HOGE RAAD VOOR DE ZELFSTANDIGEN EN DE KMO

Transcriptie

1 HOGE RAAD VOOR DE ZELFSTANDIGEN EN DE KMO N KMO-beleid Class Action A03 Brussel, 17 december 2009 MH/SL/JDH ADVIES OP EIGEN INITIATIEF over EEN WETSONTWERP BETREFFENDE DE PROCEDURES TOT COLLECTIEVE SCHADEAFWIKKELING ***

2 De Hoge Raad heeft kennis genomen van het wetsontwerp betreffende de procedures tot collectieve schadeafwikkeling. Gezien de impact dat een dergelijk voorstel kan hebben op de zelfstandigen en de KMO, heeft de Hoge Raad besloten zich over dit onderwerp uit te spreken. Na raadpleging van de Commissie Algemeen KMO-beleid op 19 november 2009 heeft de Hoge Raad tijdens zijn plenaire vergadering van 17 december 2009 unaniem volgend advies op eigen initiatief uitgebracht. INLEIDING Het wetsontwerp beoogt de invoering in Belgisch recht van een groepsrechtsvordering die geïnspireerd is op de class action uit de Verenigde Staten. Momenteel wordt dit onderwerp ook besproken in de Europese Unie 1 en bepaalde lidstaten hebben al groepsrechtsvorderingen ingevoerd. Het basisprincipe van de groepsrechtsvordering bestaat erin aan een verzoeker, zonder dat die daartoe vooraf gemandateerd werd, toe te laten een rechtsvordering in te stellen in naam van een groep personen die allen zullen genieten van het uitgesproken vonnis. STANDPUNT De Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO kan dit initiatief enkel verwerpen omwille van de verschillende hierna opgesomde redenen. A. Economische en financiële aspecten 1. Momenteel wordt op Europees vlak werk gemaakt van de invoering van een collectieve procedure. Uit de uitgevoerde studies blijkt dat het nog niet mogelijk is om de economische en financiële gevolgen in te schatten en dus ook niet de impact van de invoering van een dergelijke rechtsvordering. Bovendien verschilt het recht in de verschillende lidstaten sterk en een groot aantal verschillende collectieve procedures naast elkaar laten bestaan leidt tot rechtsonzekerheid voor alle actoren. De Hoge Raad beveelt aan te wachten tot Europa met een concreet resultaat komt en een geharmoniseerde procedure inzake collectieve schadeafwikkeling uitwerkt. 2. De Hoge Raad wenst erop te wijzen dat de bescherming van de consument in de Belgische en zelfs de Europese context totaal verschillend is van deze in de Verenigde Staten. In de Verenigde Staten beogen weinig wetgevingen de voorlichting en de bescherming van de consument en legt deze weinig gewicht in de schaal tegenover de vele multinationals die hem gemakkelijk kunnen misleiden. 1 Groenboek voorgesteld door de Commissie op 27 november 2008, COM(2008) 794 def. 2

