aan de Zevenkampse Ring 883. Het plangebied heeft een oppervlakte van circa 628 m 2 binnen de coördinaten / , / , / , / , / en / Onderzoeksgebied Het onderzoeksgebied is het plangebied. Daar waar voor het bureauonderzoek gegevens van buiten het plangebied worden gebruikt, wordt dat in de tekst aangegeven. 2.3 Huidige situatie plangebied Het plangebied vormt een binnenterrein van de supermarkt, toegankelijk via een poort aan de westzijde van het complex. De binnenplaats is verhard, maar niet overbouwd. Gegevens met betrekking tot reeds bestaande bodemverstoringen binnen het plangebied waren ten tijde van het onderzoek niet bekend. 2.5 Geplande werkzaamheden De supermarkt aan de Zevenkampse Ring 883 wordt uitgebreid richting het binnenterrein. Bestaande achteringangen van winkels en achtergelegen garageboxen worden bij het pand getrokken. Hierbij worden de buitenmuren van de garageboxen behouden. De laaden losplaats voor vrachtwagens wordt geheel overdekt. De nieuwbouw wordt gefundeerd op heipalen, die worden doorgezet tot 13,64 m - NAP. De onderkant van de paalkoppen ligt dan op 5,66 m - NAP en het toekomstige vloerniveau van de nieuwbouw op 4,90 m - NAP. Het huidige maaiveld ligt op circa 5 m - NAP. 2.5 Aandachtspunten Beleidsinstrumenten Archeologische Waardenkaart Rotterdam De Archeologische Waardenkaart (AWK) Rotterdam (BOOR 2005), vastgesteld door het college van Burgemeester en Wethouders van Rotterdam op 31 januari 2006, bestaat uit een tweetal kaarten: de Archeologische Kenmerkenkaart en de hierop gebaseerde Archeologische Waarden- en Beleidskaart. Volgens de Archeologische Waardenen Beleidskaart ligt het plangebied in een zone met een zeer hoge archeologische 11

12 verwachting. Op de Kenmerkenkaart is te zien dat deze verwachting is gebaseerd op de veronderstelde aanwezigheid van een fossiele stroomgordel in de ondergrond van het gebied. Archeologische waarden kunnen op en aan deze geul aangetroffen worden. Archeologische Monumentenkaart Zuid-Holland Volgens de Archeologische Monumentenkaart (AMK) Zuid-Holland, opgenomen in kaart 1b (Archeologie waarden) van de Cultuurhistorische Hoofdstructuur Zuid-Holland (Provincie Zuid-Holland 2007), bevinden zich binnen het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883 geen terreinen van hoge archeologische waarde, geen terreinen van zeer hoge archeologische waarde en geen terreinen van zeer hoge archeologische waarde (tevens wettelijk beschermd). Bestemmingsplan Voor het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883 is geen bestemmingsplan met archeologische paragraaf voorhanden Historische situatie Het plangebied maakte oorspronkelijk deel uit van een veengebied dat in de 11 e en 12 e eeuw werd ontgonnen. In de 18 e en 19 e eeuw werd een groot deel van het oorspronkelijk aanwezige veen voor brandstofverbruik gewonnen. Als gevolg van de veenwinning en de daaropvolgende droogmaking liggen oude (prehistorische) landschappen nu dichter aan het oppervlak. Het cartografisch en historisch onderzoek heeft verder geen directe aanwijzingen opgeleverd voor de mogelijke aanwezigheid van archeologische waarden in het plangebied Geologische gegevens Afgaande op het beschikbare geologische kaartmateriaal en op de door het BOOR in de nabije omgeving verzamelde aardkundige informatie is de globale opbouw van de holocene bodem in het plangebied als volgt. De holocene ondergrond wordt gevormd door de fluviatiele afzettingen van de Formatie van Echteld. In een profieldoorsnede bijgevoegd bij de Geologische Kaart van Nederland (NITG-TNO 1998) is op een diepte van circa 10 tot 11 m - NAP een geul weergegeven. Deze fossiele geul is circa 1,5 km ten oosten van het plangebied reeds gekarteerd door het BOOR (Peters en Mientjes 1996). De oeverwallen van het geulsysteem liggen in dit gebied aan het maaiveld. De geulafzettingen op de Geologische Kaart worden afgedekt door jongere afzettingen van de Formatie van Echteld, afgewisseld met lagen veen (Formatie van Nieuwkoop). Het BOOR sluit niet uit dat ook in het plangebied op dit niveau jongere stroomgordelafzettingen aanwezig zijn. Op de Formatie van Echteld is een pakket veen gevormd. In het plangebied zijn de top van het veen, alsmede eventueel hierop afgezette lagen, mogelijk geheel afwezig als gevolg van de veenwinning in het gebied Archeologische gegevens Bekende archeologische waarden in het plangebied In het plangebied zijn geen archeologische vindplaatsen bekend. Er is niet eerder archeologisch onderzoek verricht. Bekende archeologische waarden in de omgeving van het plangebied In de directe omgeving van het plangebied zijn eveneens geen vindplaatsen bekend. De fossiele geulsystemen, met name de oeverzones, hebben echter wel een hoge archeologische potentie. In de omgeving van het plangebied is nog geen archeologisch onderzoek gedaan en het is daarom onbekend of er vindplaatsen aanwezig zijn. 12

