Inhoudstafel. Handboek...2

Transcriptie

1 Inhoudstafel Handboek...2 Wetgeving en veiligheidsregels Toepassing van de wetgeving en veiligheidsregels Preventiediensten en gezondheidstoezicht Andere wetgeving Rechten en plichten van de werknemer Werkvergunningen...14 Veilig werken, gedrag en overleg Veilig gedrag Alcohol en drugs op het werk Gebruik van medicijnen Orde en netheid Overleg...20 Preventie Gevaren op het werk Preventie Onveilige handelingen en situaties Taak-risicoanalyse en LMRA...30 De werkplek Lawaai Trillingen Verlichting Struikelen, uitglijden of verstappen Verplaatsen en tillen van lasten Veilig stellen van de werkplek en installaties Signalering op de werkplek Markeringen...46 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) Gebruik van PBM Oog- en gelaatsbescherming Gehoorbescherming Ademhalingsbescherming Hoofdbescherming Hand- en armbescherming Voet- en beenbescherming Lichaamsbescherming Valbescherming...67 Arbeidsmiddelen Gevaren van arbeidsmiddelen Preventiemaatregelen bij arbeidsmiddelen Enkele vaste machines Aangedreven handgereedschap Eenvoudig handgereedschap Hijswerktuigen Vorkheftruck Palletwagen...92 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden Lassen, snijden en branden Sloopwerkzaamheden Wand- en vloeropeningen Graven en werken bij en in uitgravingen Werken op hoogte Werken in besloten ruimten Gevaarlijke Stoffen Indeling en gevaren van gevaarlijke stoffen Vervoer van gevaarlijke stoffen Etiketten van gevaarlijke stoffen Blootstelling aan of opname van gevaarlijke stoffen voorkomen Grenswaarden Maatregelen tegen een te hoge of te lage zuurstofconcentratie Asbest Veel voorkomende gevaarlijke stoffen Lekken Biologische stoffen Industriële gascilinders Elektriciteit Elektriciteit en invloed op het menselijk lichaam Gevaren/risico s bij het werken met elektriciteit Ongevalsoorzaken bij het werken met elektriciteit Preventiemaatregelen bij het werken met elektriciteit Tijdelijk elektrisch materieel Statische elektriciteit Brand en explosie Hoe ontstaat brand? Enkele begrippen in verband met brand en explosie De invloed van brand op mens en omgeving Explosiegevaarlijke omgevingen Soorten branden en blusmiddelen Blusprincipes Nadelen van de verschillende blusmiddelen Wat te doen bij brand? Ongevallen Begrippen Wat doen bij ongevallen/incidenten? Noodsituaties Wat is een noodsituatie? Aanpak van noodsituaties Handelwijze bij alarm en evacuatie

2 Structuur Voorbereiden, bespreken en inspecteren van de werkzaamheden Uitvoeren van werkzaamheden Beheersen van specifieke gevaren Beheersen van incidenten en noodsituaties Een goede voorbereiding is het halve werk. In dit deel gaat het om het reglementair kader, wie verantwoordelijk is voor wat en welk overleg, acties en instrumenten er nodig zijn om de werkzaamheden zo voor te bereiden dat ze veilig kunnen uitgevoerd worden van begin tot einde. Verschillende factoren beïnvloeden het veilig uitvoeren van werzaamheden. De omgeving, de werkplaats, de omstandigheden, de gereedschappen en beschermingmiddelen spelen allemaal een rol. Specifieke werkzaamheden zoals graafwerken of specifieke omstandigheden zoals werken op hoogte of in besloten ruimtes vragen om gepaste preventiemaatregelen. Het herkennen en kunnen inspelen op al die factoren is van belang om ongevallen te voorkomen. Aan sommige werkzaamheden zijn bijzondere gevaren gekoppeld. Dingen als gevaarlijke stoffen, elektriciteit, straling, brand- en explosiegevaar vragen om typische en strenge veiligheidsmaatregelen. Wie hiermee in aanraking komt, weet maar best hoe er op de juiste manier mee om te gaan. De eerste delen van het handboek gaan over het voorkomen van incidenten en ongevallen. In dit deel ligt de focus op wat er moet gebeuren als het toch fout gaat en hoe we ervan kunnen leren om zo n voorval in de toekomst te vermijden. Deze 4 delen zijn verder opgesplitst in 12 hoofdstukken die de indeling volgen van de VCA eind- en toetstermen (VCA- ETT). Die omschrijven de kennis, het inzicht en de vaardigheden die je moet beheersen op een compacte manier. In totaal zijn er 93 toetstermen. Daarvan zijn er 46 toepassingsgericht en 47 kennisgericht. In onderstaande tabel wordt de verdeling van de toetstermen per doelgroep weergegeven. Toepassing Kennis Basisveiligheid (B-VCA) Veiligheid voor operationeel leidinggevenden (VOL-VCA) Veiligheid voor intercedenten en leidinggevenden (VIL-VCU)

