Supersterke vezels. door J. L. J. van Dingenen DSM High Performance Fibers Eisterweg PN Heerlen
|
|
- Geert Christiaens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 137 1 Supersterke vezels door J. L. J. van Dingenen DSM High Performance Fibers Eisterweg PN Heerlen Dit artikel is een herziening van Chemische Feitelijkheid nr. 070 (november 1989); de oorspronkelijke feitelijkheid werd geschreven door R. Kirschbaum, DSM Research, Heerlen. 1. Inleiding Vezels algemeen Textielvezels Technische vezels Synthetische vezels High Performance vezels Supersterke vezels uit flexibele en starre polymeren Flexibele polymeren Starre polymeren Supersterke polyetheen Aramidevezels Toepassingen Gevolgen voor milieu en gezondheid Literatuur Chemische Feitelijkheden is een uitgave van Samsom H. D. Tjeenk Willink bv in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging.
2 Inleiding Nederland is sterk in supersterke vezels. Akzo Nobel produceert de Twaron aramidevezel en is daarmee de tweede producent van aramidevezels in de wereld na DuPont die de vergelijkbare Kevlar aramidevezel produceert. DSM is de uitvinder en de grootste producent ter wereld van de supersterke polyetheenvezel Dyneema. Daarnaast bestaan er nog verschillende andere supersterke vezels maar die zijn (nog) heel klein of ze hebben een heel andere structuur zoals de koolstofvezel. Deze vezels worden niet in Nederland gemaakt. DuPont is de uitvinder van de aramidevezel Kevlar, de eerste sterke vezel. De productie van deze vezel gebeurt in de Verenigde Staten en in Noord-Ierland. De productiecapaciteit van deze vezel wordt niet gepubliceerd, maar wordt geschat op ton per jaar. Akzo Nobel produceert onder de naam Twaron dezelfde aramidevezel in Emmen. De fabriek van Akzo Nobel heeft een capaciteit van ton. Dyneema is DSM s supersterke polyetheenvezel. Deze vezel, gebaseerd op ultrahoogmoleculair polyetheen, is sterker dan staal en wordt geproduceerd in Nederland en Japan. DSM heeft sinds 1990 een fabriek in Heerlen die na een aantal uitbreidingen een capaciteit heeft van 1500 ton per jaar. Daarnaast is er een fabriek van enkele honderden tonnen in een joint venture met Toyobo in Japan. In de Verenigde Staten produceert AlliedSignal sterke polyetheenvezels onder licentie van DSM. In deze Chemische Feitelijkheid wordt een overzicht gegeven van de supersterke vezels met de nadruk op aramide- en supersterke polyetheen vezels. Supersterke vezels behoren tot de groep van High Performance vezels waartoe men ook koolstofvezels, andere sterke vezels en de aan de aramidevezels chemisch verwante hoge temperatuur bestendige vezels behoren. Deze zullen alleen zijdelings ter sprake komen.
3 137 4 Supersterke vezels 2. Vezels algemeen 2.1. Textielvezels Sinds mensenheugenis worden vezels gebruikt om ons te beschermen tegen invloeden van buitenaf. De eerste factoren die de mens graag wilde controleren waren koude en zonnestralen. Later kwam daar al snel bescherming tegen mechanische krachten bij toen onze kleding steeds multifunctioneler werd. Voorbeelden van natuurlijke textielvezels zijn: katoen, wol, linnen, vlas en zijde Technische vezels Toen de mens begon te construeren, zag hij in vezels al snel een uitstekend hulpmiddel. Eerst gebruikte men sisal en hennep voor touwen; later ontwikkelde zich een grote behoefte aan technische vezels, waarvan heden ten dage staalvezels, glasvezels en asbestvezels de belangrijkste zijn Synthetische vezels De echte doorbraak van het gebruik van vezels is pas gekomen toen synthetische vezels konden worden gemaakt. Hiermee werd het mogelijk om door grondstof- en procesmodificatie vezels met specifieke eigenschappen te maken. Deze synthetische vezels worden als textiele vezel, maar ook als technische vezel gebruikt. Sommige van deze kunstmatig gemaakte vezels worden geproduceerd uit natuurlijke grondstoffen (zoals rayon uit hout) en worden daarom aangeduid als semi-synthetisch. De huidige productie aan (semi-)synthetische vezels is ruim 50% van de totale wereldproductie aan vezels (zie tabel 1) en dit aandeel is nog steeds groeiende. Het zwaartepunt van de productie is in de jaren zeventig verschoven van de Verenigde Staten en Europa naar het Verre Oosten met China, Taiwan, Korea en Japan als grootste producenten.
4 137 5 Tabel 1. Wereldproductie van vezels in miljoen ton/jaar (1995) natuurlijke vezels 20.9 katoen 19.2 wol 1.6 zijde 0.1 semi-synthetische vezels 3.0 rayon, viscose 2.5 acetaat 0.5 synthetische vezels 21.7 polyester 11.7 polyamide 3.9 polyacrylonitril 2.3 polypropeen 3.8 totaal High Performance vezels Research en ontwikkeling in Europa, de Verenigde Staten, Rusland en Japan maken de lijst van bestaande synthetische vezels steeds langer. Met name de vezels met zeer specifieke eigenschappen zoals een zeer hoge sterkte of een hoge temperatuur bestendigheid, de zogenaamde High Performance vezels, komen nog voor een groot deel uit deze landen. De organische, sterke High Performance vezels zijn in twee hoofdgroepen te verdelen, op basis van de chemische bouwstenen waaruit zij bestaan: 1. flexibele polymeren, welke fysisch worden georiënteerd om hoge sterkte te verkrijgen; 2. starre polymeren, welke intrinsiek stijf zijn gesynthetiseerd, en welke een hoge sterkte en/of hoge temperatuurbestendigheid hebben. De bouwstenen van de groep flexibele macromoleculen zijn de vinylmonomeren
5 137 6 Supersterke vezels H H (C = C) H X De bouwstenen van starre macromoleculen zijn meestal een stuk complexer en bevatten veelal een para-gesubstitueerde fenylgroep, of in symbolen: Voorbeelden van de High Performance vezels zijn gegeven in tabel 2. Tabel 2. High Performance vezels grondstof afkorting merknaam gebaseerd op flexibele polymeren gebaseerd op starre polymeren polyetheen PE Dyneema/ Spectra polyvinylalcohol PVAL Kuralon polyacrylonitril PAN poly(p)fenyleentereftalamide PPTA Kevlar/Twaron poly(m)fenyleenisoftalamide Nomex polyfenyleenbenzobisthiazol PBT polybenzimidazol PBI polyetheretherketon PEEK aromatische polyester Vectran polyimide Kermel/P84 koolstof C Tenax/Torayca Een speciaal geval is de koolstofvezel. Dit is een vezel die meestal wordt gemaakt uit een flexibel polymeer, polyacrylonitril (PAN), dat door oxydatie/grafitisatie verandert in een star driedimensionaal koolstofnetwerk. Deze vezel wordt vooral gebruikt in composieten.
