D Kunsten en Erfgoed Arenbergstraat 9, 1000 Brussel Tel Fax jos.vanrillaer@cjsm.vlaanderen.be.

Transcriptie

1 D Kunsten en Erfgoed Arenbergstraat 9, 1000 Brussel Tel Fax jos.vanrillaer@cjsm.vlaanderen.be Ontwerpverslag Datum 18/09/2012 Titel Aanwezig Europeana Vlaanderen Overlegplatform Ingrid De Pourcq (KMSKA) Erik Buelinckx (KIK) Luc De Ridder (IWT) Ann Deckers (FotoMuseum provincie Antwerpen) Veronique Despodt (SMAK) Barbara Dierickx (PACKED) Tinne Jacobs (RWO) Jef Malliet (Erfgoedplus.be) Jo Rademakers (LIAS) Sofie Ruysseveldt (ARGOS) Toon Toelen (CAG) Hans van der Linden (agentschap Kunsten en Erfgoed) Mieke Van Doorselaer (MOVe) Bruno Vermeeren (VVBAD) Staf Vos (Firmament) Bram Wiercx (FARO) afwezig met kennisgeving Carolien Coenen (dept. CJSM) Mel Collier (K.U.Leuven) David Coppoolse (Vlaamse Erfgoedbibliotheek) Jeroen De Meester (stedelijke musea Antwerpen) Gertjan Debie (Resonant) Yolande Deckers (KMSKA) Johan Delaure (BIBNet) Jan Dewilde (In Flanders Fields Museum) Tonia Dhaese (MAS) Leen Driesen (agentschap Kunsten en Erfgoed) Pascal Ennaert (VKC) Bart Magnus (VTI) Alexandra Pauwels (stedelijke musea Mechelen) Katrien Thienpont (dept. CJSM) Véronique Van de Kerckhof (Rubenianum) Inge Van Nieuwerburgh (Universiteitsbibliotheek Gent) Olga Van Oost (IBBT/FARO) Chris Vastenhoud (KMKG) Donald Weber (AMSAB)

2 2 Verslaggever Hans van der Linden 1. Voorstelling Daguerreobase Het Daguerreobase-traject startte in 2006, als voorbereiding van een projectsubsidie aanvraag in het kader van het Cultureel-erfgoeddecreet. Dit project liep vanaf 2007 tot 2009 en focuste in eerste instantie op restauratie. Daguerreotypie is het eerste procedé in de fotogeschiedenis. Er zijn twee tradities, de Amerikaanse (waar een enorme boom kende) en de Europese (waar het vrij zeldzaam is). In Amerika bezitten vele mensen thuis daguerreotypieën, in Europa is dit veel minder het geval. In vele Amerikaanse collecties zitten dan ook stukken die als daguerreotypieën herkend worden. Het FotoMuseum heeft een diverse collectie daguerreotypieën. In het initiële project lag de focus op restauratie. Dit is belangrijk omdat het om een verzilverde koperplaat gaat die oxideert als ze aan lucht blootgesteld wordt. Om oxidatie tegen te gaan moet dit in luchtdichte cassettes bewaard worden,. In het geval dezen niet luchtdicht zijn moet er snel ingegrepen worden. Electrocleaning is hiervoor een doeltreffend restauratieprocédé. Ook zilvermerken zijn vaak zichtbaar op de platen. De platen op zich zijn ook traceerbaar. Op dat moment (2004) was het Nederlands Fotomuseum bezig met een databank om daguerreotypiën te beschrijven, alsook informatie over restauratieingrepen en eigenaars. Hiervoor werkte het museum een FileMakerPro databank uit om wetenschappelijke informatie te verzamelen en om data tussen instellingen uit te wisselen. Deze informatie is intussen op de online versie te vinden. Omwille van de financiële inspanning was het niet evident om deze databank te onderhouden. Daarom zocht het FotoMuseum vanaf 2010 mogelijkheden in Europese subsidiëring, meerbepaald binnen het CIP ICT-PSP. In een eerste fase was dit voornamelijk een leerproces en bij een tweede aanvraag (in 2011) werd het FotoMuseum hiervoor ondersteund door PACKED, wat een verbreding van het concept opleverde (Wat vertellen de beelden? Welke andere vormen van onderzoek zijn nodig? Daguerreotypieën werden eveneens aangevuld met handboeken en apparatuur). Deze aanvraag viel buiten de scope van de Europese Commissie (omdat er meerdere gehonoreerde projecten waren) en het Daguerreobase-project belandde op de reservelijst. Maar op het moment dat het FotoMuseum een derde aanvraag voorbereidde kwam de boodschap van de Europese Commissie dat er nog ruimte was voor nog een project (vanuit de aanvraagronde 2011).

