Energie efficii~nte productie van ammoniak met keramische membranen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Energie efficii~nte productie van ammoniak met keramische membranen"

Transcriptie

1 Energie efficii~nte productie van ammoniak met keramische membranen Openbaar eindrapport EOSLT M. J. den Exter Revisie Gemaakt door: Goedgekeurd door~ ~ M. J. den Exter Gecontroleerd door: J. F. Vente Uitgegeven door: ECN Energie Efficiency in de Industrie Anorganische Membraantechnologie O.S.L. Bruinsma P. T. Alderliesten ECN-E Juni 2009

2 Verantwoording De hier beschreven werkzaamheden zijn uitgevoerd voor SenterNovem in het kader van het EOS-LT programma. Het EOS project nummer is EOSLT Het ECN project nummer is De hoofdstuk indeling in dit rapport wordt zoveel mogelijk gedaan volgens de voorschriften van opdrachtgever SenterNovem. Samenvatting De doelstelling van het project is om de technische en economische haalbaarheid van introductie van keramische membranen in de ammonia synthese loop aan te tonen. Hiervoor worden scheidende materialen ontwikkeld en gecombineerd met experimenteel onderzoek en modelering. Om dit te bereiken zijn de volgende taken geformuleerd en gevolgd: Bereiding en karakterisering van keramische membranen met tussenlagen en een actieve scheidende laag van gemethyleerd silica; Het testen van deze membranen bij gemiddelde druk in een test unit; Het testen van deze membranen bij industri~le condities; Ontwikkelen van een functioneel transport model om de scheidings-eigenschappen van de membranen te begrijpen; Proces ontwikkeling met als doel retrofit van de Yara ammoniak productie faciliteit in Tertre Belgie; Proces ontwikkeling met als doelstelling het minimaliseren van de productie kosten; Ontwerpen van een geschikte membraan module en kostenschattingen voor de fabricage van de benodigde membranen. Door sterk toegenomen revamp activiteiten in Tertre konden membraan testen onder industri~le condities niet worden uitgevoerd. De uitkomsten van het project zijn als volgt: De initieel veronderstelde membraan performance blijkt onvoldoende te zijn voor economische haalbaarheid en is sterk naar boven bijgesteld. Het scheidingsvermogen moet beduidend hoger zijn en deze zijn niet behaald in bet project. Table 1-1 Ver~elijk behaalde en verwachte membraan performance Membraan parameter Doelstelling Behaald Perm selectiviteit NH3/(N:~+H:~) (-) Membraan kosten ( /m 2) (initieel) < 1,000 5 Haalbaar indien de productiegrootte meer dan 500 m2 bedraagt. Verwachte levensduur (y) >3 onbekend Daarnaast blijkt uit proces studies dat de selectiviteit van het membraan nog veel hoger dient te zijn dan de aanvankelijke geschatte selectiviteit (10-15). Selectiviteiten boven 50 zijn benodigd 2 ECN-E

3 en dit wordt veroorzaakt doordat de compressor bij te lage selectiviteit veel meer energie verbruikt om de grote syngas loop aan te kunnen. De doelstelling van een maximum kostprijs van de membranen van 1000 euro per m2 kan worden gehaald indien de productie wordt uitgevoerd met een minimum van 500 m2. Systeem beschouwingen hebben her volgende aangetoond: De experimenteel bereikte permselectiviteit van (~,NH3/H2 = 4.89 is onvoldoende om ten opzichte van de conventionele route energie te besparen voor elk van de bestudeerde proces schema s; De geoptimaliseerde permeaatdruk is 47 bar met een "breakeven" permselectiviteit ~r~r~3m~ = 18. Voor een permselectiviteit van~w~3m~ = 50 is her energie besparingspotentieel voor een 350 kt/a NH3 productie faciliteit 2,4 MW. Om een terugbetalingstermijn van 5 jaar te realiseren is een permselectiviteit van minimaal 32 benodigd. Er zijn twee proces configuraties naar voren gekomen welke toch mogelijkheden zouden kunnen bieden voor energiebesparing: integreer de membraanscheiding met de verschillende reactorbedden of pas een waterstofscheidend membraan toe voor het ammoniak selectieve membraan. De eindconclusie van deze studie is dat met de huidige beschikbare en geoptimaliseerde membranen het niet mogelijk is om een bestaande ammonia productie faciliteit te retrofitten of een nieuwe faciliteit te ontwerpen met als doelstelling het besparen van energie of het reduceren van de productiekosten. De twee belangrijkste redenen zijn de recompressie kosten van het syngas en de koelingkosten van het eindproduct. ECN-E

4 Inhoud Lijst van figuren 5 Algemene project informatie 6 1. Samenvatting van de uitgangspunten en doelstelling van het project 7 2. Behaalde resultaten, knelpunten en het perspectief voor toepassing 8 3. Beschrijving van de bijdrage van het project aan de doelstellingen van het Programma (duurzame energiehuishouding, versterking van de kennispositie) Spin off binnen en buiten de sector Overzicht van openbare publicaties over het project en waar deze te vinden of te verkrijgen zijn Vermelding waar en tegen welke prijs meer exemplaren van dit rapport te bestellen zijn Vermelding van contactpersoon voor meer informatie Vermelding van de verkregen subsidie 13 4 ECN--E

5 Lijst van figuren Figuur! Effect van de membraan perm-selectiviteit op het totale benodigde vermogen in de Yara fabriek te Tertre bij twee permeaatdrukken Figuur 2 Totale jaarlijkse kosten bij verschillende sweep drukken Figuur 3 "pay-back" periode voor verschillende selectiviteiten ECN-E

6 Algemene project informatie Penvoerder: Contactpersoon: Adres: Telefoonnummer: Website: Projectwebsite Partners: Looptijd: EOS-regeling: Projectnummer: Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) Dr. Ir. J. F. Vente Postbus 1, 1755 ZG Petten Continental Engineering (Zaandam, NL), Yara Tertre SA (B), TU Delft, The Netherlands tot Lange Termijn EOSLT ECN-E