13 2.5.5 Luchtfoto s Bestudering van luchtfotonummer (Uitgeverij 12 Provinciën 2005), genomen op 29 mei 2003, leverde geen aanwijzingen op voor de aanwezigheid van archeologische waarden in het plangebied Actueel Hoogtebestand Nederland Bestudering van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) leverde geen aanwijzingen op voor de aanwezigheid van archeologische waarden in het plangebied. 2.6 Gespecificeerde archeologische verwachting Op grond van de verworven informatie over onder meer de historische situatie, de bodemopbouw en de bekende archeologische waarden in de omgeving van het plangebied kan de archeologische verwachting voor het plangebied worden opgesteld (Tabel 1). Voor het plangebied geldt een zeer hoge archeologische verwachting voor vindplaatsen uit het Mesolithicum, het Neolithicum en de Bronstijd. Deze vindplaatsen kunnen aangetroffen worden op de te verwachten stroomgordelafzettingen behorende tot de Formatie van Echteld. De steentijdvindplaatsen - voornamelijk kleine kampementen - kenmerken zich door het voorkomen van onder meer haardkuilen, vuursteen, houtskool en (verbrand) bot. De Bronstijd vindplaatsen - die bestaan uit grotere nederzettingsterreinen - kenmerken zich door het voorkomen van onder meer aardewerk, houtskool, fosfaat, (verbrand) bot en een zogenaamde vuile laag. Er bestaat geen verwachting voor het aantreffen van vindplaatsen uit latere perioden, vanaf de IJzertijd. Als gevolg van veenwinning in het plangebied zijn de niveaus uit deze perioden niet meer intact in het bodemprofiel aanwezig. 2.7 Advies Op basis van het bureauonderzoek kan gesteld worden dat er in het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883 archeologische waarden aanwezig kunnen zijn. Aangezien de geplande werkzaamheden in het plangebied gepaard zullen gaan met grondroerende activiteiten, kunnen eventueel aanwezige archeologische waarden worden aangetast of vernietigd. Het BOOR adviseert dan ook om de gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied te toetsen en eventueel aan te vullen door middel van een verkennend inventariserend veldonderzoek. Datering Mesolithicum Neolithicum Archeologische verwachting zeer hoog zeer hoog Complextype Stratigrafische positie Omvang Diepteligging kleine kampementen, off-site activiteiten kleine kampementen, off-site activiteiten Bronstijd zeer hoog nederzettingsterreinen IJzertijd Romeinse tijd Vroege middeleeuwen Late Middeleeuwen Nieuwe tijd geen geen geen geen geen nederzettingsterreinen, verkavelingspatronen nederzettingsterreinen, verkavelingspatronen huiserven, ophogingsen bewoningslagen huiserven, ophogingsen bewoningslagen huiserven, ophogingsen bewoningslagen Formatie van Echteld (stroomgordelafzettingen) Formatie van Echteld (stroomgordelafzettingen) Formatie van Echteld (stroomgordelafzettingen) niet van toepassing niet van toepassing niet van toepassing niet van toepassing niet van toepassing Tabel 1. Gespecificeerde archeologische verwachting plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883. mogelijk vanaf < 200 m 2 maaiveld mogelijk vanaf < 200 m 2 maaiveld mogelijk vanaf > 500 m 2 maaiveld niet van niet van toepassing toepassing niet van niet van toepassing toepassing niet van niet van toepassing toepassing niet van niet van toepassing toepassing niet van toepassing niet van toepassing 13

