Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen.

Transcriptie

1 praktijkgids Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. Machinerichtlijn praktisch toepassen ir. Paul Hoogerkamp Normalisatie: de wereld op één lijn

2 Machinerichtlijn praktisch toepassen

3 Machinerichtlijn praktisch toepassen Nederlands Normalisatie-instituut, Delft, 2009

4 colofon Auteur ir. P. Hoogerkamp, Mecid bv Vormgeving Kade 05, Eindhoven Foto omslag Bart van Overbeeke, Eindhoven Eerste druk, 2000 Tweede herziene druk, 2003 Derde herziene druk, 2009 isbn nur 950 uit 7 ics , Nederlands Normalisatie-instituut, Delft, 2009 Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven. Nederlands Normalisatie-instituut Vlinderweg 6, Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) , Fax (015)

5 Voorwoord van de uitgever Met deze uitgave wil NEN de ontwerpers en fabrikanten van machines die onder de Machinerichtlijn vallen, een goed begrip geven van de intentie en inhoud van de Machinerichtlijn. In de praktijk is namelijk gebleken dat ontwerpers en fabrikanten zich onvoldoende realiseren dat de Machinerichtlijn is opgesteld als ondersteuning voor het ontwerpen van veilige, in de gehele Europese Economische Ruimte (EER) vrij verhandelbare machines en/of veiligheidscomponenten. Ook realiseren beheerders en/of technische diensten zich onvoldoende dat door bepaalde wijzigingen van bestaande of nieuwe machines zij de rol van fabrikant van een nieuwe machine krijgen. In dat geval dient eveneens het opstellen van tech nische documentatie, ondertekening van de EG-verklaring van overeenstemming en het aanbrengen van de CE-markering te worden gerealiseerd. Mede daarom zal bij aankoop van bestaande machines en/of installaties moeten worden gecontroleerd of de machines veilig zijn en voldoen aan de stand der techniek. Uiteraard moet de machine veilig zijn, maar deze CE-wetgeving is primair gericht op het opheffen van handelsbelemmeringen. Deze belemmeringen werden onder andere veroorzaakt door verschillen in regelgeving op het gebied van veiligheid tussen de lidstaten. Een CE-markering betekent daarom ook dat het product binnen de EER vrij verhandeld kan worden. Naast de CE-markering heeft de fabrikant met andere wettelijke verplichtingen te maken, zoals de wetgeving op het gebied van productaan sprakelijkheid. De fabrikant die de CE-markering aanbrengt, verklaart dat zijn machine aan de fundamentele veiligheids- en gezondheidseisen voldoet van de Machinerichtlijn en de relevante van kracht zijnde Europese richtlijnen. Dat ook normen die geen kracht van wet hebben kunnen worden gevolgd, maakt het voor de fabrikant niet eenvoudiger. Bovendien is de fabrikant in veel gevallen verplicht de nodige zaken te documenteren en vast te leggen in een technisch constructiedossier. Door op de juiste wijze rekening te houden met al deze eisen kan de bouwer of fabrikant van machines zich een voorsprong op zijn concurrenten verschaffen. 5

6 In dit boek worden de verbanden tussen de Machinerichtlijn, aanverwante richtlijnen en de Arbowet uiteengezet. Waar nodig wordt de relatie met de geharmoniseerde normen beschreven en wordt de koppeling gemaakt naar de dagelijkse praktijk. De stroomschema s in deze praktijkgids helpen de fabrikant, de beheerder en de ontwerper de juiste richtlijnen te selecteren en de eisen voor de eigen situatie te interpreteren. De auteur, ir. Paul Hoogerkamp, is voorzitter van de Nederlandse normcommissie voor Machineveiligheid van NEN en werkt als deskundige in internationaal verband mee aan het tot stand komen van de Europese en ISO-normen voor machineveiligheid. Hij heeft zijn eigen adviesbureau op het gebied van productveiligheid. 6

7 Inhoud 1 Europese richtlijnen Achtergrond De Europese Unie De buurlanden De Interne Markt De invoeringsinstrumenten Sancties Europese jurisprudentie in het kader van de Machinerichtlijn Machinerichtlijn nader beschouwd Titel Structuur van de Machinerichtlijn Werkingssfeer nieuwe-aanpakrichtlijnen In de handel brengen In gebruik nemen Toepassingsgebied Machinerichtlijn Definities Machines waaraan extra eisen worden gesteld Veiligheidscomponenten Niet-voltooide machines Uitzonderingen De fabrikant en zijn verantwoordelijkheden Eisen van de Machinerichtlijn Essentiële veiligheids- en gezondheidseisen Geharmoniseerde Europese normen Vermoeden van overeenstemming Conformiteitsbeoordeling Conformiteitsprocedures Machinerichtlijn Voortdurende ontwikkeling