3 Wetgeving en veiligheidsregels Werknemers moeten op een veilige en gezonde manier kunnen werken, zegt de wetgeving, en ze geeft ook de spelregels daarvoor aan. Iedereen in het bedrijf speelt daarbij een rol. Ook zorg voor het milieu moet een plaats krijgen in het beleid van het bedrijf. Wat wil de wetgeving bereiken, wat moet je doen en waar heb je recht op? Dit hoofdstuk legt het je uit. 77

4 1.1. Toepassing van de wetgeving en veiligheidsregels (A ) Welzijnswet en Codex De Wet betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk of kortweg de Welzijnswet (wet van 4 augustus 1996) is de wet waarin de basisregels vastgelegd zijn in verband met veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk. De algemene principes uit deze wet zijn verder concreet gemaakt in uitvoeringsbesluiten. Deze besluiten vind je terug in de Codex over welzijn op het werk (kortweg Codex genoemd). Welzijnswet wet = algemene principes Codex Koninklijke en ministriële besluiten = Praktische invulling Doel De doelstellingen van de veiligheids- en gezondheids- of de Welzijnswetgeving zijn: Werknemers en andere personen beschermen bij het uitvoeren van werkzaamheden. Het doel is vermijden dat je ziek wordt, een ongeval krijgt of schade ondervindt als gevolg van het uitvoeren van je werk. Het verbeteren van de veiligheid en gezondheid van werknemers op het werk. Dit geeft aan dat het een continu proces is waarbij steeds gezocht wordt naar nog betere oplossingen. Zorgen voor zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden. Het gaat om het zoeken naar de best mogelijke oplossing in een bepaalde situatie rekening houdend met de werkzaamheden. Beschermen - Verbeteren - zo goed mogelijk Toepassingsgebied De welzijnswetgeving omschrijft de rechten en plichten van zowel de werkgever als de werknemers (en daarmee gelijkgestelde personen) op het gebied van veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk. De werkgever is verantwoordelijk maar jij hebt als werknemer ook plichten! De rechten en plichten zijn belangrijk voor een veilige werkplek. De welzijnswetgeving is van toepassing op alle plaatsen of locaties waar arbeid wordt verricht. De wet is dus van toepassing op arbeid in werkplaatsen, magazijnen, kantoren, installaties, opslagterreinen, van het bedrijf, maar ook op plaatsen buiten het bedrijf, zoals bij wegenwerken of werken bij klanten. Het maakt dus ook niet uit of de arbeid binnen of in open lucht gebeurt. De welzijnswetgeving is van toepassing op werkgevers en werknemers, uitzendkrachten en andere personen die gelijkgesteld worden met werknemers zoals stagiairs, jobstudenten, leerlingen in praktijkopleidingen, vrijwilligers of bezoekers, ook al verrichten die laatste geen arbeid. 8