14 14

15 3 Verkennend inventariserend veldonderzoek 3.1 Doel In het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883 is een verkennend inventariserend veldonderzoek uitgevoerd, om de archeologische verwachting uit het bureauonderzoek te toetsen. Voor het onderzoek zijn de volgende doelstellingen geformuleerd: - Inzicht verschaffen in de bodemopbouw en de mate van gaafheid van de bodemopbouw in het plangebied. - Eventuele vindplaatsen lokaliseren en de diepteligging van de bewoningssporen bepalen. - Indien mogelijk de datering, aard en kwaliteit van de vindplaatsen bepalen. - Indien mogelijk op grond hiervan komen tot een waardering van de vindplaats(en). - Indien er archeologische waarden aanwezig zijn, zal er een aanbeveling gedaan worden met betrekking tot de omgang met de aanwezige archeologische waarden. 3.2 Methoden De verkennende fase van het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd door middel van mechanische grondboringen. Het veldwerk heeft plaatsgevonden op 14 september De werkzaamheden zijn verricht door de Veld- en Laboratoriumgroep (VLG) van het Ingenieursbureau van Gemeentewerken Rotterdam. De boorkernen zijn bij het BOOR beschreven door mevrouw A. van de Meer (prospector Ma, BOOR). De projectleiding was in handen van de heer D.E.A. Schiltmans (senior prospector, BOOR). Het zetten van grondboringen is een non-destructieve manier van onderzoek die onder andere gebruikt kan worden om archeologische vindplaatsen te lokaliseren. Een archeologische laag is in de (guts)boor herkenbaar als een zogenaamde vuile laag. Een dergelijke laag kan een oude leeflaag vertegenwoordigen en archeologische indicatoren bevatten zoals houtskool, bot, aardewerk of vuursteen. Ook afwijkingen in de reguliere bodemopbouw kunnen een goede indicatie voor menselijke activiteiten in het verleden zijn. Daarnaast kan door deze methode eenvoudig inzicht verkregen worden in de intactheid van de bodem in het plangebied. Benadrukt moet worden dat kleinschalige archeologische verschijnselen zoals verkavelingspatronen, graven, grondsporen en andere zeer lokale archeologische resten slecht herkenbaar zijn in boringen. Gedurende het boren wordt tevens gelet op de geologische opbouw van de bodem. Inzicht in de bodemopbouw is noodzakelijk om beter te kunnen inschatten waar zich mogelijk archeologische waarden bevinden en om de archeologische potentie van een gebied te bepalen; zo kan er dus gerichter archeologisch onderzoek plaatsvinden. In totaal zijn vier boringen gezet verspreid over het plangebied (Afb. 2). Alle boringen zijn doorgezet tot 8 m - mv (maximaal 13,19 m - NAP). Voor de boringen is gebruik gemaakt van een mechanische Akkermanboor met een diameter van 7 cm. De in het Programma van Eisen voorgestelde Holle Avegaar met een diameter van 12 cm was niet inzetbaar omdat de hoogte van de toegangspoort van het terrein lager bleek dan aangegeven op het verkeersbord. De boorstelling met de Holle Avegaar was te hoog en kon niet het terrein op komen. Er is daarom gekozen voor een kleinere boorstelling, de Akkermanboor, om het onderzoek toch uit te kunnen voeren. De boringen zijn in het veld ingemeten (x- y- en z- waarden) door de VLG. De boorkernen zijn in pvc schalen van 1 m lengte aangeleverd op het kantoor van het BOOR. Het opgeboorde materiaal is gecontroleerd op de aanwezigheid van archeologische indicatoren (zoals houtskool, vuursteen, aardewerk, metaal, bot, verbrande leem en fosfaatvlekken). Voor de bepaling van het kalkgehalte van sedimenten is gebruik gemaakt van een zoutzuuroplossing (10%). De boorbeschrijvingen zijn verwerkt met een veldcomputer in de beschrijvings-software Deborah 2.7b. 15

16 3.3 Resultaten Geologie Hieronder volgt een globale beschrijving van de zeven stratigrafische eenheden die in het bodemprofiel zijn onderscheiden. De eenheden worden van onder naar boven beschreven en zijn in afbeelding 3 weergegeven in een profiel. De eerste 160 cm vanaf het maaiveld, bestaande uit recent opgebracht materiaal, is niet meegeleverd in de pvc schalen omdat dit materiaal zeer moeilijk te bemonsteren is met de gebruikte boormethode. Alle boorstaten zijn terug te vinden in de bijlage. Voor een nadere toelichting op ouderdom, klimaat, landschap en archeologische periode wordt verwezen naar de tijdtabel op pagina 6. Humeus kleipakket (Formatie van Echteld) In de basis van boring 4 bestaat de onderste 17 cm van de boorkern uit een kalkloze, sterk humeuze, zwak siltige klei met hout- en rietresten. De humeuze klei is mogelijk onderdeel van een komafzetting. De ondergrens van het pakket is echter niet bereikt, waardoor het onduidelijk is om wat voor soort afzettingen het precies gaat. De top van het pakket is geërodeerd door de bovenliggende geulafzettingen. Geulafzettingen (Formatie van Echteld) In alle boringen is een pakket geulafzettingen aangetroffen, waarvan de basis bestaat uit een grof, zwak siltig zand met grind. Naar boven toe neemt de korrelgrootte af, waarna het zand overgaat in een sterk tot uiterst siltige klei met zandlagen. De top van de geulafzettingen ligt op een minimale diepte van 9,32 m - NAP (4,13 m - mv) in boring 17 en maximaal op 10,57 m - NAP (5,41 m - mv) in boring 16. De ondergrens van het pakket is alleen bereikt in boring 19. Het pakket is in deze boring 308 cm dik. In de overige boringen is de maximaal waargenomen dikte 387 cm in boring 2. In boringen 1 en 3 gaan de geulafzettingen geleidelijk over in een restgeulvulling. In de boringen 2 en 4 worden de geulafzettingen afgedekt door jongere overstromingsafzettingen. Restgeulafzettingen (Formatie van Echteld) In de boringen 1 en 3 gaan de geulafzettingen geleidelijk over in een restgeulvulling. Deze bestaat uit een humeuze, zwak tot sterk siltige klei met hout en rietresten en ligt op een diepte van 9,85 m - NAP (4,69 m - mv) in boring 1 en 9,89 m - NAP (4,82 m - mv) in boring 3. De restgeulafzettingen zijn respectievelijk 72 cm en 64 cm dik. In de restgeulafzettingen heeft zich een veenlaag gevormd (Formatie van Nieuwkoop) van 28 cm dik in boring 1 en 20 cm dik in boring 3, bestaande uit kleiig rietveen. De restgeulvulling wordt afgedekt door overstromingsafzettingen. Overstromingsafzettingen (Formatie van Echteld) De overstromingsafzetting op de geulafzettingen in boringen 2 en 4, en op de restgeulvulling in boringen 1 en 3, bestaan uit een sterk tot uiterst siltige klei. Het pakket is zwak humeus en bevat verschillende plantenresten, waaronder hout en riet. De top van de overstromingsafzetting ligt op een minimale diepte van 7,88 m - NAP (2,12 m - mv) in boring 1 en maximaal 8,13 m - NAP (3,05 m - mv) in boring 4. De waargenomen maximale dikte bedraagt 200 cm in boring 3. Het pakket is overwegend kalkrijk. Alleen de top van het pakket is kalkloos en heeft waarschijnlijk enige tijd aan het oppervlak gelegen waardoor ontkalking is opgetreden. De overstromingsafzettingen zijn eveneens onderdeel van de Formatie van Echteld, maar zijn afkomstig van een ander en jonger geulsysteem dan de dieper gelegen (rest)geulafzettingen. De overstromingsafzettingen gaan geleidelijk over in het bovenliggende veenpakket. Veen (Formatie van Nieuwkoop) Het veen bestaat uit bruin, mineraalarm rietveen. Het aangetroffen veenpakket is slechts maximaal 46 cm dik in boring 2 en ligt op een minimale diepte van 7, 56 m - NAP (2,40 m - mv) in boring 1. Het betreft een pakket restveen dat is overgebleven na intensieve afgraving voor brandstofwinning in de 18 e en 19 e eeuw. Het veenpakket gaat dan ook abrupt over in een, eveneens door veenwinning, verstoord kleipakket. 16

