Isoleren. toen, nu en morgen. EPB-eisen per gewest

Transcriptie

1 tekst: Xavier Debourse Isoleren toen, nu en morgen Moet je enkel de huidige isolatienormen in acht nemen of beter doen dan dat? Bijvoorbeeld in de richting van een lage-energiewoning? Sinds de jaren 80 is de wetgeving er alleen maar strenger op geworden. En het begint nog maar pas... Door de eerste oliecrisis in de jaren 70 werd men er zich van bewust dat het noodzakelijk was de energie-uitgaven in woningen terug te dringen. Het was echter wachten tot 1985 vooraleer het eerste reglement inzake isolatie een feit was. Dat reglement bepaalde dat de K-waarde van nieuwbouwwoningen niet meer mocht bedragen dan K70 (zie kader). Tien jaar later, in 1996, zakte de nieuwe norm tot K55 en werd hij uitgebreid naar andere gebouwtypes, zoals kantoren en scholen. Vanaf 2006 legde Vlaanderen als minimum een K-waarde op van 45, Wallonië en Brussel volgden (op dit ogenblik K40). Sindsdien is de Europese wetgeving bij ons van toepassing, onder de benaming EPB (Energieprestatie van gebouwen). Deze heeft niet alleen betrekking op isolatie, maar ook op ventilatie, verwarming en de productie van sanitair warm water. De huidige vereisten, die een fenomenale vooruitgang betekenen in vergelijking met de jaren , zijn echter slechts een tussenstap in de richting van andere, veeleisendere woningen. EPB-eisen per gewest Om meer te weten te komen over de EPB-normen, het jargon en de opgelegde isolatiewaarden per gewest, kun je het artikel raadplegen over de EPB op pagina

2 de woning De woning van voor 1973 (E100-index of meer) Welke isolatie? Voor het begin van de jaren 70 was praktisch geen enkele woning thermisch geïsoleerd. Nadien werden in het dak geringe diktes (4, 5 of 6 cm) geplaatst. De manier waarop liet vaak te wensen over. De weinig luchtdichte ramen waren meestal uitgerust met enkel glas. Energieverbruik? De E100-woningen hebben een energieverbruik dat rond de 270 kwh/m 2 ligt, waarvan 200 kwh voor de verwarming. Ventilatie? Omwille van de geringe luchtdichtheid, hadden de woningen van voor 1973 geen extra ventilatie nodig. De vele luchtlekken die inherent waren aan het ontwerp, volstonden ruimschoots. De woning volgens de huidige normen Belangrijkste elementen van het ontwerp Om een klassieke woning (E100) om te vormen tot een woning met E70, wordt aangeraden om onder andere verbeterde dubbele beglazing te plaatsen en vloeren, muren en daken correct te isoleren. Energieidentiteitskaart Hier volgen enkele voorbeelden van diktes om een E-peil van 70 te halen (andere materialen zijn uiteraard mogelijk). Er bestaan daarnaast ook andere manieren om het E-peil naar beneden te krijgen. Vloerplaat: 8 cm PUR Buitenmuren: 7 cm PUR Dak: 15 cm mineraalwol Deuren en vensters: verbeterde dubbele beglazing met een U-waarde van ongeveer 1,6 W/ m 2 K, maar dan met een bescheiden globale oppervlakte. Grote glaspartijen hebben een negatieve invloed op het E-peil. Energieverbruik? Woningen met E70 hebben een energieverbruik van om en bij de 160 kwh/m 2, waaronder 120 kwh voor de verwarming. De ventilatie moet conform de Belgische norm zijn. Die bepaalt dat de luchttoevoer en -afvoer 3,6 m 3 per uur en per m 2 vloeroppervlakte moet bedragen. Gewoonlijk kun je dit cijfer halen door roosters in de ramen te plaatsen. Natuurlijke ventilatie volstaat. Mag 27