5 1.4. Rechten en plichten van de werknemer (A ) Plichten van de werknemer Als werknemer ben je mee verantwoordelijk om te zorgen voor een veilige, gezonde en prettige werkomgeving. Je hebt je dan ook te houden aan een aantal verplichtingen. De Welzijnswet stelt dat iedere werknemer in zijn doen en laten op de arbeidsplaats, overeenkomstig zijn opleiding en de door de werkgever gegeven instructies, naar best vermogen zorg moet dragen voor zijn eigen veiligheid en gezondheid en deze van de andere betrokken personen. Meer concreet betekent dit dat je op de juiste wijze gebruik maakt van machines, toestellen, gereedschappen, gevaarlijke stoffen, vervoermiddelen en andere middelen. beveiligingen van machines, toestellen, gereedschappen, installaties en gebouwen niet verandert of weghaalt en ze op de juiste wijze gebruikt. op de juiste wijze gebruik maakt van persoonlijke beschermingsmiddelen en er goed voor zorgt. ongevallen en incidenten meldt aan je leidinggevende. ernstig en onmiddellijk gevaar voor de veiligheid en de gezondheid meldt aan je leidinggevende. samenwerkt met de werkgever en de preventiedienst om de veiligheid, de gezondheid en het welzijn op het werk te bevorderen. op positieve wijze bijdraagt tot het preventiebeleid. je onthoudt van iedere daad van geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk. de voorziene informatie, opleiding en instructies volgt Rechten van de werknemer Als werknemer heb je recht op een veilige en gezonde werkomgeving. Je las net dat je ook plichten hebt. Je kan die alleen op een degelijke manier vervullen als je voldoende informatie en opleiding hebt gekregen. Daar heb je recht op. Als nieuwkomer heb je ook recht op een degelijk onthaal in de onderneming. Bij dreigend, onmiddellijk en ernstig gevaar voor mensen heb je als werknemer ook het recht om het werk te onderbreken. Als zo n situatie zich voordoet, stop je met werken en breng je jezelf indien nodig in veiligheid. Je meldt de situatie onmiddellijk aan je leidinggevende. Je neemt zelf, rekening houdend met je technische kennis en de beschikbare middelen, passende maatregelen om de gevolgen van een dergelijk gevaar te voorkomen. 13

6 Veilig werken, gedrag en overleg Om de veiligheid te verbeteren, doen we risicoanalyses en nemen we op basis daarvan preventiemaatregelen. Maar dat volstaat niet. Hoe mensen echt te werk gaan bij de uitvoering van hun taken hangt af van hun houding en hun gedrag, individueel of in groep. Gedrag kan zeer bondig omschreven worden als woorden en daden. Het gaat dus om wat je doet om veilig te werken en wat je zegt als je gevaarlijke situaties opmerkt of anderen onveilig ziet werken. 17

7 2.5. Overleg (A ) De wetgeving voorziet in een overleg tussen de werkgever en de werknemers(vertegenwoordiging). Wie neemt deel aan dit overleg? De werkgever, die de taak van voorzitter op zich neemt of een afvaardiging van de werkgever. De werknemers of een werknemersvertegenwoordiging. Deskundigen (bijvoorbeeld preventieadviseurs). Ook het VCA-systeem voorziet overleg onder de vorm van VGM-bijeenkomsten zoals toolboxmeetings. (VGM = Veiligheid, Gezondheid, Milieu) Hier gaat het om overleg van de leidinggevende met zijn operationele medewerkers. Oefening 2.1 Je bent bestuurder van een heftruck op de werf. Die ziet er nogal rommelig uit omdat je niet de tijd had om wat materiaal aan de kant te zetten. Tijdens de lunchpauze heb je 2 biertjes gedronken. Je collega maakt hierover een opmerking. Na de pauze is eerst nog een werkoverleg voorzien. Zijn de volgende beweringen juist of fout? Het is een vorm van veilig gedrag dat je collega je aanspreekt op het bierdrinken. Toolboxmeetings mogen niet gaan over alcoholgebruik want dat is een privézaak. Als er te weinig tijd is om op te ruimen, bespreek je dit best met je leidinggevende. Dat de werkplek er nu rommelig bij ligt, zal zorgen voor extra motivatie. JUIST X X FOUT X X 20

8 Toolboxmeetings Het VGM-overleg tussen de leidinggevende van de afdeling of de dienst en zijn operationele medewerkers noemen we VGM-bijeenkomst of toolboxmeeting. De naam vindt zijn oorsprong in het feit dat de leidinggevende letterlijk op een gereedschapskist (toolbox) ging staan om zijn medewerkers toe te spreken. Toolboxmeetings zijn een instrument om het veiligheidsbewustzijn te verhogen en werknemers aan te zetten tot veilige praktijken. Het zijn korte vergaderingen over de toepassing van veiligheid die regelmatig plaatsvinden, minstens één keer per maand. Elk onderwerp kan aan bod komen, bv. persoonlijke beschermingsmiddelen, orde, werkmethodes, noodprocedures, incidenten, ongevallen, werkplekinspecties,... De actieve deelname van alle deelnemers is belangrijk. 21

