Inventarisatie van Quick wins van wet- en regelgeving en uitvoeringspraktijk in de asbestsector

Transcriptie

1 TNO-rapport TNO2018 R10009 Inventarisatie van Quick wins van wet- en regelgeving en uitvoeringspraktijk in de asbestsector Healthy Living Utrechtseweg HE Zeist Postbus AJ Zeist T F Datum 26 april 2018 Auteur(s) Goedgekeurd door E. Voogd, M.Sc. Dr. J. Schinkel Drs. M.A.J. Rennen Exemplaarnummer - Oplage - Aantal pagina's 17 Aantal bijlagen - Opdrachtgever Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) Projectnaam Innovaties voor veilig werken met asbest Projectnummer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van TNO. Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor opdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belanghebbenden is toegestaan TNO

2 TNO rapport TNO2018 R / 17 Samenvatting Het verwijderen van asbest en asbesthoudende materialen is sterk gereguleerd in Nederland, om te borgen dat (gezondheids)risico s voor mens en milieu beperkt blijven. Er zijn echter signalen van uit de branche dat deze regulering onnodig complex zou zijn. Verder zijn er signalen dat de kosten van asbestverwijderingen hoger zouden zijn dan noodzakelijk. Wanneer door aanpassingen in de wet- en regelgeving, maar ook in de procesbeschrijvingen, normen, certificatieschema s en uitvoeringspraktijk aanpassingen gemaakt kunnen worden die asbestverwijdering zouden versimpelen en / of de kosten daarvan verminderen, wil het ministerie van SZW deze graag mogelijk maken. TNO is daarom gevraagd te inventariseren welke zogenaamde quick wins dit betreft. Hiertoe zijn stakeholders in de asbestbranche direct en indirect benaderd om input te leveren. De inventarisatie heeft 190 reacties opgeleverd, uit verschillende onderdelen van de asbest(verwijderings)branche. Deze reacties waren echter veelal geen quick win, doordat ze geen idee of oplossingsrichting bevatten, maar slechts een constatering waren van een probleem of knelpunt. Deze input is wel waardevol gebleken, aangezien het een overzicht biedt in de kaders waarin partijen binnen de branche werken. Bovendien geeft de aangeleverde input inzicht in hoe de huidige regelgeving en uitvoeringspraktijk geïnterpreteerd en gebruikt wordt. Niet alle input is in dit onderzoek meegenomen. Een deel van de binnengekomen input is doorgezet naar de partij die het functioneren van het stelsel binnen de asbestbranche onderzocht, omdat de input een duidelijk beeld over het functioneren van het stelsel bespraken en daar van meerwaarde zou zijn. Deze input is daarom geen onderdeel van deze rapportage. De input die wel gezien konden worden als een quick win zijn opgenomen in deze rapportage. Daarnaast is, indien mogelijk, bij input waar geen duidelijk idee of oplossingsrichting was aangegeven een suggestie gedaan die verder geëxploreerd kan worden op haalbaarheid en implicaties. De input is verdeeld in de volgende categorieën: Verkorten meldingstermijn Samenbrengen certificaten, regelgeving en werkprotocollen Uitzondering op inventarisatieverplichting wanneer een bron op dezelfde locatie niet is geïnventariseerd Uitzondering op de inventarisatieverplichting wanneer de bron bekend is Inventarisatieverplichting bij verkoop/verhuur van gebouwen Inspanningsverplichting bij inventarisatie Eindcontrole en risicobeoordeling SMA-rt Binnensaneringen versus buitensaneringen Verbetering van prestatie van laboratoria In de binnengekomen input zijn een aantal overkoepelende thema s te onderscheiden. Het grootste thema is een tekort aan informatie en aan transparantie, zowel binnen als buiten de branche. Er is behoefte aan meer informatie over wat daadwerkelijk noodzakelijk is, of wat wettelijke verplichtingen zijn die bij een asbestverwijdering komen kijken. Daarnaast is er behoefte aan transparantie van het ontstaan en bedoeling van wet- en regelgeving, certificatieschema s en normen. Daarnaast is een ander thema het gebruik en de onderbouwing van het SMA-rt classificatie systeem.

3 TNO rapport TNO2018 R / 17 Deze rapportage geeft een overzicht van suggesties ter verbetering van de regelgeving en uitvoeringspraktijk in de asbestbranche. De informatieverzameling is verricht in het derde kwartaal van Gedurende het onderzoek is op meerdere gebieden input gebruikt om acties in gang te zetten in lopende (beleids)activiteiten.

