Het Pediatrisch Formularium

Transcriptie

1 Het Pediatrisch Formularium

2 Het Pediatrisch Formularium Een praktische leidraad 5 e editie onder redactie van: prof. dr. W.J.H.M. van den Bosch prof. dr. A.J. van der Heijden dr. R.N. Sukhai dr. J. Zwaveling met medewerking van: prof. dr. W.M.C. van Aalderen, drs. R.S.R. Aarsen, drs. M.J. Affourtit, prof. dr. D.C. Aronson, prof. dr. W.F.M. Arts, dr. F.A.M. van Balen, dr. H. van den Berg, drs. P.C. Brühl, drs. G.J. van der Burg, prof. dr. H.N. Caron, prof. dr. H.A. Delemarre-van de Waal, dr. R.T.M. van Dongen, dr. J.M.Th. Draaisma, drs. J.T.H.N. de Faber, dr. L.C.P. Govaerts, prof. dr. M. de Haan, dr. N.G. Hartwig, prof. dr. G.T. Heikens, drs. A.J.M. Hoogeboom, prof. dr. G.J. Hordijk, drs. R. de Jong, A. Kempe, dr. M.A.P. Kooijman, dr. R.A. van Lingen, dr. S.H. Lo Fo Wong, dr. P.L.B.J. Lucassen, prof. dr. M.F. Niermeyer, dr. C. Noordam, prof. dr. A.P. Oranje, dr. M. Peters, dr. C.M.A. Rademaker, drs. T.H. Roobol, dr. A.P.E. Sachs, dr. J.A.J.M. Taminiau, drs. N.M. Turner, dr. J.A.E. van Wijk, dr. M. Witsenburg Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010

3 Ó 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN ISSN NUR 870/894/879 Ontwerp omslag: Designworks, Oud Gastel Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press Media Group, Zeist NB: Het voorschrijven van geneesmiddelen geschiedt onder de exclusieve verantwoordelijkheid van de behandelend arts. Voor uitgebreidere informatie over de vermelde geneesmiddelen wordt verwezen naar andere bronnen, bijvoorbeeld Het Farmacotherapeutisch Kompas en het Kinderformularium. Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Redactie en auteurs 8 Voorwoord redactie 1 2 Bij de 5 e editie 1 4 deel 1 algemeen 15 1 Algemeen Epidemiologie Omgaan met zieke kinderen Fouten bij dagnostiek en beleid Verwijzingen naar de tweede lijn Second opinion Pasgeborenenzorg Vaccinatie Voeding Medicamenteuze therapie in de pediatrie 37 deel 2 algemene symptomen en klachten 45 3 Algemene symptomen en klachten Het kind met koorts Het kind dat niet wil eten Het kind met buikpijn Het kind dat slecht groeit Het kind met slaapstoornissen Het kind met overgewicht of obesitas 68

5 6 Het Pediatrisch Formularium 4 Het kind met een gedragsstoornis 75 5 Enuresis nocturna 87 6 De excessief huilende zuigeling 92 deel 3 spoedeisende problemen op de kinderleeftijd 97 7 Spoedeisende problemen op de kinderleeftijd Eerste onderzoek en eerste behandeling Tweede beoordeling en spoedeisende behandeling Respiratoire problematiek Circulatoire problematiek deel 4 ziekte bij kinderen Aangeboren afwijkingen en erfelijke aandoeningen Psychomotorische ontwikkeling Kindermishandeling Exanthematische infectieziekten Bloed Ernstige bacteriële infecties Centraal zenuwstelsel Nieren en urinewegen Kinderchirurgie van alledag in het urogenitale gebied Tractus digestivus 28 1

6 Inhoud 7 18 Endocrinologie Tractus respiratorius Oncologie Pijnbehandeling bij kinderen Bewegingsapparaat Oogafwijkingen Hartafwijkingen Keel-, neus- en oorheelkunde Huid Het zieke kind uit de tropen 450 deel 5 bijlagen 477 Geneesmiddelenoverzicht 479 Groeicurves 507 Register 523

