Sir Winston Churchilllaan locatie Wereldhave te Rijswijk

Transcriptie

1 Rijswijkse Archeologische Rapporten Nr 33 mei 2011 Sir Winston Churchilllaan locatie Wereldhave te Rijswijk Archeologisch Inventariserend Veldonderzoek O. Holthausen Bureau Monumentenzorg en Archeologie

2 Archeologisch Inventariserend Veldonderzoek Sir Winston Churchilllaan locatie Wereldhave te Rijswijk O. Holthausen Gemeente Rijswijk Afdeling Stad en Samenleving Sectie Ruimtelijke en Economische Ontwikkeling Bureau Monumentenzorg en Archeologie

3 Colofon Rijswijkse Archeologische Rapporten, nummer 33, juni 2011 Titel: Sir Winston Churchilllaan, locatie Wereldhave. Archeologisch Inventariserend Veldonderzoek Auteur: O. Holthausen Afbeeldingen, tenzij anders vermeld: A. Bleeker ISBN/EAN: Copyright Gemeente Rijswijk De gemeente Rijswijk aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. Rijswijkse Archeologische Rapporten 2

4 Inhoud 1. Inleiding 5 2. Administratieve gegevens 6 3. Het onderzoek en de achtergronden Het bureauonderzoek Het inventariserend veldonderzoek 7 4. Resultaten Vondsten Waardestelling Conclusies en aanbevelingen Literatuur 17 Bijlage 1 Tijdtabel Rijswijkse Archeologische Rapporten 3

5 Afbeelding 1. Topografische kaart van Rijswijk. De locatie Sir Winston Churchilllaan, locatie Wereldhave, bevindt zich bij de ster. Rijswijkse Archeologische Rapporten 4

6 1. Inleiding Dit rapport beschrijft de resultaten van het archeologisch onderzoek op de locatie Wereldhave aan de Sir Winston Churchilllaan, dat in 2008 en 2009 door het Bureau Monumentenzorg en Archeologie (BMA) in opdracht van Schouten & De Jong Projectontwikkeling B.V. werd uitgevoerd. De directe aanleiding voor het onderzoek werd gevormd door de ontwikkeling van een groot appartementencomplex ter plaatse. Het onderzoek volgde op een in 2004 door Archeologisch Adviesbureau RAAP uitgevoerd verkennend archeologisch onderzoek. Dit onderzoek deed vermoeden dat zich in de bodem ter plaatse mogelijk resten van een Romeinse weg zouden bevinden. In maart en april 2008 werd de sloop van de bovengrondse parkeergarage onder archeologische begeleiding uitgevoerd (O. Dorenbos, BMA). In mei 2008 werd de eerste fase van het proefsleuvenonderzoek uitgevoerd ter plaatse van het parkeer-terrein. Tenslotte werd de tweede fase van het proefsleuvenonderzoek in januari 2009 uitgevoerd (O. Holthausen en O. Dorenbos (BMA); L.H.M. Holierhoek (Archeologische Werkgroep Rijswijk); deze fase van het onderzoek vond plaats langs de Sir Winston Churchilllaan en ter plaatse van het geplande appartementencomplex. Afbeelding 2. Het parkeerterrein van Wereldhave, gefotografeerd in oostelijke richting tijdens het onderzoek in mei Rijswijkse Archeologische Rapporten 5

7 2. Administratieve gegevens Datum mei 2011 Opdrachtgever Schouten & De Jong projectontwikkeling B.V. Postbus AB Voorburg Telefoon Uitvoerder Gemeente Rijswijk, BMA Bevoegd gezag Gemeente Rijswijk Naam deskundige dhr. drs. J.M. Koot Beheer en plaats van documentatie Gemeente Rijswijk Bureau Monumentenzorg en Archeologie Bogaardplein DP Rijswijk Onderzoeksmeldingsnummer Archis Datum uitvoering veldwerk 26 maart 2008; 2-4 april 2008 (archeologische begeleiding) 6-7 mei 2008 (proefsleuvenonderzoek, fase 1) 22 januari 2009 (proefsleuvenonderzoek, fase 2) Locatie Toponiem Sir Winston Churchilllaan, locatie Wereldhave Plaats Rijswijk Gemeente Rijswijk RD-coördinaten NW : X = ; Y = NO : X = ; Y = ZW : X = ; Y = ZO : X = ; Y = Kadastrale gegevens Kadastrale nummers 2842; 2845; 2846 Sectie C Rijswijkse Archeologische Rapporten 6

