VOORTPLANTING MELKVEE: BASIS EN UPDATE

Transcriptie

1 VAKGROEP VOORTPLANTING VERLOSKUNDE EN BEDRIJFSDIERGENEESKUNDE FACULTEIT DIERGENEESKUNDE UNIVERSITEIT GENT VOORTPLANTING MELKVEE: BASIS EN UPDATE Jenne De Koster, Geert Opsomer, Miel Hostens OVERZICHT Ovaria Folliculaire golven Progesteron (P4) Oestradiol (E2) Luteïniserend hormoon (LH) pulsen Follikel stimulerend hormoon (FSH) Prostaglandine (PG) Koe Bronst Drachtdiagnose Rectaal onderzoek Progesteron PAG s Factoren van invloed op de drachtresultaten 2 1

2 Grootte van de follikel : EEN KOMEN EN GAAN VAN FOLLIKELS 3 Recruitering Dominantie (3 dagen na recruitment, duur dominantie 6 dagen) Ovulatie Grootte follikels > 4-5 mm > mm mm Dagen na ovulatie Wiltbank et al., 2000; Ginther, 2000; Aerts en Bols,

3 Grootte van de follikel Grootte van de follikel LH afhankelijk FSH afhankelijk Dagen na ovulatie Wiltbank et al., 2000; Ginther, FSH afhankelijk LH afhankelijk Dagen tov selectie Wiltbank et al., 2000; Ginther,

4 Grootte van de follikel 3 folliculaire golven 2 golven 3 golven 1e golf Dag 0 Dag 0 2e golf Dag 9-10 Dag 8-9 3e golf / Dag ovulatie Dag 21 Dag 23 Dagen na ovulatie pinken koeien 2 golven 55.6% 78.6% 3 golven 33.3% 14.3% 4 golven 11.1% 7.1% Wiltbank et al., 2000; Ginther, 2000; Aerts en Bols, 2010; Sartori et al., FSH en LH in anovulatoire follikel Recruitering Dominantie atresie Geen ovulatie 1 LH puls per 4 uur Geen pieken Aerts en Bols, 2010; Crowe,

5 FSH en LH in ovulatoire follikel Recruitering Dominantie Pre-ovulatoir ovulatie Aerts en Bols, 2010; Crowe, LH puls per uur piek 9 Laag estradiol Hoog progesteron Hoog estradiol Laag progesteron Wiltbank et al., 2000; Ginther, 2000; Aerts en Bols,

6 luteolyse Wiltbank et al., Luteolyse: fysiologisch zijn er 4-tal pulsen van PG Wiltbank et al., 2016 Dag van de cyclus 12 6

7 Aerts en Bols, 2010; Thatcher Dag van de cyclus 13 Plotse toename aantal tweelingen in Nederland 14 7

8 % tweeling % tweeling Tweelingen > 10% Fricke; Kinsel et al., Silva del Rio et al. jaar Pink Vaars Koe jaar 16 8

9 % dubbele ovulaties Oorzaak = melkproductie n = 463 koeien melk kg/dag Dubbele ovulaties bij pinken: 4% Wiltbank et al., 2006; Rivera et al., 2004; Rivera et al. 2005; Lopez et al., Dubbele ovulaties afkomstig van zelfde folliculaire golf (90% van de gevallen) 1 dominante follikel 2 dominante follikels 3 dominante follikels Dag van de cyclus Dag van de cyclus Dag van de cyclus Lopez et al.,

10 Oestradiol (pg/ml) Progesteron (ng/ml) Progesteron (ng/ml) LH (ng/ml) Dubbele ovulaties: minder progesteron, meer LH pulsen Dag van de cyclus Dag van de cyclus Lopez et al., Melkproductie (kg/d) Melkproductie (kg/d) Lopez et al.,

11 Belang Fysiologische achtergrond van de cyclus Manipuleren van de cyclus met prostaglandines, GnRH en progesteron 21 KOE: BRONST 22 11