7 Redactie en auteurs Redacteuren Prof. dr. W.J.H.M. van den Bosch huisarts, Lent; hoogleraar Zorginnovatie, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Prof. dr. A.J. van der Heijden kinderarts, Erasmus MC Sophia, Rotterdam Dr. R.N. Sukhai kinderarts, Leids Universitair Medisch Centrum Mw. Dr. J. Zwaveling ziekenhuisapotheker, Leids Universitair Medisch Centrum Medewerkers Prof. dr. W.M.C. van Aalderen kinderarts-pulmonoloog, Emma Kinderziekenhuis AMC, Amsterdam Drs. R.S.R. Aarsen kinderarts, Erasmus MC - Sophia, Rotterdam Drs. M.J. Affourtit kinderarts, Erasmus MC - Sophia, Rotterdam Prof. dr. D.C. Aronson kinderchirurg, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen

8 Redactie en auteurs 9 Prof. dr. W.F.M. Arts kinderneuroloog, Erasmus MC Sophia, Rotterdam Dr. F.A.M. van Balen huisarts, Utrecht; Vakgroep Huisartsgeneeskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. H. van den Berg kinderoncoloog, Emma Kinderziekenhuis AMC, Amsterdam Drs. P.C. Brühl huisarts, Amsterdam Drs. G.J. van der Burg kinderarts, Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede Prof. dr. H.N. Caron kinderoncoloog, Emma Kinderziekenhuis AMC, Amsterdam Mw. Prof. dr. H.A. Delemarre-van de Waal kinderendocrinoloog, Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit, Amsterdam Dr. R.T.M. van Dongen anesthesioloog, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Dr. J.M.Th. Draaisma kinderarts, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Drs. J.T.H.N. de Faber oogarts, Oogziekenhuis Rotterdam Mw. Dr. L.C.P. Govaerts klinisch geneticus, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam Prof. dr. M. de Haan huisarts, Amsterdam Dr. N.G. Hartwig kinderarts, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam

9 10 Het Pediatrisch Formularium Prof. dr. G.T. Heikens kinderarts, College of Medicine, University of Malawi, Blantyre, Malawi Mw. drs. A.J.M. Hoogeboom kinderarts-geneticus, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam Prof. dr. G.J. Hordijk keel-, neus- en oorarts, Universitair Medisch Centrum Utrecht Drs. R. de Jong ziekenhuisapotheker, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Mw.A.Kempe medisch maatschappelijke werker, Erasmus MC - Sophia, Rotterdam Dr. M.A.P. Kooijman orthopeed, Kliniek ViaSana, Mill Dr. R.A. van Lingen kinderarts, Isala klinieken, Zwolle Dr. S.H. Lo Fo Wong huisarts, onderzoeker, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Dr. P.L.B.J. Lucassen huisarts, Bakel Dr. C. Noordam kinderendocrinoloog, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Prof. dr. A.P. Oranje huidarts, Erasmus MC Sophia, Rotterdam Mw. Dr. M. Peters kinderarts-hematoloog, Emma Kinderziekenhuis AMC, Amsterdam

10 Redactie en auteurs 11 Mw. Dr. C.M.A. Rademaker ziekenhuisapotheker, Wilhelmina Kinderziekenhuis UMC, Utrecht Drs. T.H. Roobol kinder- en jeugdpsychiater, Karakter, Nijmegen Dr. A.P.E. Sachs huisarts, Groningen; Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijnsgeneeskunde, UMC Utrecht Dr. J.A.J.M. Taminiau kinderarts, Emma Kinderziekenhuis AMC, Amsterdam Dr. N.M. Turner kinderanesthesioloog, Wilhelmina Kinderziekenhuis UMC, Utrecht Mw. Dr. J.A.E. van Wijk kinderarts-nefroloog, Academisch Ziekenhuis Vrije Universiteit Amsterdam Dr. M. Witsenburg kindercardioloog, Erasmus MC Sophia, Rotterdam

