Gemeente van Christus,

Transcriptie

1 De mond van stomme zal jubelen Deze preek is gehouden op zondagavond 9 december 2018 in de Adventkerk te Amersfoort in een dienst waarin het avondmaal gevierd werd. Gelezen zijn Lucas 1:5-25 en Gezongen zijn onder andere Psalm 141:1,2,3 en 145:2,3 en uit het Liedboek 1973 gezang 67. Gemeente van Christus, De meeste dromen die ik droom herinner ik mij niet, maar er is er die ik wel min of meer kan navertellen omdat ik hem vaker heb gedroomd. De droom raakt aan het verhaal wat we vanavond gelezen hebben. Hij gaat ongeveer zo; ik kom op zondagmorgen in de kerk tot de ontdekking dat ik vergeten ben mijn preek mee te nemen; ik ga snel terug naar huis maar alles zit tegen. Het verkeerslicht staat eindeloos op rood en op de een of andere manier kan ik niet hard meer lopen. Thuis gekomen sla ik koortsachtig aan het zoeken. Ik ren het huis door maar kan de preek nergens vinden. Ik zoek en zoek en zoek maar ik vind de preek niet terug terwijl er wel een kerk vol mensen op me zit te wachten. Wat ik voel is verlamming en paniek. Het is de angst voor een kerk vol mensen te staan en dat je dan geen woorden kunt vinden. Daar doe ik u geen recht mee want u bent vriendelijke mensen, maar dat is blijkbaar zit dat wel ergens diep in mij, de angst dat ik voor u zou kunnen komen te staan en dat ik u niets te zeggen zou hebben. Nu zou je dit een domineesdroom kunnen noemen, niet iedereen hoeft hier te spreken, maar de ervaring dat je geen woorden kunt vinden, de ervaring van sprakeloosheid die kennen we allemaal denk ik wel. Je komt op een verjaardag naast iemand te zitten die boe nog ba zegt. Je kent de ander niet en de ander jou niet, je doet alle moeite een gesprek op gang te brengen, je doet je best goede vragen te stellen maar de antwoorden zijn kort. Je raakt door je vragenvoorraad heen, er valt een ongemakkelijke stilte, hebben we elkaar wel iets te zeggen zo zou je jezelf af kunnen vragen. Misschien is het antwoord wel nee. Nog een laatste verhaal om het af te leren. Van de week moest ik voor een afspraak in Utrecht zijn. Ik reisde met de trein, het was druk, hoeveel mensen zou ik wel niet gezien hebben in de trein en op het station. Hoeveel van die mensen zullen er niet eenzaam zijn, maar er wordt niet gesproken, we hebben dopjes in onze oren, we verdiepen ons in een beeldscherm. Is dat omdat we niet los kunnen komen van het beeldscherm? Of is dat omdat we tot de conclusie zijn gekomen dat we elkaar toch niets te zeggen hebben? Als je erop let kan het iets beklemmends krijgen, het is alsof we in trein in de trein en op het station met stomheid zijn geslagen. Onvruchtbaarheid Genoeg hierover om wat mee te kunnen voelen met Zacharias die in de tempel met stomheid wordt geslagen. Die stomheid verwacht je aan het begin van het verhaal niet. Want Zacharias en Elisabeth worden aan ons gepresenteerd als vrome en gelovige mensen. Ze houden zich strikt aan alle geboden en wetten van de Heer. Die geboden kennen ze dus. Blijkbaar is er dus in ieder geval vermogen 1