3 3 De validatie met de Europese Commissie is intussen in orde en in oktober wordt het contract ondertekend. Er zijn 18 partners uit 13 landen. Voor dit consortium werd in eerste instantie van het eigen netwerk uitgegaan. Doelstellingen: - 75% van alle Europese daguerreotypieën in de Daguerreobase opnemen (en op die manier in Europeana). De kwaliteit van de beschrijvingen zal hierdoor verbeterd worden; - Men werkt standaarden uit voor de beschrijving van objecten en voor digitalisering; - Men werkt aan meertalige thesauri om begripsuniformiteit te bestendigen; - Men verhoogt de kwaliteit van de inhoud, van de metadata en de dienstverlening; - Er komt ook een nieuwe versie van de daguerreobase waarbij ook het brede publiek als doelgroep in beeld komt (en niet enkel de wetenschapper); - Men zal de Daguerreotype Association (EDA) oprichten, ook om de continuïteit van het project te verzekeren; - Het project loopt af in 2015, 175 jaar na het ontstaan van het procedé. Dit zal in de verf gezet worden. Er zijn 7 werkpakketten: - WP1: project management - WP2: Awareness, dissemination and networking activities - WP 3 - Best practice and standards description - WP 4 - Renewed Daguerreobase and service delivery - WP 5 - Content aggregation and aligning with Europeana - WP 6 - Project performance and evaluation - WP 7 - Long-term sustainability and IPR issues Een ander aspect dat het project wil aanbrengen is dat digitalisering niet de enige manier is om daguerreotypieën te bewaren. Europeana geeft vaak de indruk dat het hier te beperkt in denkt. Daguerreobase wil ook over het object sensibiliseren. Presentatie Voor meer informatie: Ann Deckers of Herman Maes 2. Zevende kaderprogramma, objective ICT Technologies and scientific foundations in the field of creativity Daguerreobase is een project binnen het CIP ICT-PSP, één van de Europese programma s. Het Zevende Kaderprogramma (KP7) is ook zo n programma maar er is een wezenlijk verschil. CIP richt zich op het gebruiken van kennis om te presenteren, bewaren, KP7

4 4 richt zich meer op fundamenteel onderzoek/basisonderzoek en bevindt zich op die manier aan de andere kant van de time to market -keten. Beide programma s (dus research and technology én demonstratie ) zullen vanaf 2014 samenkomen in Horizon2020. De huidige oproep werd in juli 2012 gelanceerd en loopt tot januari Objectief 8.1 (in de call FP7-ICT ) gaat over creativiteit. De Europese Commissie heeft wensen/noden en doet een request for proposals, waarop projectaanvragen moeten antwoorden. Het is dan ook belangrijk de tekst te begrijpen om het juiste antwoord te formuleren. Er zijn drie sectoren die verbonden worden: creativity/culture en commerce. Er is plaats voor museale activiteiten/performing arts,. Het is dus niet zo dat een museum niet aan dergelijk onderzoek zou kunnen deelnemen. Onderzoek kan immers aanleunen bij de basistaken van culturele instellingen. Als een projectconsortium uit pure onderzoekers bestaat, volstaat dit vaak niet omdat de Europese Commissie met deze proposals de opgedane kennis wil valideren. Culturele instellingen zijn bijgevolg een essentiële schakel in dit proces/deze consortia. De Europese Commissie redeneert dat er economische waarden zitten in cultuur en creatieve industrie (werkgelegenheid, groei, export maar ook culturele diversiteit en sociale inclusie). Wat wil de Europese Commissie? 1. Projecten die ervoor zorgen dat de efficientie van creatieve processen verbeterd wordt. Dit vertaalt zich in tools. Er zijn twee soorten: Nieuwe tools (kleinere projecten) (instrument: STREPs) en integratie van reeds ontwikkelde zaken (instrument: integrated projects). Hiermee wil men een rijkere interactie verkrijgen (3D animatie, game engines, immersieve ervaringen, augmented reality, ). Het moet kosteffectief zijn, met een speciale aandacht naar gebruikers zoals KMOs en individuele creatoren. Dit moet in concrete omgevingen gedemonstreerd wordt. 2. Projecten om intelligente comupteromgevingen te stimuleren en de menselijke creativiteit verrijken (instrument: STREPs). Het moet om multidisciplinair onderzoek gaan, processen moeten domein-specifieke expertise bevatten. Het moet gaan om theorieën en modellen voor hybride systemen om volledig functionele prototypes te demonstreren. Wetenschappelijke inzichten en technologische innovatie moeten in balans zijn. 3. Projecten om het tot stand komen van creativiteit beter te begrijpen, en dit om synergie te bespoedingen tussen begrip en nieuwe technologie (instrument: STREPs). Projecten moeten multidisciplinair zijn en resultaten gedemonstreerd worden.