8 3 Nieuwe-aanpakrichtlijnen en productaansprakelijkheid Gelijktijdige toepassing nieuwe-aanpakrichtlijnen Relatie tussen Machinerichtlijn en andere nieuwe-aanpakrichtlijnen Laagspanningsrichtlijn Richtlijn liften Richtlijn explosieve atmosferen Richtlijn drukapparatuur Richtlijn bouwproducten Richtlijn elektromagnetische compatibiliteit Richtlijnen voor milieu en omgeving Enkele voorbeelden Richtlijn productaansprakelijkheid Reikwijdte productaansprakelijkheid Wat is een gebrekkig product? Relatie met nieuwe-aanpakrichtlijnen Machinerichtlijn en arbowetgeving Inleiding tot de kaderrichtlijn Achtergrond Gedetailleerde eisen van de kaderrichtlijn Specifieke ondersteunende richtlijnen Arbowetgeving Relatie met de nieuwe-aanpakrichtlijnen Relatie tussen de Richtlijn arbeidsmiddelen en de Machinerichtlijn Richtlijn arbeidsmiddelen nader beschouwd Activiteiten om te voldoen aan de (Machine)richtlijn Inleiding Voldoen aan essentiële of minimumveiligheidseisen Identificeren van de op het product van toepassing zijnde richtlijnen De essentiële eisen integreren in het ontwerp Verifiëren of het ontwerpresultaat aan de essentiële eisen voldoet Uitvoeren van een conformiteitsbeoordeling Technische documentatie Implementeren van een kwaliteitsmanagementsysteem Inschakelen van een aangemelde instantie Opstellen en ondertekenen van een EG-conformiteitsverklaring Aanbrengen van CE-markering

9 6 Hanteren van de essentiële eisen Inleiding Enkele voorbeelden Materialen en producten Gebruik Blootstelling Verlichting Documentatieverplichtingen Machinerichtlijn Inleiding Technisch constructiedossier Conformiteitsverklaring EG-verklaring van overeenstemming betreffende machines Inbouwverklaring betreffende niet-voltooide machines CE-markering Inkopen en samenstellen van machines: de praktijk Inleiding Wijzigingen aan machines Consequenties van toepassing van de Richtlijn arbeidsmiddelen Enkele praktijksituaties nader beschouwd Samenbouw van machines en de risicobeoordeling De rol van de werkgever of gebruiker Bijlagen A Samenvattingen van aanverwante richtlijnen B Toelichting op de Machinerichtlijn over tweedehands en gereviseerde machines C Veelgestelde vragen over de nieuwe Machinerichtlijn D Overzicht van beschikbare modules

10 10

11 1 Europese richtlijnen Achtergrond De wereld is een complexer geheel aan het worden. Voor bedrijven is het steeds moeilijker om te overleven. Productiebedrijven zien schaalvergroting vaak als een mogelijkheid om kosten te reduceren. Vergroting van het marktgebied is een van de mogelijkheden, maar handelsbarrières en complexe regelgeving belemmeren vaak het vrije verkeer van producten en diensten. Deze toenemende complexiteit geldt niet alleen voor bedrijven maar ook voor vakmensen. Steeds meer van hun beroepshandelingen worden in wetgeving vastgelegd. Een voorbeeld hiervan is de invoering van richtlijnen binnen de Europese Unie. Richtlijnen zijn Europese wetten die binnen een vooraf bepaald tijdsbestek moeten worden doorgevoerd in de wetgeving van de lidstaten. Deze richtlijnen vormen een kader voor een systematische aanpak tot opheffing van de interne handelsbarrières binnen de EU en het verbeteren van het milieu. Sinds de oprichting van de Europese Unie is een groot aantal richtlijnen opgesteld, niet alleen voor de fabrikant of ontwerper maar ook voor de werkgever en de werknemer. In deze praktijkgids staat de Machinerichtlijn centraal en wordt het verband met de aanverwante richtlijnen aangegeven. De Europese richtlijnen hebben kracht van wet. Het is dan ook raadzaam om de betekenis van deze richtlijnen te onderkennen en datgene te doen wat nodig is om aan de eisen van de richtlijnen te voldoen. Europese richtlijnen 11