6 137 7 De productie van High Performance vezels wordt op dit moment geschat op circa ton/jaar en is dus slechts een fractie van de totale wereldproductie aan vezels (45,6 miljoen ton/jaar). 3. Supersterke vezels uit flexibele en starre polymeren Al in 1932 formuleerde Carothers, de uitvinder van de nylonvezel bij DuPont, een aantal voorwaarden waaraan de microscopische structuur van vezels moet voldoen om goede mechanische eigenschappen te verkrijgen: lineaire, lange en regelmatige (kristalliseerbare) polymeren die in gestrekte toestand zijn geordend met de molecuulketens parallel aan de vezelrichting. Lang is echter een relatief begrip. Ook lange moleculen zijn zeer kort in verhouding tot de lengte van een vezel. Dit betekent dat de treksterkte niet wordt bepaald door de sterkte van de covalente binding in de hoofdketen, maar door de optelsom van interacties tussen de polymeerketens: hoe langer de keten, hoe meer interacties. Behalve de treksterkte van een vezel is met name de stijfheid of modulus (helling van de kracht-rek-kromme, zie figuur 1) van belang. De stijfheid geeft aan de mate waarop een materiaal reageert op de poging om het te verlengen. De mate waarin bindingshoeken in een polymeer kunnen deformeren, is daarvoor mede bepalend. * kracht in Newton breuk stijfheid rek % Figuur 1. Grafiek trek/rek kromme
7 137 8 Supersterke vezels 3.1. Flexibele polymeren De alifatische polymeren polyetheen, polypropeen, polyacrylonitril, polyvinylalcohol enz. zijn lineair en flexibel. Door de vrije draaibaarheid om de bindingen in de hoofdketen van het polymeer is de meest waarschijnlijke configuratie niet die van een rechte breinaald, maar van een wanordelijke kluwen wol. Om sterke vezels te krijgen, moet die kluwenstructuur dus worden veranderd in een uni-axiaal georiënteerde structuur. Het klinkt niet erg logisch om flexibele polymeren te gebruiken als basis voor een supersterke vezel met hoge stijfheid. Als men er echter in slaagt een flexibel polymeer in de vezelrichting te oriënteren, zoals in het spinproces van figuur 2 aangegeven, verkrijgt men sterke vezels, die zelfs sterker kunnen zijn dan vezels uit starre polymeren. Flexibel Star oven Figuur 2. Schematische voorstelling van het spinproces van flexibele resp. starre moleculen Al in de jaren vijftig werd ontdekt dat regelmatig opgebouwde flexibele polymeren bij afkoelen van de smelt of van de oplossing kunnen kristalliseren en dat dan gevouwen ketenkristallen ontstaan. Uit sterk verdunde oplossingen (concentratie minder dan 0,1%), waarin de polymeerketens vrijwel los van elkaar liggen, kunnen éénkristallen groeien (zie figuur 3), terwijl in geconcentreerde oplossingen en
8 137 9 in het bijzonder in het geval van polymeren met een hoog molecuulgewicht, de macromoleculen met elkaar verstrengeld zijn. Worden flexibele polymeren uit oplossing of uit de smelt versponnen, dan bestaan de vezels uit min of meer gevouwen ketenkristallen. Verspinnen houdt hier in dat een oplossing of smelt door gaatjes wordt geperst, waarbij de vezelvorm ontstaat Figuur 3. Schematische voorstelling van gevouwen-ketenkristallen 3.2. Starre polymeren De aromatische polymeren zoals die gebruikt worden in aramiden en aromatische polyesters, hebben een structuur die het moleculen praktisch onmogelijk maakt een andere dan de lineaire vorm aan te nemen. Spinnen van deze materialen levert dus automatisch een sterke vezel. Het verwerken van deze polymeren levert echter veel problemen op aangezien ze niet smelten en bijna nergens in oplossen. Een zeer groot deel van de ontwikkeling van aramidevezels heeft zich dan ook afgespeeld rond het vinden van de goede oplosmiddelen. De aramidevezels Twaron en Kevlar zijn opgebouwd uit een polymeer uit twee monomeren p-fenyleendiamine en tereftaloyldichloride. Het maken van het aramide polymeer is een aparte processtap en gebeurt met N-methylpyrrolidon en calciumchloride als oplosmiddelsysteem. Daarna wordt het polymeer weer opgelost in een ander oplosmiddel (geconcentreerd zwavelzuur) en tot garen versponnen. In principe is er dan een sterke vezel verkregen. Verder verstrekken heeft wel effect op de eigenschappen maar dit is veel minder spectaculair dan bij de flexibele polymeren.
9 Supersterke vezels Naast de aramidevezels Twaron en Kevlar uit een polymeer met praktisch alleen maar para-bindingen, bestaat er ook nog een vezel uit een aramidepolymeer met meta-bindingen. Deze vezel wordt door DuPont op de markt gebracht als Nomex. Nomex heeft niet de treksterkte van Twaron en Kevlar maar wel dezelfde bestendigheid tegen hoge temperaturen. De Japanse firma Teijin brengt in relatief kleine hoeveelheden Technora op de markt. Het aramidepolymeer van deze vezel heeft zowel para- als meta-bindingen, maar heeft vergelijkbare sterkte-eigenschappen als Twaron en Kevlar Supersterke polyetheen Bij DSM is een proces ontwikkeld waarmee het kristallisatieproces tijdens het verspinnen wordt gestuurd in de richting van een optimale structuur in de uiteindelijke vezels. Het verspinnen van ultrahoogmoleculair polyetheen (UHMW-PE), met molecuulgewichten groter dan kg/kmol, heeft vooral succes geboekt met het oriënteren van lange flexibele macromoleculen parallel aan de vezelrichting. In dit proces worden semi-verdunde oplossingen versponnen waarbij de polymeerconcentratie in oplossing bepalend is voor de restverstrengeling in de vezel. Afhankelijk van de concentratie en de kristallisatie laten de gevouwen-ketenkristallen (figuur 3) zich (bij verhoogde temperatuur) vrij gemakkelijk als harmonica s ontvouwen, waardoor een uiterst regelmatige eindstructuur van parallelle ketens ontstaat. Op dit moment zijn er drie firma s actief op het gebied van de sterke polyetheenvezels: DSM en Toyobo (Japan) in samenwerking met DSM (met de merknaam Dyneema) en AlliedSignal (onder DSMlicentie) met de merknaam Spectra. In de praktijk ontlopen de eigenschappen van Dyneema en Spectra elkaar niet veel (tabel 3) afgezien van de eigenschappen van de verschillende typen.