4 TNO rapport TNO2018 R / 17 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Methoden Doel en uitvoering van het onderzoek Benaderen van stakeholders Resultaten Afstemming wet en regelgeving Asbestinventarisatie Eindcontrole en risicobeoordeling SMA-rt Binnen versus buiten Verbetering van prestaties van laboratoria Conclusie Ondertekening... 17

5 TNO rapport TNO2018 R / 17 1 Inleiding Voor het werken met gevaarlijke stoffen is in Nederland strikte wet- en regelgeving opgesteld om te borgen dat gezondheidsrisico s voor zowel mens als milieu beperkt blijven. Naast de generieke bepalingen van het Arbeidsomstandighedenbesluit (Arbobesluit) en de Arbeidsomstandighedenregeling (Arboregeling) zijn er voor het werken met asbest specifieke aanvullingen in deze wet- en regelgeving. In de Arbowet is afdeling 5 specifiek bedoeld voor het werken met asbest. Hierin staan eisen omtrent onder andere voorlichting en opleidingen, grenswaarden, preventieve en reactieve maatregelen, monsterneming en administratieve verplichtingen beschreven, waaraan voldaan dient te worden wanneer wordt gewerkt met asbest. Daarnaast zijn in de Arboregeling meerdere bijlagen opgenomen, waarin eisen worden beschreven voor certificerende instellingen en het afgeven van certificaten. 1 Als bijlage zijn in de Arboregeling diverse certificatieschema s opgenomen, waarin procedures en handelingen staan beschreven die gevolgd moeten worden voor, tijdens en na saneringen. Ten tijde van dit onderzoek waren dat onder andere de SC-530 (procescertificaat asbestverwijdering), SC-540 (procescertificaat asbestinventarisatie, SC-502 (Aanwijzing en toezicht certificatieinstellingen), en eisen aan Deskundig Toezichthouders Asbestverwijdering (DTAers) en Deskundig AsbestVerwijderaars (DAV-ers) en hun certificering. 2 In enkele van deze regelingen zijn verwijzingen naar normen die beschrijven hoe gemeten en geanalyseerd moet worden. Verder is het gebruik van de digitale tool SMA-rt ook beschreven in de SC-540. Ook kunnen er vanuit de uitvoeringspraktijk voorwaarden worden ervaren, die bijvoorbeeld gebaseerd kunnen zijn op wat toezichthouders eisen en waar zij de nadruk op leggen. De bedoeling van dit alles is om de werknemer en zijn omgeving bij alle stappen van een asbestsanering of ander werk met asbest te beschermen en daarmee gezondheidsrisico s te voorkomen. Er zijn echter signalen vanuit de asbestbranche dat de kosten van asbestverwijdering hoger zouden zijn dan noodzakelijk. Daarnaast wordt de indruk gewekt dat de huidige wet- en regelgeving rondom asbestverwijderingen onnodig complex is, waardoor uitvoering en naleving bemoeilijkt zou kunnen worden. Een goede afweging van kosten en baten is nodig om draagvlak te behouden. Wanneer saneringen als onnodig duur worden ervaren kan men overstappen tot illegale saneringshandelingen waardoor de veiligheid in het gedrang kan komen. Wanneer inderdaad eenvoudige aanpassingen in deze wet- en regelgeving, procesbeschrijvingen, normen, certificatieschema s en uitvoeringspraktijk (vanaf nu te noemen regels en uitvoering ) mogelijk zouden zijn, wil SZW deze graag mogelijk maken om zodoende asbestverwijdering te kunnen versimpelen en goedkoper te maken. Hierbij mogen er uiteraard geen onverantwoorde gezondheidsrisico s worden geïntroduceerd. Daarom heeft SZW TNO gevraagd om dergelijke aanpassingen, 1 Sinds zijn in de Arboregeling enkele invullingen beschreven ten behoeve van uitzonderingen met betrekking tot de eindcontrole. Aangezien deze regeling pas is ingegaan na de dataverzameling van dit onderzoek worden deze uitzonderingen in dit onderzoek niet meegenomen. 2 Per 1 maart 2017, dus na periode van dataverzameling van dit onderzoek, zijn nieuwe certificatieschema s van kracht geworden: Bijlage XIIIa voor inventarisatiebedrijven en verwijderingsbedrijven: (integreert en vervangt de SC540 en SC-530) en Bijlage XIIIc voor personen die werken met asbest (integreert en vervangt de SC-510 en SC-520).

6 TNO rapport TNO2018 R / 17 zogenaamde quick wins, te inventariseren en daarvoor onder andere een beroep te doen op de betrokken stakeholders. In een eerdere fase van dit onderzoek hebben reacties voor een quick win geresulteerd tot het onderzoek Quick wins asbestregulering - Verzwaarde eindbeoordeling na risicoklasse 3 Asbestsanering 3. Naar aanleiding van deze notitie is het uitvoeren van luchtmetingen in aangrenzende ruimten als (verzwarend) onderdeel van de eindcontrole na voormalig risicoklasse 3 saneringen komen te vervallen per 1 januari Uit de inventarisatie bleek dat zelden saneringen afgekeurd werden door de uitslagen van het meten in aangrenzende ruimten. Hoewel deze extra controle stap kostbaar was bleek het effect op veiligheid te verwaarlozen. Derhalve is besloten om de vereiste van meten in aangrenzende ruimten na een asbestsanering te schrappen. 3 Spaan S, den Boeft K, Tromp P, Tempelman J, Schinkel J. Quick wins asbestregulering - Verzwaarde eindbeoordeling na risicoklasse 3 asbestsanering (finale versie). TNO notitie , 28 oktober 2016.