12 De Europese richtlijnen zijn gerealiseerd volgens de globale aanpak of de nieuwe aanpak. De term nieuwe aanpak is begin jaren tachtig geïntroduceerd. In tegenstelling tot de oude aanpak worden in de nieuwe-aanpakrichtlijn alleen globale eisen gesteld voor bepaalde productgroepen, bijvoorbeeld machines, speelgoed, drukapparatuur of pleziervaartuigen. De globale aanpak is gebaseerd op dezelfde principes als de nieuwe aanpak, maar is meer bedoeld voor bijvoorbeeld harmonisatie van de meetmethode om het energiegebruik van bepaalde apparaten te meten of voor onderlinge afstemming van netwerken voor hogesnelheidstreinen. Valt een product onder een bepaalde richtlijn, dan moet het product dat in de Europese Economische Ruimte (EER) op de markt wordt gebracht, aan de bepalingen van die richtlijn voldoen en worden voorzien van CE-markering. In het geval dat het product onder twee of meer richtlijnen valt, dient het product voorzien te zijn van één CE- markering die beide richtlijnen afdekt. Uit de EG-verklaring van overeenstemming is op te maken om welke richtlijn(en) het gaat. Bepaalde producten of productgroepen die vallen onder een nieuwe-aanpakrichtlijn, hebben een specifieke markering (zie figuur 1). figuur 1 CE-markering en enkele nieuwe-aanpakmarkeringen. Kenmerkende elementen van de nieuwe-aanpakrichtlijnen zijn: Harmonisatie is beperkt tot de essentiële eisen. Alleen producten die aan de essentiële eisen voldoen, mogen op de markt worden gezet en/of in gebruik worden genomen. Geharmoniseerde normen die zijn gepubliceerd in het officiële publicatieblad van de EG en die zijn opgenomen in nationale normen, worden verondersteld het bewijsvermoeden van overeenstemming met de essentiële eisen te hebben. Toepassing van de geharmoniseerde normen of andere technische specificaties is vrijwillig en de fabrikanten zijn vrij om afwijkende oplossingen te kiezen mits deze overeenstemming met de essentiële eisen opleveren. Fabrikanten kunnen in een aantal gevallen kiezen tussen verschillende conformiteitsprocedures om overeenstemming met de op het product van toepassing zijnde richtlijnen aan te tonen. 12 Europese richtlijnen

13 Sinds 1985 zijn op basis van de nieuwe en globale aanpak meer dan 25 richtlijnen ingevoerd. Deze richtlijnen hebben als doel om via technische harmonisatie (via geharmoniseerde Europese normen) van productgroepen een hoog niveau van bescherming te bieden aan de consument volgens artikel 95 van het EG-verdrag. De nieuwe en globale aanpak is gebaseerd op normalisatie, conformiteitsbeoordeling en CE-markering. Deze drie uitgangspunten zijn terug te vinden in de volgende besluiten: 1 Resolutie van de Raad van 7 mei 1985 betreffende een nieuwe aanpak op het gebied van de technische harmonisatie en normalisatie (85/C 136/01). Resolutie van de Raad van 21 december 1989 betreffende een globale aanpak op het gebied van de conformiteitsbeoordeling (90/C 10/01). Besluit van de Raad van 22 juli 1993 betreffende de modules voor de verschillende fasen van de overeenstemmingsbeoordelingsprocedures en de voorschriften inzake het aanbrengen en het gebruik van de CE-markering van overeenstemming (93/465/EEG). Een overzicht van de nieuwe- en globale-aanpakrichtlijnen is te vinden op de internetsite van de EU. 1 Bijlage A van deze praktijkgids bevat een overzicht van de belangrijkste aanverwante richtlijnen en de vindplaatsen in het Official Journal. Nieuwe-aanpakrichtlijnen zijn: Actieve implanteerbare medische hulpmiddelen Apparatuur in explosieve omgeving Bouwproducten Drukapparatuur Drukvaten van eenvoudige vorm Elektromagnetische compatibiliteit Energierendementseisen voor schakelapparaten Explosieven voor civiel gebruik Gastoestellen Geluidsemissie buitenmaterieel Laagspanningsrichtlijn Machinerichtlijn Medische hulpmiddelen Medische hulpmiddelen voor in-vitrodiagnostiek Meetapparatuur Niet-automatische weegwerktuigen 1 Europese richtlijnen 13

