Verantwoord beleggen

Transcriptie

1 Verantwoord beleggen Rapportage derde kwartaal 2017

2 Inhoud 1 Introductie 3 2 Opkomende onderwerpen Technologie: dataveiligheid, cybersecurity en drones Voeding: plantaardige eiwitten en een landschapsbenadering Klimaatverandering: methaan 5 3 Uitsluitingen en engagement Nieuwe uitsluitingen en toelatingen Inzicht in engagements Engagementvoorbeelden 9 4 Van inzicht naar impact Impact van groene obligaties Research & Development 12 5 Green bonds en positieve selectie Groene obligatie: veilige stroomvoorziening door TenneT Positieve selectie: databeveiliging en privacy bij Philips medische datadiensten 13 6 Appendi Huidige uitsluitingen (bedrijven) Huidige uitsluitingen (staatsobligaties) 19 INHOUD 2

3 1 Introductie ACTIAM voert gesprekken (engagement) met bedrijven om duurzaam gedrag te stimuleren. Dit gebeurt door het ESG-team. Daarnaast werkt ACTIAM voor engagement en het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen samen met een eterne organisatie: GES. GES is gespecialiseerd in het voeren van gesprekken over milieu-, sociale en bestuurskwesties en werkt wereldwijd aan het verduurzamen van bedrijven. Voor dit kwartaalrapport heeft Josiane Fanguinovény, hoofd Engagement bij GES, de introductie geschreven. HOT TOPICS Beleggers richten zich steeds vaker op materialiteit bij het analyseren van bedrijven en bijkomende risico s. Ze willen weten wat de voornaamste risico s zijn per bedrijf en hoe een bedrijf dat risico zal mitigeren dit alles met als doel om de waarde voor aandeelhouders te beschermen of vergroten. Beleggers kijken hierbij ook in toenemende mate naar ESG-risico s. De aandacht van beleggers voor klimaatverandering zorgde er bijvoorbeeld voor dat bedrijven verschuiven naar een meer CO 2 -arme strategie, zoals gas en hernieuwbare energie. Bij GES ligt de focus van engagement steeds meer op een proactieve benadering, waarbij we bedrijven wijzen op potentiële risico s, om te voorkomen dat internationale conventies overtreden worden. Er is een aantal hot topics dat een materieel risico voor bedrijven kan gaan vormen, waar beleggers zich steeds bewuster van worden. Ze brengen deze risico s onder de aandacht van bedrijven en vragen deze bedrijven om stappen te nemen om de risico s te beheren en verkleinen. Voorbeelden van deze hot topics zijn: Cyberveiligheid: Cyberveiligheid brengt verschillen grote risico s met zich mee, zoals financiële verliezen en een bijkomende daling in aandeelhouderswaarde, reputationele schade en verlies van concurrentievoordelen. De recente gegevenslekken bij het Amerikaanse Equifa, waardoor bijna de halve Amerikaanse bevolking blootgesteld werd aan het risico op identiteitsfraude, benadrukt de urgentie van het probleem. Bedrijven zullen hun maatregelen moeten verhogen en financiële instellingen moeten met de bedrijven waarin zij beleggen in gesprek om te zorgen dat zij de juiste maatregelen nemen. Bedrijfsvoering, ethiek en bedrijfscultuur: Gebrekkige ethiek of een giftige bedrijfscultuur kan de reputatie van een bedrijf beschadigen, de winstgevendheid drukken en bestuursrisico s opleveren. Ethiek en cultuur vormen de kern van de bedrijfsvoering. De controverses bij Wells Fargo vorig jaar zijn een duidelijk voorbeeld van de impact die een gebrek aan ethiek kan hebben. Water: Water blijft een van de grootste risico s waar we wereldwijd aan blootgesteld zijn, zo werd ook bevestigd door het World Economic Forum. Het risico op watercrises stond de afgelopen jaren hoog op de lijst in het Global Risk Report van de organisatie. Belasting: Het ontwijken van belasting of agressieve fiscale planning kan leiden tot economische en sociale ongelijkheid, bestuursrisico s opleveren en de reputatie van het bedrijf beschadigen. Sustainable Development Goals: Het implementeren en financieren van de duurzame doelen van de Verenigde Naties neemt aan belang toe. In de woorden van de voormalig president van de Verenigde Staten, Barack Obama: Supporting development is not charity, but is instead one of the smartest investments we can make in our own future. De legitimiteit van de Sustainable Development Goals zou moeten leiden tot meer impact-investeringen. Ik verwacht dat beleggers de komende jaren meer aandacht aan deze belangrijke onderwerpen gaan besteden. Het is essentieel dat beleggers beseffen dat bedrijven met een goede financiële status en gedegen milieu-, sociale en bestuursaspecten op de lange termijn beter renderen, inclusief risico-gewogen rendement. Josiane Fanguinovény Hoofd Engagement, GES INTRODUCTIE 3