17 Verstoord pakket Op het veen ligt een pakket lichtbruingrijze, sterk tot uiterst siltige klei met klei- en veenbrokken. Daarnaast bevat het pakket schelpresten en plantenresten. Het kleipakket is verstoord als gevolg van de veenwinning in het gebied. Waarschijnlijk betreft het overstromingsafzettingen, die oorspronkelijk op het afgegraven veen waren gelegen. De verstoorde afzettingen gaan over in een opgebracht pakket aan het maaiveld. Opgebracht pakket In het plangebied ligt aan het maaiveld een recent opgebracht pakket. De eerste 160 cm vanaf het maaiveld zijn niet meegeleverd en daarom niet beschreven. Alleen in boringen 2 en 4 is de basis van het recente opgebrachte pakket in de boorkernen aanwezig, bestaande uit bouwzand met schelp- en puinresten Archeologie Tijdens het verkennend inventariserend veldonderzoek in het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883 zijn geen indicatoren aangetroffen die kunnen duiden op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats. 17

18 Arthur Honeggerstr ! 2! 3! 4! Zevenkampse Ring A A Zevenkampse Ring Frans Leharstraat 18! boring met boornummer A A locatie profiel plangebied metrohalte "Nieuw Verlaat" 0 30m Schaal 1:1.000 Kaart: Gemeentewerken Rotterdam Afb. 2. Ligging boorpuntenen profiel A-A. 18