7 TNO rapport TNO2018 R / 17 2 Methoden 2.1 Doel en uitvoering van het onderzoek Het doel van dit project was te onderzoeken waar optimalisatie van huidige regelgeving en processen rondom asbestverwijdering kan plaatsvinden, zonder dat hiervoor een uitvoerige/complete herstructurering van deze regelgeving nodig is. Een onderdeel hiervan betreft de inventarisatie van door (partijen binnen) de branche ervaren knelpunten. Tijdens deze inventarisatie zijn stakeholders in de asbestbranche benaderd om hun ideeën voor quick wins met betrekking tot wet- en regelgeving, schema s, normering, alsmede situaties in de praktijk omtrent asbestverwijdering op korte termijn te vereenvoudigen en tijd- en kosten-effectiever te maken, kenbaar te maken. Hierbij mogen uiteraard geen onverantwoorde gezondheidsrisico s tijdens saneringswerkzaamheden worden geïntroduceerd. Om het draagvlak binnen de branche te onderzoeken zou een tweede inventarisatieronde in de asbestbranche noodzakelijk zijn. 2.2 Benaderen van stakeholders Er is getracht tijdens dit onderzoek een zo breed mogelijk pallet van stakeholders te bevragen. In dit kader zijn de stakeholders zowel direct als indirect benaderd. De uitnodiging voor deelname aan deze inventarisatie heeft op meerdere manieren plaatsgevonden: Directe aanschrijving van partijen: Selectie van deze partijen heeft plaats gevonden wanneer deze partijen eerder bekend hebben gemaakt punten te willen delen aan TNO of SZW. Indirecte aanschrijving van partijen: Indirecte aanschrijving van partijen heeft plaatsgevonden via de brancheverenigingen en andere belangenbehartigers. Eveneens zijn de belangenbehartigers uitgenodigd om, al dan niet gebundeld, aandachtspunten aan te dragen, bijvoorbeeld door het bundelen van reacties van de achterban van deze belangenbehartigers. Open uitnodiging via openbare bronnen: Doelpartijen zijn benaderd via de Asbestspecifieke LinkedIn discussie groep Asbest Kennis. De volgende partijen zijn benaderd om input te leveren voor dit onderzoek waarna de vraag ook door ontvangers verder is gedeeld: Saneerders VERAS (Vereniging voor Aannemers in de Sloop) VVTB (Vereniging van Verwijdering van Toxische en gevaarlijke Bouwmaterialen) VAVB (Vereniging van Asbest Verwijderende Bedrijven) Laboratoria en onderzoeksbedrijven - VOAM-VKBA (brancheorganisatie voor asbestonderzoeksbedrijven) - TC asbest van Fenelab Ingenieurbureaus, adviseurs en inventariseerders - KWA Bedrijfsadviseurs - RIR - Detect - AFSR - RPS - Oesterbaai

8 TNO rapport TNO2018 R / 17 - SEARCH - Tauw Overheid en semi-overheid - Inspectie SZW - GGD - Gemeenten - Rijksvastgoedbedrijf Probleem-eigenaren en beheerders - AEDES - LTO - VIA (vereniging industrieel asbest) - Bouwend Nederland - Woningcoorperaties - Gasunie Certificerings gerelateerde stakeholders - Ascert - LLOYDS - Eerland - TuV QA - Bureau Veritas - NEN Leveranciers - AST - DEHACO - Batteryspray - Foamshield - Asbest safe - Hemubo

9 TNO rapport TNO2018 R / 17 3 Resultaten Uiteindelijk zijn er 190 afzonderlijke reacties aangedragen door stakeholders, uit vele verschillende onderdelen van de branche. Van de direct aangeschreven organisaties en personen heeft 74% gereageerd. De open uitnodiging en indirecte aanschrijving hebben geleid tot de input van 55 personen afkomstig uit 54 verschillende organisaties. De stakeholders is gevraagd om concrete verbeterpunten aan te leveren die binnen het huidige stelsel en het huidige regelsysteem binnen afzienbare termijn kunnen worden doorgevoerd. De 190 reacties en suggesties die binnen zijn gekomen varieerden aanzienlijk wat betreft onderbouwing, maar ook in rijp versus groen. Slechts een zeer beperkt deel van de reacties voldeed aan bovenstaande criteria en zijn opgenomen in deze rapportage. De meeste reacties die zijn binnengekomen bleken niet onder de noemer quick wins te vallen, aangezien de reacties geen idee of oplossingsrichting bevatten voor het geschetste probleem. Omdat er echter wel behoefte is aan het aandragen van suggesties voor oplossingsrichtingen, zijn waar mogelijk suggesties gedaan voor oplossingsrichtingen, die verder geëxploreerd kunnen worden op haalbaarheid en implicaties. Ondanks dat de reacties niet altijd een idee of oplossing aandroegen, is deze input waardevol gebleken, omdat het een overzicht biedt in de kaders waarin partijen binnen de asbestbranche werken. Bovendien geeft het ook inzicht hoe de huidige wet- en regelgeving wordt geïnterpreteerd en toegepast. Daarnaast had een groot deel van de binnengekomen reacties meer raakvlak met het functioneren van het huidige stelsel, waardoor deze deze suggesties beter bij het, in dezelfde periode lopende onderzoek van Tauw pasten. Dat onderzoek beschrijft het functioneren van het huidige certificatiestelsel. Deze suggesties zijn daarom ook doorgezet naar Tauw, zodat Tauw deze kon betrekken bij hun onderzoek en oordeelsvorming. 4 In deze rapportage worden de reacties geordend per onderwerp en een mogelijke oplossingsrichting gepresenteerd. Daarbij wordt uitgegaan van de stand van zaken ten tijde van de informatie uitvraag. 3.1 Afstemming wet en regelgeving Bij het verwijderen van asbest is een grote verscheidenheid aan verschillende weten regelgeving van toepassing. Verschillende reacties geven aan dat deze wet- en regelgeving niet altijd goed op elkaar is afgestemd. Dit zorgt voor onduidelijkheid over wat er nu precies van de betrokkenen gevraagd wordt. Ook leidt dit volgens de input tot een onnodig lange doorlooptijd van projecten. Op dit punt zijn 10 verschillende reacties binnengekomen die zijn samengevat in de onderwerpen verkorten meldingstermijn en samenbrengen certificaten, regelgeving en werkprotocollen. 4 Mark in t Veld, Maartje van Ravesteijn, Xander van Tekelenburg (Tauw) en Sef van Ment. Onderzoek functioneren certificatiestelsel asbest. R MIV-evp-V03-NL. 28 september 2017