4 2 Opkomende onderwerpen Verantwoord beleggen heeft de afgelopen jaren een vlucht genomen. Onderwerpen zoals klimaatverandering staan op de kaart; zelfs toezichthouders onderzoeken de risico's van klimaatverandering voor de financiële sector. De focusthema's klimaat, water en land van ACTIAM zijn langetermijnonderwerpen waarvoor de aandacht naar verwachting nog zal groeien. Maar er komen ook nieuwe onderwerpen op de agenda. In dit kwartaalrapport besteden we aandacht aan een paar onderwerpen waarvan we verwachten dat de aandacht van (verantwoorde) beleggers zal toenemen. 2.1 TECHNOLOGIE: DATAVEILIGHEID, CYBERSECURITY EN DRONES De afgelopen decennia heeft een enorme technologische ontwikkeling plaatsgevonden die tot het dagelijks leven van veel mensen is doorgedrongen. Het gebruik van smartphones, smarttv's, fitnessapparatuur, sociale media en andere middelen leidt tot een verzameling van een enorme berg gegevens, niet altijd tot volledig besef van de gebruiker. De data kan helpen bij het verbeteren van producten, zoals het energie-efficiënter maken van producten of het product meer afstemmen op de vraag van de gebruiker. Maar met de groei van deze berg gegevens wordt ook de beveiliging ervan steeds belangrijker. Dat geldt niet alleen voor de Facebooks en Googles van de wereld. Denk bijvoorbeeld aan banken, ziekenhuizen, telecombedrijven of creditcardbedrijven. Allemaal organisaties die privacygevoelige gegevens van klanten of patiënten hebben en daar steeds geavanceerdere beveiligingen op moeten toepassen. Het Amerikaanse Equifa merkte daar dit jaar de gevolgen van. Hackers wisten de beveiliging van het bedrijf te kraken en toegang te krijgen tot privacy-gevoelige informatie van 143 miljoen Amerikanen. Het aandeel daalde in een week tijd met bijna 40% en de CEO moest aftreden. Ook startte de overheid onderzoeken naar het bedrijf. Bedrijven kunnen gegevens steeds beter verzamelen doordat apparaten meer met elkaar en met het internet verbonden zijn. Dit wordt ook wel the internet of things genoemd. De toenemende verbondenheid zien we in bijna alle sectoren. Processen worden geautomatiseerd, wat ze efficiënter, minder foutgevoelig en goedkoper maakt. Maar de risico's op cyberaanvallen nemen daardoor toe. Bedrijven moeten steeds slimmer te werk gaan om zich te beschermen voor aanvallen van buiten. Met name cruciale voorzieningen zoals energie, water, zorg en telecom zijn gevoelig voor cyberaanvallen, ook van buitenlandse komaf. Dit gaat verder dan het aantasten van de winstgevendheid of het voortbestaan van een bedrijf; ook voor de nationale veiligheid kunnen dergelijke aanvallen een gevaar vormen. Het is belangrijk dat bedrijven zich voorbereiden op deze ontwikkelingen en voorzorgsmaatregelen treffen. Controverses op het gebied van cyberveiligheid kunnen het vertrouwen van consumenten in de producten van een bedrijf beschadigen. Ook autobedrijven zoals Tesla hebben daarom cyberveiligheid prioriteit gemaakt. Het bedrijf ontwikkelt zelfsturende auto's die afhankelijk zijn van computergestuurde programma's. Als iemand de zelfsturende auto's weet te hacken, kan dat grote gevolgen hebben voor de veiligheid en voor het vertrouwen dat consumenten in de auto's hebben. De technologische ontwikkeling brengt dus uitdagingen en gevaren met zich mee, maar ook kansen. Bedrijven kunnen nadenken over vernieuwende manieren van bedrijfsvoering, zoals Uber en AirBnB eerder deden. Ook bedrijven in 'oude' industrieën passen vernieuwende technologieën toe. Zo eperimenteren verschillende bezorgdiensten met het gebruik van drones voor het afleveren van pakketten, kunnen zorgproducten op bestelling gemaakt worden door 3D-printers en worden nieuwe manieren van betaling ontwikkeld die bijvoorbeeld gebruikmaken van gezichtscanners. De technologiesector blijft groeien; het credo 'stilstand is achteruitgang' lijkt van toepassing. De komende jaren zal blijken wie snel genoeg mee kan gaan met de ontwikkelingen. OPKOMENDE ONDERWERPEN 4