7 o Samenvatting van de uitgangspunten en doelstelling van het project De ammoniakproductie heeft een wereldwijde ge installeerde productiecapaciteit van ongeveer 150 miljoen ton. Ammoniak wordt gemaakt door stikstof en waterstof, gemaakt uit aardgas bij een temperatuur van ca. 450 C en een druk van bar met elkaar te laten reageren. In deze evenwichtsreactie wordt niet alle stikstof en waterstof omgezet maar bevat de productstroom een mengsel van ammoniak en deze gassen. Het ammoniak wordt door cryogene condensatie verwijderd en het restgas gaat opnieuw de reactor in. Hiervoor worden zeer grote, zware en energieverslindende compressoren gebruikt. Het energiegebruik draagt substantieel bij aan de operationele kosten van een ammoniakfabriek. Het gebruik van membraantechnieken voor de afscheiding van ammoniak in de synthesegasloop zal een doorbraak betekenen in de efficiency van dit procesdeel. Voorwaarde voor een substanti~le energie-efficientie verbetering is dat ammoniak met voldoende selectiviteit wordt afgescheiden en dat het restgas, bestaande uit waterstof en stikstof op druk blijfl zodat de compressoren aanzienlijk ontlast worden. Ramingen laten zien dat energiebesparingen tot!.4 G J/ton haalbaar zijn. In Nederland kan ca. 4 PJ per jaar worden bespaard. Onduidelijk is of membranen kunnen worden gemaakt met voldoende selectiviteit. Met polymeermembranen is dit zeer onwaarschijnlijk. In voorgaand Europees project is gebleken dat zeolietmembranen selectief zijn voor ammoniak maar dat de permeantie onvoldoende is. Verkennende experimenten met sol/gel silica membranen volgens ECN receptuur lieten betere prestaties zien. In bet huidige project is gekeken of specifieke aanpassingen aan het sol/gel membraan de selectiviteit en permeantie verder kunnen verhogen. De processen in de micropori~n van het membraan zijn nog onvoldoende begrepen, gemodelleerd en geverifieerd. Daarnaast zijn er vraagpunten ten aanzien van membraan/drager interactie en moet inzicht verkregen worden in de membraanstabiliteit en het lange duur gedrag onder procescondities (100 C en bar). Vervolgens is geprobeerd om dergelijke membranen getest te krijgen onder retie industri~le condities en zijn verschillende proces cases verder uitgewerkt om de economische haalbaarheid aan te tonen en te kwantificeren. De doelstelling van dit project is door middel van materiaalkundig en procestechnologisch experimenteel en modelmatig onderzoek deze vraagpunten te adresseren zodat belangrijke technologische barri~res voor deze toepassing van anorganische membraantechnologie aan het eind van het project zijn weggenomen en de fase van industri~le ontwikkeling in gang kan worden gezet. De selectiviteit (van NH3 ten opzichte van N2 en H2 ) dient volgens het vorige project ca te bedragen met een procesflux > 2,4 x 10.6 mol NH3/masPa en een levensduur > 3 jaar. Hiertoe is het belangrijk om de membranen te kunnen testen onder re~le procesdruk en temperatuur om hun werkbaarheid aan te kunnen tonen. Daarnaast dient nader te worden beschouwd waar in het ammoniak productieproces membraantechnologie het meest (energie)effici~nt is. Volgens ECN receptuur zijn membranen gemaakt en gemodificeerd met specifieke toevoegingen om het adsorptievermogen voor ammoniak te verhogen teneinde de selectiviteit voor ammoniak te verhogen en gelijktijdig de flux zo hoog mogelijk te houden. Op ontwerpniveau is in Aspen gemodeleerd met als doelstelling de procescondities te optimaliseren, in bet bijzonder de permeaatdruk welke samen met de procestemperatuur de belangrijkste vrije procesparameters vormen. Verder zijn modeilen ontworpen ter verklaring van de scheidingseigenschappen van de membranen. Tevens zijn verschillende processchema s nader onderzocht m.b.t, de economische haalbaarheid. ECN-E

8 . Behaalde resultaten, knelpunten en het perspectief voor toepassing De membranen die zijn ontwikkeld blijken een gemiddelde poriegrootte te hebben van 0.5 nm. Voor N2 is dit voldoende klein, maar H2 kan slechts tegengehouden worden als er voldoende NH3 in de pori~n zit. Het transport van NH3 zelf is een combinatie van adsorptie-diffusie door de 100 nm dikke scheidingslaag. Als gevolg van deze processen is de selectiviteit en de procesflux sterk afhankelijk van de temperatuur en de NH3 druk. Uit medium druk (25 bar) metingen blijkt dat de selectiviteit slechts 5 is. De huidige stand van de performance van de membranen blijkt nog sterk onvoldoende. Uit hemieuwde procesberekeningen komt naar voren dat voor economische haalbaarheid selectiviteiten van zeker 50 of hoger benodigd zijn. Met de huidige membranen is het daarom niet mogelijk om de doelstellingen te halen, noch voor een retrofit situatie, noch voor een nieuw ontwerp van een ammoniak plant. mo Met betrekking tot retrofit in de Yara plant te Tertre kan het volgende worden gesteld: In Tertre zijn twee syngas drukken beschikbaar die als sweep gas kunnen worden gebruikt: 26.5 bar en 59 bar. Figuur 1 toont aan dat bij een permeaatdruk van 26.5 bar het "break-even" punt wat betreft de perm-selectiviteit ligt bij ~=58. Bij een permeaatdruk van 59 bar wordt de selectiviteit gereduceerd naar c~< ~k,~_~ ~ pe~=26.5 bar Base case 2O bar 19 I Perm-selectivity (-) Figuur 2 Effect van de membraan perm-selectiviteit op het totale benodigde vermogen in de Yara fabriek te Tertre bij twee permeaatdrukken Voor een verdere techno-economische evaluatie in deze studie is een selectiviteit voor ammoniak van 100 gebruikt. De operationele besparing wordt dan geraamd op 700,000 per jaar voor de het meest optimale proces bij een permeaatdruk van 59 bar en een membraan oppervlak van 500 m2. Gebaseerd op een IRR van 17% kan dan worden berekend dat de benodigde permeabiliteit van het membraan 1.98" 10-6 mol/(m2*s*pa) bedraagt en dat het "break-even"punt betreffende de membraan investeringen komt te liggen op 3,400, ECN-E

9 Bo Betreffende een nieuw fabrieksontwerp kan het volgende worden gesteld: - De evaluatie toont aan dat voor de experimenteel behaalde membraan selectiviteit (~3/m = 4.89, de gemeten selectiviteit na optimalisatie van het membraan, geen van de bestudeerde procesroutes een energiebesparing oplevert ten opzichte van het conventionele proces. - De op basis van economie geoptimaliseerde sweep druk is 47 bar. Daarbij dient wel te worden gesteld dat de jaarlijkse kosten niet erg gevoelig zijn voor deze druk, zie Figuur _l I Annualized investment cost Total operating cost Total annual cost 40.0 E O m ~ ~ Sweep pressure, bar Figuur 2: Totale jaarlijkse kosten bij verschillende sweep drukken - Voor een permselectiviteit O~,NH3/H2 = 50 bedragen de energiebesparingen voor een 350 kt./jaar ammoniak productie fabriek 2.4 MW, war overeenkomt met 1.7 miljoen euro perjaar - Voor een pay-back periode van 5 jaar is een permselectiviteit benodigd van c~3ma = 32 (zie Figuur 3). ECN-E

10 Perm selectivity N Ha/H2 Figuur 3: "pay-back" periode voor verschillende selectiviteiten De gemeten selectiviteit van het geoptimaliseerde membraan is echter -5 terwijl de permeabiliteit ook lager uitvalt. Daarmee is de huidige performance van de in dit project sterk verbeterde membranen te laag om bij zowel een retrofit als voor een nieuw fabrieksontwerp tot energie besparing te kunnen leiden. Er wordt wel verwacht dat de performance van de membranen beter kan worden indien de laag die de scheidende laag ondersteunt minder defecten zou bevatten waardoor de permeantie van het syngas afneemt. Het testen onder industri~le condities van membranen kon niet worden uitgevoerd doordat de industri~le partner onverwacht geen plant operatie tijd meer vrij kon maken door toegenomen eigen revamp activiteiten. Daarom is gewerkt om door modeleren meer inzicht te verkrijgen in het membraan scheidingsproces om verkregen scheidingseigenschappen van de membranen te verklaren en daarvoor zijn additionele (lage druk) scheidingsmetingen uitgevoerd. Aanbevelingen met betrekking tot vervolg onderzoekstrajecten: Het wordt sterk aanbevolen om twee proces configuraties die nog niet zijn bestudeerd nader onder de loep te nemen: - integreer de membraanscheiding met de verschillende reactorbedden - pas een waterstof selectief membraan toe voor her ammoniakscheidende membraan. Deze beide processen kunnen nog nader worden beschouwd met betrekking tot economische haalbaarheid, energie besparingspotentieel en mogelijke verlaging van de ammoniak productiekosten.