8 3. Het onderzoek en de achtergronden 3.1 Het bureauonderzoek Voorafgaand aan de archeologische begeleiding en het inventariserend veldonderzoek is een bureauonderzoek uitgevoerd. De belangrijkste bevindingen van het bureauonderzoek betreffen het gespecificeerd verwachtingsmodel, met daarin geformuleerd de kans op het aantreffen van archeologische resten ter plaatse, o.a. gespecificeerd per periode. De verwachting is gebaseerd op de beschikbare historische, archeologische en geologische gegevens. Voor een uitgebreide beschrijving van de gegevens wordt verwezen naar de rapportage van het bureauonderzoek. De verwachte trefkans op het aantreffen van archeologische resten hangt veelal samen met de specifieke geologische omstandigheden van het plangebied. De bovenste meters van de bodem binnen het plangebied bestaan voornamelijk uit kleiige en zandige sedimenten die zijn afgezet door het pre-romeinse getijdensysteem van De Gantel. De hoogste verwachting geldt voor resten uit de Romeinse tijd, de Late Middeleeuwen en de Nieuwe tijd, die zich in of op deze afzettingen kunnen bevinden. Specifiek uit de Romeinse tijd werd verwacht dat zich ter plaatse resten van een Romeinse hoofdweg en/of hieraan gerelateerde resten (o.a. crematiegraven) in de bodem zouden bevinden. Het booronderzoek van RAAP versterkte volgens de onderzoekers deze verwachting. Daarnaast werd vermoed dat zich direct ten zuiden van deze weg het zogenaamde Kanaal van Corbulo bevond. In de diepere ondergrond kunnen duinen voorkomen met sporen van bewoning en/of economische exploitatie vanaf het Neolithicum. De met de herinrichting verband houdende bodemingrepen vormden een bedreiging voor archeologische resten. Het inventariserend veldonderzoek was vooral gericht op het in kaart brengen van de eventueel hier aanwezige resten. Voorafgaand aan het inventariserend veldonderzoek is een aantal onderzoeksvragen in relatie tot de verwachte Romeinse weg en het Kanaal van Corbulo geformuleerd. Voor deze vragen wordt verwezen naar het bureauonderzoek van januari 2006 (Holthausen 2006). 3.2 Het inventariserend veldonderzoek Booronderzoek Het gespecificeerde verwachtingsmodel, dat voorafgaand aan het proefsleuvenonderzoek werd opgesteld, is in feite een theoretische verwachting; de specifieke verwachtingen dienden in het veld getoetst en eventueel bijgesteld te worden. Voorafgaand aan het proefsleuvenonderzoek is een booronderzoek uitgevoerd (Pronk, 2004) ter plaatse van de geplande herinrichting. Er werden 10 boringen gezet tot een maximale diepte van 2,60 m beneden maaiveldniveau (afb. 3). Een vijftal van deze boringen leverde archeologische indicatoren op, hoewel slechts ter plaatse van boring 8 in ongeroerde grond. Hier werd grind aangetroffen op een diepte van 1,20-1,40 m beneden maaiveld. Het onderzoeksbureau concludeerde mede op basis van deze vondst dat men vermoedelijk de Romeinse weg had gelokaliseerd. Deze onderzoeksresultaten vormden de directe aanleiding voor de uitvoering van het vervolgonderzoek. Archeologische Begeleiding In overleg met de opdrachtgever is besloten om de sloop van de parkeergarage in het westelijk deel van het plangebied door een archeoloog te laten begeleiden. Op 14 Rijswijkse Archeologische Rapporten 7