5 2.2 VOEDING: PLANTAARDIGE EIWITTEN EN EEN LANDSCHAPSBENADERING De wereldbevolking groeit naar verwachting tot 9 miljard mensen in Tegelijkertijd stijgt de levensstandaard en maken mensen andere keuzes in hun consumptie van eten, vervoer en producten. De voedselsector krijgt dus te maken met een grotere vraag, terwijl de grondstoffen en hoeveelheid land beperkt zijn. Om aan deze vraag te kunnen voldoen en de impact op het klimaat te beperken, is een overstap van dierlijke eiwitten naar plantaardige eiwitten belangrijk. Plantaardige eiwitten hebben een kleinere impact op het klimaat. Ook neemt de overstap naar een vegetarisch of 'fleitarisch' dieet aan populariteit toe. Bedrijven kunnen profiteren van deze kansen door producten aan te bieden die alleen plantaardige eiwitten bevatten, zoals vleesvervangers. Een aantal grote bedrijven ziet deze ontwikkeling en speelt erop in. Unilever werkt bijvoorbeeld aan het ontwikkelen plantaardige alternatieven voor vlees, het vergroten van het aanbod van veganistische producten en investeert in nieuwe technologieën. Tegelijkertijd zullen bedrijven moeten nadenken over andere manieren van produceren, die de productie op de lange termijn veiligstelt. Voor landbouw is niet alleen land nodig, maar bijvoorbeeld ook voedingsrijke grond en water. Om de toevoer van dit soort 'natuurlijk kapitaal' veilig te stellen kunnen bedrijven een landschapsbenadering toepassen. Bij een landschapsbenadering kijkt de producent niet alleen naar het stuk land waarop hij produceert, maar ook naar de omliggende gebieden. Er wordt gekeken naar de milieu-, sociale en politieke aspecten van een gebied. Door niet alleen de eigen activiteiten, maar ook andere sectoren en lokale bevolkingen in de aanpak mee te nemen, kan de producent in kaart brengen van welke andere spelers hij afhankelijk is en een plan maken waarbij de toevoer van bijvoorbeeld water, en de lokale steun, wordt geborgd. Daarnaast wordt zichtbaar op welke manier een bedrijf afhankelijk is van de natuur. Een Nederlands voorbeeld van een "natuur-inclusieve" aanpak is de Rabobank. Samen met FrieslandCampina en het Wereld Natuurfonds werkt de bank aan een nieuwe methode waarmee melkveehouders duurzamer te werk kunnen gaan. Het model brengt in kaart welke voordelen de natuur opleveren voor de melkveehouders. Het beschermen van de biodiversiteit houdt deze voordelen in stand, waardoor de bedrijven op de lange termijn voorbereid zijn. 2.3 KLIMAATVERANDERING: METHAAN In 2015 spraken wereldleiders met elkaar af dat de uitstoot van broeikasgassen snel en drastisch moet verminderen. Ook bedrijven zijn in dat kader bezig met een zoektocht naar schonere producten. Veel fossiele brandstoffenbedrijven richten hun pijlen op aardgas, omdat dit minder broeikasgassen uitstoot dan olie en kolen. Hoewel aardgas ook een fossiele brandstof is en vervangen zal moeten worden door schonere energie, kan het in bepaalde situaties een rol spelen als transitiebrandstof. De overgang van olie en kolen naar aardgas brengt voor verantwoorde investeerders nieuwe onderwerpen mee om bedrijven op te beoordelen. Methaan, het hoofdbestanddeel van aardgas, is namelijk -over een periode van 20 jaar- een meer dan 80 keer sterker broeikasgas dan CO 2. Hoewel CO 2 nog steeds het meest voorkomende broeikasgas is, kan het aandeel van methaan gaan groeien als oliebedrijven de overstap maken naar aardgas. Om de impact op het klimaat te beperken moet de uitstoot van methaan zoveel mogelijk voorkomen worden. Daarom is het belangrijk dat bedrijven die hun pijlen richten op aardgas een goed raamwerk opzetten voor het beheersen van de risico's van methaanuitstoot. Bedrijven moeten bijvoorbeeld meetinstallataties implementeren zodat ze lekkages kunnen opsporen en actie ondernemen om de uitstoot van methaan zoveel mogelijk te verminderen. Daarnaast is het belangrijk dat bedrijven zich blijven inzetten voor schonere alternatieven. Samen met een groep internationale beleggers spreekt ACTIAM daarom met olie- en gasbedrijven over de risico's en het management van methaanuitstoot. OPKOMENDE ONDERWERPEN 5

6 3 Uitsluitingen en engagement 3.1 NIEUWE UITSLUITINGEN EN TOELATINGEN Alle organisaties waarin ACTIAM namens haar klanten belegt, worden onderzocht op milieu-, sociaal en bestuurlijk gebied. De beoordelingscriteria voor deze onderwerpen staan in de Fundamentele Beleggingsbeginselen. Deze hebben betrekking op mensenrechten, fundamentele arbeidsrechten, corruptie, milieuvervuiling, wapens, klant- en productintegriteit en dierenwelzijn. De Fundamentele Beleggingsbeginselen komen voort uit internationale verdragen, overeenkomsten en best practices en zijn te vinden op onze website. Onderstaande staafdiagram geeft een overzicht weer van de huidige uitsluitingen per onderwerp. Sommige bedrijven zijn om meerdere redenen uitgesloten. Het totaal aantal uitsluitingen naar onderwerp in diagram 1 is daardoor groter dan het totaal aantal uitgesloten bedrijven. Het onderzoeken van bedrijven leidde in het derde kwartaal van 2017 tot twee nieuwe uitsluitingen: Huntington Ingalls Industry Huntington maakt componenten die in kernwapens worden gebruikt en is daarom op basis van het wapenbeleid uitgesloten. Jiangi Copper Company Limited Jiangi Copper voldoet niet aan de criteria van de Global Compact van de VN en is betrokken geweest bij het dumpen van afvalwater in rivieren. Het bedrijf is om opheldering gevraagd over de huidige praktijken, maar daarop is geen reactie ontvangen. Daarom is besloten om het bedrijf uit te sluiten van beleggingen. Er werden geen uitgesloten bedrijven toegelaten tot het beleggingsuniversum. In het derde kwartaal werd ook een beleidswijziging gedaan. ACTIAM voegde het onderwerp dierenwelzijn toe aan haar Fundamentele Beleggingsbeginselen. Het zorgvuldig en verantwoord omgaan met dieren, ook in de toeleveringsketen, is al langer onderdeel van gesprekken die ACTIAM met bedrijven voert. In september werd besloten om ook een aantal uitsluitingscriteria toe te voegen. Daarnaast is een beleid opgesteld voor proactief engagement. Deze activiteiten zullen zich met name richten op de (intensieve) veehouderij en visserij, dierproeven en het gebruik van bont en eotisch leer. Het aangepaste beleid leidde niet direct tot uitsluitingen. Diagram 1: verdeling van uitsluitingen naar onderwerp Dierenwelzijn Klant-en productin Wapens Milieu Mensenrechten Arbeidsrechten Corruptie UITSLUITINGEN EN ENGAGEMENT 6