3 Lageenergiewoning Er bestaat geen officiële norm voor de voorwaarden waaraan voldaan moet worden om een lage-energiewoning te bekomen. In Vlaanderen werd overeengekomen dat het E-peil van zo n woning niet meer dan E60 mag zijn en de globale isolatiewaarde niet meer dan K30. In Brussel en Wallonië zijn de eisen iets minder streng en vind je nog vaak woningen met een K35 die eveneens beschouwd worden als lage-energiewoningen. Belangrijkste elementen van het ontwerp: Goede oriëntatie en compacte bouw. Beperkte energiebehoeften dankzij een isolatie van de bouwschil (dak, muren, vloeren) en een optimalisatie van de verhouding kostprijs/efficiëntie. Plaatsing van hoogrendementsglas en ramen met een verbeterde U-waarde, grote glaspartijen, zonneschermen en verbetering van de luchtdichtheid. Passiefhuis de reclame voorbij Op papier lijkt een woning die het (bijna) zonder verwarming kan stellen, de perfectie op het vlak van energie. In de praktijk blijken de zaken niet zo eenvoudig... Om de prestaties te halen die van een lage-energiewoning verwacht worden, moeten onder andere volgende waarden gehaald worden (andere materialen zijn mogelijk): Vloerplaat: 10 cm PUR Buitenmuren: 10 cm PUR Daken: 20 cm mineraalwol Deuren en ramen: dubbele beglazing met een U-waarde van 1,1 W/m 2 K. Energieverbruik? Het energieverbruik bedraagt niet meer dan 30 kwh/m 2 woonoppervlakte (meer dan vijfmaal minder dan een E70-woning). Zo n huis verwarmen kan vanaf 25 tot 35 euro per maand (300 tot 420 euro per jaar). Alle opties zijn mogelijk, van de volledig natuurlijke ventilatie tot de mechanische ventilatie met warmtewisselaar. Meerkost? Gemiddeld schommelt de meerkost voor een woonoppervlakte van 150 m 2 tussen en euro in vergelijking met een E70-woning, en benadert ze de euro of meer in vergelijking met een oude woning (E100). 28

4 de woning Passief. Wablief? Wanneer men de thermische isolatie en de luchtdichtheid van een woning zeer ver doordrijft, komt men tot een woning die het, op een kleine bijverwarming voor de koudste dagen van het jaar na, zonder verwarming kan stellen: het passiefhuis. Technisch gezien moet dit soort woningen aan een aantal strenge basiseisen voldoen (zie kader). De drie belangrijkste voorwaarden, die ook verplicht zijn indien je het passiefhuiscertificaat wilt bekomen, zijn: een globale energiebehoefte (verwarming en koeling) van minder dan 15 kwh/ m 2 per jaar, een doorgedreven luchtdichtheid gecontroleerd door de blowerdoortest en een temperatuur die niet hoger ligt dan 25 C gedurende meer dan 5% van het jaar, om mogelijke oververhitting te voorkomen. De passiefwoning is vandaag een visitekaartje voor steeds meer bouwbedrijven. Dat betekent echter niet dat het geen gebreken vertoont en dat het voor een aantal specialisten al niet meer beschouwd wordt als het ultieme bouwmodel waaraan we ons moeten spiegelen. Een passiefhuis haalt gewoonlijk een E-peil tussen E30 en E20 (of lager), afhankelijk van de technische voorzieningen waarmee het is uitgerust. De globale K-waarde is bij dit type woning eigenlijk geen criterium, maar om je een idee tegeven: die zou zich tussen K12 en K15 moeten situeren. De buitenmuren moeten een minimale U-waarde hebben van 0,15 W/m 2 K en de beglazing een U-waarde van maximaal 0,8 W/m 2 K. Buitenmuren: 25 à 35 cm mineraalwol. Daken: 40 à 45 cm mineraalwol. De ramen zijn uitgerust met driedubbele beglazing en speciale profielramen. Idem voor al het andere buitenschrijnwerk. Welk energieverbruik? De netto energiebehoefte mag dus niet meer dan 15 kwh/ m 2 per jaar bedragen (minder dan één tiende van een E70- woning). Een passiefhuis verwarmen, inclusief de productie van sanitair warm water, kost je tussen 7 en 15 euro per maand (84 tot 180 euro per jaar). Het hele passiefhuisconcept draait om een heel goed geïsoleerde, luchtdichte gebouwschil gecombineerd met een volledig mechanisch ventilatiesysteem met warmterecuperatie. Dit noemt men systeem D of balansventilatie. Premies Brussel en Wallonië reiken premies uit voor het behalen van de passiefstandaard. In Vlaanderen krijg je premies voor de bouw van energiezuinige woningen, waar een passiefwoning natuurlijk ook onder valt. Meer i n f o o v e r d e p r e m i e s va n a f pa g i n a 118 Technische eisen Hier volgen, kort samengevat, de principes en doelstellingen waaraan een woning moet beantwoorden die het label passief wil verkrijgen. Energieverbruik voor de verwarming: < 15 kwh/m 2 en per jaar. Totaal energieverbruik (incl. warm water, ventilatie, huishoudapparaten enz.): < 42 kwh/m 2 en per jaar. De primaire energie die voor de woning gebruikt wordt, m.a.w. de energie voor de fabricatie en het transport van de materialen, herleiden tot < 120 kwh/m 2 en per jaar. Via de zuidgerichte oriëntatie van de woning 40% van de warmte die door de woning verloren gaat, compenseren in gratis warmte en daarbij risico s op oververhitting voorkomen. U-coëfficiënt superisolerende beglazing: < 0,8 W/m 2 K. U-coëfficiënt van het gebouw in zijn geheel: < 0,15 W/m 2 K, dankzij een performante isolatie Koudebruggen zijn uitgesloten. De luchtdichtheid (ter plekke getest) moet een verversingspercentage toelaten van < 0,6 (dit wil zeggen dat 60% van het totaal luchtvolume per uur wordt ververst). De mechanische ventilatie (met dubbele flux, met warmterecuperatie) moet 30 m 3 per persoon en per uur bedragen. Te perfect? doc. Tom Wood Het idee van een woning die het bijna zonder verwarming kan stellen, lijkt aantrekkelijk. Theoretisch gezien kun je je zelfs een woning voorstellen met een totaal neutrale, zelfs positieve balans. Toch gaan er stemmen op die de leefbaarheid van dit model dat overigens niet het model is dat door de Europese beleidsmakers werd weerhouden in het vooruitzicht van 2020 (lees ook het artikel op de volgende pagina) in vraag stelt. Economisch gezien is de rentabiliteit van de passiefwoning (verhouding tussen de investering/aanvankelijke meerkost en de verwachte energiebesparingen) bij nieuwbouw niet altijd verzekerd. En dat is ze nog minder voor wat de renovatie van bestaande woningen betreft, kortom de overgrote meerderheid van het vastgoedpark. Ook vanuit praktisch standpunt rijzen er bepaalde kritieken voor wat het comfort van de bewoners betreft: sommigen klagen over een te droge lucht (te wijten aan de GMV), anderen over een kamertemperatuur van 19 C tot 20 C, die die ze te laag vinden. Mag 29