9 Afbeelding 3. Boorpuntenkaart RAAP. Tekening: RAAP en 26 maart 2008 is de locatie bezocht, waarbij vooral het bovengrondse sloopwerk is gedocumenteerd. Op 2, 3 en 4 april is de sloop en verwijdering van de funderingen onder het maaiveldniveau door een archeoloog begeleid. Bij de sloop van de funderingen werd door de aannemer gebruik gemaakt van een kraan met een 2 meter brede getande graafbak. Bij het verwijderen van de oostelijk gelegen funderingen bleek dat de bodem daar reeds tot tenminste 2 meter beneden maaiveld was geroerd; waarschijnlijk zijn deze verstoringen ontstaan tijdens de bouw van de parkeergarage. De aanwezige heipalen werden deels ontgraven en afgeknipt, waarbij de bodem over het gehele terrein tot 2 a 2,5 meter beneden maaiveld werd omgezet. De bodem bleek ter plaatse als volgt te zijn opgebouwd: vanaf maaiveld tot circa 1,20 diepte bevond zich bouwzand met daaronder humeuze klei en puin. Vanaf 1,20 tot circa 2,20 m beneden maaiveld bestond de bodem uit blauwe klei (afb. 4). Onder dit kleipakket bevond zich een pakket van grijs zand met een kleine hoeveelheid schelpen (kokkels); dit pakket afzettingen behoort tot het Laagpakket van Walcheren, de zogenaamde Gantel-afzettingen. In het dieper gelegen, ongestoorde bodemprofiel werden geen archeologische indicatoren aangetroffen. In het grootste deel van het begeleide terrein werd in de verstoorde grond recent puin en hout aangetroffen. Een enkele oudere vondst (baksteen, pijpensteeltjes e.d.) bevond zich in geroerde grond. Rijswijkse Archeologische Rapporten 8

10 Afbeelding 4. De opbouw van de bodem zoals gezien tijdens de sloop van de fundering. Het proefsleuvenonderzoek Naast de begeleiding van de sloopwerkzaamheden ter plaatse van de parkeergarage diende de gespecificeerde archeologische verwachting, zoals geformuleerd in het bureauonderzoek, in het veld te worden getoetst. Zowel ter plaatse van het open parkeerterrein als ter plaatse van de door RAAP aangewezen locaties langs de Sir Winston Churchilllaan diende een aantal proefsleuven te worden gegraven. Om logistieke redenen konden deze werkzaamheden niet over het gehele plangebied in één fase worden uitgevoerd; een deel van het parkeerterrein moest ten tijde van het onderzoek beschikbaar blijven. Op 6 en 7 mei 2008 werd de eerste fase van het proefsleuvenonderzoek uitgevoerd. Er werden twee proefsleuven werkputten 1 en 2 - op het parkeerterrein aan de C.T. Storklaan aangelegd (afb. 5). De afmetingen van de proefsleuven bedroegen respectievelijk circa 25 bij 2 meter en 35 bij 2 meter. Een derde proefsleuf kon niet volgens plan worden aangelegd vanwege obstakels op het terrein en is komen te vervallen. De tweede fase van het proefsleuvenonderzoek vond plaats op 22 januari Tijdens deze onderzoeksfase werden direct langs de Sir Winston Churchilllaan drie proefsleuven aangelegd werkputten 3 t/m 5 (afb. 4). De afmetingen van de proefsleuven bedroegen respectievelijk circa 56 bij 4 meter, 18 bij 4 meter en 10 bij 4 meter. De proefsleuven zijn met behulp van een graafmachine aangelegd; het afsteken van profielen en vrijleggen van aanwezige sporen gebeurde handmatig. De proefsleuven zijn gefotografeerd en op tekening vastgelegd. Rijswijkse Archeologische Rapporten 9