11 . Beschrijving van de bijdrage van het project aan de doelstellingen van het Programma (duurzame energiehuishouding, versterking van de kennispositie) Dit project valt onder bet EOS thema, categorie 2 " Energie effici~ntie in de industri~le en landbouw sector" met als speerpunt" anorganische membranen". De totale energie consumptie in de Nederlandse industrie in het jaar 2000 bedroeg 373 PJ. Daarnaast werd een hoeveelheid fossiele brandstoffen met een energie inhoud van ca 379 PJ verbruikt, vooral door conversie naar (half)producten. DE productie van ammonia in Nederland consumeert ongeveer 80 P J, dus meer dan 10%. De productie van ammoniak is een van de oudste petrochemische processen met een wereldwijd ge ~ nstalleerde capaciteit van ongeveer ton. Ammoniak is de grondstof voor productie van bijvoorbeeld kunstmest. Het handhaven van voldoende voedse productie in de westerse were d hangt sterk samen met deze kunstmest. Ammoniak wordt geproduceerd door stikstof en waterstof, uit aardgas, bij een temperatuur van ca 450 graden Celsius te laten reageren bij een druk van bar. Omdat deze reactie niet aflopend is bevat de product stroom naast het geproduceerde ammoniak ook nog beide uitgangsproducten. Ammoniak wordt vervolgens in een conventioneel proces verwijderd door cryogene condensatie en het restgas wordt naar de reactor teruggeieid. Hiervoor zijn grote en energie verslindende compressoren nodig. Het gebruik van energie is substantieel in de operatione e kosten van een ammoniak productie faciliteit. Dit heeft altijd de aandacht gevestigd op het trachten het proces energiezuiniger te maken. Proces optimalisatie is in het verleden meestal uitgevoerd in de front-sectie van het proces waar waterstof wordt gemaakt en koolstof dioxide verwijderd. Het deel waar het ammoniak daadwerkelijk wordt gemaakt binnen het proces ijkt sterk op bet Haber en Bosch proces welke in de twintigste eeuw werd uitgevonden. Doorbraak technologie~n zijn hier op haar plaats. Meer recentelijk worden nieuwe katalysatoren, reactortypes en scheidingstechnologie~n ontwikkeld. Het gebruik van membraan technologie voor het afscheiden van ammoniak in de synthese gas loop kan een doorbraak technologie zijn in de energie-effici~ntie van de fabriek. Voorwaarde is wel dat het ammoniak kan worden afgescheiden met voldoende selectiviteit en dat het overblijvende stikstof en waterstof op druk kunnen blijven om de compressor be asting niet toe te laten nemen of dat de compressor wellicht geheel uit het proces zou kunnen verdwijnen in het meest optimale scenario. Eerste proces berekeningen hebben aangetoond dat energie besparingen kunnen worden bereikt van 14 GJ per ton geproduceerd ammoniak. Dit is ca 15% van de energie consumptie van het gehele proces. In Nederland zou dit een reductie van de energie consumptie kunnen betekenen van ongeveer 4 PJ perjaar. De uitkomsten van deze studie laten echter zien dat de compressor belasting hoog b ijft met de nu ontwikkelde membranen. Daarnaast is de selectiviteit van deze membranen nog te laag terwijl er moeilijk is te verwachten dat deze verder kan worden verbeterd tot het benodigde niveau. Zeoliet-gebaseerde membranen vertonen weliswaar een hogere selectiviteit maar een veel lagere flux. Daarmee wordt het benodigde membraan oppervlak economisch vee minder attractief. Uit de gedetailleerde procesberekeningen komt naar voren dat de selectiviteit zelfs hoger dient te zijn dan oorspronkelijk werd verwacht om economisch een attractief proces op te everen. Met de huidige stand van zaken betreffende de membraan performance is het niet mogelijk om zowel bestaande ammoniak producerende fabrieken te retrofitten en nieuwe fabrieken te ontwerpen met als doel om energie effici~nter te zijn of de productiekosten te verlagen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de hoge recompressie kosten van het syngas en de koe ingkosten van het eindproduct.. De kennispositie in Nederland is versterkt met betrekking tot de volgende kennisgebieden: ECN-E

12 Membraan ontwikkeling: een reproduceerbare methode is ontwikkeld voor de fabricage en karakterisering van multi-laag keramische membranen; Membraan performance: flux en selectiviteit zijn bepaald voor drukken tot 25 bar; Model ontwikkeling: de temperatuur kan worden geoptimaliseerd via het ontwikkelde gehinderde-diffusie model waarin elk gas via een verschillend principe diffundeert; het begrijpen van het membraantransport en verklaren van de membraan performance is sterk toegenomen. Proces optimalisatie: her proces wordt gedomineerd door het drukniveau aan de permeaatkant. Aan de ene kant reduceert een hogere permeaatdruk de ammoniakflux wat tot een toename van de kapitaal investeringen van de membraan sectie, aan de andere kant lijdt dit ook tot een lagere permeantie van het synthesegas. Hierdoor neemt de energiebehoefte voor compressie af. Membraan unit ontwerp: een gedetailleerd mechanisch ontwerp is verkregen voor een unit gebaseerd op keramische membranen met een optimaal membraan oppervlak van 500 m2 per module. Economische evaluatie: een eerste kosten berekening voor keramische membranen op een industrifile schaal is verkregen. 4. Spin off binnen en buiten de sector Een membraan scheidingsunit welke voldoende het ammoniak verwijderd uit de productstroom kan, indien bewezen als technologic, vanwege haar retrofit karakter relatief snel worden geintroduceerd in bestaande ammoniak productie faciliteiten wereldwijd.. Overzicht van openbare publicaties over het project en waar deze te vinden of te verkrijgen zijn De uit het project voortkomende technische en economische resultaten zijn beschreven in de volgende rapporten en publicaties: Publicatie Bonekamp, B.C., A. van Horssen, L.A. Correia, J. Vente, and W.G. Haije, Macroporous support coatings for molecular separation membranes having a minimum defect density, Journal of Membrane Science 278 (2006) Rapporten (project deliverables) Kreiter, R. and B.C. Bonekamp, Preparation and characterization of silica-based membranes for NH3 separation, ECN report GR 08/2, December 2008 Leendertse, G.P., A model for the transport of adsorbing and non-adqorbing species through a microporous silica membrane. Model equations, parameter estimation and simulations, ECN report E&S/PSE , April 14, 2009 Motelica, A. and Bruinsma, O.S.L., Evaluation of membrane technology in the ammonia synthesis loop, ECN report ECN-X~ , Juni ECN-E

13 Van Laerhoven, F. and Waggeveld, R., Economic evaluation NH3 membrane in the synthesis loop of the ammonia plant Kemira S.A./N. V. Tertre, Continental Engineers, Zaandam, May 2009, CE report ref4128 Bregman, H.H.S.P., Hechtingstesten AKP deklagen op keramische dragers," Invloed van sintertemperatuur en batchvariaties, GR06/01, Maart Bregman, H.H.S.P., Hechtingstesten AKP deklagen op keramische dragers," Invloed van bindertoevoeging, sintertijd en -temperatuur, GR06/02, juli Horssen, A. van, B.C. Bonekamp, L.A. Correia, Maeroporeuze dragers voor moleeulaire seheidingsmembranen; AKP50/Duramax BI O00 suspensieeoatings, GR 06/5, oktober L.A. Correia, " Kosteneffectieve keramisehe dragers, inzet van emulsiebinders bij f!lmeoaten", ECN report GR 08/1, november 2008 Paradis, G, Development of high-permeance silica membrane for NH3 separation, GR 06/4, December Agirre, I., Modelling of membrane modules for ammonia recovery, GR06/03, August o Vermelding waar en tegen welke prijs meer exemplaren van dit rapport te bestellen zijn Dit rapport is gratis te downloaden van de volgende web-site 7. Vermelding van contactpersoon voor meer informatie No.am Energieonderzoek Centrum Nederland Unit: Energie Efficiency in de Industrie Group: Moleculaire ScheidingsTechnologie Westerduinweg 3, 1755 LE Petten, Nederland Postbus 1, 1755 ZG Petten, Nederland Tel. +31 (0) Fax +31 (0) ~,\~w.ecn.nl 8. Vermelding van de verkregen subsidie Het project is uitgevoerd met subsidie van het Ministerie van Economische Zaken, regeling EOS: Lange Termijn uitgevoerd door SenterNovem. ECN-E

14

Biomethanol. Resultaten en bevindingen van project. Datum September 2010 Status Definitief. BioMCN, e.a. in opdracht van Agentschap NL

Biomethanol. Resultaten en bevindingen van project. Datum September 2010 Status Definitief. BioMCN, e.a. in opdracht van Agentschap NL Resultaten en bevindingen van project Biomethanol Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011 kregen ruim 1000 innovatieve onderzoeks- en praktijkprojecten

Nadere informatie

Samenvatting. Het gebruik van ultrafiltratie (UF) membranen als oppervlakte water zuiveringstechnologie

Samenvatting. Het gebruik van ultrafiltratie (UF) membranen als oppervlakte water zuiveringstechnologie Samenvatting Het gebruik van ultrafiltratie (UF) membranen als oppervlakte water zuiveringstechnologie is in de laatste vijftien jaar enorm toe genomen. Ultrafiltratie membranen zijn gemakkelijk op te

Nadere informatie

Optimale benutting van de energie input van een houtgestookte centrale door plaatsing rookgascondensor en CO2- benutting met PVT

Optimale benutting van de energie input van een houtgestookte centrale door plaatsing rookgascondensor en CO2- benutting met PVT Resultaten en bevindingen van project Optimale benutting van de energie input van een houtgestookte centrale door plaatsing rookgascondensor en CO2- benutting met PVT Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde 1-2 vwo 2008-II

Eindexamen scheikunde 1-2 vwo 2008-II Ammoniak Ammoniak wordt bereid uit een mengsel van stikstof en waterstof in de molverhouding N 2 : H 2 = 1 : 3. Dit gasmengsel, ook wel synthesegas genoemd, wordt in de ammoniakfabriek gemaakt uit aardgas,

Nadere informatie

Samenvatting Zure gassen zijn veelvuldig aanwezig in verschillende concentraties in industriële gassen. Deze moeten vaak verwijderd worden vanwege corrosie preventie, operationele, economische en/of milieu

Nadere informatie

Van aardgas naar methanol

Van aardgas naar methanol Van aardgas naar methanol Van aardgas naar methanol J.A. Wesselingh G.H. Lameris P.J. van den Berg A.G. Montfoort VSSD 4 VSSD Eerste druk 1987, 1990, 1992, 1998, licht gewijzigd 2001 Uitgegeven door: VSSD

Nadere informatie

EEMBAR: Energy Efficient Membrane Based Acetone Recovery (EEI115001) Samenvatting

EEMBAR: Energy Efficient Membrane Based Acetone Recovery (EEI115001) Samenvatting EEMBAR TEEI115001 EEMBAR: Energy Efficient Membrane Based Acetone Recovery (EEI115001) Samenvatting Organische solvent nanofiltratie (OSN) is een opkomende membraanfiltratie technologie die mogelijkheden

Nadere informatie

ENERGIEBESPARING DOOR PERVAPORATIE MET KERAMISCHE MEMBRANEN

ENERGIEBESPARING DOOR PERVAPORATIE MET KERAMISCHE MEMBRANEN Mei 2004 ECN-RX--04-050 ENERGIEBESPARING DOOR PERVAPORATIE MET KERAMISCHE MEMBRANEN P.P.A.C. Pex H.M. van Veen B.C. Bonekamp Y.C. van Delft Artikel geplaatst in Klei Glas en Keramiek, 22e jaargang, No.4,

Nadere informatie

OPENBAAR EIND RAPPORT

OPENBAAR EIND RAPPORT Project titel WiFi II JIP (wave impacts on fixed wind turbines II joint industry project) Project nummer : TEW0314003 (MARIN ref 28845) Versie : Versie 1 31032017 Project coördinator : Project partners

Nadere informatie

DEMO Resultaten en bevindingen van project. Datum 2008 Status Definitief. Nuon Warmte in opdracht van Agentschap NL

DEMO Resultaten en bevindingen van project. Datum 2008 Status Definitief. Nuon Warmte in opdracht van Agentschap NL Resultaten en bevindingen van project Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011 kregen ruim 800 innovatieve onderzoeksprojecten subsidie. Ze delen hun resultaten

Nadere informatie

Hoge temperatuur pervaporatie met een nieuw anorganisch microporeus membraan

Hoge temperatuur pervaporatie met een nieuw anorganisch microporeus membraan Resultaten en bevindingen van project Hoge temperatuur pervaporatie met een nieuw anorganisch microporeus membraan Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011

Nadere informatie

Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen

Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen Marcel Weeda, ECN Mini-symposium zero-emissie openbaar vervoer in Noord-Holland Provinciehuis NH, Haarlem 16 september 2015 www.ecn.nl Inhoud Zero-emissie openbaar

Nadere informatie

Lezing FHI te Leusden

Lezing FHI te Leusden Lezing FHI te Leusden M. Geusebroek Maart 2014 ECN-L--14-012 Gasanalyse bij ECN Ervaringen op micro-en macroschaal Lezing FHI - Leusden Maart 2014 www.ecn.nl Inhoud 1. ECN en ECN Environment & Energy Engineering

Nadere informatie

Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen

Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen Marcel Weeda, ECN Mini-symposium zero-emissie openbaar vervoer in Noord-Holland Provinciehuis NH, Haarlem 16 september 2015 www.ecn.nl Inhoud Zero-emissie openbaar

Nadere informatie

A.Kessler Ooendersuaat. 14 Delft. FABRIEKSSOB..EJlA ... -1 AMMONIAK FABRIEK. September 1953 I:.. '

A.Kessler Ooendersuaat. 14 Delft. FABRIEKSSOB..EJlA ... -1 AMMONIAK FABRIEK. September 1953 I:.. ' A.Kessler Ooendersuaat. 14 Delft. FABRIEKSSOB..EJlA... -1 AMMONIAK FABRIEK September 1953 I:.. ' 3 Door afkoelen tot -200~C worden CO en CH 4 vloeibaar, zodat we tenslotte na een wassing met vloeibare

Nadere informatie

Productie van drinkwater uit oppervlaktewater m.b.v. energie-efficiënte membraanfiltratie- technieken

Productie van drinkwater uit oppervlaktewater m.b.v. energie-efficiënte membraanfiltratie- technieken Productie van drinkwater uit oppervlaktewater mbv energie-efficiente membraanfiltratie-technieken Productie van drinkwater uit oppervlaktewater m.b.v. energie-efficiënte membraanfiltratie- technieken Subsidieregeling

Nadere informatie

Reformate Enhanced Solid Oxide Electrolyser (RESOE)

Reformate Enhanced Solid Oxide Electrolyser (RESOE) Resultaten en bevindingen van project Reformate Enhanced Solid Oxide Electrolyser (RESOE) Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 005 en 011 kregen ruim 1000 innovatieve