9 8.1. Indeling en gevaren van gevaarlijke stoffen (C ) Gevaarlijke stof Een stof die een gevaar vormt voor de gezondheid en/of de omgeving. Gevaarlijke stoffen zijn ingedeeld in gevarencategorieën. Bij elke categorie (soort gevaar) hoort een symbool of gevarenpictogram. De tabel hieronder geeft een overzicht van de pictogrammen zoals die nu verplicht zijn (sinds juni 2017). In bedrijven kunnen nog verpakkingen voorkomen met oude etiketten en symbolen. Er is niet altijd een volledige overeenstemming tussen de huidige en de oude pictogrammen. Eenzelfde tekening heeft soms een andere betekenis. De bijkomende informatie op het etiket goed lezen, is dus de boodschap. Je moet op basis van een pictogram begrijpen wat het gevaar is en welke preventiemaatregel goed zou zijn bij blootstelling aan die stof. 114

10 8.2. Vervoer van gevaarlijke stoffen (C ) Bij het transport of vervoer van gevaarlijke stoffen gelden specifieke preventiemaatregelen. Ook de wetgeving is aangepast en de indeling in categorieën en de symbolen zijn anders dan op de werkplaats. Het gevaar is immers bekeken vanuit het oogpunt van het transport (vooral dan als er iets fout gaat tijdens het transport). De gevaarlijke stoffen op de werkplek krijgen een vierkante ruit (diamant) met rode rand en een zwarte tekening op een witte achtergrond. Bij het vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg is dit een diamant met een zwart symbool op een gekleurde achtergrond waarbij de kleur afhangt van de categorie Etiketten van gevaarlijke stoffen (C ) Als je werkt met gevaarlijke stoffen, houdt dit een pak gevaren in. Je moet dus goed weten waarmee je werkt of welke producten in je buurt gebruikt worden. Informatie over de gevaren van deze producten is op verschillende manieren te vinden. Eén daarvan is het etiket dat verplicht op elke verpakking van het gevaarlijk product moet aangebracht zijn (tanks, flessen, gasflessen, dozen,...). Op het etiket moeten vijf elementen vermeld staan: Naam (of namen) van de stof. Gevarenpictogram. Risico s en gevaren (H = Hazard = gevaar). Preventiemaatregelen/veiligheidsaanbevelingen (P = Precaution = voorzorg). De gegevens van de leverancier of invoerder. Meer uitgebreide informatie over een gevaarlijke stof vind je in het bijhorende veiligheidsinformatieblad. Op oude etiketten (van vóór 2015) staan dezelfde gegevens. Alleen staan er R- en S-zinnen in plaats van H- en P-zinnen (R = Risk = gevaar; S = Safety = preventiemaatregelen) H-zinnen H = Hazard = gevaren en risico s van de stof P-zinnen P = Precaution = voorzorg = te nemen preventiemaatregelen om risico s bij het werken met de stof te voorkomen) Voorbeelden H- en P-zinnen H200 Instabiele ontplofbare stof. H250 Vat spontaan vlam bij blootstelling aan lucht. H314 Veroorzaakt ernstige brandwonden en oogletsel. H362 Kan schadelijk zijn via de borstvoeding. P201 Alvorens te gebruiken, de speciale aanwijzingen raadplegen. P240 Opslag- en opvangreservoir aarden. P273 Voorkom lozing in het milieu. P362 Verontreinigde kleding uittrekken. 116