7 3.2 INZICHT IN ENGAGEMENTS ACTIAM gelooft dat impact gecreëerd kan worden door gedragsverandering. Actief aandeelhouderschap - engagement en stemmen - kan gedragsverandering bij bedrijven stimuleren. Bijvoorbeeld door te stemmen voor aandeelhoudersresoluties op aandeelhoudersvergaderingen. En door het gesprek aan te gaan met bedrijven om ze te laten weten welke verbeteringen ze moeten doorvoeren. Het in gesprek gaan met bedrijven wordt engagement genoemd. In een engagementproces spreekt ACTIAM met vertegenwoordigers van het bedrijf, bijvoorbeeld Investor Relations en het manegement, of de persoon die verantwoordelijk is voor duurzaamheidsonderwerpen. Als een bedrijf te maken heeft gehad met controverses, wordt gekeken naar de oorzaak daarvan en laat ACTIAM aan het bedrijf weten wat het moet verbeteren om aan de Fundamentele Beleggingsbeginselen van ACTIAM te voldoen. Daarnaast gaat ACTIAM proactief het gesprek aan met bedrijven die verbeteringsmogelijkheden hebben, om controverses te voorkomen. De figuren onder Engagements in cijfers geven informatie over de engagements die ACTIAM zelf voert, of in samenwerking met andere financiële instellingen of eterne organisaties. Wanneer mogelijk zoekt ACTIAM de samenwerking met anderen. Onderstaande figuren geven de verdeling van engagements naar soort, voortgang, mijlpijl, sector, thema en onderwerp weer. De verbeteringen die bedrijven doorvoeren worden bijgehouden door middel van mijlpalen. Deze mijlpalen meten de werkelijke stappen die een bedrijf zet tussen het bespreekbaar maken van de zorgen die ACTIAM heeft en het maken van concrete verbeteringen in beleid en gedrag. De uitleg van de mijlpalen wordt weergegeven in tabel 1. Tabel 1: Mijlpaal 0 Mijlpaal 1 Mijlpaal 2 Mijlpaal 3 Mijlpaal 4 Mijlpaal 5 Engagement wordt voorbereid Eerste correspondentie verzonden en ontvangst bevestigd door het bedrijf Doelstellingen van het engagement zijn in meer detail besproken met het bedrijf Bedrijf reageert met relevante informatie of belooft het probleem intern aan te kaarten Bedrijf ontwikkelt en publiceert (aan ACTIAM of publiek) een geloofwaardige strategie of formuleert heldere doelstellingen om het probleem aan te pakken Bedrijf toont aan dat de strategie wordt geïmplementeerd of dat de doelstellingen zijn behaald UITSLUITINGEN EN ENGAGEMENT 7

8 ENGAGEMENTS IN CIJFERS Verdeling naar soort engagement Verdeling engagements naar sector Responsief: 67 (11%) Overig: 95 (19%) Nutsbedrijven: 60 (12%) Collectief (passief): 220 (45%) Collectief (actief): 32 (7%) Kapitaalgoederen: 24 (5%) Financiële instellingen: 28 (6%) Olie & gas: 110 (22%) Proactief: 180 (37%) Voedsel & dranken: 127 (27%) Auto-industrie: 5 (1%) Mijnbouw: 40 (8%) Verdeling engagements naar regio Verdeling actieve engagements naar mijlpijl Opkomende markten: 98 (20%) Noord-Amerika: 162 (32%) Engagement gesloten: 13 (11%) Mijlpaal 5: 0 (0%) Mijlpaal 4: 5 (4%) Mijlpaal 0: 20 (17%) Mijlpaal 3: 19 (16%) Mijlpaal 1: 29 (25%) Europa: 154 (31%) Azië-Pacific: 85 (17%) Mijlpaal 2: 31 (27%) Verdeling responsieve engagements Fundamentele Beleggingsbeginselen Klant- en productintegriteit: 2 (3%) Mensenrechten: 5 (7%) Arbeidsrechten: 4 (6%) Corruptie: 4 (6%) Milieu: 52 (78%) Verdeling proactieve engagements naar thema Gezondheid: 10 (2%) Eerlijk loon: 16 (4%) Toegang tot kapitaal: 3 (1%) Land: 185 (43%) Overig: 45 (10%) Klimaat: 125 (29%) Water: 48 (11%) UITSLUITINGEN EN ENGAGEMENT 8

9 3.3 ENGAGEMENTVOORBEELDEN INTEGERE EN VEILIGE OMGANG MET GEGEVENS Een van de sectoren waarbij een goede omgang met gegevens van klanten van groot belang is, is de telecomsector. ACTIAM voert middels een eterne organisatie engagement met twee grote telecombedrijven: MTN Group en America Movil. MTN Group is een telecomaanbieder in Afrika en het Midden-Oosten. Het bedrijf is op het gebied van databeiligheid en mensenrechten actief in hoogrisicolanden. Privacy is een mensenrecht dat beschermd dient te worden. Tegelijkertijd worstelen landen met het vinden van een balans tussen privacy en overheidsdoeleinden zoals het bestrijden van terrorisme. Zeker in landen met een hoog risico op mensenrechtenschendingen, is het daarom belangrijk dat bedrijven de risico's in kaart brengen en goed beleid opstellen en implementeren. Daarom is het goed omgaan met gegevens van klanten een van de onderwerpen waar met MTN Group over gesproken wordt. Het bedrijf zette al enkele stappen, zoals het ondertekenen van de Global Compact van de VN, het oprichten van een ethische commissie en het opstellen van een positiestuk over mensenrechten en ICT. Omdat er nog meer mogelijkheden tot verbetering zijn, wordt het gesprek voortgezet. America Móvil is een Latijns-Amerikaans telecombedrijf. Ook hier is de bescherming van gegevens een materieel ESG-risico. America Móvil tekende in 2016 de Global Compact van de VN. Daarnaast verbeterde het de afgelopen jaren de transparantie over data-bescherming aanzienlijk. In het duurzaamheidsverslag van 2015 publiceerde America Móvil het aantal klachten dat per land was binnengekomen met betrekking tot data-privacy. Daarnaast werd als doel gesteld om alle informatie over dit onderwerp volgens een internationale standaard te rapporteren. Ook trainde het bedrijf personeel over de principes van de bescherming van gegevens en de risico's van het lekken van gegevens. Ook voor America Móvil is er nog ruimte voor verbetering, zoals het publiceren van het aantal verzoeken tot het delen van gegevens dat het bedrijf van overheden kreeg en hoe vaak deze verzoeken gehonoreerd werden. PLANTAARDIGE EIWITTEN ACTIAM sloot zich in 2015 aan bij het FAIRR initiatief. FAIRR staat voor Farm Animal Investment Risk & Return. De organisatie brengt de risico's van beleggingen in de veehouderij in kaart en voert daarnaast, samen met een internationale groep beleggers, engagements met bedrijven. Een van de engagements die FAIRR heeft opgezet en waar ACTIAM aan meedoet, is gericht op het vervangen van dierlijke eitwitten door plantaardige eiwitten. Bedrijven worden gevraagd om strategisch na te denken over het bouwen van duurzame inkoop van plantaardige eiwitten om zo de risico's van de intensieve veehouderij te verkleinen. Ook worden de bedrijven aangemoedigd om in te springen op de kansen die voortkomen uit de veranderende dieetkeuzes, bijvoorbeeld de groeiende groep vegetarisch of veganistisch etende consumenten. Het engagement wordt gesteund door 57 beleggers met meer dan $2,3 biljoen aan beheerd vermogen. Een aanzienlijke groei ten opzichte van vorig jaar, toen het initiatief door 40 beleggers met $1,25 biljoen aan beheerd vermogen werd gesteund. In het tweede kwartaal van 2017 werd een tweede ronde in het engagement gestart, waarbij brieven werden verstuurd naar 17 bedrijven. In het derde en vierde kwartaal van 2017 vinden gesprekken plaats. ACTIAM zal deelnemen bij gesprekken, waaronder met een Nederlandse supermarktketen, om te benadrukken dat beleggers waarde hechten aan een transitie naar duurzaam gebruik van (plantaardige) eiwitten. UITSLUITINGEN EN ENGAGEMENT 9