10 TNO rapport TNO2018 R / Verkorten meldingstermijn De meldingstermijn voor sloopwerkzaamheden is, zoals beschreven in het Bouwbesluit, 4 weken, waarbij de meldingstermijn voor mutatiewoningen 5 dagen is. 5 Vanuit de branche wordt opgeroepen deze meldingstermijn gelijk te trekken. De meldingstermijn kan gelijk getrokken worden naar 5 dagen en wellicht zelfs verder verkort worden naar 2 dagen, zoals is gesteld in het Arbobesluit. 6 In dit geval zou dit ook aangepast moeten worden in het Bouwbesluit. Er wordt geen additioneel veiligheidsrisico geïntroduceerd door het inzetten van deze quick win Samenbrengen certificaten, regelgeving en werkprotocollen De volgende drie punten zijn ingebracht door de stakeholders: 1) de procescertificaten 7 zouden korter en duidelijker moeten worden en beter op elkaar afgestemd moeten worden, 2) een gehele asbestsanering met al zijn aspecten zou als proces gezien moet worden in plaats van losse (niet op elkaar afstemde) blokken, en 3) verschillende wet- en regelgeving, zoals bijvoorbeeld voor arbo en milieu, moeten beter op elkaar afgestemd worden. Deze punten kunnen bijvoorbeeld worden opgelost met behulp van het opstellen van best practices of werkprotocollen. In deze protocollen worden de relevante aspecten van de verschillende wettelijke verplichtingen en state-of-the-art techniek en kennis beschreven in korte, duidelijke en overzichtelijke werkprotocollen. Vervolgens kunnen deze werkprotocollen worden gekoppeld aan bijvoorbeeld het SMA-rt systeem. Door in werkprotocollen de vereisten en state-of-the-art kennis en technieken te omschrijven, is het voor de stakeholders duidelijk hoe men moet werken. Het lijkt verstandig om op korte termijn een werkprotocol rondom de asbestdaken op te stellen. Bij het opstellen van een werkprotocol mag uiteraard geen onverantwoord veiligheidsrisico worden geïntroduceerd. 3.2 Asbestinventarisatie Een aanzienlijk aantal van 17 reacties zijn gedaan met betrekking tot het onderwerp asbestinventarisatie. De suggesties kunnen worden ingedeeld in vier verschillende categorieën, namelijk uitzondering op inventarisatie wanneer een bron op dezelfde locatie niet is geïnventariseerd, uitzondering van inventarisatieverplichting wanneer de bron bekend is, inventarisatie verplichting bij verkoop / verhuur van gebouwen, en inspanningsverplichting bij inventarisatie Uitzondering op inventarisatieverplichting wanneer een bron op dezelfde locatie niet is geïnventariseerd Een werkgever is wettelijk verplicht de risico s voor de werknemer in kaart te brengen. Voorafgaand aan asbestverwijdering is bovendien een asbestinventarisatie verplicht. Hierdoor wordt onder andere voorkomen dat de werknemer risico s loopt of dat de 5 Bouwbesluit 2012 artikel 1.26 lid 4. 6 Arbobesluit artikel 4.47c lid 1. 7 Per 1 maart 2017, dus na periode van dataverzameling van dit onderzoek, zijn nieuwe certificatieschema s van kracht geworden: Bijlage XIIIa voor inventarisatiebedrijven en verwijderingsbedrijven: (integreert en vervangt de SC540 en SC-530) en Bijlage XIIIc voor personen die werken met asbest (integreert en vervangt de SC-510 en SC-520).