12 BRONST?? Bronst duurt 5 tot 18 uur? Ovulatie 12 uur na einde bronst? Ovulatie 24 uur na de LH piek?? Ovulatie 24 tot 32 uur na begin bronst Eicel is 6 tot 10 uur vruchtbaar Sperma is 12 tot 30 uur vruchtbaar Sperma transport duurt minimaal 6 uur (optimaal 8 18 uur) Koeien tochtig in voormiddag, insemineren in namiddag Koeien tochtig in namiddag, insemineren in voormiddag Dransfield et al., BRONST Ovulatie Staande bronst 5 18 uur 12 uur uur Levensduur sperma uur + transport 8-18 uur Levensduur eicel 6 10 uur TE VROEG PERFECT 4 16 uur na begin bronst TE LAAT Dransfield et al., 1998; Nebel et al., 2000 Uren na begin bronst Drachtpercentage na inseminatie Te vroeg Perfect Perfect Acceptabel Te laat Te laat Te laat

13 % van de embryo s of eicellen BRONST Slechte kwaliteit Aantal uren tussen inseminatie en ovulatie Beste tijdstip Geen bevruchting Roelofs et al, 2006 ovulatie 25 BRONST Optimaal tijdstip voor inseminatie 2 tot 14 uur na het begin van de staande bronst 5 tot 17 uur na toename van verhoogde activiteit Lopez et al., 2004; Wiltbank et al., 2006; Roelofs et al,

14 BRONST In de praktijk op basis van visuele bronstdetectie AM PM regel 1 keer per dag insemineren Pinken Bevruchting (%) AM PM regel keer per dag 62.0 Koeien 75 d nonreturn (%) AM PM regel keer per dag 60.6 AM PM regel is gebaseerd op resultaten met bronstdetectie op basis van HeatWatch en tov het begin van de bronst Nebel et al., 1994; Gonzalez et al., BRONST bronstdetectie 28 14

15 Bronstduur (uren) BRONST van der Hall, BRONST bronstduur 75% heeft bronstduur van minder dan 8 uur Melkproductie (kg/d) Lopez et al., 2004; Wiltbank et al.,

16 Activiteit Drachtpercentage activiteit BRONST bronstintensiteit Madureira et al., BRONST bronstintensiteit laag hoog Activiteit Madureira et al.,

17 BRONST Tijdstip bronst melken Reinigen ligboxen melken melken Nebel et al., BRONST Belang Veehouders met verschillende manieren van bronstdetectie Veehouders met verschillend tijdstip van insemineren Hoge melkproductie maakt het ons moeilijk maar het is niet onmogelijk om goede vruchtbaarheid te koppelen aan hoge melkproductie 34 17

18 DRACHTDIAGNOSES: PAGS EN RECTAAL ONDERZOEK 35 DRACHTDIAGNOSE Doel Zo snel mogelijk identificeren van niet drachtige koeien Niet drachtige koeien op een gepaste manier behandelen Methodes Rectaal onderzoek Progesteron profiel PAG s (pregnancy associated glycogproteins) 36 18

19 % van de koeien drachtig BEVRUCHTING EN EMBRYONALE STERFTE We insemineren 100 koeien 10% 40% 43% 7% Geen bevruchting Vroeg embryonale sterfte (< 24d) Laat embryonale sterfte (> 24d) Drachtig en kalven Diskin et al., RECTAAL ONDERZOEK Laat embryonale sterfte 25% vanaf dag 28 Je hebt ze drachtig gevoeld maar ze is terug tochtig geworden 10.9% 6.3% 1.9% 1.7% 5.5% Fricke et al., 2016 Dagen na de inseminatie 38 19

20 Bloed progesteron Bloed progesteron bloed progesteron PROGESTERON PROFIEL 39 PROGESTERON PROFIEL Dagen na inseminatie Dagen na inseminatie Dagen na inseminatie 40 20

21 PROGESTERON PROFIEL Giordano et al., PROGESTERON PROFIEL Laag progesteron = niet drachtig Hoge betrouwbaarheid Negatief voorspellende waarde op dag 18 tot 24 na inseminatie = 100% < 1 ng/ml in bloed, < 5 ng/ml in melk Hoog progesteron = drachtig Lage betrouwbaarheid voor dracht Indicatief voor progesteron bron in lichaam Positief voorspellende waarde op dag 18 tot 24 na inseminatie = 75% Oa: slechte bronstdetectie, ovariële cysten, verlengde cycli, vroege embryonale sterfte > 1 ng/ml in bloed, > 5 ng/ml in melk Otava et al., 2007; Attila,

