Stoornissen in primaire mondfuncties

Transcriptie

1 Stoornissen in primaire mondfuncties

2 Stoornissen in primaire mondfuncties Handboek Stem, Spraak en Taalpathologie 12 Houten 2014

3 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media, gecorrigeerde versie 2018 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 De originele versie van dit boek is herzien. Een erratum voor dit boek is beschikbaar op

5 Inhoud Auteurs 1 Stoornissen in primaire mondfuncties: inleiding 3 Vormaspecten en afwijkend mondgedrag 5 Inleiding 5 Functionele problemen en houdingsafwijkingen 7 Literatuur 11 Aanbevolen literatuur 14 Voedingsproblematiek bij baby s en jonge kinderen 15 Inleiding 15 Diagnostiek en behandeling 15 Literatuur 18 Beschrijving van speciale diagnostische categorieën 21 Inleiding 21 Prematuren 21 Kinderen met ademhalingsmoeilijkheden 24 Kinderen met gastro intestinale problemen 27 Kinderen met congenitale hartafwijkingen 29 Kinderen met orofaciale afwijkingen 31 Kinderen met genetische afwijkingen 35 Literatuur 35 Temporomandibulaire disfunctie en logopedie: inleiding en diagnostiek 53 Inleiding 53 Pathofysiologie en etiologie 54 Diagnostiek 56 Beschouwing 58

6 VI Stoornissen in pimaire mondfuncties Samenvatting 59 Literatuur 59 Diagnostiek van voedingsproblemen bij baby s en jonge kinderen 61 Inleiding 61 Klinisch onderzoek 61 Klinische beschrijving van kinderen met oraal sensorische voedingsproblemen 73 Algemene observaties 75 Bespreking evaluatie instrumenten 75 Literatuur 76 Diagnostiek afwijkend mondgedrag 79 Mondademen (open mondhouding) 79 Duim en vingerzuigen 80 Addentaal of interdentaal slikken 81 Likgewoonten en nagelbijten 82 Literatuur 83 Aanbevolen literatuur 83 Therapie van eet- en drinkproblemen bij kinderen 85 Inleiding 85 Belangrijke elementen in een therapie 85 Houding en positionering 86 Normaliseren van de orale sensibiliteit 88 Behandeling van de verschillende eetvaardigheden 89 Materialen 97 Literatuur 101 Therapie afwijkend mondgedrag 103 Mondademen (open mondhouding) 103 Duim en vingerzuigen 104 Addentaal of interdentaal slikken 106 Likgewoonten en nagelbijten 107 Literatuur 108 Aanbevolen literatuur 109 Behandeling van specifieke stoornissen bij het voeden van baby s 111 Inleiding 111 Prematuren 111 Kinderen met ademhalingsmoeilijkheden 115 Kinderen met gastro-intestinale problemen 117 Kinderen met congenitale hartafwijkingen 118

7 Inhoud VII Kinderen met orofaciale afwijkingen 119 Literatuur 120 Transdisciplinaire aanpak van voedings en slikproblemen 123 Inleiding 123 De rol van de logopedist als voedingsspecialist 124 Literatuur 125 Temporomandibulaire disfunctie en logopedie: behandeling 127 Inleiding 127 Beschouwing 129 Gnathologische therapie in engere zin 132 Conclusie 133 Literatuur 133 Erratum behorend bij: Stoornissen in primaire mondfuncties E1

8 Auteurs S. Da Costa Kinderpraktijk voor Fysiotherapie en Logopedie, Hanze Hogeschool, Groningen Dr. K. Jansonius-Schultheiss Spraak-taal ambulatorium Sint Marie, Eindhoven D. Lembrechts, Lic. Log. Aud Afdeling Logopedie en Audiologie, Katholieke Universiteit Leuven Dr.N.Rommel Dienst Neus, Keel en Oorheelkunde, Gelaats en Halschirurgie, Kindergastro enterologie en Nutritie, Universitaire Ziekenhuizen, België Centre Paediatric & Adolescent Gastroenterology, Women s & Children s Hospital, Adelaide, Australië Dr. M.H. Steenks Divisie Heelkundige Specialismen, Zorgeenheid Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Zorglijn Gnathologie, umc Utrecht