11 TNO rapport TNO2018 R / 17 werknemer onnodig wordt belast (bijvoorbeeld werken met adembescherming terwijl dat niet nodig is). In sommige gevallen kan het zijn dat een inventarisatieverplichting beide doelen niet dient. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer tijdens een sanering van boardplafond in een CV-ruimte asbesthoudende afstand-houders in een rookgasafvoer worden aangetroffen. In deze situatie wordt al gewerkt onder het strengste beheersregime. Het in dit geval direct mee saneren van de afstand-houders (met registratie van de vondst) bespaart tijd en kosten zonder dat dit ten kostte gaat van de veiligheid Uitzondering op inventarisatieverplichting wanneer de bron bekend is Wanneer het vooraf bekend is wat de samenstelling van een asbesthoudende bron is (bijvoorbeeld door de merknaam) en wanneer het bekend is waar de asbestbron zich bevindt en bevestigd is, zal een asbestinventarisatie geen nieuwe informatie opleveren, en heeft daardoor geen meerwaarde met betrekking tot het inschatten van het risico van de sanering. Een voorbeeld dat genoemd werd, is het voorkomen van zekeringen in transformatiehuisjes. Een andere geopperde mogelijkheid om af te wijken van een inventarisatieverplichting is wanneer het verwijderen van de toepassing (in alle gevallen) in risicoklasse 1 plaats kan vinden. Dit kan bijvoorbeeld vastgesteld worden wanneer een blootstellingsstudie heeft aangetoond dat het uitvoeren van een werkmethode in de meest ongunstige omstandigheden (bijv. hoogst voorkomende percentage asbest in de toepassing) niet leidt tot overschrijding van de grenswaarde. De werknemer kan dan onbeschermd aan het werk en wordt dus niet onnodig belast. Nadeel is dat het mogelijk is dat potentieel niet-asbesthoudend materiaal wordt afgevoerd als asbesthoudend afval. Wanneer het mogelijk is om in dergelijke gevallen geen asbestinventarisatie uit te voeren, zal dit geen onverantwoorde arbeid gerelateerde risico s met zich meebrengen. Het is echter niet te zeggen welke nadelige milieueffecten dit zou kunnen hebben. Daarnaast is het ook niet in te schatten hoe vaak een dergelijke situatie zal voorkomen Inventarisatieverplichting bij verkoop/verhuur van gebouwen Mensen kunnen worden blootgesteld aan asbest zonder dat ze dit weten. Vaak komt dit doordat asbesthoudende materialen tijdens verbouwingswerkzaamheden worden bewerkt zonder dat men weet dat dit asbesthoudende materialen zijn. Door een verplichte inventarisatie van alle panden die voor 1993 zijn gebouwd in te voeren kunnen deze bronnen in kaart worden gebracht. Een verplichting zou kunnen worden ingevoerd bij verkoop/verhuur van deze panden. Een en ander kan gekoppeld worden aan het kadaster, (Landelijk Asbest Volg Systeem (LAVS) en/of andere verplichtingen, zoals het aanleveren van een schoongrond-verklaring. Bij het inzetten van deze quick win wordt geen additioneel veiligheidsrisico geïntroduceerd. Sterker nog, het kan veel onbewuste blootstellingen en besmettingen voorkomen en zal daarom juist een positief effect hebben op veiligheid en gezondheid.

12 TNO rapport TNO2018 R / Inspanningsverplichting bij inventarisatie Als input is gegeven dat het dikwijls voorkomt dat er tijdens een inventarisatie bronnen worden gemist. Tijdens de sanering worden dan extra bronnen aangetroffen, waarvoor een nieuwe inventarisatie gedaan moet worden. Door de stakeholders wordt voorgesteld om een resultaatverplichting in plaats van een inspanningsverplichting in te voeren. Dit zou moeten zorgen voor een kwaliteitsimpuls bij de inventarisatiebureau s. Voor het bewerkstelligen van deze quick win is het nodig om te onderzoeken of er draagvlak is voor een wettelijke resultaatverplichting, inclusief het vaststellen van de haalbaarheid van een sanctie en een handhavingstructuur. Hoewel hierdoor de directe kosten van een asbestinventarisatie wellicht omhoog gaan, zal deze quick win op langere termijn voor minder kosten zorgen, omdat de kans op illegale saneringen verkleind wordt. Dit kan ook een positief effect hebben op de veiligheidsrisico s die door dergelijke illegale saneringen veroorzaakt worden. Wanneer de asbestinventarisaties kwalitatief beter worden, zullen saneringsprocessen sneller en kwalitatief beter georganiseerd (kunnen) worden. 3.3 Eindcontrole en risicobeoordeling Na een risicoklasse 2 of risicoklasse 2A sanering moet (op enkele uitzonderingen na) een eindcontrole worden uitgevoerd. De eindcontrole dient om ervoor te zorgen dat de gesaneerde ruimte schoon wordt opgeleverd. Om aan te tonen dat de ruimte (veelal een containment) schoon is, wordt een eindcontrole uitgevoerd, bestaande uit een visuele inspectie, al dan niet in combinatie met luchtmetingen en kleefmonsters. Uit de binnengekomen reacties (n=6) blijkt dat er vragen zijn over waarom een eindcontrole moet worden uitgevoerd, maar ook over de manier waarop een eindcontrole wordt uitgevoerd, en de toetswaarden en criteria die hierbij worden gehanteerd. In de NEN wordt een methode voor eindcontrole voorgeschreven. Er is behoefte aan transparantie met betrekking tot deze verplichting. Zo zijn er vragen over de methode voor het nemen van kleefmonsters en de verplichting van SEM en filtertype bij eindcontroles waarbij wordt getoetst aan een toetswaarde van 2000 vezels/m 3. De eindcontrole is een belangrijke stap binnen het saneringsproces, omdat dit antwoord moet geven op de vraag of de ruimte veilig is om in gebruik te worden genomen. Het gaat hier niet om de discussie óf de eindcontrole moet plaatsvinden, maar om de vraag of de huidige methode geoptimaliseerd kan worden. Inmiddels heeft er naar aanleiding van deze vragen een onderzoek plaatsgevonden, waarin de mogelijkheden tot optimalisatie van de methode voor eindcontrole zijn verkend. Duidelijk is dat optimalisatie van de methodiek voor het uitvoeren van de eindcontrole mogelijk is, waardoor de eindcontrole effectiever en goedkoper kan worden, zonder dat er ingeboet hoeft te worden op veiligheid. De bevindingen van het onderzoek naar mogelijkheden tot optimalisatie van de methode voor eindcontrole zijn beschreven in het rapport van Spaan et al. (2017). 9 8 NEN 2990:2012. Lucht Eindcontrole na asbestverwijdering 9 Spaan S, Tromp P, Diks M, Krystek P, Schinkel J. Mogelijkheden optimalisatie methodiek eindcontrole na asbestsanering. TNO rapport TNO 2017 R10706, 5 oktober 2017.