10 4 Van inzicht naar impact ACTIAM wil transparant zijn over de investeringen binnen haar fondsen en de sociale en milieuimpact van die investeringen. 'Van inzicht naar impact' is de paraplu waaronder we in de ESG kwartaalrapportages inzicht geven. Dit kwartaal geven we inzicht in twee onderwerpen: de bijdrage van groene obligaties aan de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties en de investeringen die bedrijven doen in onderzoek en ontwikkeling ten behoeve van innovatie. 4.1 IMPACT VAN GROENE OBLIGATIES ACTIAM draagt namens haar klanten door middel van beleggingen bij aan de Sustainable Development Goals (SDG's) van de Verenigde Naties. Een van de manieren om bij te dragen aan de SDG's, is door te beleggen in groene obligaties. De analyse op de volgende pagina is gemaakt op basis van de SNS Obligatiepool. Ongeveer 10% van deze portefeuille bestaat uit groene obligaties. Daarvan heeft 75% vooral een groen karakter en 25% vooral een sociaal karakter. Zoals weergegeven in onderstaande figuur, draagt het merendeel van de groene obligaties bij aan SDG 7: betaalbare en schone energie (47%), gevolgd door SDG 8: fatsoenlijke banen en economische groei (14%) en SDG 11: veilige en duurzame steden (14%). ACTIAM werkt aan dezelfde impactmetingen voor andere obligatieportefeuilles. Om te bepalen in welke mate wordt bijgedragen aan de SDG's, hebben we een analyse gemaakt van het type projecten waar de gelden in de groene obligaties aan besteed worden. Vervolgens hebben we deze projecten gecategoriseerd naar de 15 SDG's waarin geïnvesteerd kan worden, door te kijken naar de overeenkomsten van de projecten met de doelstelling en kenmerken van de SDG's. 1 Deze informatie halen we uit de impactrapportages die uitgevers van de groene obligaties publiceren. 1 SDG 16 is niet investeerbaar, maar bij de screening van beleggingen zorgen we ervoor dat deze niet in strijd zijn met het bevorderen van vrede. SDG 17 is niet investeerbaar qua project, maar doordat ACTIAM investeert in groene obligaties draagt zij bij aan dit doel wat samenwerking en investeringen beoogt om de SDG's te bereiken. VAN INZICHT NAAR IMPACT 10

11 VAN INZICHT NAAR IMPACT 11

12 4.2 RESEARCH & DEVELOPMENT Bedrijven moeten innoveren om competitief te blijven. Om die reden hebben met name grote bedrijven vaak afdelingen gericht op onderzoek en ontwikkeling, ofwel Research & Development (R&D). Uitgaven aan R&D kunnen per sector sterk variëren, maar ook binnen sectoren zijn er grote verschillen. In onderstaande afbeelding geven we inzicht in de uitgaven aan R&D binnen het ACTIAM Verantwoord Inde Aandelenfonds Europa (AVIA Europa) / ACTIAM Responsible Inde Fund Equity Europe (ARIFE Europe). Het onderstaande diagram geeft de gemiddelde uitgaven aan R&D per sector aan, als percentage van de omzet van bedrijven. Daarnaast wordt met de zwarte balk het bedrijf aangegeven dat per sector het hoogste percentage van de omzet investeert in R&D. Het diagram is gemaakt op basis van gegevens van Bloomberg. Alleen investeren in R&D is uiteindelijk niet voldoende. Bedrijven kunnen pas profiteren van hun investering als zij hun ontwikkelde technologieën of diensten ook weten om te zetten in rendabele producten. Onderstaande cijfers geven wel een indicatie van het belang dat bedrijven aan R&D en innovatie hechten. Naast deze technische innovatie zullen bedrijven ook een raamwerk moeten opzetten om nieuwe producten of diensten commercieel aantrekkelijk te maken, zodat klanten deze uiteindelijk gaan kopen. Gemiddelde uitgaven aan R&D per sector binnen de MSCI Europa, en hoogste uitgaven per sector. VAN INZICHT NAAR IMPACT 12