5 de woning Passief bij renovatie: een haalbare kaart? Hoewel het op papier altijd mogelijk is om in het kader van een renovatie de passiefstandaard te halen, is het in de praktijk zeer vaak een moeilijke en kostelijke zaak. Je moet rekening houden met een aantal problemen, zowel wat betreft stedenbouw (bijvoorbeeld de rooilijn van de voorgevel), technische haalbaarheid of de benutting van de ruimte (de na-isolatie van een vloer van het gelijkvloers kan leiden tot een verminderde plafondhoogte en de ruimte moeilijk bewoonbaar maken), legt het Passiefhuis-Platform (PHP) uit, dé referentie terzake. Soms is het ook gewoon onmogelijk om de passiefstandaard te halen, onder meer in het geval van een rijwoning in de stad, waar isoleren langs buiten geen optie is. Bij bekende gevallen van passieve renovatie in België (nauwelijks 8 projecten op een totaal van iets meer dan 200 eengezinswoningen kregen een passiefhuiscertificaat) werd, volgens de regels van de passiefbouw, een volledig nieuwe buitenschil om de woning aangebracht. Kortom, een (zeer) zware ingreep en de kosten zijn naar verhouding. Daarom stellen de voorstanders van de Europese passiefstandaard voor een nieuwe standaard in het leven te roepen, waarbij renovaties waar de passiefstandaard werd toegepast, ook een label krijgen. De voorwaarde voor dit label is een energiebehoefte voor de verwarming van het gebouw van om en bij de 25 kwh/m 2 (tegenover 15 kwh/m 2 voor de klassieke passiefstandaard). Het is natuurlijk ook mogelijk de renovatiewerken te spreiden en zo op termijn de passiefstandaard te halen. Daarvoor moet een volledige energieaudit van de woning gebeuren en moet alles goed gepland worden. Op die manier kan de bouwheer (of zijn nakomelingen) de werken uitvoeren naargelang het beschikbare budget. In ieder geval is het aan te raden om niet te zeggen absoluut noodzakelijk het advies van een architect en/of studiebureau in te winnen om te weten of een passiefrenovatie mogelijk is. Brussel passiefstad in 2015 De Brusselse regering heeft in haar gemeenschappelijke beleidsverklaring de verplichting van de passiefstandaard ingeschreven voor alle nieuwe gebouwen waarvan de stedenbouwkundige vergunning na 1 januari 2015 wordt afgeleverd. Deze intentieverklaring werd omgezet in het besluit van 5 mei Deze vereiste is slechts een tussenstap naar het einddoel dat werd vastgelegd door de Europese Commissie: nulenergie voor alle nieuwe openbare gebouwen vanaf 2019 en vanaf 2021 voor alle andere nieuwbouw. Maar er is natuurlijk de meerkost die deze eis met zich meebrengt voor de bouwheren, die reeds zwaar te lijden hebben onder de crisis. In dat opzicht wil de Brusselse regering een voldoende aantal projecten op de rails zetten in de hoop zo een kettingreactie teweeg te brengen en de kostprijs drastisch te drukken. De bedoeling is de prijs van een passiefwoning ongeveer te laten overeenkomen met die van een traditionele woning, of waarvan de meerkost slechts miniem is en snel kan worden afgeschreven. De ervaring leert dat dit geen ijdele hoop is. Sommige projecten van de Voorbeeldgebouwen die in 2011 werden geselecteerd kostten immers evenveel, zoniet minder dan een gelijkaardig, traditioneel project. In 2007 was dat helemaal nog niet het geval. Op dit ogenblik telt het Brussels Gewest meer dan m 2 gebouwen reeds gerealiseerd of in de steigers die de passiefstandaard of zelfs de nulenergiestandaard respecteren. Daarmee vat ze plaats in de top 5 van Europese steden op dit vlak en dat terwijl het eerste gebouw van dit type pas in 2008 werd opgetrokken door het bouwbedrijf Blaton voor zijn kantoren in Schaarbeek. Ook de Waalse regering maakte haar voornemen bekend de passiefstandaard vanaf 2017 verplicht te maken voor alle nieuwe gebouwen, maar voorlopig staat er wettelijk nog niets op papier. In Vlaanderen is er geen exacte termijn bepaald wat betreft passief. De normen zullen geleidelijk aan evolueren naar bijnanulenergie tegen