13 TNO rapport TNO2018 R / SMA-rt Veel suggesties (n=26) hadden betrekking op het SMA-rt-systeem. Vrijwel alle reacties waren inhoudelijk van aard en waren gericht op onduidelijke dan wel vermoedelijk foutieve risicoklasse- indelingen. Op basis van deze reacties wordt het noodzakelijk geacht dat de werking van SMA-rt op korte termijn transparant wordt en mogelijke fouten worden herzien. Een groot deel van de suggesties zijn doorgevoerd bij de aanpassing van SMA-rt n.a.v. de grenswaarde verlaging voor amfibool asbest 10. Daarnaast is het verstandig dat niet alleen de inhoud van SMA-rt wordt verbeterd, maar dat ook het draagvlak bij de gebruikers wordt vergroot. Dit kan bereikt worden door de werking en de achterliggende redenaties van de tool transparant(er) te maken en door de gebruikers meer te betrekken bij de ontwikkeling van de tool. Als actiepunt kan geformuleerd worden: Verbeteren informatie over, transparantie van en draagvlak van SMA-rt. Hierbij zou duidelijk moeten worden beschreven welke onderbouwing ten grondslag ligt aan SMA-rt, op basis van welke input SMA-rt een uitkomst genereert, en wie in welke rol aan de knoppen van SMA-rt draait. Daarnaast werd aangegeven dat het wenselijk is dat SMA-rt een state-of-the-art weergave geeft van de kennis en technieken. 3.5 Binnen versus buiten Een specifiek onderwerp dat meerdere malen werd benoemd (n=5) was de definitie van binnen en buiten. Zeker bij de huidige opgave met betrekking tot het verwijderen van asbestdaken speelt deze discussie een rol. Er werd aangegeven dat geschroefde beplating, die in betere staat verkeert dan golfplaten, in een binnensituatie eerst in containment verwijderd moeten worden, vrijgegeven conform NEN 2990, en dat dan vervolgens de golfplaten van het dak worden verwijderd, zodat dezelfde ruimte die net is vrijgegeven weer wordt gecontamineerd. Er werd hierbij aangegeven dat van een binnensituatie geen buitensituatie gemaakt mag worden. In de reactie is echter niet aangegeven op basis van welke wettelijke gronden dit verbod is opgesteld. Wij hebben in de huidige wet- en regelgeving niet kunnen achterhalen op welke gronden deze genoemde werkwijze is gebaseerd. In een buitensituatie is sprake van natuurlijke ventilatie en kan asbest zich niet in een ruimte ophopen. Het grootste deel van de vezels dat vrijkomt tijdens de sanering zal worden verspreid en verdund in de buitenlucht. Hierbij moet aangetekend worden dat dit slechts vanuit het perspectief van de werknemer blootstelling is, niet rekening houdend met eventuele milieubelasting. De mate van verspreiding is afhankelijk van de weersomstandigheden (hoe meer wind, hoe meer verspreiding) en de situatie. In het open veld zal er meer verspreiding zijn dan wanneer het te saneren object zich bevindt in de luwte van andere bebouwing. Ook is de verdunning door natuurlijke ventilatie afhankelijk van de kenmerken van het gebouw waaraan gesaneerd wordt. Het verdunnen in de buitenlucht is gunstig voor de blootstelling van de werknemer maar kan leiden tot blootstelling van passanten/omwonenden. In het geval dat er losse golfplaten opgeslagen liggen op een schuurzolder, is het logisch om eerst het dak (dat ook uit asbesthoudende golfplaten bestaat) te 10 Voogd E, Schinkel J. Herindeling SMA-rt risicoklasseindeling in het kader van de grenswaardeverlaging voor amfibool asbest per 1 januari TNO rapport 2017 R10101, 28 februari 2017