11 Afbeelding 5. De positie van de proefsleuven. Rijswijkse Archeologische Rapporten 10

12 4. Resultaten Afbeelding 6. Werkput 2, gezien vanuit het zuidoosten. Werkput 1 had een lengte van circa 25 meter en een breedte van 2 meter (1 bak breed). De oriëntatie van de sleuf was noordwest-zuidoost. Het maaiveldniveau ter hoogte van werkput 1 bedroeg circa - 0,30 m NAP. Er werd een vlak aangelegd op het niveau van gemiddeld -1,26 m NAP; vanaf dit niveau bevond zich een grotendeels ongestoord bodemprofiel. Het bodemprofiel is als volgt: van maaiveldniveau tot - 0,77 m NAP bestond de bodem uit opgebrachte grond; hieronder, tot circa - 0,94 m NAP, bestond de bodem uit matig humeuze, bruingrijze, rietwortelhoudende klei. In dit pakket bevond zich een klein aantal fragmenten aardewerk uit overwegend de (Late Middeleeuwen/)Nieuwe Tijd (zie hoofdstuk 4.1 en tabel 1). Het onderste pakket tot aan het vlakniveau (-1,26 m NAP) bestond uit sterk siltige klei. Er werden in de proefsleuf geen archeologische sporen aangetroffen. Werkput 2 is ten noordoosten van werkput 1 aangelegd, dicht tegen de C.T. Storklaan aan (afb. 6). De werkput, met eveneens een noordwest-zuidoost oriëntatie, werd aangelegd over een lengte van circa 35 meter. De breedte bedroeg 2 meter. Er werd een vlak aangelegd op het niveau van gemiddeld - 1,28 m NAP; vanaf dit niveau bevond zich een grotendeels ongestoord bodemprofiel. Over een lengte van twee meter (29 tot 31 m) werd het vlak verdiept tot maximaal - 1,96 m NAP om het bodemprofiel in kaart te brengen. De bodemopbouw ter plaatse was als volgt: tot - 0,75 m NAP opgebracht zand; tot circa - 1,02 m NAP bestond de bodem uit sterk zandige, humeuze klei met plantenresten en enkele aardewerkfragmenten uit de Nieuwe Tijd (circa heden). Tot circa - 1,75 m NAP is de bodem opgebouwd uit sterk siltige klei; dit kleipakket is bovenin kalkloos en verandert naar beneden toe van kalkarme naar kalkrijke klei, van bruingrijze tot blauwgrijze klei. Onder het kleipakket bevindt zich tot het diepst bereikte niveau van -1,96 m NAP een pakket zeer fijn zand. Deze bodemopbouw komt overeen met wat op basis van het bureauonderzoek werd verwacht; het betreft de top van de Gantel-afzettingen. Het humeuze kleipakket dat tussen - 0,75 en - 1,02 m NAP werd aangetroffen wordt geïnterpreteerd als de oude bouwvoor, dat wil zeggen de bouwvoor van vóór de eerste grootschalige bouwactiviteiten in de 20ste eeuw. Er werden in de proefsleuf geen archeologische sporen aangetroffen. Werkput 3 werd, evenals werkputten 4 en 5, in de tweede fase van het onderzoek in het zuidelijk deel van het plangebied aangelegd. De werkput had een noordoost-zuidwest oriëntatie en werd aangelegd over een lengte van circa 35 meter. De breedte bedroeg 4 meter. Er werd een vlak aangelegd op het niveau van circa - 2,16 m NAP; dit is eveneens het diepst bereikte punt. Het bodemprofiel bleek over de gehele lengte van de werkput tot een niveau van tenminste - 2,16 m NAP geheel verstoord te zijn. Vanwege het ineenstorten van de wanden was het niet mogelijk om de begrenzing van de verstoringen op Rijswijkse Archeologische Rapporten 11