19 Hoogte t.o.v. NAP in centimeters Hoogte t.o.v. NAP in centimeters zl zl1 zl zl2zl1 zl kl kl A A A' A' west oost west oost A A' west oost Hoogte t.o.v. NAP in centimeters zl vb -750 zl vb zl1 zb zb kb PO1 kb PO1 vb vb vb hv hv zl1 zl1 zl1 zl2 zl1 kl2 kl2 kl2 zb kb kb kb PO1 vb vb vb hv kb vb hv hv hv hl2 hl2 zb zb hl2 zb hv zb hv hv zl1 zl1 zl1 kl2 hl1 zl2 hl1 zl2 kl1 kl1 gl1 gl ,04 9,04 20,86 20,86 29,79 29,79 0 9,04 20,86 29,79 Afstand tot nulpunt Afstand in tot meters nulpunt in meters Afstand tot nulpunt in meters vb zl1 zb hl1 zl1 zl2 zl1 kl1 7 6 zb vb zl gl1 kl2 kl2 kl vb Data Bree Afst Afst Ove Sch Uitd zand kleiig (alleen bij zand) gl1 enkele zand kleiig (alleen bij zand) gl1 grindlagen spoor hout enkele grindlagen spoor hout 1 Humeus kleipakket (Formatie van Echteld) 1 Humeus kleipakket (Formatie van Echteld) zand kleiig (alleen bij zand) gl1 enkele grindlagen spoor hout Humeus kleipakket (Formatie van Echteld) klei mineraalarm hl1 enkele humuslagen weinig hout 1 klei mineraalarm hl1 enkele humuslagen weinig hout 2 Geulafzettingen (Formatie van Echteld) kleiveen mineraalarm sterk kleiig kl1hl1 enkele enkele kleilagen humuslagen spoor weinig hout en hout riet 2 Geulafzettingen (Formatie van Echteld) veen sterk kleiig kl1 enkele kleilagen spoor hout en riet 2 Geulafzettingen (Formatie van Echteld) veen geen monster sterk zwak kleiig siltig zl1kl1enkele enkele zandlagen kleilagen weinig spoor hout en hout rieten riet3 Restgeulafzettingen (Formatie van Echteld) geen monster zwak siltig zl1 enkele zandlagen weinig hout en riet 3 Restgeulafzettingen (Formatie van Echteld) geen verstoord monster zwak matig siltig hl2zl1veel enkele dunne zandlagen humuslagen spoor weinig plantenresten hout en riet 3 Restgeulafzettingen (Formatie van Echteld) verstoord matig siltig hl2 4 Overstromingsafzettingen (Formatie van Echteld) veel dunne humuslagen spoor plantenresten verstoord matig sterk siltig kl2hl2 veel veel dunne dunne kleilagen humuslagen spoor spoor riet plantenresten 4 Overstromingsafzettingen (Formatie van Ech sterk siltig kl2 veel dunne kleilagen spoor riet 4 Overstromingsafzettingen (Formatie van Echteld) uiterst siltig zl2 sterk siltig kl2 veel dunne zandlagen weinig riet 5 Veen (Formatie van Nieuwkoop) veel dunne kleilagen spoor riet uiterst siltig zl2 veel dunne zandlagen weinig riet 5 Veen (Formatie van Nieuwkoop) zwak grindig hv humusvlekken schelpengruis uiterst siltig zl2 veel dunne zandlagen weinig riet 6 Verstoord 5 Veen pakket (Formatie van Nieuwkoop) zwak humeus zwak grindig kb kleibrokken hv humusvlekken schelpengruis zwak grindig hv humusvlekken schelpengruis 6 Verstoord pakket matig humeus 6 Verstoord pakket zwak humeusvb veenbrokken Opgebracht pakket kb kleibrokken PO1 enkel fragment puin 7 zwak humeus kb kleibrokken (onbepaald) sterk humeus zb zandbrokken matig humeus vb veenbrokken 7 Opgebracht pakket PO1 enkel fragment puin matig humeus vb veenbrokken 7 Opgebracht pakket PO1 enkel fragment (onbepaald) puin sterk humeus zb zandbrokken (onbepaald) sterk humeus zb zandbrokken Afb. 3. Afb. Profi 3. el A-A. Profiel Voor A-A. ligging Voor zie afbeelding ligging zie 2. afbeelding 2. Afb. 3. Profiel A-A. Voor ligging zie afbeelding 2. Afb. 3. Profiel A-A. Voor ligging zie afbeelding 2. 19

20 20

21 4 Conclusies en aanbevelingen Op 14 september 2011 is in het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883 een verkennend inventariserend veldonderzoek door middel van mechanische grondboringen uitgevoerd. Het veldonderzoek is voorafgegaan door een bureauonderzoek. Het onderzoek is verricht omdat bij de geplande herinrichting van het gebied grondwerkzaamheden uitgevoerd worden. Indien archeologische waarden aanwezig zijn, kunnen deze hierbij worden aangetast of vernietigd. In totaal zijn vier boringen gezet. 4.1 Conclusies Ten aanzien van de geformuleerde doelstellingen kan op basis van het onderzoek het volgende worden geconcludeerd. Inzicht verschaffen in de bodemopbouw en de mate van gaafheid van de bodemopbouw in het plangebied De fossiele geul die is aangegeven op de Geologische Kaart van Nederland, en ten oosten van het plangebied reeds is gekarteerd door het BOOR, is in het plangebied aangetroffen op een minimale diepte van 9,32 m - NAP (4,13 m - mv). In één boring is de basis van de geul bereikt op een diepte van 12,91 m - NAP (7,83 - mv), met daaronder een humeuze, kalkloze klei (mogelijke komafzettingen). In twee boringen gaan de geulafzettingen naar boven toe over in een restgeulafzetting. Deze wordt afgedekt, evenals de geulafzettingen in de overige twee boringen, door een overstromingsafzetting die eveneens behoort tot de Formatie van Echteld. Deze overstromingsfase wordt afgedekt door een dun pakket veen dat behoort tot de Formatie van Nieuwkoop. Het betreft restveen, overgebleven na intensieve veenwinning in de 18 e en 19 e eeuw. De oorspronkelijk op het veen gelegen afzettingen zijn, eveneens als gevolg van de veenwinning, verstoord. Aan het maaiveld ligt een recent opgebracht pakket. Eventuele vindplaatsen lokaliseren en de diepteligging van de bewoningssporen bepalen Binnen de maximale boordiepte van 13,19 m - NAP zijn geen indicatoren aangetroffen die kunnen duiden op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats in het plangebied. Er zijn in het bodemprofiel geen niveaus met een hoge archeologische potentie aanwezig, zoals aan de fossiele geul gerelateerde oeverafzettingen en/of goed ontwikkelde bodems. In de (grof)zandige geulafzettingen en restgeulafzettingen zelf worden geen bewoningssporen verwacht. Het veenpakket, en de oorspronkelijk daarboven gelegen afzettingen, zijn niet meer intact in het plangebied aanwezig als gevolg van afgraving voor brandstofwinning. Concluderend kan gesteld worden dat de kans zeer klein is dat bij de herinrichting van het plangebied, met een maximale verstoringsdiepte van 13,64 m - NAP door heipalen, archeologische waarden verstoord zullen worden. 4.2 Aanbevelingen Op basis van de bovenstaande conclusies luidt de aanbeveling voor het plangebied Rotterdam Zevenkampse Ring 883 dat er geen voorzieningen getroffen hoeven te worden om archeologische waarden te behouden of te ontzien. Zonder verder archeologisch onderzoek kan worden gestart met de voorgenomen werkzaamheden. Wel dient altijd rekening gehouden te worden met zogenaamde toevalsvondsten in het plangebied. Het verdient daarom aanbeveling om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht archeologische vondsten te melden bij het bevoegd gezag, zoals aangegeven staat in de Monumentenwet 1988, artikel 53, lid 1. Het BOOR is bereid NSI Winkels B.V. hierin te adviseren. 21

