Eurodefense Nederland

Transcriptie

1 Eurodefense Nederland Standpunt van Eurodefense Nederland ten behoeve van de Minister van Defensie ter zake van PESCO en van de Nederlandse inzet daarbij 1. Samenvatting Eurodefense Nederland 1 juicht de recente besluitvorming toe inzake defensiesamenwerking binnen Europa. PESCO, Permanent Structured Cooperation, is geconcipieerd als een fundamentele stap voorwaarts van landen, die verder willen gaan bij de Europese integratie dan de huidige verdragen. Verheugend is dat thans 25 landen bereid zijn mee te doen bij één of meer concrete projecten. Het doel van strategische autonomie voor de Unie evenals het meer bindend kader van de toekomstige aanpak dienen nader te worden gepreciseerd op weg naar een wijdere Europese defensieen veiligheidsstrategie, waarbij op korte termijn prioriteit dient te worden gegeven aan militaire effectiviteit door bundeling van capaciteiten. Daarbij kunnen bestaande belangrijke tekortkomingen door PESCOprojecten worden verminderd. Eurodefense Nederland onderstreept, dat een lange weg voor ons ligt, die alleen kans van slagen heeft, wanneer er tussen de partnerlanden sprake is en blijft van een gelijkgerichte politieke wil op alle niveaus. Ieder land moet zich zichtbaar betrokken voelen. Eurodefense Nederland dringt aan op een pro-actieve houding van ons land in de vorming van een common European mind-set, zowel in het strategisch denken als in concrete samenwerking en integratie. Alles zal dus in het werk moeten worden gesteld om in het Europese overleg helderheid te verkrijgen over de uitgangspunten alsmede over de middelen en plannen, die vereist zijn om dit doel te bereiken, zoals de voorziene projectmatige aanpak. Hiermee zal zeker ook de trans-atlantische samenwerking worden verduidelijkt en versterkt. 2. De ontwikkelingen van het laatste jaar In haar schrijven van 25 maart 2017 aan Informateur mevrouw Edith Schippers heeft Eurodefense Nederland een sterk pleidooi gevoerd voor een concrete aanpak van gemeenschappelijke defensie-inspanningen in Europees verband en deze aanpak een zichtbare plaats te geven in het komende kabinetsbeleid. Zij legde de nadruk op de urgentie van handelen, omdat Europa er in een aantal opzichten alléén voor staat, terwijl zowel de Europese instellingen alsook de Nederlandse politieke partijen een te afwachtende houding innemen. Concreet noemde de commissie de pooling van capaciteiten in Europees verband 1 Eurodefense Nederland is tevens de Commissie Veiligheid en Defensie van de Europese Beweging Nederland.

2 onontkoombaar, zowel uit kostenoverwegingen als met het oog op effectiviteit. Zeer belangrijke winst valt te halen uit integratie van operationele en industriële capaciteiten. Zij pleitte vooral voor tastbare resultaten. Daarom zal Nederland zich vóór alles moeten verstaan met die landen, die gezamenlijk vooruit willen met het doel van versterking van de Europese defensie in totaliteit. De discussie is het afgelopen jaar in een stroomversnelling geraakt. Wij stellen met grote instemming vast, dat de Europese Raad en de informele Raad van Ministers van Defensie bij meerdere gelegenheden ondubbelzinnige taal heeft gesproken, die in belangrijke mate bovengenoemde argumenten en doelstellingen weerspiegelen. Het kader van PESCO, artikel 46 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, staat centraal. Er wordt al vanaf 2002 over dit kader gesproken, dat in 2009 zijn plaats in het Verdrag van Lissabon heeft gekregen. Internationale dreigingen en verslechtering van de internationale verhoudingen alsmede de problematische relatie tot de VS missen hun invloed op het Europese denken niet. Dit zijn geen lichte, voorbijgaande zaken. Daar tegenover staat echter, dat de vermindering van defensiecapaciteiten in Europa gestaag is doorgegaan. Daar doet een nog altijd bescheiden verhoging van de defensie-uitgaven, zoals we die nu in Nederland en elders beleven, niets aan af. Zoals Bondskanselier Merkel op 2 juni jl. in een interview in de FAZ terecht opmerkt, is de ondergrens hiervan, die toelaatbaar in Europa is, bereikt. Het gebrek aan samenwerking voert alleen maar tot verspilling, terwijl de afstand van het continent ten opzichte van de VS blijft toenemen. Om al deze redenen onderstrepen wij nogmaals de urgentie van de noodzaak van een actieve Nederlandse bijdrage tot een gemeenschappelijke Europese oriëntatie, a common European mind-set, zowel in het strategisch denken als in de ontwikkeling van concrete projecten. PESCO kan daartoe het gewenste kader en enige handvatten bieden. Met het oog op een goede samenwerking met en binnen de NAVO wijzen wij daarnaast op de noodzaak het Nederlandse defensiebudget binnen de door de NAVO gestelde norm van 2% van het BNP te brengen. 3. PESCO: uitgangspunten en projecten Er is nog een lange weg te gaan. Het is verre van eenvoudig om ingewortelde praktijken en nationale belangen om te buigen naar gemeenschappelijke doelen en projecten. Genomen besluiten scheppen verwachtingen. Worden die niet waargemaakt, dan zal dit alleen maar leiden tot versterkte scepsis. Daar hebben we ondertussen genoeg voorbeelden van. Het is dus noodzakelijk concreet genomen besluiten te nemen en deze vervolgens ook uit te voeren. PESCO dient een platform te worden om coördinatie veilig te stellen en niet op zichzelf te staan, maar onderdeel te vormen van een wijdere Europese defensieen veiligheidsstrategie en daarin ook te zijn ingebed. Doel is het opvullen van bestaande hiaten zowel als het bereiken van critical capabilities. Advancing towards further integration and strong defence cooperation within the EU framework, is een vergaande doelstelling onder de 27 en biedt in ieder geval een geheel nieuw perspectief. Met het oog op verdere verdieping wordt terecht