10 Tabel 3. Eigenschappen van Dyneema en Spectra naam type soortelijk gewicht (kg/m 3 ) specifieke sterkte (N/tex) specifieke modulus (N/tex) rek bij breuk (%) Spectra ,4 81 3,6 Dyneema SK ,8 91 3,5 Spectra , ,3 Dyneema SK ,1 97 3,6 Spectra , ,9 Dyneema SK , ,7 Dyneema SK , ,8 Dyneema SK77 * 970 4, ,7 * Nieuw type met voorlopige specificatie Breeklengte (km) DYNEEMA 400 De theoretische lengte waarbij een kabel breekt onder het eigen gewicht Aramide Koolstof Glas Polyester/nylon Staal De eenheid N/tex (Newton per tex) is zeer gebruikelijk in textiel. Tex is het gewicht in gram van een garen of vezel met een lengte van 1000 m. Gemeten in N/tex wordt in feite de prestatie van een garen per gewichtseenheid gegeven. De gebruikelijke eenheid in constructieberekeningen, Pascal (afgekort Pa, MPa of GPa), wordt
11 Supersterke vezels ook voor garens gebruikt en geeft de prestatie van het garen per volume-eenheid. De omrekening is dan ook via het soortelijk gewicht Aramidevezels De aramidevezels zijn uitgevonden door DuPont. Het waren de eerste supersterke vezels. De sprong van een goede kwaliteit polyester naar de laagste kwaliteit aramiden is nog steeds enorm. Een goede kwaliteit polyester heeft een treksterkte in de orde van 0,8 N/tex, Kevlar 29 heeft een sterkte van 2,0 N/tex! Daartussen zitten eigenlijk geen commercieel geproduceerde vezels. De verdienste van Akzo Nobel bij de ontwikkeling van aramidevezels lag vooral in het moeilijkste onderdeel: het vinden van goede of eigenlijk betere oplosmiddelen dan DuPont gebruikte. Akzo Nobel en DuPont hebben dan ook jaren een felle octrooistrijd gevoerd over dit onderdeel. Op dit moment zijn er drie leveranciers van sterke aramide vezels: DuPont met Kevlar, Akzo Nobel met Twaron en Teijin met Technora. De eigenschappen van Kevlar en Twaron zijn ongeveer gelijk, Technora heeft door de iets andere chemische structuur in sommige toepassingen ook wat andere eigenschappen (tabel 4). Tabel 4. Eigenschappen van Kevlar, Twaron en Technora naam type soortelijk gewicht (kg/m 3 ) specifieke sterkte (N/tex) specifieke modulus (N/tex) rek bij breuk (%) Kevlar , ,5 Kevlar ,0 41 3,6 Kevlar ,0 83 1,9 Twaron NM ,1 49 3,4 Twaron HM ,2 83 2,0 Kevlar ,3 52 3,6 Twaron CT ,3 62 3,3 Technora ,4 52 4,6
12 Toepassingen Sterke vezels worden vooral toegepast als gewicht bespaard moet worden. Ze zijn duurder dan gewone vezels (zelfs per eenheid sterkte) en gewichtsbesparing op zich moet dus geld waard zijn. Tot nu toe is Dyneema de vezel met de hoogste specifieke sterkte in vergelijking tot andere vezels: tien tot 15 maal zo sterk als staal en bijna de helft sterker dan aramidevezels. Secundaire eigenschappen bepalen echter in hoge mate welke vezel in een bepaalde toepassing wordt gebruikt. Aramidevezels hebben daarbij altijd het voordeel van het hogere smeltpunt. Sterke vezels worden toegepast voor zeer uiteenlopende doeleinden: Touwen: De enorme treksterkte wordt benut in touwen in de scheepvaart en off-shore, in vislijnen en netten. Sterke polyetheen wordt in dynamische toepassingen en zeker in het water geprefereerd boven aramidevezels. Beschermende kleding: De combinatie van treksterkte en rek bij breuk is van belang voor energieabsorptie. Beschermende kleding zoals snijbestendige handschoenen, maar ook kogelwerende vesten, lichte pantserplaten en militaire helmen worden van sterke vezels gemaakt. Zowel aramide als sterke polyetheenvezels worden toegepast. Rubberversterking: Aramidevezels worden toegepast als wapening in autobanden en andere rubberproducten. De hoge temperaturen bij het vulkaniseren van rubber zijn een beperking voor polyetheen. Asbestvervanging: Vanwege de gezondheidsrisico s probeert men zoveel mogelijk asbest te vervangen door andere materialen. Aramidevezels worden daarom gebruikt in remvoeringen, koppelingsplaten en afdichtringen. Structurele composieten: De in vliegtuigen, machines en dergelijke gebruikte composieten zijn grotendeels op basis van koolstofvezels. In een aantal specifieke gevallen worden ook aramidevezels gebruikt. Sportartikelen: Gewichtbesparing is in topsport bijna altijd van belang. Beide vezeltypen worden toegepast in jachttouwen, zeilen, bootrompen, ski s, vishengels, tennisrackets etc.
13 Supersterke vezels 5. Gevolgen voor milieu en gezondheid Supersterke vezels bieden de mogelijkheid om allerlei producten lichter te maken en meestal komt dat (ook) tot uiting in energiebesparing. De sterke vezels kunnen ook worden toegepast om een grotere bescherming en een verhoogde veiligheid voor de mens te bewerkstelligen, zowel in militaire toepassingen (kogelvrije vesten, helmen) als in niet-militaire applicaties (verhoogde schadetolerantie van composieten, schermkleding, handschoenen en dergelijke). Over de milieuaspecten van polyetheen, die volledig van toepassing zijn op supersterke polyetheenvezels zoals Dyneema, is op te merken dat bij de verbranding alleen koolstofdioxide en water vrijkomt. De biologische afbreekbaarheid is echter nihil. Aramidevezels breken wat gemakkelijker af, zonder dat daarbij overigens echt gevaarlijke stoffen vrijkomen. Verbranding van aramide vezels is mogelijk, maar moet wel onder goed gecontroleerde omstandigheden gebeuren. 6. Literatuur Berendsen, N., en Lemstra, P. J.; Terugblik en toekomst, in: Kunststoffen, H. M. Bruggeman, Uitgave TNO (1986); ISBN Jacobs, M. J. N., en Mencke, J. J.; New technologies in gelspinning the world s strongest fiber, Techtextil Symposium (1995). Kirschbaum, R., en Dingenen, J. L. J. van; Advances in gelspinning technology and Dyneema fiber applications; ISBN Krevelen, D. W. van; Ariadne s thread, Uitgave Akzo Nobel (1987).
In deze Chemische Feitelijkheid wordt een overzicht gegeven van de High Performance -vezels en in het bijzonder van de sterke vezels.