14 Openbare kabelbaaninstallaties Personenliften Persoonlijke beschermingsmiddelen Pleziervaartuigen Radioapparatuur en telecommunicatie-eindapparatuur Speelgoed Vervoerbare drukapparatuur Globale-aanpakrichtlijnen zijn: Hogesnelheidslijnen/treinmaterieel Huishoudelijke koelkasten en diepvriezers Rendementseisen cv-ketels Uitrusting voor zeeschepen Bij elke richtlijn worden hiervoor genoemde kenmerkende elementen behandeld in de overwegingen. In deze overwegingen van de richtlijnen komen de volgende elementen voor: toepassingsgebied van de richtlijn; in bedrijf stellen en op de markt brengen; status van de CE-markering; noodzaak om te voldoen aan de essentiële eisen; vrijhandel bevorderen; vermoeden van overeenstemming; vrijwaringclausule; overeenstemmingbeoordeling; Aangewezen Instanties; keuringsmodules; CE-markering (merkteken en bescherming); coördinatie tijdens invoering van de richtlijn; omzetten van de richtlijn in nationale wetten. In de artikelen en de bijlagen van de richtlijnen wordt nader ingegaan op de afzonderlijke elementen, zoals de essentiële eisen, de overgangstermijnen en de conformiteitsprocedures. In hoofdstuk 2 van deze praktijkgids komen de verplichtingen van de richtlijnen met name de Machinerichtlijn aan de orde. In hoofdstuk 5 wordt nader ingegaan op de relatie tussen de arbowetgeving en de Machinerichtlijn. Na het doorlezen van deze hoofdstukken en de Machinerichtlijn zal, zo wijst de praktijk uit, het doorgronden van de overige richtlijnen makkelijker zijn. Zie ook de nieuwe NEN-uitgave De nieuwe Machinerichtlijn Wijzigingen en commentaar. 14 Europese richtlijnen

15 1.2 De Europese Unie 1 De Europese Unie, zoals die vandaag bestaat, is het resultaat van een meer dan vijftig jaar lange ontwikkeling op weg naar integratie. Begonnen als een gemeenschappelijk akkoord tussen zes Europese staten, die in 1951 een sterkere band wilden voor hun kolen- en staalindustrie (de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, de EGKS), heeft de EU zich ontwikkeld tot een unie van 27 lidstaten. Zij werken op wereldniveau samen op gebieden als economisch beleid, politiek, burgerrechten en buitenlandse politiek. De Europese Economische Gemeenschap (EEG) werd in 1957 in Rome opgericht door de oorspronkelijke zes staten. Het gemeenschappelijk document dat zij ondertekenden, wordt vaak aangehaald als het Verdrag van Rome en bevat een aantal basisprincipes die de grondslag vormen voor de huidige EU. Een van die principes is het vrije verkeer van personen, goederen en diensten. Het Verdrag verwijst ook naar gezondheid en veiligheid in relatie tot die principes. De oorspronkelijke leden van de Kolen & Staal Gemeenschap zijn: België Duitsland Frankrijk Italië Luxemburg Nederland In 1972 werd de EEG uitgebreid met Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk, van zes tot negen lidstaten. Noorwegen, dat in die fase ook zou toetreden, trok zich terug als gevolg van een referendum. Het verdrag, dat in Brussel werd ondertekend, betekende een verdere uitbreiding van de aandachtsgebieden van de EEG met sociale, regionale en milieuaspecten. In 1979, na bijna een decennium van wereldwijde financiële turbulentie, werd het Europees Monetaire Systeem (EMS) geïntroduceerd. Een van de doelstellingen was stabiliteit te creëren binnen de EEG door geleidelijk aan het economisch beleid van de afzonderlijke lidstaten op elkaar af te stemmen. Een instrument dat daarbij gehanteerd werd, was het koppelen van de wisselkoersen om de schommeling van de koersen tussen de lidstaten te verminderen. Over dit instrument werd veel gepubliceerd in het begin van de jaren negentig, toen de banden Europese richtlijnen 15

16 Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus GB Delft Vlinderweg AX Delft Ja, ik bestel ex. UIT 7:2009 nl Praktijkgids Machinerichtlijn praktisch toepassen T (015) F (015) Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via Gratis nieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze nieuwsbrieven. Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon , dagelijks van 8.30 tot uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview