Titelgegevens / Bibliographic Description

Transcriptie

1 Titelgegevens / Bibliographic Description Titel Auteur(s) 'Krank van liefde' De gelukzalige ongezondheid van Theodorus à Brakel / H.H. Langelaar. Langelaar, H.H. In Documentatieblad Nadere Reformatie, 21 (1997), no. 1 (Voorjaar), p Copyright 2006 / H.H. Langelaar SSNR Claves pietatis. Producent Claves pietatis / ; versie 1.0 Bron / Source Annotatie(s) Website Nummer Onderzoeksarchief / Research Archive Nadere Reformatie Tekst van een lezing, gehouden op het congres van de SSNR 'Mystiek in de Nadere Reformatie een (on)gezonde zaak?' te Gouda, 12 oktober Sleutel tot de Nadere Reformatie B De digitale tekst is vrij beschikbaar voor persoonlijk gebruik, voor onderzoek en onderwijs. Respecteer de rechten van de rechthebbenden. Commercieel gebruik is niet toegestaan. The digital text is free for personal use, for research and education. Each user has to respect the rights of the copyright holders. Commercial use is prohibited. Het 'Onderzoeksarchief Nadere Reformatie' bevat digitale documenten over het gereformeerd Piëtisme en de Nadere Reformatie in Nederland tot Het is doorzoekbaar met de 'Bibliografie van het gereformeerd Piëtisme in Nederland (BPN)' op de website 'Sleutel tot de Nadere Reformatie'. The 'Research Archive Nadere Reformatie' contains digital documents about reformed Pietism and the Nadere Reformatie in the Netherlands until These can be retrieved by searching the 'Bibliography of the reformed Pietism in the Netherlands (BPN)' database at the 'Sleutel tot de Nadere Reformatie' website.

2 Theodorus a Brakel ( ) DNR XXI (1997) 66

3 'KRANK VAN LIEFDE' DE GELUKZALIGE ONGEZONDHEID VAN THEODORUS A BRAKEL H.H. Langelaar Op 20 augustus 1402 werd aan de Parijse Universiteit door de hoogste bestuurder Johannes Gerson gepreekt over Bernardus van Clairvaux. Op zich niets bijzonders. Voorgangers gedenken is immers een goede gewoonte. Toch opmerkelijk is het wel, want je hebt hier in één gebeuren twee historische grootheden bij elkaar. Johannes Gerson. Vaak wordt wel hij de auteur genoemd van het beroemdste boek uit de vroomheidsgeschiedenis: Over de navolging van Christus. Maar hij is ook de geleerde die de breuk tussen theologie en vroomheid een academische status gaf. Uitgerekend hij preekte over Bernardus van Clairvaux, de honingzoete leraar uit de twaalfde eeuw die juist de laatste der Vaders wordt genoemd omdat theologie en vroomheid in hem nog harmonisch samengingen. Zijn tekstkeuze was Hooglied 2,5: Ondersteun mij... want ik ben krank van liefde. Vanuit deze tekst schetste Gerson zijn gehoor Bernardus voor ogen als een kluizenaar wanhopig op zoek naar ervaring van God. Hij tekende daarmee een beeld van Bernardus dat tot op vandaag voortleeft maar dat nauwelijks overeenstemt met wie Bernardus in werkelijkheid is geweest: de zorgzame abt die ver van huis verlangend uitziet naar het samenzijn met zijn broeders. Gerson, hoe begaafd, geleerd ook en technisch toegerust, hij heeft niet verstaan wie Bernardus was, concludeert een onderzoeker 1. Wat ik maar zeggen wil: U als hoorder, ik als spreker, nu met het oog op het thema van deze dag een gereformeerd predikant uit de zeventiende eeuw onze aandacht vraagt, we zijn gewaarschuwd: je kunt niet bescheiden genoeg zijn. Zonder eerbied heeft het verleden voor de toekomst geen zin. Ook ons bezig zijn met de Nadere Reformtie is dan alleen maar letterlijk: tijdverdrijf, en daarmee verspilde tijd. Theodorus a Brakel een mysticus? Hoe gezond is mystiek? U op deze vragen in een half uur een overtuigend antwoord geven, is mij teveel gevraagd. Ik hoop dat bij een andere gelegenheid nog eens te doen. Voor dit moment zal ik het zelfs niet proberen. Ik wilde vanmiddag aan uzelf het antwoord laten. Rond die vragen zal ik me daarom beperken tot enkele omspelingen, letterlijk. Ik nodig u uit voor een rondgang langs drie maal drie punten. Eerst zal ik iets zeggen over wat ons de toegang tot Theodorus a Brakel moeilijk maakt. Voorts zal ik summier aanstippen wat volgens mij zijn geestelijke leven kenmerkt, om dan van daaruit tot slot nog een aantal korte toespitsingen te maken op het thema van deze dag. 1 Zie: B.P. McGuire, 'Gerson and Bernard: languishing with love', in: Citeau, XXXXVI (1995), DNR XXI (1997) 67

4 H.H. Langelaar I. OM TOEGANG 1 Rond de persoon Theodorus a Brakel heerst verwarring. Wie hebben we eigenlijk voor ogen? De Brakel die ons door de traditie als vader wordt aangereikt is niet Theodorus, de vader die ons nu bezighoudt, maar zijn zoon: Willem. Theodorus wordt doorgaans met Brakel-Senior aangeduid. Als altijd zou gelden 'zo vader zo zoon', was er geen reden om hier zo zwaar aan te tillen. Maar dat is nu juist niet het geval. Ga je af op het aantal oplagen van hun werken 2, dan doen ze voor elkaar niet veel onder. Maar in het feit dat niet de vader maar de zoon vader heet, drukt zich verschil in waardering uit, om niet te zeggen: voorkeur. De Redelijke Godsdienst van Wilhelmus is steeds een richtinggevend handboek geweest. Van Theodorus' Trappen des Geestelijcken Levens kan dat hoe klassiek het ook moge heten, niet worden gezegd: het is voorgekomen dat door kerkeraden het lezen ervan werd afgeraden of zelfs verboden. Wilhelmus is nooit verdacht geweest, maar de beeldvorming van Theodorus is tot op heden vooral negatief. Hij heeft iets ongezonds want in kringen waar hij wordt gelezen, zou het percentage zelfmoorden hoog zijn. 2 Een tweede hindernis voor toegang tot onze Brakel is het feit dat hij zelf zijn lezerskring beperkt. Zijn geschriften zijn niet voor iedereen bedoeld. Ze zijn voor - zoals hij dat noemt - de liefhebber Christi, dat wil zeggen: niet het kerklid in wording met nog onvoldoende kennis van zaken, maar de christen in de groei, het lidmaat dat zich van de anderen onderscheidt, niet omdat het meer weet maar meer wil. Voor wie niet tevreden is met louter kennis maar wil smaken, genieten, zich vermaken, dat wil zeggen: voor wie begerig is om zich de betekenis van de woorden eigen te maken, de zaak waar die om gaan wil vatten, voor hem schrijft Theodorus. Dat in de theologie dan ook aan hem wordt voorbijgegaan, is begrijpelijk. Leerstellig bezien biedt hij niets onorthodox. Maar me dunkt, terecht is dat niet. Het duidt veeleer op het onvermogen van de theologie zelf om iets met een geestelijke auteur te beginnen! Voor wat betreft de gereformeerde theologie blijkt zo, dat ondanks Calvijn de breuk sinds de middeleeuwen tussen theologie en vroomheid hier nog altijd doorwerkt. Of is de toestand hier niet nog zelfs ernstiger? Want waar in de gereformeerde theologie is na aanzetten zoals die van Voetius zoiets als een systematische ascetiek ontwikkeld, een theorie van het geestelijk leven? Waar vind je hier de begrippen van het genadeleven in een weldoordachte samenhang en daarmee een theologisch verantwoord instrument om mystiek op te sporen en te beoordelen? Waar? 2 Voor een overzicht van de verschillende uitgaven, zie: J. van der Haar, Schatkamer van de gereformeerde theologie in Nederland (c c. 1800), Veenendaal 1987, DNR XXI (1997) 68

5 'KRANK VAN LIEFDE' - DE GELUKZALIGE ONGEZONDHEID VAN THEODORUS A BRAKEL 3 Aldus opnieuw bij Theodorus bepaald, wijs ik u als laatste obstakel voor een toegang tot hem vanmiddag, nog even op mezelf. Het gereformeerde erf is een veelstromenland van gescheiden geesten, zeker ook als het gaat om het geloofsleven. Welnu, de hoek waaruit ik kom is niet bepaald bevindelijk te noemen. Zelfs de namen van de oude schrijvers zijn er onbekend. Van huis uit is de tale Kanaans mij dan ook vreemd. Van de woorden vermoed ik nu wel de betekenis, maar de melodie en de kleur ken ik niet. Gezien al deze beperkingen hoop ik dan ook maar voor u uit wellicht andere hoeken, dat waar is wat wel wordt beweerd: dat je soms door een buitenstaander de kostbaarheid gaat beseffen van wat je het meest vertrouwd is. Wat mij er overigens eens toe bracht om me in Theodorus te gaan verdiepen, het was de bange vraag: kom ik aan mijn erfdeel niet tekort als het gaat om mystiek? II. EEN GEESTELIJKE KENSCHETS 1 En trekt niet een ander jok aen met den ongelovigen, want wat mede-deel heeft de gerechtigheyt met de ongerechtigheyt, ende wat gemeynschap heeft het licht met de duysternisse, ende wat t'samen-stemminge heeft Christus met Belial, ofte wat deel heeft de gelovige met de ongelovige, ende wat t'samenvoeginge heeft den Tempel Gods met den Af-goden. Deze woorden uit 2 Korinthe 6 zijn Theodorus als kind van een jaar of tien door merg en been gegaan. Hij vernam er de noodzaak in van een duidelijke keuze voor God, en hij voelde zich ook gedrongen om die te nemen, om zich onverdeeld God toe te wijden. Het is teveel gezegd deze beslissing zijn bekeringservaring te noemen. Zelf spreekt hij slechts van het gevoelen van een kracht van verandering. In zijn geestelijk leven was het dus niet zozeer een keerpunt, alswel een markeerpunt, een beslissend kruispunt. Technisch gesproken overkwam hem hier dus een soort 'tweede bekering', een krachtdadige doorgeleiding: hij raakte doordrongen van het besef dat God geen kinderspel is maar de werkelijkheid van elk moment. En hij liet zich doordringen. Alles wat met God te maken had, de kerk, de predikanten, het kreeg voortaan voor hem een ongemene scherpte waar hij niet langer voor wegliep. Waarom niet, hoe kom je zover? Brakel verhaalt het zelf. Van jongs af bespeurde hij God. Niet alleen was hem van zijn oma opgevallen hoe betrokken op Hem zij leefde, maar ook: zelf biddend, contact zoekend, had hij ondervonden wat het is waarvan hij zo vaak hoorde preken en dat hem ook zo bijzonder intrigeerde: de voorsmaak van de hemel. Kortom: van jongs af aan is Theodorus bijzonder aangedaan geweest van God, door Hem getroffen, om niet te zeggen: van Hem verwond. God maakte maar niet wat indruk, niet een buil viel hij zich aan God, geen deuk liep hij aan Hem op. God sloeg van jongs af bij hem aan en door die verwonding stroomde zijn hart naar Hem uit. God trok hem aan, en Theodorus liet zich trekken, trok bij Hem in. DNR XXI (1997)69

6 H.H. Langelaar Ja de smaak van God had hem al vroeg te pakken en op een gegeven ogenblik heeft hij die ook opgepakt: door lust naar de Heere bevangen, aangezogen, heeft hij zijn zinnen gezet op Hem: smaken wil hij, proeven die Heere, eten, verzadigd worden van Zijn lieflijk Aangezicht, in Zijn liefde worden verslonden, ja Zijn zoetheid altijd hebben in het hart: de hemel op aarde. Vanaf dat moment heeft hij daar zijn bestaan ook op ingericht, trekt hij zich af van alles wat hem daarin hindert. Voortaan daarop uit is hij in doen en laten, daar verlangt hij naar, reikt hij naar, dat zoekt hij te bereiken in werken en vooral bidden. Zijn mond, de mond van zijn ziel - omdat alles wat minder is dan God nu te weinig is, tracht hij die steeds wijd open te houden. Helemaal God eigen zijn, niet alleen jij van Hem, zijn eigendom, maar ook Hij van jou, Hem altijd in het oog, in hart en mond en handen, aanwezig Hij!, kortom het heilgenot, dat is de spanbreedte van zijn bestaan, daar mikt hij op, zo wijd wil hij zijn, zo hoog reiken, zo diep gaan. Een duidelijke keus. Me dunkt is dat wel het eerste kenmerk van het geestelijke leven van Theodorus. Al vroeg van God verwond heeft hij zich op nog jeugdige leeftijd om hechting van die verwonding welbewust gehecht aan God. Ja van dat ogenblik af letterlijk zinnend op God, met de zintuigen open naar Hem, uiterst fijnzinnig Hem aanvoelend, is hij gaandeweg ook tot het uiterste gedrongen, tot de volkomenheid. Volgens mij is daarmee de kern van zijn leven aangeduid en mag hij daarom ook terecht een geloofsheld heten. Een volgend kenmerk zal dat verduidelijken. 2 Altijt Godts vriendelijcke teghenwoordigheyt te ghenieten, zal wesen in die triumpherende [kercke] hierboven; hier moet men eerst den goede strijdt des gheloofs strijden 3. Godsdienst, het dienen van God, voor Theodorus is dat blijkens deze woorden een soort krijgskunde. Ja letterlijk: de kunde om God die je zo graag zou willen hebben, ook werkelijk te krijgen, om je God eigen te maken. Want God vasthouden, dat gaat nog wel even. Maar God hebben, dat lukt je nooit. Dat had de ervaring hem wel geleerd. 3 De Stant eenes gelovigen Mensches hier op Aerden, Leeuwarden 1649, 78, r DNR XXI (1997) 70

7 'KRANK VAN LIEFDE' - DE GELUKZALIGE ONGEZONDHEID VAN THEODORUS A BRAKEL Die eerste smaak van God, ze was hem niet bijgebleven. Het zoet gevoelen van Zijn Aanwezigheid, al gauw was hij het weer kwijtgeraakt. En in zijn verdere leven: soms korter soms langer, God was er voor hem altijd maar even en dan weer weg, steeds aanwezig afwezig, in het oog uit het oog, telkens onttrok God zich weer. Bijgevolg is hij emotioneel van jongs af aan steeds tussen uitersten heen en weer geslingerd: nu eens was hij getroost, dan weer benauwd, nu eens wanhopig, dan weer uitzinnig. Het zijn deze sterke wisselingen tussen overvloed en woestijn die ik zou willen aanmerken als het tweede kenmerk van zijn geestelijk leven. Theodorus is hierin het minst begrepen. Doorgaans wordt verondersteld dat hij labiel moet zijn geweest, wankel van gemoed, ja dat hij onvast zou zijn geweest in het geloof. Mij dunkt, niet het geloof is hier aan de orde, hier is de echtheid van geloven in het geding. Het is de begeerte naar God met als gevolg de krijg om Hem, die deze wisselingen met zich meebrengen. Want is het niet juist in die contrasten van het geestelijk leven dat zich God manifesteert als een God Die liefde is, een God Die niet wil dat de mens neergaat, te gronde aan de onmetelijke afstand die er tussen hen beide bestaat, maar Die wil dat de mens daarin opkomt, tot leven, open bloeit, Hem welbehaaglijk is, Hem vermaakt. Als dat zo is, dan blijkt uit die wisselingen het hoge spel van liefde tussen God en mens, ja dan zijn die wisselingen zoiets als aanblazingen, brandingen, trekkingen en duwingen, stuwingen, onwennige tastingen en vuringen van goddelijke liefde, tuimelingen door de eeuwigheid om die ruimte gewoon te worden. Als echt geloven in God geloven betekent dat je je daadwerkelijk inlaat met Hem, dan kun je je dus hier niet aan onttrekken. Theodorus heeft dat ook niet gedaan - dat is een bewijs van zijn psychische hechtheid, zijn integriteit. Maar Theodorus kon dat ook niet, en dat is een bewijs van zijn sterk geloven: God was voor hem van jongs af aan te zeer dé werkelijkheid. En daarom liefdeskrank: omdat hij in zijn lust de Heere te vrezen bereid was om het te zijn, was hij het ook, dat wil zeggen: hij was niet alleen soms radeloos van verlangen (vgl. Hooglied 5:8), maar soms ook het tegendeel: verzwolgen in liefde tot sterven willens toe van niet te kunnen sterven van liefde (vgl. Hooglied 2:5) 4. 3 Theodorus dus, door zijn sterke Godsbegeren is hij voor de eeuwigheid niet teruggedeinsd. De krijg om God, hij is die aangegaan, hij heeft gezocht de onmetelijke afstand tussen God en mens te doorleven, gezocht om nader met God kennis te maken, God en zichzelf te leren kennen in eigen begrenzingen en mogelijkheden. En het werd hem gegeven, zijn krijg bleek goed, zijn adem lang 4 Vgl. Jodocus van Lodenstein, 'Over Christi lievende Bruyd : predicatie uyt Hgl. 5,8' (in: Geestelijke Opwekker, derde druk, Amsterdam 1732, ). Aan deze preek is ook het motto van deze voordracht ontleend. DNRXXI (1997) 71

8 H.H. Langelaar genoeg. Want hoe hij toegang vond tot het ontoegankelijke, is opgetild in de ruimte van God, hoe de Heere hem eigen werd als Ander, hij heeft het willen en kunnen navertelen. De vorm die hij daarvoor koos moge traditioneel zijn, de vorm van een gefaseerde opklimming, zijn verhaal is er niet minder origineel om geworden, niet minder belangwekkend. Ik zou juist die fasering dan ook willen aanmerken als nog het derde kenmerk van zijn geestelijk leven en samenvattend om daarvan een korte indruk te geven zijn geestelijk portret als volgt willen tekenen: Theodorus a Brakel, wijd open mond: niet met melk, niet met vaste spijs, slechts met manna was hij te stillen. Melk, het is de spijs voor het kind in Christus. Het typeert de beginfase van wederbaring. Hier worden de fundamenten gelegd. Het is letterlijk de fase van informatie: de vormen worden ingenomen, aangeleerd. God wordt gekend door het geloof dat van buiten wordt geleerd, uit het hoofd. Het besef van de onmetelijke afstand tussen God en mens wordt zo ingeoefend dat het gevoel van verbondenheid blijft bestaan. Geleerd wordt verankering in Christus te zien, Hem als Middelaar aan te nemen. Vaste spijs, het is de spijs voor de jongeling in Christus. Het typeert de voortgangsfase van wederbaring. Hierin komt de opbouw tot stand. Het is letterlijk de fase van conformatie: van zich schikken, zich voegen naar de ingenomen vormen, van beschikbaar worden voor God, ja van opschik, zich mooi maken, aantrekkelijk voor Hem. Het is daarom de tijd van strijd, van ontkoming aan duivelskringen, van zelfverloochening en zich ongeschonden bewaren. Kortom het is de tijd van zoeken toe te naderen in het kleed van Christus. De Schrift gaat open, wordt sprekend, en God, Hij wordt van harte gekend, bevindelijk. Manna, hemelsbrood, het is de spijs voor de vader in Christus. Het typeert de fase waarin de wederbaring wordt voltooid. Hier houdt alle vreemdheid op, wordt ingeland, vindt intrek plaats, wordt af- en aan- in-wezen, komt innigheid tot stand, alle eigenheid te boven. Het is de fase van verandering, overvorming, eeuwige verfrissing en verjonging, de fase van de nieuwe naam: de ingeleefde vormen transformeren, veranderen van gestalte, worden vol van God. Het is nu bij gemoede dat God wordt gekend, Zijn inspreken wordt gevoeld. Om Theodorus hierover zelf aan het woord te laten, hij schrijft: Mijn gemeynschap nu met mijn Godt ende Salighmaker wast noch al meer en meer aen, ende blijft nu gestadig met een hooghe verlichtinge in de kennisse Godts. Ick hebbe nu selden sulcke groote en sware strijden, noch sijn genade gaet nu veel uyt mijn herte wegh. Ende als sulck al geschiedt, de Heere komt my doorgaens nu oock lichter voor met nieuwe genade. Ick wandele nu al soetelijck met mijn Godt en Salighmaker in liefde vereenight, ende in sijn soete gemeynschap, hem verheerlijckende ende prijsende, my in hem vermakende. Ick leve als in mijn Godt ende Salighmaker, ende hy leeft in my, ende onse gemeynschap is in liefde seer nauewe, ende ick hebbe een seer groote vrymoedigheyt in mijn DNR XXI (1997) 72