Nadere informatie

Hoge temperatuur pervaporatie met een nieuw anorganisch microporeus membraan

Hoge temperatuur pervaporatie met een nieuw anorganisch microporeus membraan Hoge temperatuur pervaporatie met een nieuw anorganisch microporeus membraan Openbaar eindrapport H.M. van Veen ECN-E--08-036 Verantwoording De hier beschreven werkzaamheden zijn uitgevoerd voor SenterNovem

Nadere informatie

3 e Generatie ION Technologie

3 e Generatie ION Technologie Resultaten en bevindingen van project 3 e Generatie ION Technologie Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011 kregen ruim 1000 innovatieve onderzoeks- en

Nadere informatie

Innovatief renoveren met PVT

Innovatief renoveren met PVT Resultaten en bevindingen van project Innovatief renoveren met PVT Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011 kregen ruim 1000 innovatieve onderzoeks- en

Nadere informatie

MANAGEMENTSAMENVATTING

MANAGEMENTSAMENVATTING MANAGEMENTSAMENVATTING Zware dieselvoertuigen hebben relatief hoge NOx- en PM-emissies. De verstrenging van de Europese emissiereglementering moet leiden tot een vermindering van deze emissies voor nieuwe

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt Duurzame Industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

Een vergelijking van hydraulische en elektrisch aangedreven spuitgietmachines: Wanneer is produceren met een elektrische machine voordeliger?

Een vergelijking van hydraulische en elektrisch aangedreven spuitgietmachines: Wanneer is produceren met een elektrische machine voordeliger? Een vergelijking van hydraulische en elektrisch aangedreven spuitgietmachines: Wanneer is produceren met een elektrische machine voordeliger? Dit artikel is eerder gepubliceerd in Sprint Innovatief 2010,

Nadere informatie

Thermofiele Slibgisting en Stikstofterugwinning op RWZI Bath

Thermofiele Slibgisting en Stikstofterugwinning op RWZI Bath Openbaar Eindrapport Projectnummer: Projecttitel: DEI1400022 Thermofiele Slibgisting en Stikstofterugwinning op RWZI Bath 1 SAMENVATTING Dit project is een demonstratie van energiewinning uit hernieuwbare

Nadere informatie

Oefenvragen Hoofdstuk 4 Chemische reacties antwoorden

Oefenvragen Hoofdstuk 4 Chemische reacties antwoorden Oefenvragen Hoofdstuk 4 Chemische reacties antwoorden Vraag 1 Geef juiste uitspraken over een chemische reactie. Kies uit: stofeigenschappen reactieproducten beginstoffen. I. Bij een chemische reactie

Nadere informatie

OPENBAAR EIND RAPPORT

OPENBAAR EIND RAPPORT Project titel WiFi JIP (wave impacts on fixed wind turbines joint industry project) Project nummer : TKIW01002 (MARIN ref 25236) Versie : Versie 1 29092016 Project coördinator : Project partners : R&D

Nadere informatie

Green Coal from torrefied Biomass: een tweede generatie hoogwaardig en groen alternatief voor steenkool

Green Coal from torrefied Biomass: een tweede generatie hoogwaardig en groen alternatief voor steenkool Resultaten en bevindingen van project Green Coal from torrefied Biomass: een tweede generatie hoogwaardig en groen alternatief voor steenkool Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie.

Nadere informatie

Door Anna Gruber (FfE), Serafin von Roon (FfE) en Karin Wiesmeyer (FIW)

Door Anna Gruber (FfE), Serafin von Roon (FfE) en Karin Wiesmeyer (FIW) Energiebesparingspotentieel door isolatie Door Anna Gruber (FfE), Serafin von Roon (FfE) en Karin Wiesmeyer (FIW) Het is bekend dat de CO 2 uitstoot tegen 2020 fors naar omlaag moet. In Duitsland zijn

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting De wereldpopulatie verbruikt steeds meer energie. Momenteel wordt deze energie vooral geleverd door fossiele brandstoffen. Een groot nadeel van fossiele brandstoffen is dat hun aanwezigheid

Nadere informatie

Hoe hoog staat u op de prestatieladder?

Hoe hoog staat u op de prestatieladder? Hoe hoog staat u op de prestatieladder? ir. Siert Wiersema, adjunct directeur AERZEN Nederland BV ENERGY EFFICIENCY in de PROCESINDUSTRIE Energieakkoord, Klimaatwet MVO, CO₂-footprint Hernieuwbare energiebronnen

Nadere informatie

Slimme Aanpak Energiebesparing voor de industrie

Slimme Aanpak Energiebesparing voor de industrie Slimme Aanpak Energiebesparing voor de industrie Mei 2014 www.ecn.nl Nederlands industrieel energiegebruik Feedstock M 3792 Elektrisch M 1736 Een economische waarde van ca. 6 miljard euro per jaar Jaarlijks

Nadere informatie

Isolatie van appendages

Isolatie van appendages Isolatie van appendages In opdracht van het ministerie van Economische Zaken In opdracht van het ministerie van Economische Zaken Energie-efficiënte maatregelen bij vergunningplichtige bedrijven Factsheet

Nadere informatie

Gas als zonnebrandstof. Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030

Gas als zonnebrandstof. Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030 Gas als zonnebrandstof Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030 1 Inhoudsopgave 1 2 3 4 5 Introductie Meer hernieuwbare energie Extra hernieuwbare energie in Nederland? Verkennen

Nadere informatie

Duurzaam van vlasplant naar vlasvezel

Duurzaam van vlasplant naar vlasvezel Duurzaam van vlasplant naar vlasvezel Ir. Simon Hageman Lectoraat Duurzame Energievoorziening Saxion Hogeschool Enschede Contact: s.p.w.hageman@saxion.nl 1) Een deel van de gebruikte foto s zijn afkomstig

Nadere informatie

Openbare eindrapportage BLUE Piling Technology TKIW01001

Openbare eindrapportage BLUE Piling Technology TKIW01001 Project titel : BLUE Piling Technology Project nummer : Project coordinator : Project partners : TKIW01001 Fistuca BV Van Oord OWP BV & TNO Project Periode 12-7-2012 30-04-2016 Contactpersoon Email J S

Nadere informatie

XIII. Samenvatting. Samenvatting

XIII. Samenvatting. Samenvatting XIII In dit werk wordt de invloed van dimethyldisulfide (DMDS) en van zeven potentiële additieven op het stoomkraken van n-hexaan onderzocht aan de hand van experimenten in een continu volkomen gemengde

Nadere informatie

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz RAI PTM - bijeenkomst Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz 1 Stedin Netbeheer is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: duurzame energie voor iedereen

Nadere informatie

Eindrapport. Energie-efficiënte CO2-verwijdering uit biogas

Eindrapport. Energie-efficiënte CO2-verwijdering uit biogas Eindrapport Energie-efficiënte CO2-verwijdering uit biogas December 2017 Inhoud 1. Gegevens project... 3 2. Samenvatting... 4 3. Technologie... 5 4. Resultaat... 7 5. Conclusie... 10 2 1. Gegevens project

Nadere informatie

IPT toets , 10:45-12:30

IPT toets , 10:45-12:30 IPT toets 1-08-05-2015, 10:45-12:30 Cursus: 4051IPTECY Inleiding ProcesTechnologie Docenten: F. Kapteijn & V. van Steijn Lees elke vraag goed door voordat je begint Schrijf op elk blad je naam en studentnummer

Nadere informatie

Fijn stof in Nederland: stand van zaken en beleidsimplicaties na het tweede BOP. onderzoeksprogramma

Fijn stof in Nederland: stand van zaken en beleidsimplicaties na het tweede BOP. onderzoeksprogramma Fijn stof in Nederland: stand van zaken en beleidsimplicaties na het tweede BOP onderzoeksprogramma Fijn stof in Nederland: stand van zaken en beleidsimplicaties na het tweede BOP onderzoeksprogramma