13 een dieper niveau te onderzoeken. Daarnaast werden op dit niveau geen archeologische resten verwacht. Werkput 3 heeft geen archeologische sporen en vondsten opgeleverd. Werkput 4 had een noordwest-zuidoost oriëntatie en stond daarmee vrijwel loodrecht op de lengterichting van werkput 3. De lengte bedroeg circa 18 meter; de breedte bedroeg 4 meter. Er werd een vlak aangelegd op het niveau van circa -2,43 m NAP; dit is eveneens het diepst bereikte punt. Ook ter plaatse van deze werkput bleek de bodem tot op tenminste het diepst bereikte niveau geheel verstoord te zijn. Er werden in de proefsleuf geen archeologische sporen en vondsten aangetroffen. Afbeelding 7. Spoor van een greppel in werkput 5. Werkput 5 werd parallel aan werkput 4 aangelegd. De lengte van deze proefsleuf bedroeg ruim 10 meter; de breedte bedroeg 4 meter. De aanleg van de werkput vond plaats vanaf de zijde van de Churchilllaan in noordwestelijke richting en werd na circa 10 meter gestaakt, nadat was gebleken dat de bodem ook hier grotendeels verstoord was. Het diepst bereikte niveau bedroeg -1,67 m NAP. Slechts in het meest zuidoostelijk deel werd een gedeeltelijk ongestoord bodemprofiel waargenomen (afb. 7). Hier werd een circa 0,70 m brede greppel waargenomen met een noordoost-zuidwest oriëntatie, loodrecht op de lengterichting van de werkput. Het diepste punt van de greppel bevond zich op een niveau van -1,57 m NAP. Vanwege de aanwezige bodemverstoringen boven de greppel kon niet worden vastgesteld vanaf welke laag of welk niveau de greppel was ingegraven. Stratigrafisch ontbreken directe aanwijzingen met betrekking tot de datering van de greppel. Vanwege het ontbreken van vondstmateriaal in de vulling is ook in dit verband geen datering af te leiden. De positie en oriëntatie van de greppel geven een aanwijzing, zij het dat ook deze geen zekerheid verschaffen. De oriëntatie van de greppel komt overeen met die van het plangebied en ook met die van de voormalige bebouwing. Het is daarom mogelijk dat de greppel dateert uit het (sub)recente verleden. De vulling van de greppel leek weliswaar niet recent, maar deze indruk kan door het ontbreken van vondstmateriaal niet met zekerheid worden bevestigd. Een andere mogelijkheid is, dat de greppel dateert uit de Romeinse tijd. Bij archeologisch onderzoek langs het Oosteinde (Gemeente Den Haag) en de Sir Winston Churchilllaan ter hoogte van de Huis te Landelaan (Gemeente Rijswijk) is vastgesteld dat het tracé van de Churchilllaan grotendeels moet samenvallen met het tracé van de Romeinse weg. Zoals ook reeds is gebleken, werd deze weg geflankeerd door afwateringsgreppels. Ter hoogte van de kruising met de Huis te Landelaan is vastgesteld dat de weg aan de noordzijde was voorzien van een greppel en aan de zuidzijde van een watergang Rijswijkse Archeologische Rapporten 12

14 Afbeelding 8. Resultaten proefsleuvenonderzoek N spoor in WP meter of Kanaal (Kanaal van Corbulo). In dit licht bezien is het daarom mogelijk dat de greppel in werkput 5 de noordelijke bermgreppel van de Romeinse weg betreft. 4.1 Vondsten Het proefsleuvenonderzoek heeft een kleine hoeveelheid vondstmateriaal opgeleverd. Het betreft voornamelijk aardewerk- en baksteenfragmenten, die zijn aangetroffen in de werkputten 1 en 2 (tabel 1). Het materiaal dateert uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. Er werd één fragment van een amfoor uit de Romeinse tijd aangetroffen in werkput 1. Het vondstmateriaal werd zonder uitzondering tijdens het aanleggen van de werkputten in de bouwvoor en/of het ophogingspakket aangetroffen, waardoor de betekenis van de vondsten zeer beperkt is. Mogelijk betreft het vondstmateriaal de neerslag van bewoning en/of economische exploitatie van het plangebied of nabije omgeving gedurende de genoemde perioden, hoewel daarvoor geen enkele concrete aanwijzing is gevonden. Een andere verklaring voor de aanwezigheid van het vondstmateriaal in de bouwvoor en/of het ophogingspakket kan zijn dat het tijdens de inrichting van het plangebied in de 20ste eeuw van elders is aangevoerd. Rijswijkse Archeologische Rapporten 13