22 Bevoegd gezag Het bevoegd gezag in deze is de gemeente Rotterdam, vertegenwoordigd door het Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR). Ten aanzien van de conclusies en aanbevelingen in dit rapport dient NSI Winkels B.V. contact op te nemen met de heer drs. A.H. Carmiggelt. Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR) t.a.v. de heer drs. A.H. Carmiggelt Ceintuurbaan 213b 3051 KC Rotterdam Tel Fax

23 Geraadpleegde bronnen Digitale bronnen Actueel Hoogtebestand Nederland van Rijkswaterstaat en de Waterschappen, opgenomen in BOORIS (op ). Archis, Archeologisch informatiesysteem van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ( op ). BOORIS, Archeologisch informatiesysteem van het BOOR (op ). Provincie Zuid-Holland, 2007: Cultuurhistorische Hoofdstructuur Zuid-Holland, kaart 1b (Archeologie waarden) ( op ). Kaarten/Atlassen/Luchtfoto s BOOR, 2005: Archeologische Waardenkaart Rotterdam, Rotterdam (vastgesteld op 31 januari 2006). NITG-TNO, 1998: Geologische Kaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad Rotterdam Oost, Haarlem. Uitgeverij 12 Provinciën, 2005: Luchtfoto-Atlas Zuid-Holland. Loodrechtluchtfoto s provincie Zuid-Holland, schaal 1:14.000, Landsmeer. Literatuur Peters, F.J.C en A.C. Mientjes, 1996: MER-Nesselande. Deelstudie archeologie, Rotterdam (BOORrapporten 22). 23

24 Afkortingen AHN AMK AMZ Archis AWK BOOR BOORIS CvAK KNA LS mv NAP RD TNO VLG VS Actueel Hoogtebestand Nederland Archeologische Monumentenkaart Archeologische Monumentenzorg Archeologisch informatiesysteem van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Archeologische Waardenkaart Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam Archeologisch informatiesysteem van het BOOR College voor de Archeologische Kwaliteit Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie Afkorting voor specificatie Bureauonderzoek (binnen de KNA) maaiveld Normaal Amsterdams Peil Rijksdriehoek Nederlands organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek Veld- en Laboratoriumgroep van het Ingenieursbureau van Gemeentewerken Rotterdam Afkorting voor specificatie Inventariserend Veldonderzoek (binnen de KNA) 24