14 TNO rapport TNO2018 R / 17 verwijderen, de losse golfplaten van de zolder te halen, de ruimte schoon te maken en vrij te geven middels visuele inspectie en vervolgens het vervangende dak erop te leggen. Dit zorgt zowel voor minder kosten als voor minder blootstelling van de saneerder. De blootstelling tijdens het verwijderen van het dak is namelijk hetzelfde, terwijl het verwijderen van de losse golfplaten van de zolder met een open dak lager zou zijn dan wanneer het dak er nog op zou zitten. In gevallen waar bij buitensaneringen grote hoeveelheden vezels vrijkomen, is het verstandig om ondanks dat het een buitensituatie betreft toch een containment te bouwen. Het containment dient in dat geval om verspreiding van vezels tijdens de sanering naar de omgeving te voorkomen. In een buitensituatie is sprake van een behoorlijke verdunning van de vezelconcentratie. Het bouwen van een containment zou daarom alleen nodig zijn bij saneringen waarbij hoge concentraties asbest kunnen voorkomen. Helaas ontbreken de meetgegevens om deze situaties te kunnen duiden. Na de sanering zal moeten worden beoordeeld of de situatie veilig genoeg is om het containment weer af te breken. Er kan gekozen worden om in een situatie waarbij na afbraak van het containment een buitensituatie hersteld wordt de eindcontrole alleen uit een visuele inspectie te laten bestaan (bijvoorbeeld bij het verwijderen van pijpisolatie op een industrieel buitenterrein). Wanneer tijdens een buitensanering toch besmetting van een bewoonde binnensituatie ontstaat (bijvoorbeeld bij een zolderkamer waar vanaf de buitenkant asbesthoudend board is verwijderd), kan ervoor worden gekozen een eindcontrole van het containment op basis van een visuele inspectie en luchtmetingen uit te voeren. In deze situatie kan de besmetting in de zolderkamer zich namelijk niet gemakkelijk verspreiden zoals dat buiten wel het geval is. Heldere richtlijnen moeten worden gedefinieerd, waarbij wordt aangegeven dat het verschil tussen binnen en buiten minder zwart/wit is dan nu het geval is en waar tevens rekening gehouden wordt met de specifieke gebruikssituatie. Deze discussie moet gezien de relevantie in het kader van het asbestdakenverbod op korte termijn worden afgerond. 3.6 Verbetering van prestaties van laboratoria De drie reacties met betrekking tot het verbeteren van de performance van de laboratoria, kunnen als een quick win worden gezien. De eerste reactie betreft het instellen van onaangekondigde en diepgaandere controles op laboratoria. De bezoeken van de raad van accreditatie (RvA) worden / werden aangekondigd, waardoor laboratoria zich kunnen voorbereiden op het bezoek. Het invoeren van deze quick win zal vermoedelijk de kwaliteit van de laboratoria verbeteren zonder dat er aanzienlijk meer kosten mee gemoeid zijn. Deze verbetersuggestie is inmiddels al opgepakt en de RvA voert nu onaangekondigde audits uit. De tweede reactie betreft het anonimiseren van de ringonderzoeken asbest (RIAB onderzoeken). Nu is het voor de laboratoria al meteen duidelijk dat het om een ringonderzoek gaat, waardoor de procesvoering mogelijk afwijkt van de normale procesvoering. Ook het invoeren van deze quick win zal vermoedelijk de kwaliteit van de laboratoria verbeteren zonder dat er meer kosten mee gemoeid zijn. Als derde reactie werd aangedragen dat het mogelijk moet worden om ter plekke een onaangekondigde controle uit te voeren op eindcontroles. Elke eindcontrole zou in dit voorstel moeten worden aan- en afgemeld, waarbij de kans bestaat dat een inspectie plaats zal vinden. Ook deze suggestie brengt geen additioneel gezondheid risico met zich mee, maar zal een positief effect op de kwaliteit van de keten hebben.