070 1 Supersterke vezels Inleiding Sterke vezels zijn een actueel onderwerp in Nederland. Akzo heeft circa 600 miljoen gulden geïnvesteerd in de produktie van Twaron aramidevezel en heeft voor dit produkt
Nadere informatieKunststof en composiet
Kunststof en composiet Kunststof en composiet 4e college kunststof Utrecht HKU Materialen Vandaag: Overige kunststoffen Composieten Kunststofherkenning en herhaling Materialen PE, polyetheen - LDPE en
Nadere informatieKunststof en composiet Kunststof en composiet
Kunststof en composiet Kunststof en composiet 4e college kunststof Utrecht HKU Vandaag: PE, polyetheen Overige kunststoffen Composieten Kunststofherkenning en herhaling - LDPE en HDPE: verschillend soortelijk
Nadere informatieKogelwerende vesten 196-1. door ir. Marga van Zundert, wetenschapsjournalist
196-1 Kogelwerende vesten door ir. Marga van Zundert, wetenschapsjournalist Deze Chemische Feitelijkheid is geschreven in samenwerking met dr. Anton H.M. Schotman, Teijin Twaron, Applied Analysis & Polymer
Nadere informatieMateriaalkeuze en moderne splitstechnieken. Jan-Willem Polman
Materiaalkeuze en moderne splitstechnieken Jan-Willem Polman www.lijnenspecialist.nl Grote voorraad lijnen voor de watersport, In twee dagen geleverd, Gratis verzenden (bestellingen > 50), Deskundig advies
Nadere informatieUitleg Handschoenen. Copyright 2007 Carel Lurvink B.V.
Uitleg Handschoenen Handschoenen voor mechanische risico's...2 Leder...2 Synthetisch...2 Kevlar...2 Twaron...2 Handschoenen voor chemische risico's...3 Nitrilrubber (NBR)...3 Polyvinylchloride (PVC)...3
Nadere informatieSolico Solutions in composites Solutions in composites
Everdenberg 97, 4902 TT Oosterhout, Nederland tel.: + 31/162-462.280 solico@solico.nl Inhoud Introductie Solico Wat zijn composieten? Mechanische eigenschappen Voor- en nadelen composieten Introductie
Nadere informatieWerktuigbouwkunde in vogelvlucht. Materialen
Werktuigbouwkunde in vogelvlucht Materialen Werktuigbouwkunde TU/e in vogelvlucht Algemeen Computational and Experimental Mechanics (CEM) Thermo Fluids Engineering (TFE) Dynamic Systems Design (DSD) Werktuigbouwkunde
Nadere informatiePRODUCTEN Thermohardende laminaten - oftewel duro plasten - worden gemaakt door diverse lagen voorgeïmpregneerd materiaal onder hoge druk en temperatuur samen te persen. Het voormateriaal (prepreg) kan
Nadere informatieTouw Kapa Silver Star / Touw Kapa Oceanic Blauw
Touw Kapa Silver Star / Touw Kapa Oceanic Blauw Omschrijving Zeer gemakkelijk in gebruik door soepelheid en niet kinken, kraakt niet! Rekt bij opvang van schokbelasting, hoge breekkracht! Absorbeert geen
Nadere informatieDomein C: Koolstofchemie. Subdomein: Toepassingen van synthetische polymeren
Domein C: Koolstofchemie Subdomein: Toepassingen van synthetische polymeren 28 verband leggen tussen de structuur van synthetische polymeren en de eigenschappen en toepassingen: (supersterke) vezel; kabel;
Nadere informatieWelke soorten kunststoffen zijn er? Eigenschappen van kunststoffen. Na deze clip kun je: Onderwerpen. Eigenschappen verbeteren.
Welke soorten kunststoffen zijn er? Na deze clip kun je: vertellen hoe je met andere stoffen de eigenschappen van kunststoffen kunt verbeteren de drie verschillende soorten kunststoffen noemen uitleggen
Nadere informatieTextiel. Materialen HKU. Materialen. Materialen Vandaag: Textiel
Textiel Utrecht April 2010 Vandaag: Textiel 1. Textiel algemeen 2. Van vezel tot draad 3. Van draad tot stof 4. Van vezel direct naar stof (non woven) 5. Nabehandeling 6. Innovatie 7. materiaalsoorten
Nadere informatieLeergebied: Zuid Nederland. Constructies. De mens draagt al meer dan 5000 jaar iets om zijn lichaam. Zo blijft het lichaam warm!
Techniekkit: Domein: Competentie: Leergebied: Zuid Nederland Constructies Reflectie Geschiedenis De mens draagt al meer dan 5000 jaar iets om zijn lichaam. Zo blijft het lichaam warm! 1. Maar droegen de
Nadere informatieKunststoffen. Kunststoffen. Kunststoffen. Kunststoffen. Kunststoffen of polymeren. Geschiedenis
aardolie 100% Diesel & stookolie 70% Benzine 20% andere 10% Motorbenzines 13% grondstoffen voor chemie 7% Verven, aceton,... 3% KUNSTSTOFFEN 4% 1 2 Geschiedenis of polymeren 1859 Patent cellulose gebruikt
Nadere informatieInhoud. Achtergrond On Deck. Doel van presentatie / waar komt deze uit voort. Rek in lijnen
Inhoud Achtergrond On Deck Doel van presentatie / waar komt deze uit voort Rek in lijnen Weerstand in blokken / verschillende typen lagering & blokken Vertragingen Hoeveel kracht komt er op een lijn? Basis
Nadere informatieNieuwe generatie gelijmde wapening S. Matthys, UGent
Nieuwe generatie gelijmde wapening S. Matthys, UGent FACULTEIT INGENIEURSWETENSCHAPPEN EN ARCHITECTUUR Nieuwe generatie gelijmde wapening Prof. dr. ir. Stijn Matthys KVIV-studiedag
Nadere informatieMateriaalkeuze en moderne splitstechnieken. Jan-Willem Polman
Materiaalkeuze en moderne splitstechnieken Jan-Willem Polman www.lijnenspecialist.nl Grote voorraad lijnen voor de watersport en industrie In twee dagen geleverd, Gratis verzenden (bestellingen > 50),
Nadere informatieCore-composite. De Core-composite constructie
Core-composite In Core-composite bouwen houdt in, dat men d.m.v. epoxy-verlijming een samenstelling maakt van verschillende materialen waardoor een plaatmateriaal ontstaat welke kan wedijveren met de reeds
Nadere informatieCamiel Eurlings (Air France-KLM, links) en Atzo NicolaÏ (DSM Nederland, rechts) met de nieuwe lichtgewicht netten.