13 5 Green bonds en positieve selectie 5.1 GROENE OBLIGATIE: VEILIGE STROOMVOORZIENING DOOR TENNET We schrijven er vaak over: de energietransitie. Het overschakelen van fossiele energie naar hernieuwbare energie is cruciaal als we klimaatverandering willen tegengaan. Het opwekken van hernieuwbare energie zoals wind- of zonne-energie stoot namelijk geen CO 2 uit. Maar deze transitie brengt ook een aantal uitdagingen met zich mee. Een van die uitdagingen is het toekomstbestendig maken van het elektriciteitsnetwerk. Twee ontwikkelingen spelen daarbij een rol: huishoudens worden steeds vaker producent in plaats van consument, omdat zij zelf energie opwekken door bijvoorbeeld zonnepanelen op hun dak te plaatsen; en windmolens en zonnepanelen leveren niet constant dezelfde hoeveelheid energie. Dat huishoudens vaker zelf stroom produceren is een positieve ontwikkeling. Het betekent dat consumenten overstappen naar schone energie. Maar het betekent ook dat het elektriciteitsnetwerk steeds decentraler wordt. Huishoudens helemaal afsluiten van het netwerk is vaak niet haalbaar, want soms willen ze meer stroom gebruiken dan hun zonnepanelen opleveren. Andersom wekken ze soms meer energie op dan ze gebruiken, die ze willen leveren aan het netwerk. Van grote (centrale) kolen- of gascentrales schakelen we dus stap voor stap over naar een netwerk waar op veel plekken kleine hoeveelheden energie worden opgewekt. Dit vraagt om aanpassingen in het netwerk. Naast opwekking bij huishoudens investeren een aantal bedrijven ook grote bedragen in zonne- en windparken op het land of op zee. Deze parken kunnen enorme hoeveelheden energie opwekken. Maar het waait niet altijd en de zon schijnt niet altijd. Wind- of zonneparken kunnen dus niet aan- of uitgezet worden zoals we bij kolen- en gascentrales kunnen doen. Dit zorgt voor schommelingen in de energietoevoer. Naast het opslaan van energie zal daarom in de toekomst vraag en aanbod steeds meer op elkaar afgestemd moeten worden. Zogenaamde 'slimme netwerken' kunnen ervoor zorgen dat energie vooral gebruikt wordt op momenten dat er veel opgewekt wordt. Deze slimme netwerken maken gebruiken van ICT-technologieën en internet, waardoor ze kwetsbaar zijnvoor hackers en cyberaanvallen. Het toekomstbestendig maken van ons elektriciteitsnetwerk vergt grote investeringen. Via de (groene) obligaties van TenneT belegt ACTIAM voor haar klanten in het veilig en weerbaar maken van het Nederlandse net. Om cyberincidenten te voorkomen heet TenneT een eigen ICT-netwerk, dat niet in verbinding staat met het internet. Daarnaast bracht het bedrijf, in samenwerking met andere spelers in de Nederlandse energiesector, de risico's op het gebied van digitale veiligheid in kaart. Mochten er incidenten of grote schommelingen zijn, dan moeten die in samenspraak met Europese partners worden opgevangen, zodat we in Europa schone, veilige en betrouwbare energie kunnen realiseren. 5.2 POSITIEVE SELECTIE: DATABEVEILIGING EN PRIVACY BIJ PHILIPS MEDISCHE DATADIENSTEN In de actieve aandelenportefeuilles past ACTIAM positieve selectie toe. Dat betekent dat bedrijven die een positieve bijdrage leveren aan een duurzame toekomst worden geselecteerd voor beleggingsportefeuilles. Deze bedrijven krijgen ook een 'bonus' op hun ESG-score, zodat ze aantrekkelijker worden om in te beleggen. DATABEVEILIGING WORDT IN STEEDS MEER SECTOREN BELANGRIJK Internetbedrijven komen vaak in het nieuws over (gebrek aan) dataveiligheid, maar het zijn niet de enige bedrijven waar het goed beveiligen van data belangrijk is. Een greep uit de volgende recente nieuwsitems maakt de urgentie van goede databeveiliging in verschillende sectoren duidelijk: Nederlands ICT-bedrijf waarschuwt over mogelijke zwakke plekken in de beveiliging van zonnepanelen met groter risico op stroomstoringen tot gevolg, Amerikaanse kredietgegevens op straat als gevolg van databreuk, Wereldwijde terugroepactie van pacemakers vanwege angst voor hackers. Door technologische ontwikkeling kunnen mensen steeds meer een actieve rol spelen in hun gezondheid. Bijvoorbeeld diabetespatiënten die hun insuline niet hoeven te meten door bloed te prikken, maar continue updates krijgen. Of iemand die vaker wil sporten en gebruik maakt van een horloge dat onder andere de hartslag meet en die gegevens deelt met zijn of haar mobiele telefoon. GREEN BONDS EN POSITIEVE SELECTIE 13

14 Philips is een van de positieve selectie-bedrijven in de aandelenportefeuilles van ACTIAM. Het bedrijf heeft zich de afgelopen jaren toegespitst op technologieën en producten voor de zorg. Door middel van big data is het bedrijf in staat om data snel te analyseren, daarin patronen te ontdekken en zo meer te weten te komen over ziektes. Data kan helpen om ziektes beter te voorspellen en voorkomen. Maar het kan ook diep in het dagelijks leven van mensen doordringen waardoor bedrijven over steeds meer informatie beschikken. Daarom is het belangrijk dat bedrijven garanderen dat de gegevens op een veilige plek worden opgeslagen. We volgen kritisch hoe bedrijven zoals Philips databeveiliging in de praktijk brengen. We zijn positief over de samenwerking die Philips met 30 Nederlandse organisaties aanging. De samenwerking leidde tot de introductie van een 'kliklijn' voor goedwillende hackers, waarbij gesignaleerde kwetsbaarheden kunnen worden gemeld via een eenvoudig proces. Zo kan Philips werken aan verdere ontwikkeling van zorgtechnologieën en haar ambitie om levens te verbeteren. GREEN BONDS EN POSITIEVE SELECTIE 14