11 Preventiemaatregelen We moeten er alles aan doen om contact met gevaarlijke stoffen te vermijden. Er zijn verschillende manieren om dat te doen. De werkgever is verplicht om een bepaalde volgorde van soorten preventiemaatregelen te respecteren (de zogenaamde preventiehiërarchie ). Eerst moet hij proberen het risico aan de bron te bestrijden. Als dat niet gaat, moet hij het risico beperken of verminderen door technische, collectieve of organisatorische maatregelen. Pas in laatste instantie mag hij persoonlijke beschermingsmiddelen inzetten. Maatregelen aan de bron Eliminatie. Vervanging. Aanpassing. De allerbeste maatregel is eliminatie: geen gevaarlijke stoffen gebruiken of de gevaarlijke stoffen verwijderen van de werkplaats en ze bewaren in een geschikte opslagruimte of kast. Je kan een vervangend minder gevaarlijk product gebruiken. In plaats van verf met oplosmiddelen kan er ook een verf op waterbasis gebruikt worden. Je kan het product ook aanpassen, bijvoorbeeld door de grondstof in de vorm van tabletten te gebruiken in plaats van in poedervorm. Poeder verspreidt zich immers gemakkelijk. Opslag van gevaarlijke stoffen verdient bijzondere aandacht. Tabletten in plaats van poeder. Replacetone is een niet vluchtig, niet brandbaar en biodegradeerbaar alternatief voor aceton als reinigingsproduct. 118

12 Oefening 8.1 Je bent een magazijn aan het opruimen. Je komt allerlei bussen, vaten en flessen tegen met pictogrammen erop. Plaats de juiste maatregel bij elk pictogram. Pictogram Gebruik oogbescherming als je met dit product werkt. (3) 1 Resten van het product niet in het riool gieten. (5) 2 Vermenging met brandbare stoffen... absoluut vermijden. (1) 3 Niet eten als je dit product gebruikt. (2) 4 Bij zwangerschap of borstvoeding aanraking vermijden. (4) 5 Oefening 8.2 Je werkt met gevaarlijke stoffen. Op de verpakking staan symbolen. Plaats elk symbool bij het bijhorend schadelijk effect. Ontploft gemakkelijk. (4) Deze stof is schadelijk. (1) Licht ontvlambaar. (3) Deze stof is bijtend. (2) 3 4 Welke stoffen hebben onmiddellijk effect? (2-3-4) Bij welke stoffen treedt het nadelig effect pas na een tijdje op? (1) 120

13 8.6. Maatregelen tegen een te hoge of te lage zuurstofconcentratie (C ) Normale zuurstofconcentratie Zuurstof is levensnoodzakelijk voor de mens. In normale omstandigheden bestaat de lucht uit 21% zuurstof en 79% stikstof. Als het percentage zuurstof stijgt of daalt, heeft dat gevolgen voor je veiligheid. Als de zuurstofconcentratie in de lucht hoger is dan 21% of lager dan 19% kan het zelfs heel gevaarlijk zijn. Om te kunnen werken in ruimten met een te laag zuurstofpercentage, treft men specifieke maatregelen: Het zuurstoftekort kan opgelost worden door de ruimte te beluchten, dit kan gebeuren door natuurlijke beluchting (zorgen voor tocht, alles open zetten) of door mechanische beluchting. Indien beluchting onvoldoende is of onmogelijk, zal gebruik gemaakt worden van persoonlijke beschermingsmiddelen. Bij een zuurstofconcentratie beneden de 19% moet onafhankelijke ademhalingsbescherming toegepast worden Te veel of te weinig zuurstof Als er minder dan 19% zuurstof in de lucht zit, kan je niet goed meer ademen. Als het percentage zuurstof nog daalt, word je suf en mogelijk bewusteloos. Bij 14% zuurstof in de lucht zal uiteindelijk de dood volgen. Meer zuurstof in de lucht (dit is meer dan 21 %) is niet gevaarlijk voor je gezondheid, maar wel voor je omgeving. Het brand- en explosiegevaar neemt immers toe. Zuivere zuurstof gebruiken om een ruimte te verluchten is dus geen goed idee Te weinig zuurstof Minder zuurstof in de lucht kan optreden door: Gebrek aan of te weinig ventilatie. Corrosieprocessen (bv. roesten, hierdoor verbindt het ijzer zich met de zuurstof van de lucht waardoor de zuurstofconcentratie daalt). Andere reacties of processen die zuurstof verbruiken (brand, gebruik van een vlam zoals bij lassen en branden, bacteriologische of biologische reacties). Gasvormige producten die in de ruimte vrijkomen of lekken en de zuurstof verdringen. Soms brengt men opzettelijk zuurstofverdringende stoffen in een ruimte (bv. stikstof, helium of andere inerte gassen) om de aanwezige lucht en andere stoffen of gassen te verdrijven (bv. als men moet lassen in een reservoir dat nog brandbare gassen/dampen bevat of in opslagplaatsen van voedingsmiddelen om ze beter te kunnen bewaren en om ongedierte te vermijden). Beluchting om het zuurstoftekort op te lossen Te veel zuurstof Als de zuurstofconcentratie in een ruimte stijgt, is dit praktisch altijd het gevolg van een lek bv. uit zuurstofleidingen (o.a. bij zuurstof-acetyleen/autogeenlassen) of uit zuurstofflessen. Om de gevolgen van zuurstoflekken te voorkomen of het effect te beperken, neem je volgende maatregelen: Laat geen zuurstofflessen in de werkruimte. Zuurstofflessen bewaar je in een geventileerd lokaal buiten de werkzone en nooit in een besloten ruimte. Controleer vooraf alle slangen op lekken en pas een slangbreukbeveiliging toe. Die zorgt ervoor dat de zuurstofleiding wordt afgesloten als er toch een lek zou optreden. Oefening 8.3 Je moet een bioreactortank gaan kuisen. Metingen tonen aan dat het zuurstofgehalte 18% is. Wat moet je doen om te kunnen werken in die ruimte? (0) Niets, de zuurstofconcentratie is hoog genoeg voor korte werkzaamheden. (0) Een filtermasker gebruiken. (X) De ruimte mechanisch beluchten en opnieuw zuurstof meten. Door de beluchting is het zuurstofpercentage gestegen tot 19,5%. Denk je dat het nu veilig is om in de reactortank te gaan werken? (0) Ja, want het zuurstofpercentage is hoger dan 19% (0) Nee, want het zuurstofpercentage is lager dan 21% (X) Nee, want door reacties in de tank kan het zuurstof gehalte opnieuw dalen. Een opslagplaats onder een inert gas is bijzonder gevaarlijk omwille van zuurstofgebrek. 122