9 'KRANK VAN LIEFDE' - DE GELUKZALIGE ONGEZONDHEID VAN THEODORUS A BRAKEL DNRXXI (1997)73

10 H.H. Langelaar Godt ende Salighmaker, ende spreecke doorgaens seer gemeynsaem ende lieflijck met hem 5. Ziedaar het hemels gastmaal: de spraakmakende verstilling waartoe Theodorus werd begenadigd, de vuurgloed waarin hij bedaarde. Aanvankelijk verwond van liefde werd hij genezen door uiteindelijk totale verwonding van liefde te zijn. III. ACTUELE TOESPITSINGEN 1 Wat ook van Theodorus a Brakel mag worden gezegd, aan God deed hij niet, hij deed God aan. Wat door de meesten een leven lang naar de achtergrond wordt geschoven, dat zette hij van jongs af vooraan. God was voor hem niet zoiets als de zee, alleen goed voor een bezoekje bij mooi weer, God was zijn hoog vertrek. In het blijvende zocht hij zijn geluk, niet in wat voorbijgaat. Gedurig trachtte hij in Gods tegenwoordigheid te leven. Ja hij beoefende de godzaligheid, het vol zijn van God. Naar volkomenheid streefde hij, de vervulling van alles in God. Daarom: geen meningsvorming zocht hij, verstrikking in hersenbeelden, hij zocht te stichten, ruimte te scheppen voor God door oprichting van inwendige heiligdommen: de uitbreiding van Gods Koninkrijk door leefvormen te bieden, nadere vorming van de kerk door voorbeeldigheid. Het gezag van deze ongeleerde maar open mond zal in gereformeerde kring wel altijd omstreden blijven. Hij deelt hierin het lot der profeten. Had hij langer geleefd, zijn getuigenis zou aan kracht hebben gewonnen. Want vast staat wel, dat zijn contacten met de labadisten van dien aard waren dat hij dan nog tot hun kring zou zijn toegetreden. Wellicht had hij dan ook zelf school kunnen maken, was van zijn hand nog een systematische ascetiek gekomen, een complete beoefeningsleer van de liefde, want ook dat heeft niet mogen zijn. Zijn zoon heeft wel zijn schetsen voor uitgave geschikt gemaakt, maar zijn werk niet voortgezet: juist tegen De Labadie koos hij, en voor de kerk. Me dunkt, de betekenis van deze stap kan niet hoog genoeg worden ingeschat. Hier vertoont zich het diepste verschil tussen vader en zoon en daarmee datgene waaraan in de traditie de voorkeur is gegeven. Voor de zoon woog uiteindelijk de geestelijke opgang van zijn vader minder zwaar dan zijn eigen opleiding in de theologie. Anders dan zijn vader was God hem liever geleerd begrepen dan onuitsprekelijk waargenomen. 2 Gelovigen heten niet te zien maar door geloof te wandelen. Als de waarheid van theologische uitspraken wordt bepaald door de manier waarop ze functioneren, dan is naar mijn mening deze uitspraak niet waar. Wel waar is dan de uitspraak: Wie nu God niet ziet, zal Hem straks ook niet zien, of met woorden van Theodorus: 5 De Trappen des Geestelijcken Levens, Amsteldam 1670, 441, r DNRXXI (1997)74