3 Europa hanteert op dat vlak een totaal verschillende aanpak. Het bewijs hiervan wordt geleverd door de vele richtlijnen met het oog op de bescherming van de consument. Ons land blijft op dat vlak trouwens niet achter, want in het huidige kader van richtlijnen tot minimale harmonisatie kent de wetgever vaak nog een grotere bescherming toe aan de consument dan wat Europa voorschrijft. Bovendien wordt de distributie in Europa niet enkel verzekerd door grote groepen maar ook door kleine en middelgrote ondernemingen. 3. De provisies die de ondernemingen, die worden gedagvaard in collectieve procedures, moeten deponeren, zijn proportioneel zeer groot als men kijkt naar de eigen middelen van KMO. Betrokken geraken bij dit soort procedure dreigt de continuïteit van de onderneming in gevaar te brengen of zelfs tot een faillissement te leiden. Bij individuele klachten waar de schade geval per geval wordt vergoed, worden de schadevergoedingen één voor één uitbetaald, wat aan een KMO toelaat de situatie het hoofd te bieden en haar activiteit verder te zetten. 4. Bovendien zal het feit dat een onderneming betrokken raakt bij dit soort procedure, waaraan veel ruchtbaarheid wordt gegeven om alle potentiële slachtoffers van éénzelfde eventuele schade te informeren, ervoor zorgen dat de reputatie van de onderneming, ook al ging ze niet in de fout, ernstige schade oploopt. De consumenten zullen tegenover die onderneming wantrouwig staan, of dit nu gerechtvaardigd is of niet, en zullen zich niet meer tot die onderneming richten. Deze zal haar zakencijfer zien dalen en haar activiteit zien achteruitboeren, wat zelfs kan leiden tot een faillissement. Gezien de overdreven mediabelangstelling in dit soort zaken volstaat de aankondiging dat een klacht wordt overwogen al om de onderneming schade te berokkenen, ook al zou er nadien geen gevolg aan worden gegeven. Dit wordt vaak aangewend als drukkingsmiddel om de onderneming te dwingen om onderhandelingen aan te gaan. Bovendien zal, gezien de voorziene mogelijkheden van beroep (zie punt B, 6), de schade die de onderneming geleden heeft niet volledig gecompenseerd worden. 5. De invoering in België van de procedure tot collectieve schadeafwikkeling dreigt ook te leiden tot een vluchtreactie van de investerende ondernemingen. Er dient op gewezen te worden dat de massaschade ook kan worden ingeroepen door werknemers tegenover hun werkgever. De stuwende ondernemingen zullen zich liever in landen vestigen waar zij het risico niet lopen te worden gedagvaard in het kader van een collectieve procedure, zowel door de consumenten van hun producten of diensten als door de personen die zij tewerkstellen. 6. De Hoge Raad vreest dat dit soort procedure tot een echte business zal uitgroeien en zal leiden tot een maatschappij vol juridische geschillen die het handelsverkeer zullen schaden en de werking van de maatschappij zal verlammen. Gezien de grote omvang van de te dekken risico s gaan de verzekeringspremies waarschijnlijk sterk in prijs stijgen. Die stijging zal voor de KMO moeilijk te dragen zijn en kostprijsverhogend werken voor de consumenten. 7. Tot slot wijst de Hoge Raad erop dat het moment dat gekozen werd om dit soort procedure in te voeren inopportuun is. De ondernemingen zijn sterk verzwakt door de crisis en hebben moeite om het hoofd boven water te houden. Nu het overleven van ondernemingen op het spel staat, zijn er andere prioriteiten. 3

4 B. Juridische en procedurele aspecten Naast de economische en financiële bezwaren formuleert de Hoge Raad ook volgende juridische en procedurale bezwaren, waarbij, indien nodig, verwezen wordt naar de betreffende artikels. 1. Het toepassingsgebied van het wetsontwerp is veel te ruim. Massaschade wordt in artikel 2, 4 gedefinieerd als de som van alle individuele schade met eenzelfde oorzaak die door een groot aantal natuurlijke of rechtspersonen geleden wordt. Aldus kan dit concept volgens de memorie van toelichting mogelijk verschillende soorten schade omvatten naargelang hun oorzaak, hun omvang en hun natuur. Dit leidt tot een situatie waarbij een rechtsvordering in collectieve schadeafwikkeling zal kunnen worden ingediend van zodra de schadelijders klachten hebben over dezelfde rechtspersoon! Bovendien staat de collectieve vordering open voor alle aansprakelijkheidsschade. Zij is dus niet beperkt tot de gevallen van aansprakelijkheid door een fout. De Hoge Raad kan een dergelijke situatie niet aanvaarden. 2. Er staat geen beperking op het aantal personen dat zich bij de rechtsvordering als eisers kunnen aansluiten want de groep omvat het geheel van de natuurlijke of rechtspersonen benadeeld door de massaschade. In tegenstelling tot de klassieke procedure moet het bewijs van die schade zelfs niet specifiek aangetoond worden. Het wetsontwerp wijkt immers af van twee essentiële principes van ons gerechtelijk recht, namelijk dat de eiser een zekere hoedanigheid en een persoonlijke belang moet hebben bij de rechtsvordering en dat het belang een reeds verkregen en dadelijk belang moet zijn (artikels 17 en 18 GW 2 ) om een rechtsvordering te kunnen indienen. 3. Voorgaande beschouwing wordt nog versterkt door het optiesysteem waarvoor in het wetsontwerp wordt gekozen. Het gaat om een zogeheten opt-out mechanisme of zoals artikel 2, 8 bepaalt een exclusief optiesysteem wat impliceert dat elke persoon die benadeeld is door de massaschade verondersteld wordt deel uit te maken van de groep behalve indien de persoon de wil heeft geuit om er geen deel van uit te maken. Zo moeten de potentieel benadeelde personen zelfs geen vrijwillige stappen ondernemen om van de procedure te genieten. 4. De groep wordt vertegenwoordigd door één enkele vertegenwoordiger. Die vertegenwoordiger kan geen natuurlijke persoon zijn maar het kan gaan om een feitelijke vereniging of een vereniging in rechte of een vennootschap met sociaal oogmerk. Gezien een feitelijke vereniging weinig waarborgen kan bieden, is de Hoge Raad van mening dat enkel verenigingen in rechte zouden moeten worden toegelaten om als vertegenwoordiger aangeduid te worden. De Raad is van oordeel dat deze verenigingen ook waarborgen moeten kunnen bieden moet worden besproken, zoals bijvoorbeeld een minimale duurzaamheid en financiële draagkracht zodat het voor de aangeklaagde ondernemingen mogelijk wordt schadevergoeding te bekomen voor de schade geleden door de procedure 5. Artikel 14 wijkt opnieuw af van een basisprincipe van ons rechtssysteem, namelijk le criminel tient le civil en état (vrij vertaald: de burgerlijke vordering volgt de strafvordering). Dit betekent gewoonlijk dat er geen uitspraak kan gedaan worden over een burgerlijke vordering alvorens er een uitspraak werd gedaan over de strafvordering in dezelfde zaak. 2 Gerechtelijk Wetboek 4