Persbericht REVOLUTIONAIRE LICHTGEWICHT VRACHTNETTEN MET DYNEEMA ZULLEN DE UITSTOOT VAN BROEIKASGASSEN VAN AIR FRANCE-KLM DRASTISCH VERLAGEN Ontwikkeling is het resultaat van samenwerking van Air France-KLM-Martinair
Nadere informatieMATRIX VAN UK-HALSEY, EEN FACTOR X SNELLER
MATRIX VAN UK-HALSEY, EEN FACTOR X SNELLER Matrix van UK-Halsey, de nieuwe standaard in high performance zeilen UK-Halsey Belgium H.Baelskaai 44 8400 Oostende Belgium Tel : 0032 59321176 benelux@ukhalsey.com
Nadere informatieFactsheet - Unieke superslanke composiet gevel
Factsheet - Unieke superslanke composiet gevel Achtergrond Het composiet gevelconcept is ontwikkeld binnen het SIA-RAAK programma Composieten in de glasarchitectuur onder leiding van het INHolland Composietenlab.
Nadere informatiePolymeren zijn grote moleculen die zijn opgebouwd uit een beperkt aantal soorten bouwblokken waarvan er een groot aantal in een molecuul zijn verwerkt. Meestal bestaat een polymeermolecuul uit een lange
Nadere informatieAfwerking & Uitzicht: Het oppervlak is knoestvrij, egaal van kleur en vertoont een generfde, licht glanzende structuur.
Product data blad Grondstof: Het materiaal bestaat voor 100% uit gerecycleerde kunststofoverschotten van hoge kwaliteit. In hoofdzaak afkomstig uit de voedings- en verpakkingsindustrie Samenstelling: De
Nadere informatieNieuwe generatie gelijmde wapening
FACULTEIT INGENIEURSWETENSCHAPPEN EN ARCHITECTUUR Nieuwe generatie gelijmde wapening Prof. dr. ir. Stijn Matthys > Nieuwe materialen FRP strip [1987] Verdere technologieverbreding
Nadere informatieKunststoffen. Kunststoffen. Kunststoffen. Kunststoffen. Kunststoffen of polymeren. Geschiedenis
aardolie 100% Diesel & stookolie 70% Benzine 20% andere 10% Motorbenzines 13% grondstoffen voor chemie 7% Verven, aceton,... 3% KUNSTSTOFFEN 4% 1 2 Geschiedenis of polymeren 1859 Patent cellulose gebruikt
Nadere informatiePublicatieblad van de Europese Unie
26.1.2018 L 22/3 GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) 2018/122 VAN DE COMMISSIE van 20 oktober 2017 tot wijziging van de bijlagen I, II, VI, VIII en IX bij Verordening (EU) nr. 1007/2011 van het Europees Parlement
Nadere informatieBIJLAGE. bij. GEDELEGEERDE VERORDENING (EU).../... VAN DE COMMISSIE van XXX
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 20.10.2017 C(2017) 6967 final ANNEX 1 BIJLAGE bij GEDELEGEERDE VERORDENING (EU).../... VAN DE COMMISSIE van XXX tot wijziging van de bijlagen I, II, VI, VIII en IX bij Verordening
Nadere informatieTouw Kapa Silver Star / Touw Kapa Oceanic Blauw
Touw Kapa Silver Star / Touw Kapa Oceanic Blauw Omschrijving Zeer gemakkelijk in gebruik door soepelheid en niet kinken, kraakt niet! Rekt bij opvang van schokbelasting, hoge breekkracht! Absorbeert geen
Nadere informatieBijl Composiet planken. Voor nieuwbouw en renovatie
Bijl Composiet planken Voor nieuwbouw en renovatie Bijl Composiet planken Voor Nieuwbouw en renovatie BIJL Profielen produceert sinds 1995 glasvezel versterkte polyester profielen. Naast vele klantspecifieke
Nadere informatieHoofdstuk 2 Appendix A hoofdstuk 3 hoofdstuk 4 (hoofdstuk 5)
Telecommunicatie beheerst steeds sterker de hedendaagse samenleving en kan niet meer worden weggedacht. De hoeveelheid informatie die de wereld rondgestuurd wordt, groeit elke dag. Het intensief gebruik
Nadere informatieTrends in Kunststoffen
Trends in Kunststoffen Trends in Polymeren voor toeleveranciers en OEM-ers ESEF, maart 2014 Ir. Martin van Dord DPI Value Centre & NRK Dr. Louis Jetten DPI Value Centre Kunststoffen: organische polymeren
Nadere informatieBijl Composiet planken. Voor nieuwbouw en renovatie
Bijl Composiet planken Voor nieuwbouw en renovatie Bijl Composiet planken Voor Nieuwbouw en renovatie BIJL Profielen produceert sinds 1995 glasvezel versterkte polyester profielen. Naast vele klantspecifieke
Nadere informatiePlasticiteit. B. Verlinden Inleiding tot de materiaalkunde. Structuur van de lessen 1-4
Plasticiteit Hoofdstuk 6 B. Verlinden Inleiding tot de materiaalkunde Structuur van de lessen 1-4 Algemene introductie in de wereld van de materialen Les 1 materialen ontwerp materialen en milieu Elastische
Nadere informatieEen groot voordeel van de DEC CONNECTOR is bijvoorbeeld de uitgebreide range van materiaal-breedtes. De standaardbreedtes
De elastische verbinding (DEC CONNECTOR) van DEC International bestaat uit een reeds geassembleerde staal-doek-staal verbinding, die het mogelijk maakt om snel en eenvoudig een verbinding te maken tussen
Nadere informatieBijl Composiet planken. Voor nieuwbouw en renovatie
Bijl Composiet planken Voor nieuwbouw en renovatie Bijl Composiet planken Voor nieuwbouw en renovatie BIJL Profi elen produceert sinds 1995 glasvezel versterkte polyester profi elen. Naast vele klantspecifi
Nadere informatieMateriaalkeuze en moderne splitstechnieken. Jan-Willem Polman
Materiaalkeuze en moderne splitstechnieken Jan-Willem Polman www.lijnenspecialist.nl Grote voorraad lijnen voor de watersport en industrie In twee dagen geleverd Gratis verzenden (bestellingen > 50) Deskundig
Nadere informatieEigenschappen basalt composiet
Eigenschappen basalt composiet Dr.Ir. F.A.Veer TU Delft, 5 oktober 216 1 Inleiding Aan de hand van door fibercore verstrekte proefstukken zijn een aantal mechanische eigenschappen en een aantal samenstellings
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Materialen
Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Materi Samenvatting door een scholier 1210 woorden 6 april 2015 6,9 35 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Hoofdstuk 3: Materi Eigenschappen van moleculen: -Ze verschillen
Nadere informatieOefentoets polymeren havo en vwo
Oefentoets polymeren havo en vwo Opgave 1 Kunststofrecycling Sinds een aantal jaar wordt in Nederland kunststof op verschillende manieren apart ingezameld. In het scheikundige tijdschrift chemische feitelijkheden
Nadere informatieBio-composiet. Thermoplastische kunststof met natuurvezels Mei 2013. www.saxion.nl/impt 1
Bio-composiet Thermoplastische kunststof met natuurvezels Mei 2013 T www.saxion.nl/impt 1 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Materiaal... 4 Sizopreg... 4 Biopreg... 4 Verschijningsvormen... 4 Materiaal eigenschappen...