Nadere informatie

Financiële baten van windenergie

Financiële baten van windenergie Financiële baten van windenergie Grootschalige toepassing van 500 MW in 2010 en 2020 Opdrachtgever Ministerie van VROM i.s.m. Islant Auteurs Drs. Ruud van Rijn Drs. Foreno van der Hulst Drs. Ing. Jeroen

Nadere informatie

Energiebesparing door middel van een perslucht retoursysteem

Energiebesparing door middel van een perslucht retoursysteem Energiebesparing door middel van een perslucht systeem ECN Engineering & Services oktober 2011 www.ecn.nl Doel Het bepalen van het energie-besparingspotentieel van een perslucht systeem door middel van

Nadere informatie

De garantie om uw electriciteitsnota te verlagen en CO2 uitstoot te verkleinen PQMS.NL/VO4BIZ

De garantie om uw electriciteitsnota te verlagen en CO2 uitstoot te verkleinen PQMS.NL/VO4BIZ De garantie om uw electriciteitsnota te verlagen en CO2 uitstoot te verkleinen Wat is VO4BIZ? VO4BIZ is een Brits ontwerp, spanningsoptimalisatie systeem dat het inkomende voltage verlaagt en de stroomkwaliteit

Nadere informatie

GROEN GAS HEEFT DE TOEKOMST en de toekomst begint nu

GROEN GAS HEEFT DE TOEKOMST en de toekomst begint nu GROEN GAS HEEFT DE TOEKOMST en de toekomst begint nu A. van der Drift December 2013 ECN-L--13-081 GROEN GAS HEEFT DE TOEKOMST en de toekomst begint nu Bram van der Drift Clean Tech Business Day 11 december

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De overgang van energie-intensief naar energie-efficient

Duurzame Industrie. De overgang van energie-intensief naar energie-efficient Duurzame Industrie De overgang van energie-intensief naar energie-efficient De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

Niet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. Voedselallergie, melk, preventie, behandeling

Niet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. Voedselallergie, melk, preventie, behandeling Niet-technische samenvatting 2016605 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Het identificeren en karakteriseren van nieuwe concepten voor koemelkallergische patienten. 1.2 Looptijd van het project

Nadere informatie

Waterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft

Waterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische

Nadere informatie

Asfaltproductie bij lage temperaturen

Asfaltproductie bij lage temperaturen Asfalt en bitumendag Asfaltproductie bij lage temperaturen Ing. Tine Tanghe (R. Renaudeau) 20 november 2008 DEFINITIES Temperatuur > 140 C 110-130 C 80 95 C 25 60 C ENGELS HOT WARM SEMI - WARM COLD NEDERLANDS

Nadere informatie

Methanol. De toekomstige biobrandstof? CCS Dr. Ir. René Cornelissen Zwolle, 14 oktober 2010

Methanol. De toekomstige biobrandstof? CCS Dr. Ir. René Cornelissen Zwolle, 14 oktober 2010 Methanol De toekomstige biobrandstof? CCS Dr. Ir. René Cornelissen Zwolle, 14 oktober 2010 1 Onderwerpen CCS CCS & Biomassa Methanol & DME als brandstof Varnamo Biomethanol Kosten Conclusies 2 CCS Klein

Nadere informatie

CO2 uit biogas Toepassing glastuibouw. Presentatie door Jeroen de Pater - Gastreatment Services 10 september 2009

CO2 uit biogas Toepassing glastuibouw. Presentatie door Jeroen de Pater - Gastreatment Services 10 september 2009 CO2 uit biogas Toepassing glastuibouw Presentatie door Jeroen de Pater - Gastreatment Services 10 september 2009 CO2 uit biogas - Inleiding - GPP -systeem - Kwaliteitseisen CO 2 voor glastuinbouw - Toepasbaarheid

Nadere informatie

CO2 reductie

CO2 reductie CO2 reductie 2015-2020 1 In dit document willen wij onze CO2 uitstoot publiceren over de jaren 2015, 2016 en 2017. Daarbij nemen wij alvast een voorschot op de verwachting voor het jaar 2020 als we de

Nadere informatie

TA3290 Life-Cycle Modeling and Economic Evaluation

TA3290 Life-Cycle Modeling and Economic Evaluation TA3290 Life-Cycle Modeling and Economic Evaluation 2011-2012 CiTG, minor Mining and Resource Engineering College 1: Inleiding en Overzicht Dr.ir. Gerard P.J. Dijkema Energy & Industry Group December 12,

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie Duurzame Industrie De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

KLIMAATAKKOORD : INDUSTRIE

KLIMAATAKKOORD : INDUSTRIE KLIMAATAKKOORD : INDUSTRIE Korte beschrijving van de in het klimaatakkoord genoemde technologieën voor de industrie tafel 11-3-2019 Kivi besturendag 9 maart 2019 1 Het klimaatakkoord C3.2.1 Opgave Om dit

Nadere informatie

Het gebruik van biogas als transportbrandstof

Het gebruik van biogas als transportbrandstof Dr. Ir. René Cornelissen - Ing. A.F.B ter Braack partners Tractor op Het gebruik van als transportbrandstof 1 LTO Noord partners Tractor op 22.236 leden - Ruim 12.500 veehouders - 500 miljoen kuub uit

Nadere informatie

DeNOx-installatie. Onmisbaar voor schone lucht

DeNOx-installatie. Onmisbaar voor schone lucht DeNOx-installatie Een DeNOx-installatie is niets meer dan een uit de kluiten gewassen autokatalysator. Net als de installatie onder uw vierwieler zorgt een DeNOx-installatie ervoor dat schadelijke stoffen

Nadere informatie

4. In een bakje met natriumjodide-oplossing worden 2 loden elektroden gehangen. Deze twee elektroden worden aangesloten op een batterij.

4. In een bakje met natriumjodide-oplossing worden 2 loden elektroden gehangen. Deze twee elektroden worden aangesloten op een batterij. Test Scheikunde Havo 5 Periode 1 Geef voor de volgende redoxreacties de halfreacties: a Mg + S MgS b Na + Cl NaCl c Zn + O ZnO Geef de halfreacties en de reactievergelijking voor de volgende redoxreacties:

Nadere informatie

Diepe geothermie Nationaal Onderzoek Programma Geothermie (NOPG) Breed inzetbare goedkope duurzame energie. EGS in Europa en een case studie

Diepe geothermie Nationaal Onderzoek Programma Geothermie (NOPG) Breed inzetbare goedkope duurzame energie. EGS in Europa en een case studie Diepe geothermie Nationaal Onderzoek Programma Geothermie (NOPG) Breed inzetbare goedkope duurzame energie EGS in Europa en een case studie Het Soultz project is een uitgebreid onderzoeksproject Soultz-sous-Forêts

Nadere informatie

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec) Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere

Nadere informatie

PINCH STUDIE : PRAKTIJK CASE. Philip de Smedt CEFIC, Manager LVOC and aromatics Gastprofessor UGent

PINCH STUDIE : PRAKTIJK CASE. Philip de Smedt CEFIC, Manager LVOC and aromatics Gastprofessor UGent PINCH STUDIE : PRAKTIJK CASE Philip de Smedt CEFIC, Manager LVOC and aromatics Gastprofessor UGent INLEIDING Case : Pygas hydrogenatie fabriek + aromaten extractie fabriek. Vraag fabriek : verbeteren van

Nadere informatie

Totale uitstoot in 2010: 14.000 kiloton CO 2

Totale uitstoot in 2010: 14.000 kiloton CO 2 Totale uitstoot in 2010: 14.000 kiloton CO 2 Industrie Welke keuzes en wat levert het op? Huidig beleid 1% besparing op gas en elektra per jaar. Totaal is dat 8 % besparing in 2020. Opbrengst: 100 kiloton.