15 6 Appendi 6.1 HUIDIGE UITSLUITINGEN (BEDRIJVEN) BEDRIJF Adani Ports and Special Economic Zone Aerojet Rocketdyne Holdings, Inc. 1 Aeroteh SA 1 Airbus Group Finance BV Airbus Group SE Alpha Natural Resources, Inc. Altria Group Aluminum Corporation of China Ltd. ArcelorMittal SA Arch Coal, Inc. Aryt Industries Ltd. 1 Ashot Ashkelon Industries Ltd. 1 AviChina Industry & Technology Company Limited Babcock International Group PLC BAE Systems PLC Bank Vtb Pao Banpu Public Company Limited Barrick Gold Corporation Bat Intl Finance Plc Beijing Capital International Airport Company Berjaya Sports Toto Berhad British American Tobacco (Malaysia) Berhad British American Tobacco PLC BW Technologies, Inc. 1 MENSENRECHTEN FUNDAMENTELE ARBEIDSRECHTEN CORRUPTIE MILIEU WAPENS Centrais Eletricas Brasileiras SA China Coal Energy Company Limited China Mobile Limited China Petroleum & Chemical Corporation (SINOPEC) China Power International Development China Resources Power Holdings China Shenhua Energy Company Limited Coal India Compagnie Financière Richemont SA CONSOL Energy Inc. Crown Resorts Limited Daicel Corporation Dassault Aviation SA DICK's Sporting Goods, Inc. DMCI Holdings DTE Energy Company ENEA SA Earo Resources Limited KLANT- EN PRODUCTINTEGRITEIT DIERENWELZIJN APPENDI 15

16 BEDRIJF Federal State Unitary Enterprise SPLAV State Research & Production Association 1 Fluor Corporation MENSENRECHTEN FUNDAMENTELE ARBEIDSRECHTEN CORRUPTIE MILIEU WAPENS Freeport-McMoRan Inc. G4S International Finance PLC G4S PLC Galay Entertainment Group L Gazprom PAO General Dynamics Corporation Genting Bhd. Genting Malaysia Berhad Genting Singapore Plc Greek Organisation Of Football Prognostics S.A. Grupo Méico S.A.B. de C.V. Guangdong Investment Ltd. Hanwha Corporation Hanwha Techwin Co Ltd Harris Corporation Honeywell International Inc. Huadian Power International Corporation Ltd. Huaneng Power International Inc. Huntington Ingalls Industry Imperial Brands PLC Imperial Brands Finance PLC IOI Corporation Berhad Itc Limited Jacobs Engineering Group Inc. Japan Tobacco Inc. Jardine Cycle & Carriage Limited Jastrzebska Spolka Weglowa Spolka Akcyjna Jiangi Copper Co Ltd-H Kangwon Land Inc Kt&G Corporation Kuala Lumpur Kepong Berhad Larsen & Toubro Ltd. Las Vegas Sands Corp. Leonardo Finmeccanica SpA Lockheed Martin Corporation MDU Resources Group, Inc. Melco Resorts & Entertainment Limited Mgm China Holdings Limited Mgm Resorts International Motovilikha Plants JSC 1 NiSource Inc. Nk Rosneft' Pao Norilsk Nickel NORINCO International Cooperation Ltd. 1 Northrop Grumman Corporation Novomatic Ag KLANT- EN PRODUCTINTEGRITEIT DIERENWELZIJN APPENDI 16

17 BEDRIJF NTPC Ltd. MENSENRECHTEN FUNDAMENTELE ARBEIDSRECHTEN CORRUPTIE MILIEU WAPENS Oil and Natural Gas Corporation ONGC Videsh Ltd. Orbital ATK, Inc. 1 Paddy Power Betfair Plc PAO Severstal PetroChina Company Ltd. Petróleo Brasileiro S.A. Petrobras Petróleos Meicanos PGE Polska Grupa Energetyczna SA Philip Morris International Inc. Poongsan Corporation 1 Porsche Automobil Holding SE PT Adaro Energy Tbk PT Astra International Tbk Pt Gudang Garam Tbk Pt Hanjaya Mandala Sampoerna Tbk PT United Tractors Tbk Raytheon Company Reynolds American Inc. 1 Rheinmetall AG Rio Tinto Finance PLC Rio Tinto Ltd. Rio Tinto PLC Rockwell Collins, Inc. Rolls-Royce Holdings PLC Safran SA Sands China Ltd. Sberbank Rossii Pao Serco Group PLC Shanghai Industrial Holdings Limited Singapore Technologies Engineering Ltd. Sinopec Group Overseas Development 2013 Ltd. Sinopec Group Overseas Development 2015 Ltd. Sjm Holdings Limited South32 Limited Southern Copper Corporation Swedish Match Ab Tabcorp Holdings Limited Tatts Group Limited Tauron Polska Energia Tetron Inc. Thales SA The Boeing Company The Kroger Co. The Tata Power Company Limited Tokyo Electric Power Company Holdings, Inc. Transneft' Pao Tsogo Sun Holdings Limited Vedanta Limited KLANT- EN PRODUCTINTEGRITEIT DIERENWELZIJN APPENDI 17