Nadere informatieReferentiecase. Teijin Aramid QHSE in SharePoint
Referentiecase Teijin Aramid QHSE in SharePoint Met de QHSE database in SharePoint beschikken wij over één digitale omgeving waarin wij incidenten en meldingen kunnen verwerken. Het terugvinden van incidenten
Nadere informatie9. Nederlandse Samenvatting
9. Nederlandse Samenvatting Cellen in ons lichaam zitten niet alleen. Iedere cel is omgeven door andere cellen en een fiber netwerk genaamd de extracellulaire matrix (ECM). Dit netwerk geeft structuur
Nadere informatiezonweringsdoeken gemaakt van planten THE FIRST SUNSCREEN FABRIC IN THE WORLD WITH CRADLE TO CRADLE CERTIFIED GOLD
zonweringsdoeken gemaakt van planten THE FIRST SUNSCREEN FABRIC IN THE WORLD WITH CRADLE TO CRADLE CERTIFIED GOLD M + N PROJECTEN ONTWIKKELDE EEN NIEUWE GENERATIE ZONWERINGSDOEKEN, DIE DE HUIDIGE MATERIALEN
Nadere informatieMaterial Value Circle
Material Value Circle Meerwaarde in de circulaire waarde keten Lonneke de Graaff Materials 2014 l.graaff@dpivalucentre.nl Inhoud DPI Value Centre Wat is de Value Circle? Waarom kijken naar de Value Circle?
Nadere informatieTentamen Verwerking en Eigenschappen van Kunststoffen ( ) 2 februari 2012, uur
Tentamen Verwerking en Eigenschappen van Kunststoffen (191121121) 2 februari 2012, 13.45-17.15 uur Aanwijzingen: -Vermeld op alle in te leveren vellen je naam, voorletters en student nummer. -Lees de vragen
Nadere informatieAUTEURS havo 5 H AV havo O EINDREDACTIE MET MEDEWERKING VAN scheikunde SCHEIKUN
5 havo scheikunde Inhoud Voorwoord 7 Zuren en basen 5 Praktijk Chemie in het aquarium 6 Fosfor voor cola en kunstmest Theorie 1 Zure, basische en neutrale oplossingen 12 2 Zuren en zure oplossingen 15
Nadere informatieKunststof. 1e college Utrecht februari 2011 HKU
Kunststof 1e college Utrecht februari 2011 HKU Materialen Vandaag: Planning Tentamen/hertentamen Theorieles Kunststof Opdracht Planning : Materialen 31 jan: kunststof 7 feb: kunststof 14 feb: Hertentamen
Nadere informatieBIOCOMPOSIET BRUG. Stenden PRE Marktmeeting Biocomposieten 27 november Ir. Jos ter Laak Algemeen Directeur
BIOCOMPOSIET BRUG Stenden PRE Marktmeeting Biocomposieten 27 november 2013 Ir. Jos ter Laak Algemeen Directeur j.terlaak@ctcgroup.nl CTC Energie Infra Transport Bouw CTC is actief in 4 verschillende markten
Nadere informatieSamenvatting NaSk Hoofdstuk 5
Samenvatting NaSk Hoofdstuk 5 Samenvatting door F. 874 woorden 3 maart 2015 7,6 37 keer beoordeeld Vak Methode NaSk Natuur/scheikunde overal Samenvatting NaSk, hoofdstuk 5 Omgekeerd ontwerpen = hierbij
Nadere informatieDuurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie
Duurzame Industrie De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 9
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 9 Samenvatting door Dylan 551 woorden 30 december 2016 9 4 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Nova Paragraaf 1 Aardolie ( onzuivere stof ) - Organisch materiaal -
Nadere informatieDe meest milieuvriendelijke PVC Vloer
De meest milieuvriendelijke PVC Vloer THERDEX PVC VLOEREN het milieu is topprioriteit Bioweekmakers en Ftlaten zijn twee totaal verschillende zaken. Je kunt ftlaatvrij zijn, zonder bioweekmakers te gebruiken.
Nadere informatie70.00 Plaatmateriaal
70.00 Plaatmateriaal Groep Omschrijving Bladzijde 70.10 Bewerkte kunststoffen Technische kunststoffen overzicht - 70.10.01 70.20 Plaat materiaal FHT Plaat F 70.20.01 Polyesterglasmat GPO 3 F 70.20.02 G10/HGW
Nadere informatieSamenvatting Dit proefschrift gaat over Monte Carlo simulatie van polymeersystemen. Polymeren zijn grote moleculen die opgebouwd zijn uit kleinere chemische eenheden die monomeren genoemd worden. Bekende
Nadere informatieSamenvatting scheikunde Hoofdstuk 4 + 5
Samenvatting scheikunde Hoofdstuk 4 + 5 hoofdstuk 4 Paragraaf 4.1 Aardgas uit de gaskraan is een mengsel van methaangas (80%), het brandbare bestanddeel en stikstofgas. Deze stoffen zijn beide geurloos
Nadere informatieLesbrief: Grote wasjes, kleine wasjes Thema: Hoe kom ik daar?
Lesbrief: Grote wasjes, kleine wasjes Thema: Hoe kom ik daar? Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding Zou het profiel Zorg & Welzijn bij jou passen? Een onderdeel
Nadere informatieVezels. Copyright 2007 Carel Lurvink B.V.
Vezels Katoen...2 Polyester...4 Polyester/katoen...4 Nylon/Polyamide...4 Fleece...5 Polyurethaan/Elastomeer...5 Nomex...5 Kevlar...5 Acryl...6 Viscose...6 Verschillende eigenschappen katoen, katoen/polyester
Nadere informatieOrlando Ramakers DSM Dyneema. Veilig werken met comfortabele werkhandschoenen
Orlando Ramakers DSM Dyneema Veilig werken met comfortabele werkhandschoenen De Handschoenenzaak Het slachtoffer: De verstrekte handschoenen waren onvoldoende snijbestendig Het verweer: De aanschaf van
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Scheikunde Chemie overal H1 3 vwo
Samenvatting Scheikunde Scheikunde Chemie overal H1 3 vwo Samenvatting door een scholier 1193 woorden 30 oktober 2012 5,8 23 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Samenvatting Scheikunde
Nadere informatie1. Uit welke grondstoffen worden kunststoffen gemaakt? 2. In welke drie groepen kunnen synthetische stoffen worden ingedeeld?