5 5 4. Roadmaps voor toekomstig onderzoek en innovatie: via CSA (co-ordination support action): Waar gaan we naartoe? Een CSA laat toe om een Europese samenwerking op te zetten om op Europees en nationaal niveau samen te werken zodat de dialoog tussen onderzoek en industrie bevorderd wordt. Dit is specifiek gericht op het bevorderen van de creatieve competitiviteit in sectoren zoals advertering, architectuur, kunst, crafts, design, mode, film, muziek, uitgeverswereld, videogames, radio, TV,. Budget(verdeling): - 1 en 2: 32 miljoen euro (met een minimum van 40% voor IP en 30% voor STREPs) - 3: 10 miljoen euro - 4: 1 miljoen euro IWT organiseert nogmaals een training rond het schrijven van succesvolle projectvoorstellen voor Europese onderzoeksprogramma s. Deze training vindt plaats op 16 oktober en is gratis. Registratie is echter vereist: Vermeld bij registratie ook Europeanavergadering van 2012/09/18 (het aantal plaatsen is immers beperkt). Presentatie Voor meer informatie: Luc De Ridder 3. Implementatie Europeana Awareness Erfgoedplus.be is partner in Europeana Awareness project ( 01/ /2014). Europeana Awareness is één van de projecten die door het Europeana-bureau (gevestigd in Den Haag) gecoördineerd wordt, het dient dus ook voor de financiering van Europeana (net zoals Europeana v.2.0). Europeana Awareness gaat specifiek in op die activiteiten die met de communicatie van Europeana te maken hebben. Erfgoedplus.be is betrokken in werkpakket 3, en meer bepaald i.v.m. het betrekken van nieuwe doelgroepen (in dat geval lokale partners). In datzelfde werkpakket zitten ook openbare bibliotheken, toerisme, het is dus heel gevarieerd samengesteld. Werkpakket 1 heeft betrekking op perscampagnes die per lidstaat georganiseerd moeten worden. In België zal er ook een dergelijke campagne georganiseerd moeten worden. Erfgoedplus.be is hierbij voor België de tussenpersoon.tijdens de plenaire bijeenkomst te Leuven (juni 2012) kwam de communicatiegroep samen en ook de groep die binnen Europeana Awareness deze aspecten zal moeten opnemen.

6 6 Erfgoedplus.be moet een tussenpersoon zijn tussen het Belgische PR-agentschap en Europeana (Awareness). De contracten die gemaakt worden zullen tussen deze agentschappen en de KB Den Haag opgesteld worden. De tussenpersonen moeten de strategie mee bepalen (obv voeling met wat er in het betreffend land gebeurt). Voor België is er nog niet beslist wanneer dit zal doorgaan. Twee presentaties geven meer informatie bij de promotionele activiteiten van Europeana. Presentatie Jon Purday - Elk land organiseert een dergelijke campagne. Met de partners wordt er een agentschap aangeduid. De meeste campagnes die reeds geweest zijn, hadden te maken met Wereldoorlog 1 (en meer bepaald de roadshows). - Men wil achteraf ook het effect van deze campagnes meten (hoeveel radio, tv, belangstelling). Er zijn reeds al enkele metingen gebeurd (dit zijn de measurables die in het kader van het project aan de Europese Commissie gerapporteerd zullen worden) : roadshows: mensen brengen hun WO1-memorabilia mee, die gedigitaliseerd en gedocumenteerd worden. Het effect was dat de betreffende website op één bepaalde dag veel meer bezocht worden. Op 9 mei was er een ministeriële conferentie in Brussel naar aanleiding waarvan de sites Europeana Professional, Europeana.eu en Europeana veel bezocht werden. WO1 is een eerste gekozen thema (het In Flanders Fields museum is partner), de val van het IJzeren gordijn een tweede. Elke minister mocht ook een symboolobject kiezen. (De keuze van minister Schauvliege). - Daarnaast zijn er ook tal van andere PR campagnes geweest (in Polen, Portugal, Italië, ) en werd er een serie van hackatons georganiseerd. - Ook projecten kunnen als aanknopingspunt dienen om de media te sensibiliseren over Europeana (Europeana Fashion,/Europeana Inside/Digitised Manuscripts to Europeana / Europeana Collections / Europeana Film Gateway / EU Screen) Presentatie Frank Drauschke en Eleanor Kenny Er zijn vier categorieën om bewustzijn te creëren over Europeana: - Family history roadshows (UGC) - Hackatons - Conferenties - Presidentiële (EU) en andere evenementen Wat is er al gebeurd binnen Europeana Awareness? Vooral perscampagnes gekoppeld aan lanceringsacties van Europeana (Luxemburg, Slovenië, UK, Ierland. Gezien er dit jaar al veel in Brussel gebeurde (oa. het ministeriële event op 9 mei in Brussel), heeft Erfgoedplus.be beslist om de Belgische campagne naar 2013 of 2014 te verschuiven. Dit zal nog met Europeana verder bekeken worden.