3 gehamerd op implementatie van wat reeds is overeengekomen, een notoir zwak punt in de Unie. Daarnaast zijn het overgaan van een vrijwillig naar een bindend kader, een binding framework, en het nieuwe strategische denken, waaronder het uitwerken van het begrip strategic autonomy 2, noodzakelijk als kader en richtsnoer voor fundamentele vernieuwingen. Wij tekenen hierbij aan dat de definitie van een en ander nog te veel ruimte laat voor uiteenlopende interpretatie. Een zeer belangrijke toevoeging is ook het European Defence Fund van 13 miljard in het komende Multi-annual Financial Framework vanaf De betekenis van de rol van de Europese Commissie in concrete tenuitvoerlegging moet evenmin onderschat worden en dient positief te worden ondersteund. Parallel aan deze principiële uitgangspunten voor hechtere samenwerking is in maart jl. besloten tot een eerste gemeenschappelijk programma van een lijst van 17 uiteenlopende projecten waaronder begrepen de lead countries en de landen die per project deelnemen. Hoewel PESCO de reikwijdte van de projecten ver overstijgt, zal de slaagkans van de projecten in belangrijke mate het lot van PESCO in zijn geheel bepalen. In sommige kringen is deze lijst van projecten met scepsis ontvangen, omdat zij te weinig samenhang vertoont en te weinig ambitie uitstraalt. Hier stellen wij tegenover dat, gezien de hordes die moeten worden genomen, in de startoperatie een zekere bescheidenheid op haar plaats is. Het gaat hier om een proces op lange termijn, dat onomkeerbaar moet zijn. Het is dus van groot belang, dat de projecten zonder aarzeling worden opgestart en kunnen bouwen op een goede samenwerking gebaseerd op wederzijds vertrouwen tussen de deelnemende landen. De opgedane ervaringen zullen op hun beurt weer een gunstige voedingsbodem moeten zijn voor nieuwe reeksen van projecten. De projecten zullen jaren onderweg zijn. Wij pleiten ervoor, dat binnen afzienbare tijd gewerkt wordt aan PESCO 2, waarin de samenhang van de projecten beter uit de verf moet komen. De realisering van het programma en de verdieping van het proces van samenwerking is een verre van uitsluitend technische aangelegenheid. Het gebrek aan politieke wil heeft ten grondslag gelegen aan de decennialange stagnatie in de Europese defensie ondanks de vele vruchteloze pogingen tot gemeenschappelijkheid. Er was eenvoudigweg te veel weerstand en te weinig overtuiging bij de politieke leidinggevenden. Wil men nu deze stagnatie doorbreken, dan zal de politieke wil door het hele proces tastbaar aanwezig moeten zijn. Wenselijk is dus een regelmatige rapportage van de voortgang in de Europese Raad en een opwaardering van de (informele) Raad van Ministers van Defensie. Een meer zichtbare rol van deze laatste Raad moet in onze visie gepaard gaan met intensivering van de samenwerking tussen de nationale departementen van Defensie, inclusief het overleg tussen de National Armament Directors (NADs) als overlegorgaan voor PESCO. Daardoor kan ook de peer pressure worden opgevoerd. 2 In haar Communication Toward a more competitive and efficient defence and security sector van juli 2013 spreekt de Commissie voor het eerst van een certain degree of strategic autonomy. In de EU Global Strategy for Foreign and Security Policy van December 2017, nader geconcretiseerd in maart 2018, wordt strategic autonomy gekoppeld aan PESCO.