11 Voorwoord redactie Nog meer dan de andere delen in deze formulariumreeks, zoals het cardiovasculair en psychiatrisch, het pulmonaal en het sportmedisch formularium is dit pediatrisch formularium eigenlijk geen formularium maar een compendium op het gebied van de kindergeneeskunde met een praktische leidraad, met name op het gebied van de farmacotherapie. Opnieuw is het gelukt voor de in dit deel besproken onderwerpen auteurs van naam te vinden. Auteurs zijn zowel gezocht in de wereld van de kindergeneeskunde met subspecialisten als die van de huisartsgeneeskunde. Bij een aantal onderwerpen heeft de redactie getracht de integratie tussen beide gebieden te optimaliseren door een specialist en een huisarts samen een hoofdstuk te laten schrijven. Hoewel de redactie haar best gedaan heeft een zekere uniformiteit na te streven, is de persoonlijke stijl van de verschillende auteurs in de bijdragen terug te vinden. Het boek tracht een zo volledig mogelijk overzicht te geven van alle van belang zijnde aspecten op het gebied van gezondheid en ziekte van kinderen, uitgaande van de dagelijkse praktijk. Daarbij is gekozen voor verschillende ingangen. Enerzijds vanuit de klachten waarmee kinderen (en hun ouders) zich presenteren en anderzijds met de ziekte of het syndroom als uitgangspunt. Verder komt naast spoedeisende problemen de zorg voor de pasgeborene en de ontwikkeling van kinderen in verschillende levensfasen aan de orde. Anders dan in de andere delen uit deze serie is de leidraad voor het maken van keuzen in farmacotherapeutisch beleid vooral te zoeken via klachten en aandoeningen en niet via geneesmiddelengroepen. Wel is aan het einde van dit boek een opsomming te vinden van alle geneesmiddelen die aan de orde zijn geweest. Bijzondere aandacht is gegeven aan de dosering van geneesmiddelen in de verschillende leeftijdscategorieën. Ofschoon in dit deel alle voor de medicus practicus relevante aandoeningen

12 Voorwoord redactie 13 binnen de kindergeneeskunde aan de orde komen, wil de redactie benadrukken dat dit boekje een leerboek of naslagwerk niet kan vervangen. Wel kan het een eerste inzicht geven in de achtergronden van pediatrische aandoeningen en een eerste leidraad zijn in farmacotherapeutisch handelen. De doelgroep is in de eerste plaats huisartsen, maar de redactie meent dat ook andere professionals werkzaam in de pediatrie of de jeugdgezondheidszorg met dit boekje hun voordeel zullen kunnen doen. Ook zou het zijn vrucht af kunnen werpen in de medische opleiding of in de beroepsopleiding tot huisarts. De redactie wil alle auteurs hartelijk danken voor hun medewerking. De redactie

13 Bij de 5 e editie Ook in deze vijfde editie is dankbaar gebruikgemaakt van de opmerkingen die de redactie naar aanleiding van de vierde uitgave heeft gekregen. Het boek blijkt zijn weg te vinden als compendium kindergeneeskunde voor studenten, huisartsen en andere professionals die zich bezighouden met het zieke kind. Alle hoofdstukken zijn voor deze editie gereviseerd en waar nodig geactualiseerd. Er zijn twee hoofdstukken toegevoegd, een over gedragsproblemen bij kinderen, waaronder ADHD, en een over ernstige bacteriële infecties, zoals de meningokokkenziekte. Veel auteurs hebben opnieuw hun medewerking gegeven. Voor een aantal hoofdstukken zijn nieuwe auteurs gevonden. Bij de adviezen over voorschrijven en doseren van geneesmiddelen bij kinderen is in deze uitgave gebruikgemaakt van het kinderformularium ( De bemensing van de redactie is dezelfde gebleven met prof. dr. A.J. van der Heijden en dr. R.N. Sukhai, kinderartsen, mw. dr. J. Zwaveling, ziekenhuisapotheker en prof. dr. W.J.H.M. van den Bosch, huisarts. Ten slotte heeft de redactie haar inhoudelijk werk alleen maar kunnen doen omdat alle organisatorische werkzaamheden op uitstekende wijze door het uitgeversteam, mw. Netty Vreugdenhil en mw. Lydia Nieuwendijk, werden uitgevoerd. De redactie hoopt ook in de toekomst op- en aanmerkingen te mogen ontvangen om de kwaliteit van dit formularium waar nodig nog te kunnen verbeteren.