Kunststoffen 1.9 Vragen en opgaven 1. Uit welke grondstoffen worden kunststoffen gemaakt? aardolie: aardgas; of steenkool. 2. In welke drie groepen kunnen synthetische stoffen worden ingedeeld? thermoplasten,
Nadere informatieDe PET-fles. door dr. J. Jager Akzo Nobel Central Research Arnhem
111 1 De PET-fles door dr. J. Jager Akzo Nobel Central Research Arnhem 1. Inleiding 111 3 2. Bereiding van PET 111 3 3. Eigenschappen van PET 111 5 4. Produktie van PET-flessen 111 6 5. De PET-verpakkingsmarkt
Nadere informatieElementen Thema 1 MAterialen. de kringloop tussen mens / dier en plant uiteggen mbv CO2 en O2
Toetstermen Hout (H1) Stofeigenschappen 5 soorten hout onderscheiden in kleur, structuur en toepasbaarheid 5 verschillende houtsoorten herkennen 5 verschillende houtsoorten - wisselw. mens, dier Gebruik
Nadere informatieHerhaling koolstoffen
Herhaling koolstoffen Hoofdstuk 17 Welkom Zwakke punten Herhaling H15 Extra opgaven H17 Periode 1 V6 Koolstofchemie III. 15.2 ReacGetypen SubsGtuGereacGe C 6 H 14 + Br 2 (aq) à C 6 H 13 Br + H + + Br -
Nadere informatieNieuwe generatie gelijmde wapeningen
Nieuwe generatie gelijmde wapeningen Prof. dr. ir. Stijn Matthys Overzicht :: Wat zijn composietwapeningen? :: Nieuwe evoluties! :: Tot slot 2/19 Overzicht :: Wat zijn composietwapeningen?
Nadere informatie(Polymeer)materialen voor een duurzamere samenleving. Mario Smet Departement Chemie
(Polymeer)materialen voor een duurzamere samenleving Mario Smet Departement Chemie Inhoud Milieuproblemen gerelateerd aan plastics en (mogelijke) oplossingen Troeven van plastics voor een duurzamere samenleving
Nadere informatieHoofdgroepen textielvezels. Natuurlijke vezels Kunstmatige vezels
TEXTIELKENNIS Hoofdgroepen textielvezels Natuurlijke vezels Kunstmatige vezels NATUURLIJKE VEZELS PLANTAARDIGE VEZELS Zaadvezels Bastvezels Bladvezels DIERLIJKE VEZELS Zijde Wol Dierenharen KUNSTMATIGE
Nadere informatiescheikunde vwo 2016-II
Chillen bij 60 C 1 maximumscore 4 Een juist antwoord kan als volgt zijn weergegeven: de peptidebindingen juist weergegeven 1 de restgroepen juist weergegeven 1 structuurformule van H 2 O en juiste waterstofbrug
Nadere informatieBOGO van groene grondstoffen naar biobased materialen. Eigenschappen van Polymelkzuur
BOGO van groene grondstoffen naar biobased materialen Eigenschappen van Polymelkzuur Wageningen UR Food & Biobased Research G.J.J. Schennink, H. de Beukelaer en K. Molenveld 1. Polymelkzuur en haar toepassingen
Nadere informatie3.3 Behuizing 1, 2 & 3 (Jeroen)
3.3 Behuizing 1, 2 & 3 (Jeroen) 3.3.1 Inleiding: In deze paragraaf wordt besproken hoe deze onderdelen van de lijmklem tot stand zijn gekomen, bijvoorbeeld het verwerkingsproces. Hoe krijgt het onderdeel
Nadere informatieExamen scheikunde HAVO tijdvak uitwerkingen
Examen scheikunde HAV tijdvak 2 2018 uitwerkingen Bodem bedekken 1p 1 fotosynthese/koolzuurassimilatie 2 25,0 kg 3 Aantal m 3 polymelkzuur in 1,00 m 3 bolletjes = 3 3 1,24 10 kg/m 2,016 10 2 m 3 4 Volume
Nadere informatie5,8. Werkstuk door een scholier 2254 woorden 11 april keer beoordeeld. Scheikunde
Werkstuk door een scholier 2254 woorden 11 april 2001 5,8 484 keer beoordeeld Vak Scheikunde Wat zijn kunststoffen? Kunststoffen zijn chemische producten afkomstig van fossiele brandstoffen waaraan weer
Nadere informatieVeel gebruikte technische kunststoffen met specificaties, voor en nadelen
Veel gebruikte technische kunststoffen met specificaties, voor en nadelen PVC U PVC U heeft een grote sterkte, stijfheid en hardheid. Het kan goed gelijmd en gelakt worden. PVC U brandt zeer moeilijk,
Nadere informatieEddy Brinkman. Materiaalkunde in een notendop. Materials Veldhoven - 31 mei 2017
Eddy Brinkman Materials 2017 - Veldhoven - 31 mei 2017 Materiaalkunde: geeft antwoord op waarom Waarom is juist dat materiaal geschikt voor die toepassing? Materiaaltechnologie: geeft antwoord op hoe Aan
Nadere informatieEindexamen scheikunde havo 2001-II
Eindexamen scheikunde havo 00-II 4 Antwoordmodel Energievoorziening in de ruimte et (uiteenvallen van de Pu-38 atomen) levert energie dus het is een exotherm proces. er komt energie vrij aantal protonen:
Nadere informatieMateriaal keuzes. Globaal genomen zijn er 4 basis functies denkbaar waarom men het product wilt verpakken.
Materiaal keuzes Waarom verpakken we het product? Dit is de eerste vraag die beantwoord moet worden. Immers als het niet nodig is om een product te verpakken, is een materiaal keuze ook niet nodig en ontstaat
Nadere informatieFLAGON TPO SYNTHETISCHE WATERDICHTING
SYNTHETISCHE WATERDICHTING FLAGON TPO FLAGON TPO SINDS 1963 Flagon TPO maakt deel uit van het veelzijdige assortiment synthetische membranen van SOPREMA. SOPREMA Italië is sinds 1963 wereldwijd specialist
Nadere informatieRestlevensduur van PVC-U en PE leidingen. Workshop CAPWAT 24 maart 2011
28-03-2011 Restlevensduur van PVC-U en PE leidingen Workshop CAPWAT 24 maart 2011 Restlevensduur van PVC-U en PE leidingen 2 Indeling Wavin leidingsysteem oplossingen Onderzoeksrapporten Restlevensduur
Nadere informatieBiobased producten uit resthout
Biobased producten uit resthout Tijs Lammens, Bio-energiedag Overijssel Your partner in the bioeconomy Inhoud Verschillende perspectieven van hout Over biobased producten: materialen vs. chemicaliën Biomassa
Nadere informatieDuurzame Industrie. De overgang van energie-intensief naar energie-efficient
Duurzame Industrie De overgang van energie-intensief naar energie-efficient De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere
Nadere informatieCO 2. Tekst: ing. Dick Havenaar. Niels Wesselink (links) en ing. Nico Doorn (rechts) van PS Koeltechniek & Klimaatbeheersing.
Tekst: ing. Dick Havenaar Niels Wesselink (links) en ing. Nico Doorn (rechts) van PS Koeltechniek & Klimaatbeheersing. juni 2015 25 De compact samengebouwde CO 2 -installatie met op de achtergrond de gaskoeler.