6 Nu l energiewoning de keuze van Europa De voorstanders van de passiefwoning dachten dat hun bouwmodel dat van de komende decennia zou zijn. Europa heeft daar anders over beslist door te kiezen voor een soepeler concept. Waarop zal het huis van morgen lijken? Architecturaal tast men nog in het duister, zozeer verschillen de trends op dit gebied. Wat de energieprestaties betreft daarentegen, zijn alle regels nu reeds vastgelegd. Vanaf 2021 zullen alle nieuwbouwwoningen in Europa van het nulenergietype moeten zijn. De lidstaten mogen in vrij grote mate zelf bepalen hoe ze dit begrip invullen, maar uiteraard zullen die woningen heel goed geïsoleerd moeten zijn en dus (bijna) geen energie meer mogen verbruiken. Het beetje dat ze wel nog nodig hebben, zal dan wel exclusief afkomstig moeten zijn van hernieuwbare energiebronnen. Het wordt ook verplicht om rekening te houden met de optimalisering van de kosten ten opzichte van de energieprestaties en in verhouding tot de levenscyclus van de woning. Allemaal elementen waar België voorlopig weinig aandacht aan besteedt. De nulenergiewoning is niet echt een woningtype en het is ook geen verbeterde versie van de passiefwoning. Andere bouwsystemen zijn mogelijk. Zo kan in principe een minder geïsoleerde woning of een woning waar gekozen wordt voor natuulijke ventilatie worden omgevormd tot nulenergiewoning, voor zover er maar voldoende gebruik gemaakt wordt van hernieuwbare energieën (windenergie, biomassa, zonne-energie). n Arch. Dethier - Foto : M.Roobaert In theorie bestaan er geen specifieke vereisten voor de isolatie van dit woningtype, maar de isolatiediktes zullen ten minste die van een lage-energiewoning moeten zijn. Welk energieverbruik? De woning moet op jaarbasis minstens evenveel energie leveren als ze verbruikt via zonnepanelen, windturbines of andere hernieuwbare bronnen. Er bestaan geen specifieke normen of regels voor de ventilatie, op voorwaarde uiteraard dat men de Belgische voorschriften respecteert. Die stelt dat per m 2 vloeroppervlakte 3,6 m 3 lucht per uur toe- en afgevoerd moet worden. Premies Verrassend genoeg maakt het premiesysteem in België geen onderscheid tussen een passiefwoning en een nulenergiewoning. De premies zijn dan ook dezelfde als voor een passiefwoning (zie pagina 29). Naar positieve energie -woningen? Europa beschouwt de nulenergiewoning als de woning van morgen. Sommigen stellen daar nu de positieve energiewoning tegenover. Dit bouwconcept is reeds een norm in Duitsland en Zwitserland en binnenkort ook in Frankrijk. Het gaat om woningen die meer energie (elektriciteit en warmte) produceren dan ze eigenlijk nodig hebben. Concreet zijn het zeer performante passiefwoningen die uitgerust zijn met systemen om energie te produceren. Daken, muren, ramen of andere elementen (veranda s of balkons, omheiningsmuren, daken van garages of luifels, funderingen, ) kunnen benut worden om warmte op te slaan en af te geven of elektriciteit te produceren. Tegen eind 2020 zullen in Frankrijk alle nieuwe gebouwen een primair energieverbruik moeten kunnen voorleggen dat lager ligt dan de hoeveelheid hernieuwbare energie die in die gebouwen geproduceerd wordt. Deze beslissing kadert in het groot Frans stedenbouwkundig milieuproject. Mag 31