7 7 Welke stappen moeten er ondernomen worden? Er moet een communicatieplan gemaakt worden waarbinnen de specifieke plannen per land een plaats vinden. Er zijn hiervoor vier doelgroepen bepaald: (1) het algemene publiek-de eindgebruiker, (2) politicibeleidsmakers, (3) GLAMs en (4) specialisten (IT, onderzoekers, ). Bijkomend gegeven kan zijn dat binnen Europeana Awareness er een netwerk van openbare biliotheken wordt opgericht. Hiervoor wordt een conferentie georganiseerd in Burgos Voor België wordt deelgenomen door de stadsbibliotheek Antwerpen, de stadsbibliotheek Oostende en de provinciale bibliotheek Limburg. In dit werkpakket worden er modules gemaakt (gerelateerd aan Europeana) om statistieken te verzamelen of toepassingen te ontwikkelen (op basis van APIs) om Europeana te integreren, De bibliotheken van het netwerk zullen de ontwikkelde instrumenten moeten helpen vormgeven, testen en evalueren. Hierover zal ook met Bibnet gecommuniceerd worden vermits zij later een rol kunnen spelen bij de verdere verspreiding van de toepassingen die nu als prototypes zullen ontwikkeld worden. De voorziene PR-campagnes bestaan uit volgende stappen: - Een plan maken - Het agentschap briefen - Selectie en utivoering, monitoring en rapportering Er zijn drie spelers: het comms team / agentschap / nationale partner Er zijn standaard dingen en templates beschikbaar. Enkele ideeën om de Belgische campagne aan te koppelen. - Open Monumenten Dag? - Erfgoeddag? - Music for Life (thema dementie Europeana als geheugen). - Bibliotheekweek in oktober (Vlaanderen). LOCUS trekt dit. Dit zal afhankelijk zijn van de resultaten van de conferentie in Burgos. - TV-programma s (zoals Tussen kunst en kitsch )? - Kan dit gekoppeld aan community collection days? Limburg wil ook een WO1- community collection day organiseren. De vergadering lijkt georiënteerd naar koppeling aan de Bibliotheekweek in oktober 2013, met mogelijk lancering t.g.v. Informatie aan Zee, eind september De budgetten voor de campagnes zijn beperkt (het gaat om 27 landen) Erfgoedplus.be heeft één manmaand ter beschikking, het agentschap heeft euro als budget.