Nadere informatie6 Samenvatting (Dutch Summary)
6 Samenvatting (Dutch Summary) Kunststoffen (plastics) zijn tegenwoordig uit het dagelijks leven niet meer weg te denken. Veel van de dingen om ons heen, zoals de vele verpakkingsmaterialen (boterhamzakjes,
Nadere informatieTriboBall sferische lagers De volledig onderhoudsvrije en zeer corrosiebestendige TriboBall
ELCEE BELUX BVBA Al meer dan 0 jaar is Elcee dé specialist op het gebied van glijlagers en u vindt bij ons het grootste assortiment glijlagers binnen de Benelux. Inspelend op de behoefte van de markt zijn
Nadere informatieSolico. Dakkapel Max overspanning tot 4075 mm. Solutions in composites. Verificatie. : Van den Borne Kunststoffen B.V. Versie : 1.
B.V. Everdenberg 5A NL-4902 TT Oosterhout The Netherlands Tel.: +31-162-462280 - Fax: +31-162-462707 E-mail: solico@solico.nl Bankrelatie: Rabobank Oosterhout Rek.nr. 13.95.51.743 K.v.K. Breda nr. 20093577
Nadere informatie1. Inleiding polymeerchemie. 1.1 Inleiding
Polymeerchemie 1 Inleiding p1 1. Inleiding polymeerchemie 1.1 Inleiding 1.1.1 Inleiding en verantwoording Polymeren, vaak aangeduid als plastics of kunststoffen, zijn zeer grote moleculen die ontstaan
Nadere informatie26/05/2010. Materiaal Gebruik Bewaring
Behoud en beheer van figurentheaterelementen. Hoe garandeer ik mijn figuren, rekwisieten, decors en documenten een lang leven? Op een lang leven voorbereid? Materiaal Gebruik Bewaring 1 Eigenschappen van
Nadere informatieEindexamen vwo scheikunde I
Waterstof uit afvalwater 1 maximumscore 4 C 6 H 1 O 6 + 4 H O 4 H + CH COO + HCO + 4 H + molverhouding CH COO : HCO = 1 : 1 en C balans juist 1 coëfficiënt voor H + gelijk aan de som van de coëfficiënten
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE. Inleiding 52. Rema Force rondstroppen Dyneema 54. Polyamide hijsbanden 55. Polyester hijsbanden 56
6 INHOUDSOPGAVE Inleiding 2 2 Rema Force rondstroppen Dyneema 4 4 Polyamide hijsbanden Polyester hijsbanden 6 6 Polyester hijsbanden met triangles 9 9 Polyester rondstroppen 61 61 Beschermmiddelen 64 64
Nadere informatieAardolie is een zwart, stroperig mengsel van heel veel stoffen, wat door middel van een bepaalde scheidingsmethode in zeven fracties gescheiden wordt.
Meerkeuzevragen Naast koolstofdioxide en waterdamp komen bij verbranding van steenkool nog flinke hoeveelheden schadelijke stoffen vrij. Dit komt doordat steenkool ook zwavel- en stikstofatomen bevat,
Nadere informatieMONITORINGSACTIE BRANDVEILIGHEID KLEDING
MONITORINGSACTIE BRANDVEILIGHEID KLEDING Rapportnummer NDBRV 006 Drs. H.R. Reus J.P. Westerhoff G.A. Busser Keuringsdienst van Waren, Noord Postbus 465 9700 AL Groningen Telefoon : 050 588 6000 Telefax
Nadere informatieGUIDE 24W. Wind- en waterdichte winterhandschoen uitgevoerd in synthetisch leer
GUIDE 24W Wind- en waterdichte winterhandschoen uitgevoerd in synthetisch leer Guide 24W is een veelzijdige handschoen, die is ontwikkeld voor gebruik buitenshuis in koud en nat weer. De handen blijven
Nadere informatieSamenvatting scheikunde hoofdstuk 1 stoffen 1 tm 7 (hele hoofdstuk) + aantekeningen h3a 1.1 zwart goud (herhaling) Fossiele
Samenvatting scheikunde hoofdstuk 1 stoffen 1 tm 7 (hele hoofdstuk) + aantekeningen h3a 1.1 zwart goud (herhaling) Fossiele Aardgas, aardolie en steenkool heten ook wel fossiele brandstoffen brandstoffen
Nadere informatieKunststoffen in de jaren negentig
ikroniek nummer 5/6-990 Van standaard kunststoffen tot zeer hoogwaardige technische polymeren J.H. Geesink, DSM Research, Geleen De kunststoffen die momenteel op de markt zijn kunnen worden onderverdeeld
Nadere informatiePersbericht. het beste wapen tegen snijden Comfort inbegrepen. Showa Best Glove. Meer informatie. April 2011
April 2011 het beste wapen tegen snijden Comfort inbegrepen Een goede snijbescherming is geen overbodige luxe. Daarom testen we onze handschoenen via de Europese EN388-testmethode, de Amerikaanse ASTM
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Het tablet is om vele redenen een populaire toedieningsvorm van geneesmiddelen. Het gebruikersgemak en het gemak waarmee ze grootschalig kunnen worden geproduceerd zijn slechts twee van de
Nadere informatieHANDBESCHERMING SYNTHETISCHE HANDSCHOENEN. SAMURAI en GSA
HANDBESCHERMING SYNTHETISCHE HANDSCHOENEN SAMURAI en Inleiding Deze brochure geeft een technisch overzicht van het huidige assortiment synthetische handschoenen binnen ons merk SAMURAI en onder het -label.
Nadere informatieDocent: Judith van der Veen
Materialenkennis P1 2015-2016 Docent: Judith van der Veen Stof is voor de modeontwerper wat verf voor de schilder is: het materiaal waarmee hij zich uitdrukt. Sommige ontwerpers werken direct met de stof
Nadere informatieVoordat we een kraag gaan tekenen zijn de volgende punten van belang:
INHOUDSOPGAVE: 1.0 VOORWOORD. 2.0 BENODIGDHEDEN. 3.0 LICHAAMSMATEN. 4.0 MAATSCHEMA. 5.0 LICHAAMSMATEN HEREN. 6.0 MAATSCHEMA HEREN. 7.0 TEKENSYSTEEM. 8.0 EXAMEN EISEN. 9.0 KRAGEN. 10.0 Opdracht: 11.0 FIGUUR
Nadere informatieKunststoffen. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/60782
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Emiel D 26 October 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/60782 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieHoofdstuk 4. Chemische reacties. J.A.W. Faes (2019)
Hoofdstuk 4 Chemische reacties J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 4 Chemische reacties Paragrafen 4.1 Kenmerken van een reactie 4.2 Reactievergelijkingen 4.3 Rekenen aan reacties Practica Exp. 1 Waarnemen Exp.
Nadere informatie