15 Tabel 1. Vondstenlijst 1 Put Vlak Vnr Materiaal Algemeen Specifiek Begin Eind Beschrijving / Opmerking Aantal Gewicht (g) 1 Aanleg vlak 1 (gehele sleuf) 1 KER AMFOOR AMFOOR ROMVA VMEA Rood(grijs), gedeeltelijk gereduceerd. Romeins Amfoor idem 1 KER AWG AWG LMEA NTC Rood, poot of tuitje 1 7,4 1 idem 1 KER AWG AWG LMEA NTC Rood idem 1 KER AWG AWG LMEB NTC Rood, oppervlak ontbreekt 1 3,2 1 idem 1 KER AWG AWG LMEA NTC Rood 1 0,8 1 idem 1 KER AWG AWG LMEA NTC Oranjegrijs 1 0,8 1 idem 1 KER BAKSTEEN BAKSTEEN LMEB NTC idem 1 KER BAKSTEEN BAKSTEEN LMEB NTC 1 6,2 1 idem 1 KER BAKSTEEN BAKSTEEN NTB NTC 1 74,4 1 idem 1 KER DAKPAN DAKPAN NTB NTC Rood 1 18,2 1 idem 1 KER PIJP PIJP NTB NTC Fragment pijpenkop 1 2,8 1 idem 1 KER ROOD ROOD LMEA NTC Weinig glazuur 1 4,2 1 idem 1 KER ROOD ROOD LMEA NTC Weinig glazuur 1 14,6 1 idem 1 KER ROOD ROOD LMEA NTC Rand 1 19,6 1 idem 1 KER ROOD ROOD NTA NTC Oor, groot, slecht geconserveerd, glazuur laat los 1 63,8 1 idem 1 KER ROOD ROOD LMEA NTC Poot 1 19,6 1 idem 1 KER ROOD ROOD LMEA NTC Rand 1 2,4 1 idem 1 KER ROOD ROOD LMEA NTC Weinig glazuur (spaarzaam geglazuurd?) 1 idem 1 KER ROOD ROOD LMEA NTC Weinig glazuur (spaarzaam geglazuurd?) 1 8,4 1 16,8 1 idem 1 KER ROOD ROOD LMEA NTC Slecht geconserveerd idem 1 KER ROODBORD ROODBORD NTB NTC Slibversierd idem 1 KER TEGEL PLAVUIS NTA NTC Rood, ongeglazuurd, slecht geconserveerd 1 12,4 1 idem 1 KER WIT WIT NTA NTC Geel geglazuurd 1 1,2 1 Aidem 1 KER WIT WIT NTB NTC Schotelfragment (Delfts wit?) 1 0,6 1 Voor de omschrijving van de vondsten en hun datering zijn de codes uit het Archeologisch Basis Register gebruikt (Brandt et al 1992) Rijswijkse Archeologische Rapporten 14

16 5. Waardestelling De waardestelling bepaalt of een archeologische vindplaats al dan niet als behoudenswaardig kan worden aangemerkt. Het belang van de waardestelling ligt in het uitgangspunt dat het Rijk, de Provincie en de Gemeente Rijswijk streven naar behoud in situ van behoudenswaardige archeologische vindplaatsen. Dit kan belangrijke consequenties hebben voor de herontwikkeling van die locaties waar zich behoudenswaardige archeologische resten in de bodem bevinden. De onderstaande tabel 2 betreft de scoretabel voor de waardestelling van de archeologische resten op de onderzoekslocatie aan de Sir Winston Churchilllaan. Hieruit komt naar voren dat de fysieke kwaliteit van de vindplaats, gevormd door de criteria Gaafheid en Conservering een lage score (2 punten) oplevert. De inhoudelijke kwaliteit wordt gevormd door de criteria Zeldzaamheid, Informatiewaarde, Ensemblewaarde en Representativiteit, en levert een benedengemiddelde score op (4 punten). Derhalve wordt de vindplaats als niet-behoudenswaardig aangemerkt. Voor meer informatie omtrent de waardestelling van een vindplaats wordt verwezen naar bijlage IV van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.2. (Dit is te downloaden op Tabel 2 Scoretabel waardestelling Waarden Criteria Scores Hoog Midden Laag Beleving Schoonheid n.v.t. Herinneringswaarde n.v.t. Fysieke kwaliteit Gaafheid 1 Conservering 1 Inhoudelijke kwaliteit Zeldzaamheid 1 Informatiewaarde 1 Ensemblewaarde 1 Representativiteit 1 Rijswijkse Archeologische Rapporten 15