9 Stoornissen in primaire mondfuncties: inleiding oktober K. Jansonius-Schultheiss: Handboek Stem-, Spraak- en Taalpathologie, oktober In het Handboek Stem-, Spraak- en Taalpathologie verscheen tussen 1997 en 2007 gefaseerd in losse afleveringen, alle kennis op het gebied van de stem-, spraak- en taalpathologie vanuit verschillende disciplines. In dit hoofdstuk wordt de problematiek op het vlak van de mondfuncties behandeld. Eerder (in hoofdstuk A4) werd een beeld geschetst van de normale ontwikkeling ervan en waren er de orthodontische beschrijvingen op het vlak van groei van schedel, gelaat en gebit. Nu, in dit hoofdstuk B2, gaat de aandacht naar de afwijkingen (B2.1), het diagnostisch onderzoek (B2.2) en de behandeling daarvan (B2.3). Eerst is er de algemene beschrijving van de afwijkende vorm en houding bij kinderen en het daarmee verband houdend afwijkende slikken van het kind, addentaal en interdentaal. Ook zijn er de afwijkende mondaspecten bij kinderen, zoals duimzuigen, mondademen, nagelbijten en liplikken. Lembrechts, logopedist, beschrijft deze aspecten in katern B2.1.1 op een heldere wijze. Door medische vooruitgang en technologische hulpmiddelen overleven baby s met voorheen een zeer ongunstige levensverwachting. Deze groepen kinderen hebben te vaak voedingsproblemen. Rommel en Da Costa, hierin gespecialiseerd, beschrijven deze in B2.1.2 en gaan in B2.1.3 nader in op het zeer specialistische logopedisch handelen in deze situaties. Temporomandibulaire disfunctie komt bij volwassenen voor. Steenks, kaakchirurg, beschrijft deze alsmede de rol van de logopedist met wie hij samenwerkt (katern B2.1.4). Hij wijst erop dat deze aandoening een brede blik vereist. Vervolgens komt de diagnostiek aan bod. Rommel en Da Costa geven in het katern over de diagnostiek bij voedingsproblemen een goed beeld van hoe gedegen dit onderzoek moet zijn. Er is veel informatie vooraf nodig die

10 4 Stoornissen in pimaire mondfuncties vanuit de medische status wordt verkregen maar ook door bijvoorbeeld de ouders ernaar te vragen. Ook is het nodig de voeding en het gedrag van het kind te observeren. De relatie tussen de sensorische waarneming en de oraalmotorische reactie wordt verduidelijkt. De rol van de mondstructuren bij de voeding wordt gedetailleerd beschreven (B2.2.1). Lembrechts geeft in B2.2.2 een beschrijving van de diagnostiek van het afwijkende mondgedrag. Behalve een goede anamnese is de observatie van het mondgedrag belangrijk. Een grondig onderzoek van de mondorganen is essentieel. Het laatste onderdeel betreft de therapie. Lembrechts beschrijft deze op het vlak van mondademen, duimen en vingerzuigen, afwijkend slikken, de likgewoonten en het nagelbijten (B2.3.2). Rommel gaat diepgaand in op de therapie van eet- en drinkproblemen bij kinderen (B2.3.1), waarbij houdingscorrectie en normalisering van de orale sensibiliteit een grote rol speelt om de motoriek bij verschillende eetvaardigheden te verbeteren. Aandacht is er voor de afwijkende motoriek, zowel bij zuigen als bij slikken en bewegingen van tong en kaak. Vaak is een afwijkende spierspanning hier debet aan. Ook komen de materialen waarmee men eet of de bekers waaruit men drinkt en de hulpmiddelen erbij aan bod. De behandeling van baby s met een specifiek, vaak ernstig medisch probleem bij de geboorte wordt eveneens gedetailleerd door Rommel beschreven (B2.3.3). Rommel en Da Costa samen waarschuwen in het katern over voedings- en slikproblemen bij jonge kinderen dat deze behandeling altijd multidisciplinair uitgevoerd moet worden. De logopedist is op grond van kennis en ervaring met mondfuncties en spraak bij uitstek degene die de voeding voldoende specialistisch kan behandelen. Steenks ten slotte geeft in B2.3.5 een beeld van de therapie bij een temporomandibulaire disfunctie en de rol van de logopedist daarbij. Hoewel er wetenschappelijk geen bewijs is van een hechte relatie tussen de primaire mondfuncties (voedselverwerking) en de secundaire (spreken), zijn er vroeg in de ontwikkeling toch observaties dat bij tactiele orale stimulatie (door de bijtring, door voeding, door het sabbelen op het knuistje in de mond) de baby gelijktijdig gaat articuleren. Bij afwijkende mondgewoonten zijn er te vaak tevens articulatieproblemen die een relatie hebben met de afwijkende mondfunctie, zoals interdentaal spreken bij interdentaal slikken. Daarom is het belangrijk dat de afwijkingen in de primaire mondfuncties, de diagnostiek en de therapie ervan hier uitgebreid besproken worden.