14 10.5. Soorten branden en blusmiddelen (C ) Een brand van de ene stof is anders dan een brand van een andere stof. Het is belangrijk goed te weten met welk soort brand je te maken hebt omdat dit bepaalt welke blusmiddelen je mag gebruiken. Een verkeerd blusmiddel of het verkeerd gebruik ervan kunnen de brand nog verergeren. De indeling in brandklassen is nuttig omdat stoffen die tot dezelfde klasse behoren op dezelfde manier geblust kunnen worden. Branden worden ingedeeld in brandklassen naargelang de soort brandbare stof: Klasse A Vaste stoffenbrand. Klasse B Vloeistoffenbrand. Klasse C Gassenbrand. Klasse D Metalenbrand. Niet-geklasseerde branden (vroeger klasse E). 144

15 Brandklasse Soort brand Blusmiddelen Opmerkingen Pictogram Klasse A Vaste stoffenbrand (droge brand) Klasse B Vloeistoffenbrand (vette brand) Klasse C Gassenbrand Klasse D Metalenbrand Niet-geklasseerde branden (soms klasse E genoemd) Klasse F. Branden van vetten Branden van vaste stoffen zoals hout, papier, katoen, plastic, textiel,... Opgelet: metaal vormt hier een uitzondering. Metaalbranden vormen een aparte klasse (klasse D). Branden van vloeistoffen of van stoffen die door de warmte snel vloeibaar worden en dus smelten. Voorbeelden zijn benzine, alcohol, olie, verven, rubber, paraffine, oplosmiddelen. Branden met een gas als brandstof, zoals propaan-, butaan-, methaan, acetyleen of aardgas. Branden van klasse D hebben ontvlambare metalen als brandstof, zoals magnesium, aluminium, kalium, natrium en bepaalde legeringen (mengsels) van metalen. Ook bij staalwol of ijzervijlsel is er dus brandgevaar! Branden aan en in elektrische installaties of apparatuur. Dat kan bijvoorbeeld een computer, een printer, een kopieerapparaat of een fax zijn die door een kortsluiting of opwarming vuur vat, maar ook een elektriciteitskast die in brand vliegt. Branden waarbij kookproducten (plantaardige of dierlijke oliën en vetten) in keukentoepassingen betrokken zijn. Blussen met water. Blussen met bluspoeder (in de praktijk ABC-bluspoeder). Blussen met schuim (sproeischuimblussers AFFF). Blussen met een blusdeken: bij brandende producten en personen op een vlakke grond. Blussen met schuim. Blussen met bluspoeder (in de praktijk BC of ABC-bluspoeder). Blussen met zand. Je blust gasbranden vaak niet met een blusmiddel, maar je sluit, als het mogelijk is, de gastoevoer af. Als wel blusmiddel wordt gebruikt dan is dat bluspoeder (BC of ABC). Blussen met speciaal D-bluspoeder. Eventueel blussen met droog zand bij kleine brandjes. Blussen met koolstofdioxide (CO2). Blussen met aangepast sproeischuim. Het blussen van frituurbranden vereist speciale blusmiddelen en brengt bijzondere risico s met zich mee. Daarom is hiervoor een speciale brandklasse geïntroduceerd: de brandklasse F. Typisch voor klasse A-branden is dat de brandstof blijft smeulen als de vlammen gedoofd zijn. Daarom is het nodig om na te blussen. Nooit blussen met water! Voor een vloeistofbrand is BC-bluspoeder het meest geschikt, alhoewel ABC-poeder ook gebruikt mag worden. Bij een gasbrand moet je de omgeving en de gasflessen die zich in de buurt bevinden