25 Bijlage 1: Boorstaten 25

26 boring: beschrijver: AVDM, datum: , X: ,09, Y: ,35, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, hoogte: -5,16, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Akkerman 6 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: verhard, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Zuid-Holland, gemeente: Rotterdam, plaatsnaam: Rotterdam, opdrachtgever: Gemeente Rotterdam, uitvoerder: BOOR 0 cm -Mv / 5,16 m -NAP Lithologie: niet benoemd, niet benoemd Bodemkundig: interpretatie: niet benoemd Opmerking: geen monster 162 cm -Mv / 6,78 m -NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, uiterst siltig, matig humeus, grijsbruin, enkele zandlagen, schelpengruis, spoor plantenresten, kalkrijk Bodemkundig: interpretatie: verstoord Opmerking: humusvlekken 179 cm -Mv / 6,95 m -NAP Lithologie: klei, uiterst siltig, matig humeus, zwartbruin, veenbrokken, schelpengruis, spoor plantenresten, kalkrijk Bodemkundig: interpretatie: verstoord Opmerking: zwart gevlekt, veenwinning 205 cm -Mv / 7,21 m -NAP Lithologie: klei, uiterst siltig, matig humeus, zwartbruin, veenbrokken, schelpengruis, spoor plantenresten, kalkrijk Bodemkundig: interpretatie: verstoord Opmerking: veenwinning 240 cm -Mv / 7,56 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: veen, mineraalarm, bruin, rietveen Litho-stratigrafie: Formatie van Nieuwkoop Opmerking: restveen 272 cm -Mv / 7,88 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, matig siltig, matig humeus, lichtbruingrijs, spoor hout en riet, kalkloos, interpretatie: komafzettingen 300 cm -Mv / 8,16 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: diffuus (3-10 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, lichtbruingrijs, weinig hout, kalkrijk 469 cm -Mv / 9,85 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, zwak siltig, sterk humeus, lichtbruin, spoor hout en riet, kalkloos 483 cm -Mv / 9,99 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, zwak siltig, matig humeus, lichtbruingrijs, spoor riet, kalkloos Opmerking: korte overstroming 488 cm -Mv / 10,04 m -NAP Lithologie: veen, sterk kleiig, lichtbruin, rietveen Litho-stratigrafie: Formatie van Nieuwkoop 516 cm -Mv / 10,32 m -NAP Lithologie: klei, zwak siltig, sterk humeus, donkergrijsbruin, spoor riet, kalkloos 530 cm -Mv / 10,46 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, sterk siltig, zwak humeus, grijs, spoor riet, kalkrijk 541 cm -Mv / 10,57 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: diffuus (3-10 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, sterk siltig, lichtgrijs, spoor riet, kalkrijk 556 cm -Mv / 10,72 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, sterk siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, enkele zandlagen, spoor plantenresten, kalkrijk 566 cm -Mv / 10,82 m -NAP Lithologie: klei, zwak siltig, lichtgrijs, zeer slap, spoor plantenresten, kalkrijk 573 cm -Mv / 10,89 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, sterk siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, enkele zandlagen, spoor plantenresten, kalkrijk 595 cm -Mv / 11,11 m -NAP Lithologie: klei, uiterst siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, veel dunne zandlagen, spoor plantenresten, kalkrijk 607 cm -Mv / 11,23 m -NAP Lithologie: zand, matig siltig, lichtbruingrijs, veel dunne kleilagen, zeer fijn, spoor plantenresten, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 652 cm -Mv / 11,68 m -NAP Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, matig fijn, spoor riet, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 661 cm -Mv / 11,77 m -NAP Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, matig grof, spoor riet, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 680 cm -Mv / 11,96 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, zwak grindig, grijs, zeer grof, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen Einde boring op 800 cm -Mv / 13,16 m -NAP 1

27 boring: beschrijver: AVDM, datum: , X: ,79, Y: ,89, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, hoogte: -5,19, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Akkerman 6 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: verhard, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Zuid-Holland, gemeente: Rotterdam, plaatsnaam: Rotterdam, opdrachtgever: Gemeente Rotterdam, uitvoerder: BOOR 0 cm -Mv / 5,19 m -NAP Lithologie: niet benoemd, niet benoemd Bodemkundig: interpretatie: niet benoemd Opmerking: geen monster 160 cm -Mv / 6,79 m -NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtbruingrijs, kleibrokken, zeer grof Bodemkundig: interpretatie: opgebrachte grond Archeologie: enkel fragment bouwpuin (onbepaald) 178 cm -Mv / 6,97 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, uiterst siltig, matig humeus, bruingrijs, humusvlekken, schelpengruis, kalkrijk Bodemkundig: interpretatie: verstoord Opmerking: zwart gevlekt 229 cm -Mv / 7,48 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, uiterst siltig, matig humeus, bruingrijs, veenbrokken, schelpengruis, kalkrijk Bodemkundig: interpretatie: verstoord Opmerking: veenwinning 248 cm -Mv / 7,67 m -NAP Lithologie: veen, mineraalarm, bruin, rietveen Litho-stratigrafie: Formatie van Nieuwkoop Opmerking: restveen 294 cm -Mv / 8,13 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, zwak siltig, matig humeus, lichtbruingrijs, spoor hout en riet, kalkloos 302 cm -Mv / 8,21 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, matig siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, spoor plantenresten, kalkrijk 358 cm -Mv / 8,77 m -NAP Algemeen: aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: niet benoemd, niet benoemd Bodemkundig: interpretatie: niet benoemd Opmerking: geen monster 365 cm -Mv / 8,84 m -NAP Lithologie: klei, matig siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, spoor plantenresten, kalkrijk Opmerking: zandlenzen 413 cm -Mv / 9,32 m -NAP Lithologie: klei, sterk siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, enkele zandlagen, spoor plantenresten, kalkrijk 575 cm -Mv / 10,94 m -NAP Lithologie: klei, zwak siltig, grijs, enkele humuslagen, spoor plantenresten, kalkrijk 595 cm -Mv / 11,14 m -NAP Lithologie: klei, uiterst siltig, lichtbruingrijs, veel dunne zandlagen, spoor plantenresten, kalkrijk 620 cm -Mv / 11,39 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, matig siltig, lichtbruingrijs, enkele kleilagen, zeer fijn, kalkrijk 652 cm -Mv / 11,71 m -NAP Lithologie: zand, zwak siltig, lichtbruingrijs, matig grof, kalkrijk 658 cm -Mv / 11,77 m -NAP Lithologie: zand, zwak siltig, lichtbruingrijs, zeer grof, kalkrijk 704 cm -Mv / 12,23 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, zwak grindig, lichtbruingrijs, enkele grindlagen, zeer grof, kalkrijk Opmerking: dun kleibandje in de top 720 cm -Mv / 12,39 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, zwak grindig, lichtbruingrijs, zeer grof, kalkrijk Einde boring op 800 cm -Mv / 13,19 m -NAP 2