5 6. De Hoge Raad meent dat de procedure die door het wetsontwerp ingevoerd wordt volkomen onevenwichtig is. De rechten van de verdediging worden geschonden, want de mogelijkheden tot beroep worden sterk beperkt onder het mom van de doeltreffendheid van de procedure. Zo mag de verweerder enkel een tegenvordering instellen op grond van het tergend en roekeloos karakter van de vordering tot collectieve schadeafwikkeling (artikel 29 WO 3 ). Het beroep tegen de toelaatbaarheidsbeslissing slaat enkel op de eerbiediging van de voorwaarden voorzien in artikel 26, 2 WO en niet op de grond van de zaak. Tenslotte is het arrest niet vatbaar voor cassatieberoep. Men kan dus stellen dat aan de verweerder een niveau van beroep onthouden wordt in vergelijking met deze die gewoonlijk door de klassieke rechtsprocedures worden toegekend. 7. Een ander duidelijk onevenwicht wordt veroorzaakt door het feit dat de uitspraak uitvoerbaar is bij voorraad, niettegenstaande alle verhaal en zonder mogelijkheid tot borgstelling (artikel 38 WO). De verweerder zal dus onmiddellijk het bedrag moeten uitbetalen dat de rechter in eerste aanleg uitsprak, zelfs indien er beroep wordt aangetekend. Gezien de specifieke context van de collectieve vordering, zal de toegekende schadevergoeding dus verdeeld worden onder de vele benadeelden. Indien de verweerder in beroep wordt vrijgesproken zal hij een hele resem stappen moeten ondernemen en grote moeilijkheden ondervinden om de bedragen in kwestie terug te vorderen bij elk groepslid. Het zal voor de verweerder dus quasi onmogelijk zijn om het geheel van de onterecht betaalde bedragen te recupereren. 8. Algemeen gesteld wenst de Hoge Raad erop te wijzen dat de procedure ingevoerd door dit ontwerp niets gemeen heeft met de principes die ons recht regelen en meer bepaald ons gerechtelijk recht. Het Belgische recht vloeit immers voort uit het Romeinse recht, terwijl de class action waarop het ontwerp zich inspireert voorkomt uit het recht van de common law (gewoonterecht) waar de regels eerder voortvloeien uit de rechtspraak dan uit reglementeringen. De zeer brede appreciatiebevoegdheden die aan de rechter worden verleend door dit ontwerp illustreren dit trouwens. Ze liggen echter niet in de lijn van ons normstelsel en zijn een bron van rechtsonzekerheid. BESLUIT De Hoge Raad verzet zich tegen de invoering van een procedure tot collectieve schadeafwikkeling zoals voorzien in het wetsontwerp. Hij meent dat de noodzaak van de invoering van dergelijke groepsvorderingen in ons rechtssysteem niet aangetoond is. De Raad verontrust zich vooral over de gevolgen van de invoering van een dergelijke reglementering voor de KMO. Hij acht het beter zich te concentreren op de eerbiediging en de toepassing van de bestaande wetten over consumentenbescherming. Hij vindt ook dat alvorens zich te lanceren op de piste van de collectieve schadeafwikkeling, men zich zou moeten richten op de minnelijke mogelijkheden zoals de bemiddeling en de arbitrage. Indien een dergelijke procedure van collectieve schadeafwikkeling niettemin in ons recht zou worden ingeschreven, meent de Raad dat zij imperatief zou moeten voortvloeien uit een geharmoniseerd Europees initiatief. Bovendien moet er dan over gewaakt worden dat zij voorzien wordt van een correct en kwalitatief (enkel aansprakelijkheid op basis van fout) en kwantitatief (minstens 1000 schadelijders) beperkt toepassingsgebied, dat er gekozen wordt voor een opt-in systeem en dat de rechten van de verdediging beter verzekerd moeten worden. 3 Wetsontwerp. 5