17 6. Conclusies & aanbevelingen Het archeologisch proefsleuvenonderzoek heeft uitgewezen dat de bodem binnen een deel van het plangebied in het subrecente verleden tot relatief grote diepte is geroerd. Met name langs de P.A. van der Steurlaan en langs de Sir Winston Churchilllaan, respectievelijk ter plaatse van de voormalige parkeergarage en het (kantoor)gebouw, bleek de bodem tot een niveau van tenminste -2,43 m NAP te zijn verstoord. De in dit deel van het plangebied aangelegde proefsleuven (werkputten 3 t/m 5) hebben slechts één archeologisch spoor een smalle greppel opgeleverd. Dit spoor betreft mogelijk de (noordelijke) bermgreppel van de Romeinse weg, hoewel het onderzoek een datering in het (sub)recente verleden niet kan uitsluiten. De overige twee werkputten (1 en 2) ter plaatse van het voormalig parkeerterrein hebben uitgewezen dat hier sprake was van een deels ongestoord bodemprofiel vanaf een niveau van circa -1,25 m NAP. Vanwege het ontbreken van archeologische sporen en vondsten kan geconcludeerd worden dat noch in de Romeinse tijd noch in Late Middeleeuwen en/of Nieuwe Tijd ter plaatse bewoning is geweest. Ook van de eventuele aanwezigheid van het Kanaal van Corbulo, van (crematie)graven of andere aan de Romeinse weg gerelateerde structuren is niets gebleken. Mogelijk moeten deze resten in de zone worden gezocht, waar is gebleken dat de bodem reeds tot op grote diepte is verstoord. In dat geval is de verwachting dat resten niet of slechts zeer gefragmenteerd bewaard zijn gebleven. Een andere mogelijkheid is, dat deze resten gezocht moeten worden in de zone direct tegen of onder de Churchilllaan. Het was niet mogelijk om de groenstrook langs de Churchilllaan te onderzoeken, waardoor niet duidelijk is of de bodem hier nog intact is en of de verwachte resten uit de Romeinse tijd zich wellicht hier bevinden. De waardestelling van de vindplaats feitelijk niet meer dan één greppel uit mogelijk de Romeinse tijd als zijnde niet-behoudenswaardig, betekent dat in het kader van de herinrichting is voldaan aan de eisen voor archeologisch onderzoek. Vervolgonderzoek binnen de grenzen van het onderhavige plangebied is derhalve niet noodzakelijk. Het terrein dat grenst aan het plangebied behoud echter onverminderd de hoge archeologische verwachting. De verwachting bestaat dat de bodem in de zone ten zuiden van de gevellijn van het huidige en voormalige gebouw nog grotendeels intact kan zijn. Het verdient daarom de aanbeveling om voorafgaand aan toekomstige, bodemroerende werkzaamheden deze zone te onderzoeken op de aan- of afwezigheid van archeologische resten. Rijswijkse Archeologische Rapporten 16

18 7. Literatuur Anoniem 2007, Cultuurhistorische Hoofdstructuur Zuid-Holland. Regio Duin- en Bollenstreek, Den Haag, Provincie Zuid-Holland; Anoniem, Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2., CvAK; Brandt, R.W., E. Drenth, R.H.P. Roos, I.M. Roorda en R. Wiemer, 1992, Archis Archeologisch Basisregister (ABR) versie 1.0, Amersfoort Holthausen, O., 2006, Archeologisch bureauonderzoek plangebied Sir Winston Churchilllaan te Rijswijk, locatie Wereldhave, Rijswijkse Archeologische Rapporten, 7; Pronk, E.C., Plangebied Sir Winston Churchilllaan, gemeente Rijswijk; archeologisch vooronderzoek: een bureau- en inventariserend veldonderzoek, RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., RAAP-Rapport 887 Rijswijkse Archeologische Rapporten 17

19 Bijlage 1 Tijdtabel Rijswijkse Archeologische Rapporten 18

20 Correspondentieadres: Gemeente Rijswijk Afdeling Stad en Samenleving Bureau Monumentenzorg en Archeologie Postbus HH Rijswijk Tel: (070) Fax: (070) Bezoekadres: Stadhuis Rijswijk Bogaardplein DP Rijswijk