4 4. Procesgang, Brexit, NAVO: Europese herkenbaarheid De nieuwe uitgangspunten maken het ook noodzakelijk om de procesgang bij de voorgestelde en nieuwe projecten opnieuw tegen het licht te houden. De besluitvorming is, door de nood gedwongen, een top-down proces. Maar van besluitvorming tot realisering betekent de bemoeienis van vele publieke en private partijen. Nationale overheden moeten op de operationele niveaus mee willen werken, en ongewenste weerstanden op uitvoeringsniveau - het middenniveau moeten ongedaan worden gemaakt. Het gaat hierbij ook om weerstanden, die door nationaal protectionisme worden ingegeven en gevoed. Het ligt dus voor de hand om in het proces bottom-up elementen evenzeer een plaats te geven. Het doel moet zijn om alle publieke en private partijen die betrokken zijn bij de tenuitvoerlegging van projecten vanaf het begin te committeren en de toegevoegde waarde van allen serieus te nemen en een herkenbare plaats te geven. Gezien de complexiteit van projecten stelt dit hoge eisen aan het management. De politieke verantwoordelijkheid zal ook daarin zichtbaar moeten zijn. Brexit is een belangrijke mede-aanleiding geweest tot verdieping van het debat tussen de 27 over wat ons te doen staat. Het verlies van het VK is een grote aderlating voor de Europese defensie-inspanning. De EU capabilities lopen hiermee met 25% tot 30% terug. Er valt niet veel te doen aan het terugvallen van het VK tot de status van derde-land 3 vanaf eind maart Dit heeft radicale gevolgen voor alle onderwerpen, waarop Europese regelgeving van toepassing is. Gezien de impact van de Britse defensie en de ook door de Britse autoriteiten gewenste nauwe betrokkenheid bij de voortgang van de projecten in het kader van PESCO, zal het alleen maar van realiteitszin getuigen om, waar mogelijk, de Britten te betrekken bij de uitvoering. Brexit is een zeer complicerende factor. Wij bepleiten, dat tijdig begonnen wordt met het in kaart brengen van de mogelijkheden voor praktische arrangementen van concrete inpassing van de Britten in PESCO projecten. Een nauwe relatie met de Britten is een extra argument om de Europese projecten hechter te verankeren. Het zal dan ook een evident Brits belang zijn om hierop aan te haken, want alléén verder gaan, is voor hen op den duur geen optie. Er bestaat ook een wijdere samenhang tussen de projectsamenwerking in de NAVO en met individuele EU-derde landen, zoals het VK en Noorwegen en anderzijds het uitgangspunt van strategic autonomy. Er dient sowieso klaarheid te komen over het functioneren van dit uitgangspunt alsmede over dat van binding framework ten aanzien van de projecten. Blijft klaarheid achterwege, dan zal ook de projectmatige samenwerking binnen PESCO zelf negatieve gevolgen ondervinden. Er is dus een scherpere formulering van strategic autonomy nodig, om te beginnen op drie onderdelen: a. Wat zijn de contouren van de Europese belangen? b. Wat kan worden gedaan om, uitgaande van Europese autonomie, 3 Derde land betekent geen lid van de EU. De relatie met derde landen kan via associatieakkoorden nader worden ingevuld hetgeen in de regel een langdurig onderhandelingsproces is..

5 verplichtingen en interoperability binnen NAVO-verband te stroomlijnen; c. Op welke onderdelen zal moeten worden gewerkt aan aanpassing van de requirements om het gewenste effect te bereiken? Eveneens is een scherpere formulering van binding framework gewenst. Men gaat immers van samenwerking op vrijwillige basis naar een veel striktere formele binding (commitment). Dan moet men ook over en weer weten waaraan men toe is. Ten diepste gaat het om creëren van vertrouwen (trust), op het ogenblik een sleutelbegrip in veel EU dossiers. Er wordt ook op dit ogenblik bi-, tri- en multilateraal gewerkt, met name binnen de NAVO. Er is geen enkele reden die werkzaamheden ter discussie te stellen. Het kan ook eenvoudigweg niet anders. Integendeel, níemand is erop uit de NAVO te beconcurreren. Wat daarentegen wel aan de orde is, is de eigen, gezamenlijke, Europese belangen beter te definiëren en vast te stellen, waar Europeanen zelfstandig lacunes binnen NAVO kunnen aanpakken en onderwerpen, die meer op eigen Europees terrein liggen, zoals de beruchte duplicaties (en erger) gemeenschappelijk op te pakken. Men zou dit beter rationalisatie kunnen noemen. Het zal veel discussies met de partners vergen, maar in onze visie zal het Nederlandse kabinet een herkenbare Europese kaart moeten spelen. De onvoorspelbaarheid van de internationale verhoudingen biedt niet veel andere keus. Joost van Iersel Ernst van Hoek John Jansen Den Haag, 26 juni 2018