2 tot luisteren aanwezig. Dat is al heel wat als het gaat over communicatie. Zacharias en Elisabeth weten van gehoorzaamheid. Dat blijkt ook als Johannes geboren wordt, ze doen dan precies met hem wat de wet voorschrijft, hij wordt keurig op de achtste dag besneden, uit zulk soort dingen blijkt hun vroomheid. Waarschijnlijk hebben ze ook driemaal daags gebeden. Ik vond bij de voorbereiding van een preek een gebed waar ik vanmorgen ook al iets uit geciteerd heb. Ik zal nu de aanhef citeren omdat het zomaar iets weer zou kunnen geven van de sfeer waarin zij baden. Het begint zo: Gezegend gij, Heer onze God, en God van onze vaderen, God van Abraham, God van Izak en God van Jacob, grote machtige en ontzagwekkende God, die goede weldaden verricht en het al tot zijn bezit vormt die de weldaden der vaderen gedenkt en de zonen van hun zonen een verlosser brengt, ter willen van zijn naam, in liefde koning, helper, bevrijder en schild Gezegend gij, Heer, Abrahams schild. Als je dit gebed driemaal daags bidt dan vormt je dat. Dit de taal van het geloof waarmee ze opstonden en naar bed gingen. Maar de tragiek is nu dit dat zij deze vroomheid niet door kunnen geven aan een volgende generatie. Er zijn geen kinderen die hun gebeden zullen overnemen. Er is geen nageslacht dat de lofzang verder zal dragen. Zacharias en Elisabeth in hun ouderdom, ze doen een klein beetje denken aan de situatie van de kerk in Nederland. Ik kom op zondag weleens in kerken waarin alleen maar mensen van de leeftijd van Zacharias en Elisabeth te vinden zijn. De kinderen die hier godzijdank wel zijn zie je daar niet, het lijkt een kwestie van tijd tot de laatste het licht uit zal doen. Dat heeft iets onverteerbaars. Aan de ene kant de vroomheid en de trouw, aan de andere kant die onvruchtbaarheid. Dat er gebeden is, dat er veel gebeden is, en er wordt veel gebeden, maar dat er niet is gehoord. Hoe lang ga je door met dat bidden? Ook het gebed kent zijn grenzen. Als een zieke naar het hospice is gebracht bidt je niet meer om genezing. Als je de vijftig gepasseerd bent bidt je niet meer om de kinderzegen en ik kan u vertellen dat er mensen zijn die daar eerder mee stoppen. Het evangelie van Lucas begint met oude onvruchtbare mensen. Het had ook kunnen beginnen met een jonge en frisse Maria, maar daar begint het dus niet mee. Het begint met oude mensen zonder toekomst, het begint met een doodlopend spoor en dat zal wel niet voor niets zijn. Het begint juist daar opdat zal blijken waar het leven nu echt vandaan komt. In het heiligdom 2

3 Tegen deze achtergrond lezen we dat Zacharias geroepen wordt om zijn priesterdienst in de tempel te vervullen. Bij lot wordt bepaald dat Zacharias vandaag de uitverkorene is. Hij mag de mensen vertegenwoordigen bij God door het offer te brengen en hij mag God vertegenwoordigen bij de mensen door de zegen uit te spreken. Terwijl het volk buiten aan het bidden is betreedt Zacharias het heiligdom om de gebeden van het volk te onderstrepen met een aangename geur die opstijgt naar God. Of hij daar uiteindelijk aan toegekomen is weten we niet want in plaats van een beschrijving van de handeling volgt er een beschrijving van iets anders. Zacharias ziet een engel van de Heer aan de rechterzijde van het altaar. De engel zegt hem dat zijn gebeden zijn verhoord en dat zijn vrouw Elisabeth een zoon zal baren en dat zijn naam Johannes zal heten. Hij vertelt wat zijn geboorte zal losmaken in Israël, maar het is alsof dat allemaal langs Zacharias heengaat, maar de engel had die uitweiding over de taak en opdracht van de zoon net zo goed achterwege kunnen laten, want Zacharias is vanaf het begin al afgehaakt. Hij is een vroom en gelovig man, hij heeft zijn leven lang geleefd bij woorden van de Heer, maar dit is hem te wonderlijk. Ik heb iets meer nodig dan wat u nu zegt. Hoe kan ik weten dat het waar is wat u zegt? Zacharias is blijkbaar niet alleen maar vroom en gelovig, hij is ook nuchter en realistisch. Hij weet wat je als oud mens wel en niet moet verwachten. Sprakeloosheid Ik denk dat we deze aarzelingen van Zacharias allemaal wel kunnen volgen, we herkennen er onszelf in, van ons uit gezien ligt de reactie van Zacharias voor de hand maar de engel schiet ervan in zijn wiek want wat is dit? Waarom stelt Zacharias deze vraag? Waarom herhaalt hij wat Abraham ook al vroeg? Heeft de Heer Abraham toen niet een overtuigend antwoord gegeven? Is het bestaan van Zacharias zelf niet een bewijs van de trouw van de Heer? Ieder joods kind dat wordt geboren is een bewijs van de trouw van God aan Abraham. Hoezo heb jij nog een teken nodig Zacharias? Ben jij geen priester van de allerhoogste God? Als de priesters in Israël het woord van Gods boodschappers al niet meer geloven dan staat het er wel heel erg treurig voor met het geloof in Israël. Omdat jij geen geloof hecht aan mijn woorden zul je stom zijn en niet kunnen spreken tot de dag waarop je zoon wordt geboren. Zacharias wordt met stomheid geslagen. Dat is een straf die past bij de situatie. De vraag van God aan Zacharias en ons is deze: hoe zou jij het volk de zegen kunnen geven als je niet gelooft in de kracht van mijn arm? Hoe zou jij tot mij kunnen bidden als je niet gelooft dat ik hoor? Ongeloof leidt in dit verhaal tot sprakeloosheid, ik denk dat het niet onmogelijk is daar iets van te herkennen, niet dat wij perse aan afasie gaan leiden, over het algemeen vallen we niet zomaar stil. We gaan door met spreken, ook al is onze eigen twijfel groot, maar terwijl we doorgaan met spreken kan je wel het gevoel bekruipen, zegt het mijzelf en de ander wel iets? Zijn dit geen krachteloze woorden? Je neemt ze nog op de lippen omdat ze je zelf zo geleerd zijn, je probeert ze over te dragen aan je kinderen, je doet mee met het gesprek op catechisatie, maar ligt het woord soms niet als dode 3