28 boring: beschrijver: AVDM, datum: , X: ,64, Y: ,41, precisie locatie: 1 cm, coördinaatsysteem: Rijksdriehoeksmeting, hoogte: -5,07, precisie hoogte: 1 cm, referentievlak: Normaal Amsterdams Peil, methode hoogtebepaling: GPS, boortype: Akkerman 6 cm, doel boring: archeologie - verkenning, landgebruik: verhard, vondstzichtbaarheid: geen, provincie: Zuid-Holland, gemeente: Rotterdam, plaatsnaam: Rotterdam, opdrachtgever: Gemeente Rotterdam, uitvoerder: BOOR 0 cm -Mv / 5,07 m -NAP Lithologie: niet benoemd, niet benoemd 160 cm -Mv / 6,67 m -NAP Algemeen: aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, bruingrijs, zandbrokken, schelpengruis, kalkrijk 190 cm -Mv / 6,97 m -NAP Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, zwartbruin, veenbrokken, schelpengruis, spoor plantenresten, kalkrijk 226 cm -Mv / 7,33 m -NAP Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, lichtbruingrijs, kleibrokken, schelpengruis, kalkrijk 260 cm -Mv / 7,67 m -NAP Lithologie: veen, mineraalarm, bruin, rietveen Litho-stratigrafie: Formatie van Nieuwkoop 282 cm -Mv / 7,89 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, matig siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, humusvlekken, weinig hout en riet, kalkloos, interpretatie: komafzettingen 292 cm -Mv / 7,99 m -NAP Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, bruingrijs, humusvlekken, weinig hout, kalkarm 310 cm -Mv / 8,17 m -NAP Lithologie: klei, sterk siltig, matig humeus, bruingrijs, humusvlekken, weinig hout, kalkrijk 344 cm -Mv / 8,51 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, sterk siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, humusvlekken, spoor hout, kalkrijk 363 cm -Mv / 8,70 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: klei, zwak siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, humusvlekken, zeer slap, spoor hout, kalkrijk 366 cm -Mv / 8,73 m -NAP Lithologie: klei, sterk siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, humusvlekken, spoor hout, kalkrijk 374 cm -Mv / 8,81 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: klei, sterk siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, veel dunne humuslagen, spoor hout, kalkrijk 449 cm -Mv / 9,56 m -NAP Lithologie: klei, zwak siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, humusvlekken, zeer slap, spoor plantenresten, kalkrijk 482 cm -Mv / 9,89 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, zwak siltig, sterk humeus, lichtbruin, weinig riet, kalkloos 510 cm -Mv / 10,17 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: diffuus (3-10 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: veen, sterk kleiig, bruin, rietveen Litho-stratigrafie: Formatie van Nieuwkoop 530 cm -Mv / 10,37 m -NAP Lithologie: klei, zwak siltig, matig humeus, grijsbruin, spoor riet, kalkloos 541 cm -Mv / 10,48 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, zwak siltig, zwak humeus, lichtbruingrijs, spoor riet, kalkloos 546 cm -Mv / 10,53 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: diffuus (3-10 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, matig siltig, lichtgrijs, spoor riet, kalkrijk 580 cm -Mv / 10,87 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: diffuus (3-10 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: klei, sterk siltig, lichtbruingrijs, enkele zandlagen, spoor riet, kalkrijk 595 cm -Mv / 11,02 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: diffuus (3-10 cm), aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: zand, matig siltig, lichtbruingrijs, veel dunne kleilagen, zeer fijn, spoor riet, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 650 cm -Mv / 11,57 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: diffuus (3-10 cm), aard ondergrens: geleidelijk (0,3-3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtbruingrijs, matig fijn, spoor riet, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 675 cm -Mv / 11,82 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: geleidelijk (0,3-3 cm), aard ondergrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, lichtbruingrijs, matig grof, spoor riet, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 692 cm -Mv / 11,99 m -NAP Lithologie: zand, zwak siltig, zwak grindig, lichtbruingrijs, zeer grof, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 710 cm -Mv / 12,17 m -NAP Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, zeer grof, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 720 cm -Mv / 12,27 m -NAP Lithologie: zand, kleiig, grijs, zeer grof, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 722 cm -Mv / 12,29 m -NAP Lithologie: zand, zwak siltig, zwak grindig, lichtbruingrijs, zeer grof, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 739 cm -Mv / 12,46 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: abrupt (<0,3 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, zeer grof, weinig hout, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 756 cm -Mv / 12,63 m -NAP Lithologie: niet benoemd, niet benoemd 766 cm -Mv / 12,73 m -NAP Algemeen: aard ondergrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, grijs, zeer grof, spoor hout, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 797 cm -Mv / 13,04 m -NAP Algemeen: aard bovengrens: diffuus (3-10 cm) Lithologie: zand, zwak siltig, zwak grindig, lichtbruingrijs, zeer grof, kalkrijk, interpretatie: geulafzettingen 1 Einde boring op 800 cm -Mv / 13,07 m -NAP