15 TNO rapport TNO2018 R / 17 4 Conclusie In deze rapportage is een overzicht gepresenteerd van de binnengekomen reacties van stakeholders uit de asbest branche voor eventuele quick wins om regels en uitvoering te versimpelen. De respons was redelijk tot goed. Echter, het merendeel van de suggesties betrof geen concrete voorstellen voor verbeteringen die binnen het huidige regelsysteem en stelsel zouden kunnen worden doorgevoerd, en konden daarom niet aangemerkt worden als quick win. Deze reacties bevatten bijvoorbeeld algemeen commentaar, een beschrijving van een beleving of gevoel, of observaties over het functioneren van het stelsel. Deze suggesties zijn doorgezet naar Tauw, als input voor hun onderzoek naar het functioneren van het huidige certificatiestelsel. Uiteraard moet in acht worden genomen dat er bij dit onderzoek naar quick wins alleen reacties binnen zijn gekomen van partijen die zaken anders zouden willen zien. Daarom geeft dit onderzoek geen representatief beeld over de algemene tevredenheid op dit moment. Echter, de reacties geven aanknopingspunten om het huidige systeem aan te passen of verder te optimaliseren. Gedurende het onderzoek is op diverse vlakken de input al gebruikt om acties in gang gezet in lopende (beleids)activiteiten. Alhoewel de reacties op een groot aantal gebieden betrekking hebben, zijn er een paar overkoepelende thema s te onderscheiden. Het grootste overkoepelende thema is (het gebrek) aan informatie en transparantie. Dit geldt niet alleen binnen de branche, maar ook daarbuiten. Binnen de branche is bij meerdere partijen behoefte aan een centraal punt waar complete, juiste en duidelijke informatie te vinden is over wet- en regelgeving, het veranderen daarvan, en de interpretatie daarvan. Hierbij moet ook ruimte zijn voor de wettelijke interpretatie van de huidige certificatieschema s en normen. Daarnaast is het voor het imago van de branche belangrijk dat informatievoorziening naar buiten goed is. Zowel binnen als buiten de branche is het niet voor alle partijen duidelijk waarom en door wie keuzes over regelgeving gemaakt worden, waarop deze keuzes zijn gebaseerd en wat de consequenties zijn van deze keuzes. Niet iedereen voelt zich altijd gehoord door de wetgevende en handhavende partijen. Voor probleemeigenaren helpt een betere informatievoorziening enerzijds om het begrijpen waarom sommige handelingen kostbaar zijn, en anderzijds om meer regie te nemen en verantwoordelijkheid te dragen binnen de opdrachten die zij uitzetten. Ook rondom SMA-rt bestaat veel onduidelijkheid, en is behoefte aan transparantie. Bij nieuwe aanpassingen aan SMA-rt moet serieus gekeken worden naar publicatie van deze aanpassingen en een eventuele publicatie van de algemene werking van het systeem. Daarbij zou het mogelijk moeten zijn om het SMA-rt systeem te gebruiken om saneringshandelingen te kiezen waarbij de blootstelling voor de werknemer zo laag mogelijk is. Dit zal ook het draagvlak voor het systeem vergroten. Inmiddels zijn bij recente aanpassingen van het SMA-rt systeem al een aantal van de ingestuurde quick wins meegenomen. Er is een onderzoek uitgevoerd, waarbij de onderbouwing van het SMA-rt systeem en de risicoklasseindelingen bij de verlaging van de grenswaarde voor amfibool asbest opnieuw zijn bepaald en gerapporteerd. Hierdoor is inzicht verkregen over hoe een uitkomst van SMA-rt tot stand komt en wat het huidige kennisniveau is met betrekking tot de verschillende scenario s die in

16 TNO rapport TNO2018 R / 17 het systeem beschreven staan. 11 Verder wordt gewerkt aan het uitbreiden van de onderliggende database en de verdere verbetering van het SMA-rt systeem, op basis van state-of-art kennis over het modelleren van blootstelling. Ook is er een onderzoek afgerond waarin de ontvangen vragen en suggesties met betrekking tot de methodiek voor eindcontrole worden beantwoord (Spaan et al., 2017). Dit onderzoek heeft geleid tot een overzicht van mogelijkheden tot optimalisatie van de huidige methode, zoals beschreven in de NEN 2990, welke deels op de korte termijn kunnen worden opgepakt, en deels ook meer op de lange(re) termijn zijn gericht. Deze resultaten van dit onderzoek zijn ingebracht bij de normcommissie Asbest in lucht, met de vraag om deze mee te nemen bij het herzien van de NEN 2990, wat op dit moment aan de gang is. In dit kader zal ook in overleg met de branche worden gekeken welke verdere stappen nodig zijn voor implementatie van de voorgestelde wijzigingen in de methodiek, bijvoorbeeld in de vorm van validatieonderzoek. In deze rapportage wordt een overzicht gegeven van de binnengekomen reacties om met relatief eenvoudige aanpassingen de processen binnen de asbestbranche te stroomlijnen, op basis waarvan er (sub)categorie mogelijke actiepunten zijn geformuleerd. Een groot deel van deze ideeën zijn ondertussen al opgepakt in lopende of afgeronde projecten en onderzoeken. Daarnaast zijn er een aantal onderwerpen die op dit moment nog niet volledig zijn opgepakt, zoals het stroomlijnen van inventarisatieprocessen en het verder verbeteren van de prestaties van laboratoria, alhoewel hier ook al acties in gang gezet zijn. Deze rapportage geeft diverse inzichten die kunnen dienen als input voor trajecten die op deze gebieden kunnen worden ingezet. 11 Voogd E, Schinkel J. Herindeling SMA-rt risicoklasseindeling in het kader van de grenswaardeverlaging voor amfibool asbest per 1 januari TNO rapport 2017 R10101, 28 februari 2017

17 TNO rapport TNO2018 R / 17 5 Ondertekening Zeist, 26 april 2018 TNO Drs. M.A.J. Rennen Research Manager E. Voogd, MSc. Auteur