Inhoud. Voorwoord door prof. dr. Manu Keirse 11. Voorwoord door priester Rik Devillé 15

Transcriptie

1 Inhoud Voorwoord door prof. dr. Manu Keirse 11 Voorwoord door priester Rik Devillé 15 Proloog. Een Belgisch jaar als geen ander 17 Keerpunt Nederland 18 Een wereldwijd probleem Seksueel misbruik in de wereldkerk De Amerikaanse koploper 23 Opvang van gevallen priesters 24 Klokkenluider Thomas Doyle 25 Het aartsbisdom Chicago 27 Geen eenzame wolven 28 Het John Jay-verslag 30 De aartsbisschop van Milwaukee 31 Een waterval van schadeclaims 32 Amerikaanse bisschop naar de gevangenis? Canada, Australië en Nieuw-Zeeland 34 Een weeshuis in Saint John s, Newfoundland 34 Canadese aboriginals in het vizier 35 Australië en Nieuw-Zeeland De Ierse bom en de Britse eilanden 40 Maynooth College en grootseminarie 41 Hoe Brendan Smyth zovele jaren kon ontkomen 41 Het Ryanrapport 42 Het bisdom Ferns 44 De commissie-murphy 45 Benedictijner wantoestanden in Engeland en Wales 47

2 1.4. Het continentale Europa 48 De bisschop van Sankt-Pölten 50 De aartsbisschop van Poznan 51 Onheil in Beieren 52 Jezuïetencolleges in opspraak 53 Frankrijk en Italië Wereldwijde uitlopers 55 De legionairs van Marcial Maciel 56 Celibataire krampen Seksueel misbruik in België en Nederland Van Dupont naar Dutroux. Het eerste keerpunt 62 Devillet en Hubermont 63 Vanderlyn en Borremans 63 Dood van een Dendermondse non 64 Dutroux en Fourniret 66 Op zoek naar netwerken De Vlaamse Werkgroep Mensenrechten in de Kerk 68 Devillé versus Danneels meldingen van seksueel misbruik 71 De Limburgse priester Joseph C. 72 Misbruik van mentaal gehandicapte jongeren 73 Waar of niet waar? De commissies Halsberghe en Adriaenssens 77 De commissie-halsberghe 78 Een parochiepriester in Schoten 79 Een ontgoochelde Halsberghe stapt op 80 De commissie-adriaenssens 81 La guerre des juges Met Vangheluwe op drift. Het tweede keerpunt 87 Danneels onder vuur 89 Bisschoppen op de dool 90 De bijzondere Kamercommissie 92 Nieuwe meldingen De Nederlandse explosie 97 Een lege plek in Den Haag 98 Bisschoppelijke roergangers 99

3 Hulp & recht 101 Fraters en broeders 102 De commissie-deetman 103 De commissie-samson 106 We wisten het niet Het katholieke beleid bij seksueel misbruik uitgedaagd Vaticaanse richtlijnen 113 Crimen sollicitationis 114 De delictis gravioribus Parallelle justitie op de tocht 118 Voorrang voor de burgerlijke rechtbanken 119 Parallelle justitie: een oud zeer Bestuurlijk onvermogen 123 Ontkenning bij daders en slachtoffers 124 Lof van de hypocrisie 124 Nultolerantie Op zoek naar schuldigen 129 De schuld van het celibaat 130 De schuld van de homo s 133 De schuld van de jaren zestig 135 De schuld van het Vaticaan 138 De scheutist die er nooit uitstapte Therapeuten aan het woord 141 Wunibald Müller 142 Marie Keenan Het kerkelijke sekstaboe 148 Sodomie 149 Haat voor het menselijke geslacht 151 De dode hoek van het kerkelijke sekstaboe Wetenschappelijk onderzoek over pedofilie Wat is pedofilie? 156 Pedofielen kicken op nog prepuberale kinderen 157 Hoe wordt men pedofiel? Het maatschappelijke taboe 159 Believers en disbelievers 160