4 as in onze mond? En hier in de kerk, waar we de Psalmen zingen, waar we woorden horen uit de schrift, gebeurd er nog communicatie, loopt het gesprek tussen hemel en aarde hier, of is het trekken aan een dood paard? Willem Barnard noemt dat de stille wanhoop van de liturgie. Dat de hoogste woorden wel klinken, maar dat ze te oud schijnen om nog vrucht te kunnen dragen. Er zijn wel woorden maar ze zeggen niets meer. Maar het kan ook gebeuren dat we letterlijk stilvallen. Dat we de woorden niet meer vinden om het geloof uit te zeggen, dat het hoge woord in het gebed en het lied niet meer over de lippen krijgen omdat het geloof er niet meer is. Daar hoef je zelf niet heel veel last van te hebben, de meeste mensen die de kerk verlaten lijden niet aan deze sprakeloosheid, het is voor hen geen probleem maar dat is het natuurlijk wel als je priester bent. Als Zacharias naar buiten komt staan de mensen daar te wachten op een woord. Ze staan te wachten op de zegen maar hij krijgt hem niet over zijn lippen. Hij maakt nog wel een paar gebaren naar de mensen maar spreken kon hij niet. Zoals de mensen toen stonden te wachten zo bent u hier ook elke zondag verwachtingsvol aanwezig, althans, daar ga ik in ieder geval wel vanuit, u verwacht dat er iets gezegd zal worden. Ik weet van uw verwachting maar stuit ook op mijn eigen ongeloof dat leidt tot sprakeloosheid. Ik neem in mijn preek dan ook meestal een lange aanloop. Ik begin met iets uit het leven gegrepen. Daar iets over zeggen dat gaat nog wel en dat aan te horen, dat is ook nog wel te doen, dus daar begin ik dan vaak mee maar dan op zo n twee derde van de preek, we zitten daar nu ongeveer, dan moet het hoge woord er toch uit, dan is het hoog tijd u iets te zeggen in naam van de Heer, een woord te zeggen dat kracht doet, maar dat heb ik niet in mij, ik bots op mijn eigen ongeloof, preken is voor mij een gevecht voeren met sprakeloosheid en als het hoge woord er dan uiteindelijk toch is, dan komt dat hieruit voort dat God de stomme doet spreken. Nu, op deze manier pas ik dit verhaal op mijzelf toe, maar ik denk dat het ook voor u wel te herkennen moet zijn. Want er zijn situaties in het leven waarin er verwachtingsvol naar ons allen wordt gekeken, je kind stelt je een vraag, een vriend of vriendin bevraagt je kritisch op je geloof. Je voert een gesprek met een collega en je voelt aan alles, nu moet ik iets zeggen, maar wat moet je zeggen? Je zoekt naar het woord dat alles open maakt, naar het woord dat het gordijn open trekt, naar een woord dat iets laat zien van die andere werkelijkheid van Jezus Christus en het evangelie, maar kan je daar bij? Die verwachtingsvolle blik confronteert ons met onszelf. Wat geloof je zelf eigenlijk? Misschien vallen we daardoor stil, maar het zou ook kunnen gebeuren dat ons een woord gegeven wordt, dat het er ineens is als een geschenk uit de hemel. Geboorte Zacharias weet oog in oog met verwachtingsvolle mensen niets te zeggen. 4