afkoelen met water of nevel zodat de gasflessen niet barsten en zo een nog ergere brand of een ontploffing veroorzaken. Sommige brandende metalen, zoals natrium en magnesium, reageren heel heftig met water. Bij branden van deze stoffen mag je absoluut geen water gebruiken. Blusmiddelen voor branden in elektrische installaties of brandende elektronische apparatuur mogen niet elektrisch geleidend zijn vanwege het gevaar van elektrocutie. De letter F is afkomstig van het Engelse Fat. In de Amerikaanse normering wordt deze brandklasse Class K (Kitchen) genoemd. 145

16 Ongevallen Het woord ongeval roept bij iedereen een onprettig gevoel op, niemand zit erop te wachten om het slachtoffer van een ongeval te worden. Maar zoals het spreekwoord zegt: Het gevaar schuilt soms in een klein hoekje. Eén ding is zeker: het kan iedereen overkomen. Eerder hadden we het al over oorzaken en de maatregelen om ongevallen te voorkomen. Maar wat moet je doen als er zich, alle voorzorgen ten spijt, toch een ongeval voordoet?

17 11.2. Wat doen bij ongevallen/incidenten? (D ) Als er zich toch iets voordoet, moet er actie ondernomen worden om herhaling of erger te voorkomen. Elk bedrijf heeft daarvoor regels: wat moet je doen in welk geval, wie moet je verwittigen, waar moet je naartoe gaan,...? In het algemeen zijn dit de noodzakelijke stappen: Onmiddellijke actie om onmiddellijke herhaling te voorkomen. Melding van het incident. Registratie van het incident. Onderzoek van het incident om na te gaan wat er precies gebeurd is en hoe dit vermeden kan worden in de toekomst. Actieplan (plan van aanpak) op basis van de resultaten van het onderzoek. Wat moet je zelf doen bij een incident? Elk incident (dus ongevallen met en zonder letsel en ook bijna-ongevallen) meld je aan je directe chef. Stel je eigen veiligheid voorop. Neem, voor zover mogelijk, direct maatregelen om herhaling te voorkomen. Zorg ervoor dat er niet méér slachtoffers kunnen vallen (bv. de gevaarlijke plaats afsluiten of markeren, de onveilige handeling laten stoppen). Begeleid eventuele slachtoffers naar de medische dienst of naar een EHBO-post voor verzorging. Wacht de hulpdiensten op als er sprake is van ernstige letsels. Verander zo weinig mogelijk aan de plaats van het ongeval (om het onderzoek niet te hinderen). Volg verder de interne instructies van het bedrijf. Oefening 11.1 Je rijdt met een vorkheftruck naar het magazijn. Bij het binnen draaien bots je tegen een collega aan. Hij valt en blijft liggen, maar is nog wel bij bewustzijn. Wat moet je doen? (Meerdere antwoorden kunnen juist zijn) (X) De hulpdiensten en je chef verwittigen. (0) Je collega uit de weg leggen en de plaats van het ongeval vrijmaken. (0) Je collega vragen om de chef te bellen zodat hij zelf kan uitleggen wat er aan de hand is. (X) Bij je collega blijven tot hulp is gearriveerd. Hoe noem je het voorval dat hierboven is beschreven? (X) Arbeidsongeval. (0) Ongeval. (0) Bijna-ongeval. Stel dat je je collega nog net kon ontwijken maar wel tegen de poort reed en die beschadigde. Hoe zou je het voorval dan noemen? (0) Arbeidsongeval. (X) Ongeval. (0) Bijna-ongeval. 155