11

12 H.H. Langelaar Niemant en sal [de Heere] daer boven sien, die hem hier beneden niet neerstelijck gesocht en heeft, ende syn gemeynschap niet gesocht heeft te genieten ende onderhouden door gebeden en overdenckingen van sijn liefde ende door 't gehoor ende lesen van zijn woort 6. Geloven immers, het vraagt om zien. Zien is bestanddeel van geloven. Zonder een zien, zonder bevinding, kan het geloof zich niet ontwikkelen. Een geloven zonder zien, dat is dan ook niet zoals het gewoonlijk toegaat, dat is uitzonderlijk. Het is de uiterste beproeving van het geloof: je verliest elk steunsel, hebt nergens houvast meer. Om dan staande te kunnen blijven, heb je toch een zekere rijpheid van geloven nodig?! 3 Voorgangers gedenken. Op de laatste dag van deze maand zal weer veelvuldig worden stilgestaan bij Luthers gewaarwording van Gods vrijmachtige genade, bij ook de grote veranderingen die daardoor zijn teweeggebracht. Dat bijvoorbeeld het geestelijk leven sindsdien als het ware is gedemocratiseerd, voortaan een zaak is van iedereen en niet van alleen de professionals, de geprofesten, dat is een groot goed. Maar me dunkt, dat goed zou groter zijn als erbij wordt bedacht dat leer en leven zo geen gelijke tred hielden, dat deze democratisering doorheen allerlei groepsvormingen en nadere ontwikkelingen feitelijk is uitgelopen op een verarming, op een nivellering, een aftopping van het geestelijk leven tot in het kerkordelijke toe, tot een niveau dat voor iedereen bereikbaar is: het niveau van de goede bedoelingen en niet langer de zuivere, het niveau van de eigen groep, van de eenkennigheid, de tegenstellingen, het compromis. Maar Simul iustus et peccator. Dat betekent niet alleen: het is met de mens allemaal maar een beetje goed en een beetje slecht. Het betekent ook en juist: ik ben helemaal goed en tegelijk helemaal slecht. Waar het zicht op dit totale wordt verloren, daar dooft begeren, daar verzandt de strijd tussen vlees en geest in miserie, halfslachtig gedoe. Daar versukkelt de boel, verslapt, zakt in, verbrokkelt, verflauwt. Kortom: het is daar dat de zaak verziekt. Zeker, genade is niet te verdienen. Maar genade is wel verkrijgbaar: God wil gebeden zijn, zich laten verbidden. Want wat Hem uit de handen komt, Hij laat het niet los al loopt het van Hem weg. Daarom tot slot: het ware wel te wensen dat het reformatorisch begin onze gezindte in haar ademnood van dit moment reanimeert. Want ik ben ervan overtuigd, dan zou in de volle breedte ervan ook eindelijk eens de feitelijke vader Brakel, onze Theodorus dus, naar voren kunnen komen en onomstreden als geestelijk vader in ere zijn, ja als met recht een toonbeeld van de allertederste godsvrucht Het Geestelijck Leven, Leeuwarden 1649, 37, r Vlg. A. Hellenbroek, Algemeene rouklagte in de straeten van Rotterdam over den zeer eerwaarden, godvrugtigen en geleerden heere Wilhelmus a Brakel, zevende druk, Amsterdam 1737 [eerste druk: 1711], DNR XXI (1997) 76