5 Zijn ongeloof leidt tot sprakeloosheid maar het goede nieuws is die sprakeloosheid niet eindeloos duurt. De engel stelt er een duidelijk grens aan. Zacharias zal zwijgen tot op de dag dat het niet geloofde woord geschied. Op de dag dat Elisabeth haar kind baart wordt de mond van Zacharias geopend. Als Johannes geboren is en zijn naam gekregen heeft wordt de tong van Zacharias losgemaakt. Waarom kan Zacharias nu wel spreken? Spreekt hij nu wel omdat hij gehoorzaam aan het woord van de engel zijn zoon Johannes heeft genoemd? Heeft hij in de stilte van de afgelopen maanden een innerlijk proces doorgemaakt? Heeft hij zich om zo te zeggen bekeerd? Laten we het niet uitsluiten maar dat alles wordt in ieder geval niet genoemd. De engel zegt dat hij zal spreken op de dag waarop het woord geschied is. Zacharias kan spreken als God doet wat hij zegt. Niet Zacharias maar God zelf maakt het verschil. Dit verhaal vertelt ons dat God zich niet laat tegenhouden door het ongeloof van mensen. Maria zegt: mij geschiede naar uw woord, maar hoeveel mensen zeggen dat haar na? Als het moet kan de Heer ook zonder die reactie. De kern van Advent en Kerst is niet een oproep aan ons tot getuigen. Oproepen klinken wel heel erg relevant, maar oproepen veranderen de wereld niet. Ze bevestigen maar al te vaak de krachteloosheid van onze woorden. De kern van Advent en Kerst is dit dat God zelf zijn volk komt bezoeken. Zijn daden geven vulling aan woorden die zonder zijn komen hol en leeg en stom zijn. God zelf komt om te bevrijden. God zelf komt om te genezen. God zelf komt om te vergeven en dat maakt het verschil. Zijn genade maakt dat er mensen zullen zijn die hem dienen zonder angst. Dankzij de liefdevolle barmhartigheid van onze God gaat er een stralend licht over ons mensen op die neerzitten in de schaduw van de dood. Zijn licht gaat op over mensen die met stomheid zijn geslagen. Zijn licht gaat op over Zacharias, zijn licht gaat op over mij en over u, en dat opent ons de mond en dat richt onze voeten op de weg van de vrede. Op die manier gaat er in Zacharias gaat een oud woord in vervulling. We hebben het vanmorgen gelezen aan de tafel. De mond van de stomme zal jubelen. Van het volstrekte zwijgen springen we over naar het spreken op hoge toon. Jubelen! Zacharias jubelt, hij zingt zijn benedictus en is vol van de Geest. Het hoge woord komt er nu wel uit, het komt eruit als het licht van de Heer over ons opgaat, het komt eruit als wij zijn grote daden zien, het komt er alleen uit als de Heer zelf ons de lippen opent. Daarom bid ik ieder zondag in het stille gebed voor de preek: Heer open mijn lippen, dan zal mijn mond uw lof verkondigen. Tenslotte Het wordt tijd af te ronden. Ik wil nog een ding zeggen over het lied dat Zacharias jubelt. Het verrassende is dat het lied wat Zacharias zingt helemaal niet origineel is. Het lied Zacharias zingt is een groot tapijt van citaten uit de schrift. De psalmen zijn hofleverancier, blijkbaar was Zacharias daar het meeste in thuis. Genesis, Exodus, Richteren, Samuel en Ezechiël doen ook mee en zo zou ik nog wel even door kunnen gaan. Geen woord in dit lied is origineel. Het zijn allemaal woorden 5

6 die Zacharias eerder in zijn leven ook al op de lippen heeft genomen. In tempel en synagoge heeft hij naar deze woorden geluisterd. Als priester heeft hij ze gebeden en gezongen. Gezegend zij de Heer, de God van Israël, hij heeft zich om zijn volk bekommerd en het verlost. Hoe vaak zou hij dat al wel niet gezongen hebben want dit is de taal van de Psalmen. Er is ook een tijd geweest dat hij deze woorden niet over de lippen kreeg door zijn ongeloof, maar als God dan barmhartiger blijkt dan Zacharias zich kon voorstellen, dan keren diezelfde oude woorden terug. Ze blijken meer waar dan hij ooit gedacht had. De stille wanhoop over de liturgie wordt weggenomen. Zacharias zingt ze opnieuw. Ze zijn nu met een nieuwe gloed vervuld. Het is alsof hij de hele schrift met nieuwe ogen gaat lezen. Het bruist in een keer van leven in de psalmen en de profeten. Blijkbaar was het probleem niet dat er geen woorden waren. Wij hoeven niet meer te doen dan nazeggen wat ons gezegd wordt in de schriften. Het probleem is niet dat er geen woorden zijn. Het probleem van de sprakeloosheid is een probleem van ongeloof, maar het prachtige aan dit verhaal is God ons ongeloof de baas blijkt. Hij opent onze stomme lippen door het licht van zijn barmhartigheid over ons op te laten gaan. Hij geeft ons nieuw vertrouwen door af te dalen in onze werkelijkheid en ons zijn liefde te tonen die sterker is dan de dood. Geprezen zij daarom de Heer, de God van Israël, hij bekommert zich om zijn volk en is altijd trouw aan zijn eigen woord! Amen 6