18 Noodsituaties Het woord ongeval roept bij iedereen een onprettig gevoel op, niemand zit erop te wachten om het slachtoffer van een ongeval te worden. Maar zoals het spreekwoord zegt: Het gevaar schuilt soms in een klein hoekje. Eén ding is zeker: het kan iedereen overkomen. Eerder hadden we het al over oorzaken en de maatregelen om ongevallen te voorkomen. Maar wat moet je doen als er zich, alle voorzorgen ten spijt, toch een ongeval voordoet?

19 12.1. Wat is een noodsituatie? (D ) Noodsituatie Een situatie waarin de omstandigheden een (directe) dreiging vormen voor veiligheid of de gezondheid van mensen Een noodsituatie kan het gevolg zijn van: Ongevallen. Brand en explosie. Ongecontroleerde ontsnapping van giftige stoffen, gassen, biologische agentia (bv. virussen), radioactieve straling. Waterlek of elektriciteitspanne. Noodweer (storm, blikseminslag), natuurrampen (overstroming, vulkaanuitbarsting,...). Bommelding, (dreiging van) terroristische aanslag. Verlies van of schade aan infrastructuur (ingestort dak, verzakte weg, panne in zuiveringsinstallatie). (Dreiging van) sociale onrust. Ongewenste gebeurtenis in een aangrenzend bedrijf Aanpak van noodsituaties (D ) De oorzaak kan dus zowel in de activiteiten van het bedrijf liggen als daarbuiten. Bij een noodsituatie of een dreiging van een noodsituatie, gaat het bedrijf over tot een reeks van maatregelen om de nadelige gevolgen te voorkomen of in te perken. Een planmatige aanpak (bedrijfsnoodplan), met inbegrip van een goede voorbereiding en oefeningen, is noodzakelijk. Hoe een noodsituatie wordt aangepakt, hangt af van de aard en de ernst van het voorval. Het verloop is gefaseerd en de aanpak bestaat uit de volgende stappen (fases): Fase 1: De eerste melding Van zodra je een noodsituatie opmerkt, is het cruciaal dat je dit zo snel mogelijk meldt. Hierover moeten duidelijke afspraken bestaan. Deze eerste fase van de aanpak beschrijft daarom op welke manieren een noodsituatie gemeld kan worden en welke informatie daarbij gecommuniceerd moet worden Volgende elementen zijn van belang: Wie waarschuwen? Hoe waarschuwen? (bv. via de telefoon naar intern noodnummer of externe hulpdiensten (112), via een drukknop, met een vuurpijl,...) Welke informatie doorgeven? (bv. je naam, wat er aan de hand is, waar, hoeveel mensen zijn betrokken, ernst) Fase 2: Handelingen en maatregelen Na de eerste melding volgen een reeks handelingen en maatregelen. In deze stap staat dus beschreven wat er moet gedaan worden na de eerste melding van een noodsituatie. Afhankelijk van de ernst en de omvang van de noodsituatie wordt er opgetreden. Voorbeelden van dergelijke handelingen en maatregelen zijn: Het geven van het signaal tot evacuatie. Interventie: blussen, installaties beveiligen, opruimen. Reddingsoperaties: slachtoffers redden uit gevaarlijke zones, opsporen van vermisten Hulpverlening: eerste zorgen, medische tussenkomst, vervoer van slachtoffers Fase 3: Beëindiging In deze fase wordt de noodsituatie afgesloten en wordt opnieuw overgegaan naar de normale bedrijfssituatie. Het is belangrijk dat alle medewerkers en de hulpdiensten weten hoe dit wordt kenbaar gemaakt en wie er gemachtigd is (wie kan of mag) om de noodsituatie als beëindigd te verklaren. 158

20 159