8 8 Erfgoedplus.be en het In Flanders Fields Museum zijn de enige Belgische partners in dit project. Deze taken moeten echter voor België opgenomen worden. Op Belgisch niveau kan dit mogelijk via DCBEL afgestemd worden. Voor meer informatie: Jef Malliet 4. Voorbereiding sessies Europeana businessplan Het businessplan dat Europeana voor 2013 opstelt geeft de acties aan die het in dat jaar zal uitvoeren. Door een impact te hebben op het tot stand komen van dit plan, kan de richting die Europeana uitgaat mee bepaald worden. Om een maximale input van alle betrokkenen (verenigd in het Europeana Network) te realiseren, organiseert Europeana vier sessies. In elke sessie staat één pijler uit het strategische plan centraal. Vanuit Vlaanderen/België is volgende deelname voorzien: 25/9: distribute (Ingrid De Pourcq) 26/9: engage (Chris Vastenhoud - verhinderd) 27/9: facilitate (Hans van der Linden) 28/9: aggregate (Jef Malliet) In de aanloop naar deze workshops gaf Europeana reeds de contouren aan waarbinnen de concrete acties voor 2013 kaderen. Onderstaande discussie wil elementen aanreiken die vanuit het Europeana Vlaanderen Overlegplatform als belangrijk bevonden worden met als doel om deze aspecten tijdens de betreffende workshops aan te brengen: Distribute: We have expressed a strategic ambition to make digital cultural heritage available to users, wherever they are. With the release of the data under CC0, we are now in a much better position to achieve this aim, but this is only a starting point. During this workshop, we will talk about how to build an eco-system for distribution together with the partner network. In particular, we will be addressing the role of APIs, Linked Open Data and a more focused channel marketing approach. Als er over een eco-systeem voor distributie gesproken wordt, moet er voldoende aandacht zijn voor alle componenten van de keten. Europeana houdt niet noodzakelijk rekening met het voortbestaan van de instellingen. De nadruk in het huidige beleid ligt op creatieve industrie (distributie ten voordele van -). De duurzaamheid (= het voortbestaan) van het eco-systeem is eveneens belangrijk. Ter illustratie: De (financiële) ondersteuning van het Geheugen van Nederland stopte op een bepaald moment wat resulteerde in vele dode links en niet accurate informatie (de huidige benaming Het geheugenverlies van Nederland spreekt boekdelen). De duurzame toekomst van het Europese cultureel erfgoed is bijgevolg eveneens een belangrijke factor in deze keten, waarbij Europeana ook op dit vlak een taak heeft.

9 9 De nadruk moet m.a.w. op de rol van het partner netwerk liggen, met evenwichtige verdeling, transparantie en duurzame benadering van alle schakels Leverancier > distributiekanaal > afnemer 1. Voor de leverancier (cultureel-erfgoedorganisatie/aggregator) is transparantie essentieel. Er dient aangetoond te worden wat er met de gegevens gebeurt (vb. statistieken) en er zou een vorm van return voorzien moeten zijn (financieel of anders). Daarnaast moet in het toepassen van de CC0-licentie voorzien worden dat de principes van linked open data gerespecteerd worden. Door louter informatie te knippen en te plakken ontstaat foute informatie, via een API kan informatie wel kwaliteitsvol overgenomen worden. Transparantie naar de bronbestanden is bijgevolg ook noodzakelijk. Europeana kan slechts effectief de vertrouwde bron voor het Europese cultureel-erfgoed zijn, als het haar dataleveranciers transparent in beeld brengt. Attributie is hier een onderdeel van in zoverre dat de leveranciers een onderdeel zijn van de LOD-keten. 2. Voor distributie zijn er ook andere partners relevant, bv. onderwijs, bibliotheken Deze rollen moeten ook in het ecosysteem aan bod worden. Europeana als platform speelt hier een technische rol in (via webservices, APIs, ) maar zou naast technische relaties ook proactief rekening moeten houden met andere distibutiekanalen. 3. Ook de afnemer is divers. Dit zijn niet enkel KMOs die nieuwe dingen maken maar ook (eind)gebruikers en hun verwachtingen zijn belangrijk. Europeana moet bijgevolg een inclusief beeld geven van het cultureel-erfgoed. Recent materiaal hoort hier evenzeer bij, en dus dient een 20th century black hole vermeden te worden. Vanuit de visie van de eindgebruiker mag copyright geen drempel zijn in welk materiaal er aangeboden wordt. De duurzame toekomst van het (digitale) cultureel erfgoed is in dit opzicht eveneens cruciaal. De voorwaarde om kennis als een commons naar voor te schoven vergt immers ook regels en guaranties, ondermeer op het duurzaam voortbestaan van de grondstof. Daarnaast zijn ook rijke metadata belangrijk om digitaal cultureel-erfgoed zo vindbaar mogelijk te maken. De huidige nuances die de DEA legt, leiden eerder tot een verarming van de (onder CC0-licentie) aangeleverde metadata. Een mogelijke oplossing hiervoor zou kunnen bestaan uit het technisch opsplitsen van records in verschillende velden (waardoor diverse metadatavelden een verschillende rechtenstatus krijgt). Naast het modewoord eco-systeem moeten ook de nieuwe modewoorden transparantie en duurzaamheid een plaats krijgen in het businessplan. Engage: We have set out to cultivate new ways for users to participate in their cultural heritage. One of the most successful examples so far has been the Community Collections programme, cantered around the First World War. During this workshop, we will investigate how this programme can be developed for other topical areas, such as 1989, as well as other means of engaging users in the content we hold in our memory institutions.