22 PAG S Pregnancy-Associated Glycoprotein ELISA voor melkstalen van IDEX Sinds 2013 in België en Nederland 43 PAG S BNGC = binucleated giant cells (binucleaire reuzencellen) Fricke et al.,

23 PAG S fetus moeder 45 PAG S Fricke et al.,

24 Resultaat van test Resultaat van test PAG S Dagen na inseminatie Ricci et al., PAG S bloed PAG s in drachtige koeien over tijd melk : drachtig : twijfelgeval : niet drachtig Ricci et al.,

25 PAG S Heel betrouwbaar op dag 32 Hercontrole is nodig vanaf dag 74 Nadelen PAG s dalen pas 7 tot 14 dagen na embryonale sterfte Blijven hoog tot 60 dagen na kalven PAG s in drachtige koeien over tijd Ricci et al., 2015; Fricke et al., DRACHTDIAGNOSE Belang Nadelen van de PAG s en progesteron Embryonale sterfte is normaal 50 25

26 FACTOREN VAN INVLOED OP DE DRACHTRESULTATEN VAN EEN BEDRIJF 51 FACTOREN VAN INVLOED OP VRUCHTBAARHEID Database van Swedish Dairy Association koeien gekalfd tussen juli 2008 en juni bedrijven Löf et al.,

27 Dagen in melk eerste inseminatie FACTOREN VAN INVLOED OP VRUCHTBAARHEID VWP + 30 dagen VWP Period 53 FACTOREN VAN INVLOED OP VRUCHTBAARHEID koeien gekalfd tussen juli 2008 en juni geïnsemineerd en drachtig (22%) geïnsemineerd en niet drachtig (61%) niet geïnsemineerd (17%) Löf et al.,

28 FACTOREN VAN INVLOED OP VRUCHTBAARHEID koegebonden management Koe en management Löf et al., FACTOREN VAN INVLOED OP VRUCHTBAARHEID Koegebonden Ras Pariteit Seizoen Tweeling Löf et al., 2014 Koe en management melkproductie Ziektes Reproductie Transitie Klauw Dystocia Vet/eiwitverhouding Celgetal Ureum Management Tochtdetectie Vrijwillige wachtperiode Staldesign Inseminaties: KI, stier 56 28

29 FACTOREN VAN INVLOED OP VRUCHTBAARHEID Koegebonden factoren Pariteit Variabele Ras Zweeds roodbont Holstein andere tweeling ja nee seizoen tweede helft winter en lente zomer herfst en eerste helft winter Löf et al., FACTOREN VAN INVLOED OP VRUCHTBAARHEID Management factoren Pariteit Variabele tochtdetectie laag (upper quartile) medium (two middle quartile) hoog (lower quartile) vrijwillige wachtperiode < 51 d / 1 1 > 51 d / staldesign bindstal vrijloopstal met melkstal vrijloopstal met melkrobot Löf et al.,

30 FACTOREN VAN INVLOED OP VRUCHTBAARHEID Koe en management factoren Pariteit Variabele Klauwgezondheid Geen gegevens / Geen problemen / 1 1 milde problemen / zware problemen (laminitis, zool ulcers, witte lijn defecten, dubbele zool) / Voortplantinsgsproblemen ja (cyste, anoestrus, endometritis, metritis) nee dystocia geen gegevens nee ja celgetal < > Löf et al., FACTOREN VAN INVLOED OP VRUCHTBAARHEID Koe en management factoren Pariteit Variabele transitieproblemen ja (kalfziekte, mastitis, ketose, lebmaagverplaatsing) nee Vet/eiwit verhouding in de melk < > melkproductie (kg) <25.8 (lower quartile) >38.2 (upper quartile) Löf et al.,

31 FACTOREN VAN INVLOED OP VRUCHTBAARHEID Multifactorieel Stap voor stap Identificeren van werkpunten Op basis van bedrijfseigen data Op juiste manier (EBVM) aanpakken 61 Jenne De Koster Postdoctoraal onderzoeker VAKGROEP VOORTPLANTING VERLOSKUNDE EN BEDRIJFSDIERGENEESKUNDE FACULTEIT DIERGENEESKUNDE UNIVERSITEIT GENT 31