Nadere informatie

Oxidative dehydrogenation of ethylbenzene under industrially relevant conditions Zarubina, Valeriya

Oxidative dehydrogenation of ethylbenzene under industrially relevant conditions Zarubina, Valeriya University of Groningen Oxidative dehydrogenation of ethylbenzene under industrially relevant conditions Zarubina, Valeriya IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's

Nadere informatie

GROEN AARDGAS via VERGASSING

GROEN AARDGAS via VERGASSING ECN-M--07-069 GROEN AARDGAS via VERGASSING A. van der Drift Gepresenteerd tijdens het Minisymposium Groen Gas, Maarssen, 28 juni 2007 Augustus 2007 GROEN AARDGAS via VERGASSING Bram van der Drift www.ecn.nl

Nadere informatie

Wie of wat is Eurosider

Wie of wat is Eurosider PierreBols B.V. is officieel distributeur en importeur voor Eurosider in Nederland en België. De promotie doen we via Miratus.nl Wie of wat is Eurosider Eurosider heeft al meer dan 40 jaar ervaring in

Nadere informatie

Onderzoek 14 C methode biogeenbepaling

Onderzoek 14 C methode biogeenbepaling ECN-C--06-020 Onderzoek 14 C methode biogeenbepaling Eindrapport project F.P. Bakker Opgesteld door: Revisies Goedgekeurd door: F.P. Bakker Geverifieerd door: J.J. Saurwalt Vrijgegeven door: ECN Engineering

Nadere informatie

Energiebesparing koffieverpakkingen

Energiebesparing koffieverpakkingen Op CE Delft CE lossingen Delft voor Oplossingen milieu, econom voor ie milieu, en technolog economie ie en technologie Oude Delft 180 Oude Delft 180 2611 HH Delft 2611 HH Delft tel: tel: 015 015 2 150

Nadere informatie

Transport in 2050 binnen strenge CO2 grenzen

Transport in 2050 binnen strenge CO2 grenzen Transport in 2050 binnen strenge CO2 grenzen KIVI, 13-10-2016 EnergyNL2050 Bert van Wee TUDelft 1 Transport algemene kemerken Sterk afhankelijk van fossiele brandstoffen / brandstoffen met hoge dichtheid

Nadere informatie

ISOLATIE: VERGETEN ONDERWERP GEMISTE KANS

ISOLATIE: VERGETEN ONDERWERP GEMISTE KANS HERTEL PLANT INTEGRITY ISOLATIE: VERGETEN ONDERWERP GEMISTE KANS Peter Stulen INHOUD Presentatie: Peter Stulen (Manager Plant Integrity, Hertel Group) Inhoud: Introductie Hertel Potentieel en besparingen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36422 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Díaz Morales, Oscar Alfonso Title: Catalysis of the electrochemical water oxidation

Nadere informatie

De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie

De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie door Adriaan Wondergem 6 october 2010 De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie van 2008 tot 2050. De kernvragen zijn: Hoe ziet een (bijna) CO2-loze

Nadere informatie

Nuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie.

Nuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. 2 Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos 3 Een duurzame samenleving staat hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. Een wezenlijke

Nadere informatie

In fabrieken worden warme vloeistoffen en gassen getransporteerd door leidingsystemen. Deze systemen zijn niet altijd afdoende geïsoleerd, hetzij

In fabrieken worden warme vloeistoffen en gassen getransporteerd door leidingsystemen. Deze systemen zijn niet altijd afdoende geïsoleerd, hetzij In fabrieken worden warme vloeistoffen en gassen getransporteerd door leidingsystemen. Deze systemen zijn niet altijd afdoende geïsoleerd, hetzij omdat de isolatie ontbreekt of omdat de isolatiesystemen

Nadere informatie

Energy Efficiency Advies: van analyse tot en met implementatie

Energy Efficiency Advies: van analyse tot en met implementatie Energy Eiciency Advies: van analyse tot en met implementatie 2 3 U wilt uw Energy Eiciency verhogen. Maak gebruik van onze ervaring. Kosten besparen. Emissies reduceren. Onze Energy Eiciency adviezen helpen

Nadere informatie

Samenvatting en Conclusies

Samenvatting en Conclusies 7b Samenvatting en Conclusies 113 Chapter 7b Het onderzoek beschreven in deze dissertatie heeft betrekking op het ontwikkelen van een katalysatorsysteem gebaseerd op geactiveerde hydrotalcieten voor de

Nadere informatie

Integrale Aanpak Energieverbruik ENCI Rotterdam. Operationele procesbesturing en - beheersing

Integrale Aanpak Energieverbruik ENCI Rotterdam. Operationele procesbesturing en - beheersing Openbare samenvatting rapportage Integrale Aanpak Energieverbruik ENCI Rotterdam Operationele procesbesturing en - beheersing Andrew Vieler / Udo Zwart / Chantal Diepenheim Duursma DOWN TO EARTH BV (www.downtoearth.nl)

Nadere informatie

Productie van FoxCoal uit getorreficeerde reststromen

Productie van FoxCoal uit getorreficeerde reststromen Resultaten en bevindingen van project Productie van FoxCoal uit getorreficeerde reststromen Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus energie-innovatie. Tussen 2005 en 2011 kregen ruim 1000 innovatieve

Nadere informatie

SAVE EN RGY! Energieoptimalisatie van een maisdroger in een veevoederfabriek

SAVE EN RGY! Energieoptimalisatie van een maisdroger in een veevoederfabriek Energieoptimalisatie van een maisdroger in een veevoederfabriek SAVE EN RGY! IWT Tetraproject ESMADS (130201) Efficiëntieverhoging van Snelheidsgeregelde Motor AangeDreven Systemen www.ugent.be/ea/eesa

Nadere informatie

Restwarmtebenutting in de vleesverwerkende industrie. Case. A.(Fons)M.G. Pennartz Ir. Manager team Energie KWA Bedrijfsadviseurs B.V.

Restwarmtebenutting in de vleesverwerkende industrie. Case. A.(Fons)M.G. Pennartz Ir. Manager team Energie KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Restwarmtebenutting in de vleesverwerkende industrie d.m.v. HT-warmtepompen Case A.(Fons)M.G. Pennartz Ir. Manager team Energie KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Aan bod komen: Situatie omschrijving case vleesbedrijf

Nadere informatie

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert

Nadere informatie

Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas

Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Aardgas als transitiebrandstof of transitie van een brandstof? Marcel Weeda, ECN AkzoNobel Center, Amsterdam VEMW seminar, 22 april 2016 www.ecn.nl

Nadere informatie

Consultancy en Auditing. Procesmodellering. Overige specialiteiten

Consultancy en Auditing. Procesmodellering. Overige specialiteiten Resimac heeft een unieke hoogwaardige oplosmiddel vrije epoxy isolatie coating Thermal Barrier 600 serie ontwikkeld. Thermal Barrier is speciaal ontwikkeld om toegepast te worden om diverse warme en koude

Nadere informatie

HybSi membranen op polymeer dragers voor organische oplosmiddel nanofiltratie openbaar eindrapport

HybSi membranen op polymeer dragers voor organische oplosmiddel nanofiltratie openbaar eindrapport HybSi membranen op polymeer dragers voor organische oplosmiddel nanofiltratie openbaar eindrapport H.M. van Veen (ECN) J.P. Overbeek (ECN) M.D.A. Rietkerk (ECN) M.M.A. van Tuel (ECN) H.J. Marsman (ECN)