10 10 The general role of User Generated Content for Europeana as a means of engagement will also be investigated. Met betrekking tot de strategische pijler engage dient duurzaamheid eveneens een voorwaarde te zijn. De verzamelde gegevens moeten duurzaam bewaard worden. Het kan niet zijn dat de gegevens die in het kader van The Great War Archive verzameld worden enkel op een server van Oxford University bewaard worden en via de projectsite ontsloten. Een ander aspect is de vraag hoe Europeana deze UGC-gegevens terugkoppelt naar de leveranciers? Voor reguliere data verwijst Europeana steeds naar het object in situ (=op de site van de betreffende instelling), een dergelijk systeem zou ook voor UGC uitgewerkt moeten worden. Facilitate: This track revolves around the aim to support the cultural heritage sector through knowledge transfer, innovation and advocacy. We will discuss what the most important priorities should be the coming years, in terms of positioning Europeana in the European Cultural Commons, and as a facilitator to help solve some of the issues in IPR and long term business model innovation. How we garner support for the infrastructural funding the cultural heritage ecosystem requires will also be investigated. Open data staat hoog op de agenda van de Europese Commissie (cfr. DEA, PSI-richtlijn) maar de redenering die hiervoor gevolgd wordt, is niet noodzakelijk dezelfde als hoe cultureel-erfgoedorganisaties (of zelfs cultureel organisaties) denken. De faciliterende rol die Europeana zou moeten opnemen is dan ook in de eerste plaats om een dialoog tot stand te brengen tussen de verschillende standpunten. Het is echter wel belangrijk om in deze dialoog de verschillende standpunten aan bod te laten komen. Open data wordt in het huidige Europese discours als middel naar voor geschoven om de industrie te steunen. In deze logica zijn de betreffende digitale data reeds met gemeenschapsmiddelen tot stand gebracht, en dienen derhalve dus ter beschikking te staan voor iedereen die ervan gebruik wil maken. Ter illustratie: in het persbericht van 12 september werd het vrij ter beschikking stellen van de metadata van 20 miljoen records (CC0-licentie) door Europeana als een gift aan het publieke domein omschreven. Volgende argumenten pleiten voor een nuancering van deze redenering: Het is nodig om ook na te denken over hoe de digitale data van de gemeenschap zullen blijven en hoe dit duurzaam vorm gegeven wordt. Van (digitale) collectiebeherende erfgoedinstellingen worden immers ook meer en meer verwacht dat ze zelf inkomsten genereren. Een ander aspect is informatie die door vrijwilligers (niet betaald) gemaakt wordt. Zij willen hun product wel aan de maatschappij geven maar niet aan iemand die er geld mee wil verdienen. Enkel vanuit een commerciële instelling werken houdt ook het gevaar in dat de selectie enkel de relevante objecten zal meenemen en dat minder rendabele/interessante 1

11 11 objecten niet aan bod zullen komen. Ter illustratie: het initiële model van Lukas, waarin de organisatie zelfbedruipend moest zijn, focuste zich ook enkel op meesterwerken, wat geen inclusieve visie was. Gelukkig werd van dit model intussen afgestapt). Ook de Europese focus op meesterwerken kan in dit licht gezien worden. Aggregate: Europeana and its partners have set out to build the open trusted source for European cultural heritage content. Due to the enormous efforts by partners, we now have 24 million objects in the Europeana repository, a fantastic achievement. In this workshop, we will address how we can continue to build our relationship with the network of aggregators and deliver value for our partners. The aggregation structure on a national and vertical level and the evolving family of portals and aggregators will be addressed from a user viewpoint. We will also talk about the content and sustainability strategies of the network. In Den Haag zijn er tijdens de laatste week van september twee evenementen gepland ivm aggregatie. De sessie op vrijdag gaat in op het businessplan, donderdag wordt er een aggregators forum georganiseerd. De cruciale vraag is wat een aggregator is voor Europeana. Het is duidelijk dat een aggregator spontaan moet groeien, bv. vanuit gelijkgestemde instellingen (vb. de Daguerreobase) maar dat die niet contextloos gecreërd kunnen worden. Nationale aggregatoren enkel in functie van Europeana oprichten is bijgevolg niet zinvol. Er moet een meer open visie ontwikkeld worden vanuit Europeana en vanuit de lidstaten op het concept aggregator.