18 FUNDAMENTELE BEDRIJF MENSENRECHTEN ARBEIDSRECHTEN CORRUPTIE MILIEU WAPENS Vedanta Resources PLC Volkswagen AG Volkswagen Bank GmbH Volkswagen Financial Services AG Volkswagen International Finance NV Volkswagen Leasing GmbH Wal-Mart de Meico S.A.B. de C.V. Wal-Mart Stores Inc. William Hill Plc 1 Wynn Macau, Limited Wynn Resorts, Limited Yanzhou Coal Mining Company Ltd. Zijin Mining Group Co. Ltd. KLANT- EN PRODUCTINTEGRITEIT DIERENWELZIJN 1 Hoewel dit bedrijf op dit moment niet in ons beleggingsuniversum voorkomt, hebben wij het onderzocht naar aanleiding van signalen van omstreden activiteiten. Als resultaat van dit onderzoek is besloten het bedrijf preventief uit te sluiten van investeringen. APPENDI 18

19 6.2 HUIDIGE UITSLUITINGEN (STAATSOBLIGATIES) TRANSPARENCY INTERNATIONAL CORRUPTION PERCEPTIONS INDE LAND EU- OF VN-WAPENEMBARGO S FREEDOM HOUSE NIET VRIJ Afghanistan Algerije Angola Azerbeidzjan Bahrein Bangladesh Bolivia Brunei Burundi Centraal-Afrikaanse Republiek China Cambodja Comoren Cuba Democratische Republiek Congo (Congo-Kinshasa) Djibouti Dominicaanse Republiek Ecuador Egypte Equatoriaal-Guinea Eritrea Ethiopië Gabon Gambia Georgië Guatemala Guinee Guinee-Bissau Guyana Haïti Honduras India 1 Irak Iran Israël 1 Ivoorkust Jemen Jordanië Kameroen Kazachstan Kenia Kirgizië Laos Libanon Liberia Libië Madagaskar Mali Marokko 1 1 Deze landen worden als vrij beschouwd door Freedom House, maar betwiste gebieden binnen hun grenzen worden beschouwd als niet vrij. WERELDBANK WORLD GOVERNANCE INDICATORS APPENDI 19

20 TRANSPARENCY INTERNATIONAL CORRUPTION PERCEPTIONS INDE LAND EU- OF VN-WAPENEMBARGO'S FREEDOM HOUSE 'NIET VRIJ' Mauritanië Moldavië 1 Mozambique Myanmar Nepal Nicaragua Niger Nigeria Noord-Korea Oeganda Oekraïne 1 Oezbekistan Oost-Timor Pakistan 1 Palestina (West Bank en Gaza) Papoea-Nieuw-Guinea Paraguay Qatar Republiek Congo (Congo-Brazzaville) Rusland Rwanda Saoedi-Arabië Sierra Leone Soedan Somalië Swaziland Syrië Tadzjikistan Tanzania Thailand Togo Tsjaad Turkmenistan Venezuela Verenigde Arabische Emiraten Vietnam Wit-Rusland Zimbabwe Zuid-Soedan 1 Deze landen worden als vrij beschouwd door Freedom House, maar betwiste gebieden binnen hun grenzen worden beschouwd als niet vrij. WERELDBANK WORLD GOVERNANCE INDICATORS APPENDI 20

21 Disclaimer Deze Disclaimer is van toepassing op de in deze presentatie en/of dit document opgenomen commerciële informatie (hierna: de Informatie) die door ACTIAM N.V. (hierna: ACTIAM) aan de ontvanger wordt aangeboden. Door het in ontvangst nemen van deze Informatie accepteert de ontvanger de toepasselijkheid van deze Disclaimer. ACTIAM streeft ernaar nauwkeurige en actuele informatie te verschaffen uit betrouwbaar geachte bronnen. ACTIAM kan echter de nauwkeurigheid en volledigheid van de Informatie niet garanderen en aan de Informatie kunnen geen rechten worden ontleend. De Informatie kan technische of redactionele onnauwkeurigheden of typografische fouten bevatten. ACTIAM geeft geen garanties, epliciet of impliciet, aangaande de vraag of de Informatie die middels deze presentatie en/of dit document verkregen is nauwkeurig, volledig of actueel is. ACTIAM is niet verplicht om de verstrekte Informatie bij te werken of onnauwkeurigheden of fouten te herstellen. De ontvanger zal ACTIAM inclusief haar bestuurders, management en medewerkers niet aansprakelijk stellen voor eventuele tekortkomingen in deze Informatie. De waarde van beleggingen kan fluctueren en resultaten behaald in het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Het bespreken van risico s in de Informatie dient niet beschouwd te worden als een volledige opsomming van alle voorkomende risico s. De hier vermelde Informatie dient door de ontvanger niet te worden geïnterpreteerd als zakelijk, financieel, beleggings-, hedging-, handels-, juridisch, regelgevend, belasting-, of boekhoudkundig advies. De belegger dient zelf elders onafhankelijk advies in te winnen. Ook dient deze informatie niet beschouwd te worden als een aanbod om producten te kopen, te verkopen of te investeren. Op producten en diensten genoemd in deze Informatie zijn mogelijk specifieke voorwaarden van toepassing die geraadpleegd dienen te worden voordat tot een transactie besloten wordt. De ontvanger van de Informatie is zelf verantwoordelijk voor de wijze waarop de ontvanger de Informatie gebruikt. De op die Informatie gebaseerde beslissingen zijn voor rekening en risico van de ontvanger. Deze Informatie wordt de ontvanger uitsluitend aangeboden voor eigen gebruik en de ontvanger zal deze Informatie slechts aan derden ter beschikking stelling na schriftelijke toestemming van ACTIAM. Nederlands recht is van toepassing op deze Disclaimer. DISCLAIMER 21

22