Nadere informatie

LEAN & GREEN. Hoe kun je rekening houden met groene voorzieningen in het ontwerp, design & productieproces. 1 februari 2011 N-B-C - Nieuwegein

LEAN & GREEN. Hoe kun je rekening houden met groene voorzieningen in het ontwerp, design & productieproces. 1 februari 2011 N-B-C - Nieuwegein LEAN & GREEN Hoe kun je rekening houden met groene voorzieningen in het ontwerp, design & productieproces. Ter introductie Ben Vellinga 10 jaar werkzaam binnen OEM vacuumpompen en compressoren Gardner

Nadere informatie

Learnshop. EN16001: Het kader voor uw energiemanagementsysteem? Nimaris b.v. Paul van Wezel Hertog van Brabantweg 15 5175 EA Loon op Zand

Learnshop. EN16001: Het kader voor uw energiemanagementsysteem? Nimaris b.v. Paul van Wezel Hertog van Brabantweg 15 5175 EA Loon op Zand Learnshop EN16001: Het kader voor uw energiemanagementsysteem? Nimaris b.v. Paul van Wezel Hertog van Brabantweg 15 5175 EA Loon op Zand tel: 0416-543060 Fax: 0416-543098 email: Web: paul.van.wezel@nimaris.nl

Nadere informatie

Hybride Adsorptie Compressie voor Industriële Toepassingen

Hybride Adsorptie Compressie voor Industriële Toepassingen Hybride Adsorptie Compressie voor Industriële Toepassingen HYACINT - openbare eindrapportage M. van der Pal Juni 2013 ECN-E--13-016 Verantwoording Het project is uitgevoerd met subsidie van het Ministerie

Nadere informatie

Voortgangsrapportage CO 2 - reductiedoelstellingen scope 1 & 2 -emissies

Voortgangsrapportage CO 2 - reductiedoelstellingen scope 1 & 2 -emissies Voortgangsrapportage CO 2 - reductiedoelstellingen scope 1 & 2 -emissies BESIX Nederland Branch 17 oktober 2011 Definitief rapport BESIX Nederland Branch Trondheim 22-24 Postbus 8 2990 AA Barendrecht

Nadere informatie

Verkenning mogelijkheden invoeding groengas. Johan Jonkman

Verkenning mogelijkheden invoeding groengas. Johan Jonkman Verkenning mogelijkheden invoeding groengas Johan Jonkman Verkenning mogelijkheden invoedinggroengas op het aardgasnetwerk van NV RENDO In opdracht van: Agentschap NL Ministerie van EL&I Contactpersoon:

Nadere informatie

We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken

We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken Daarom werken wij aan de realisatie van een innovatieve installatie die biomassa (zoals afvalhout) en andere reststromen

Nadere informatie

gemeente Eindhoven Hierin wil GroenLinks in ieder geval de volgende vragen beantwoord hebben.

gemeente Eindhoven Hierin wil GroenLinks in ieder geval de volgende vragen beantwoord hebben. gemeente Eindhoven Inboeknummer 15bst00959 Beslisdatum B&W 14 juli 2015 Dossiernummer 15.29.103 (2.3.1) Raadsvragen Van het raadslid dhr. R. Thijs (GroenLinks) over klimaatambities Eindhoven na gerechtelijke

Nadere informatie

De energietransitie: kansen grijpen kansen creëren

De energietransitie: kansen grijpen kansen creëren De energietransitie: kansen grijpen kansen creëren Inspiratie voor de avond Marc Londo, ECN Beleidsstudies Alkmaar 1 april 2015 www.ecn.nl Boodschappen 1. De energiehuishouding verandert, en daar zijn

Nadere informatie

We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken

We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken Daarom werken wij aan de realisatie van een innovatieve installatie die biomassa (zoals afvalhout) en andere reststromen

Nadere informatie

De behaalde resultaten in de Belgische voedingsindustrie. Energieeffizienz in der belgischen Industrie BRÜSSEL, 12. MAI 2009

De behaalde resultaten in de Belgische voedingsindustrie. Energieeffizienz in der belgischen Industrie BRÜSSEL, 12. MAI 2009 De behaalde resultaten in de Belgische voedingsindustrie Energieeffizienz in der belgischen Industrie BRÜSSEL, 12. MAI 2009 FEVIA 450 leden-bedrijven + 26 ledengroepering 25 medewerkers Drie actie-domeinen

Nadere informatie

Extra impuls gemeenten voor afvalpreventie en afvalscheiding huishoudelijk afval

Extra impuls gemeenten voor afvalpreventie en afvalscheiding huishoudelijk afval Extra impuls gemeenten voor afvalpreventie en afvalscheiding huishoudelijk afval Inhoud 1. Inleiding 3 2. Opzet plannen voor ondersteuning 4 3. Plannen voor verminderen huishoudelijk restafval 5 3.1 Eisen

Nadere informatie

We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken

We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken We willen de wereld laten zien dat je van restproducten duurzame energie kunt maken Daarom werken wij aan de realisatie van een innovatieve installatie die biomassa (zoals afvalhout) en andere reststromen

Nadere informatie

PowerGlaz BIPV. Belangrijke kenmerken: Oplossing op maat voor geïntegreerde zonnesystemen. Multifunctioneel: energieopwekkende en zonwerende panelen

PowerGlaz BIPV. Belangrijke kenmerken: Oplossing op maat voor geïntegreerde zonnesystemen. Multifunctioneel: energieopwekkende en zonwerende panelen PowerGlaz BIPV Belangrijke kenmerken: Oplossing op maat voor geïntegreerde zonnesystemen Multifunctioneel: energieopwekkende en zonwerende panelen Enkel glas of dubbel glas panelen (geïsoleerd) PVB-folie

Nadere informatie

Niet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. 3 Projectbeschrijving

Niet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. 3 Projectbeschrijving Niet-technische samenvatting 2016491-2 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Effecten van ijzer op een hormoon dat betrokken is bij het calcium- en fosfaatmetabolisme (FGF23) bij chronische nierpatiënten.

Nadere informatie

Bezuiniging op de kinderopvangtoeslag

Bezuiniging op de kinderopvangtoeslag Bezuiniging op de kinderopvangtoeslag Realisatie en effect Zicht op bezuinigingen Peter Hilz/Hollandse Hoogte De Algemene Rekenkamer wil met de publicatiereeks Zicht op Bezuinigingen bijdragen aan het

Nadere informatie

Vergisting van eendenmest

Vergisting van eendenmest Lettinga Associates Foundation for environmental protection and resource conservation Vergisting van eendenmest Opdrachtgever: WUR Animal Sciences Group Fridtjof de Buisonjé Datum: 3 oktober 2008 Lettinga

Nadere informatie

Circulair Congres TKI-BBE Ronald Zwart, Platform Bio-Energie 08 mei 2019

Circulair Congres TKI-BBE Ronald Zwart, Platform Bio-Energie 08 mei 2019 De Toekomst van Bio-energie Circulair Congres TKI-BBE Ronald Zwart, Platform Bio-Energie 08 mei 2019 De Toekomst van Bio-energie Bio-energie is vandaag de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in

Nadere informatie

Ontwikkelingen op het gebied van Warmteopslag

Ontwikkelingen op het gebied van Warmteopslag Ontwikkelingen op het gebied van Warmteopslag R. de Boer Oktober 2013 ECN-L--13-068 Ontwikkelingen op het gebied van Warmteopslag Workshop flexibele BioWKK op de energiemarkt 2 oktober 2013 Robert de Boer

Nadere informatie