4 De les van Oude Pekela 161 Van taboe naar omerta Wat verklaringen van slachtoffers ons leren 164 De feiten zijn wel echt gebeurd 165 Het kind creëert zijn externe werkelijkheid 166 Subjectieve versus objectieve werkelijkheid 166 Traumata 168 Pathologische verdraaiingen en pseudoherinneringen 170 Normale kinderlijke angsten en fantasieën 171 Gevolgen van externe factoren op de realiteit van het kind 172 Liegen kinderen of liegen daders over seksueel misbruik? Slachtoffers van ritueel of satanisch misbruik? 176 De Eperse incestzaak 178 Dutroux en de X-dossiers 179 Satanic Panic 180 Wie gelooft nog in de duivel? Wat we over kinderseksnetwerken weten 182 Lannings visie: genuanceerd en zo objectief mogelijk 183 Twee types van kinderseksnetwerken 184 Een kwestie van terminologie 186 Kritiek op Lanning De tentakels van het backlash-fenomeen De backlash bij detectie van seksueel misbruik 191 Het spaghetti-arrest en de X-dossiers 193 Het sneldodende effect van de polarisering 196 Een continuüm met twee extremen 198 Het monster van de Ardennen Kenmerken van believers en disbelievers 200 Standpunten en premissen 200 Selectief bronnenonderzoek 201 Vlugge besluitvorming en weinig zelfkritiek 203 Slachtoffers en andersdenkenden 204 Particuliere belangen primeren op algemene belangen Een objectief-wetenschappelijk alternatief 206 Logische premissen en duidelijke bewijzen 207 De risico s van het vak 207

5 De memoires van Bourlet Hoe de backlash het onderzoek onderuit kan halen 210 Mechanisme van de backlash Pesterijen en intimidatie Geruchten en roddels Dreigen met sancties of inperkende maatregelen nemen Professioneel en sociaal isolement Onderzoekers op een dwaalspoor brengen Onderliggende oorzaken van de backlash 218 Gebrek aan kennis of aan informatie 219 Het maatschappelijke taboe, de blinde vlek 220 Politieke mechanismen 220 Maligne mechanismen 221 Epiloog. Werk aan de winkel 223 Schuld en boete 223 Verborgen verdriet 225 Open vragen 227 Bijlage 1. Overzicht van publicaties en wetenschappelijke activiteiten van Karel Pyck in verband met kindermisbruik en het backlash-fenomeen 231 Bijlage 2. Lijst van licentiaatsverhandelingen over kindermishandeling en het maatschappelijke taboe daaromtrent, die onder leiding van prof. dr. Karel Pyck aan de KU Leuven ingediend en goedgekeurd werden 237 Literatuurlijst 241

6

7 11 Voorwoord door prof. dr. Manu Keirse Kiezen om te zwijgen is geen goede keuze Dit boek heeft een betekenisvolle titel: Kindermisbruik en macht. Twee woorden die uitdrukkelijk met elkaar moeten worden verbonden. Overal waar ongecontroleerde macht heerst, bestaat de kans dat die een voedingsbodem wordt voor mistoestanden, wanverhoudingen en onrecht. In de relaties tussen mensen, binnen organisaties, in scholen, in de zorgverlening, in de wereld van sport en ontspanning, in de sociaaleconomische verhoudingen, maar ook binnen gezinnen en families kunnen subtiele en minder subtiele vormen van onheuse machtsuitoefening tot onrecht leiden. Lange tijd heeft de maatschappij niet gezien of beseft dat seksueel misbruik van kinderen en jongeren die zich in een minderheidspositie bevinden een vorm van machtsmisbruik en dus een misdaad is. Of leefde er toch een zeker besef en was dat de reden waarom het verdoken gebeurde of dat het in de doofpot werd gestopt? In ieder geval blijkt uit alles dat men in alle geledingen van de samenleving de omvang en de ernst van het probleem schromelijk heeft onderschat. Daardoor werd slachtoffers ondersteuning en begrip onthouden, werden daders ongemoeid gelaten en werd heel veel extra leed toegevoegd voor mensen die door deze misdaden al zwaar waren geraakt. Waarom nu een boek over dat onderwerp? Hebben de media de problematiek van het seksueel misbruik van kinderen de laatste jaren niet tot vervelens toe in onze woonkamers binnengebracht? Loopt men niet het gevaar mensen opnieuw tot slachtoffer te maken door telkens opnieuw pijnlijke wonden open te rijten? Is de golf nu niet al lang voorbij? Waarom in het verleden blijven graven?

8 12 KINDERMISBRUIK EN MACHT Dit boek is van begin tot einde een pleidooi om het verleden niet zomaar toe te dekken maar aan de oppervlakte te halen. Het maakt duidelijk dat de schandalen die in de laatste jaren aan het licht zijn gekomen geen geisoleerde feiten zijn maar dat ze zich in alle sectoren van de samenleving en in alle landen van de beschaafde wereld hebben voorgedaan. Teruggaan in de geschiedenis is belangrijk om te verstaan hoe dit fenomeen zich in zo n omvang heeft kunnen voordoen. De ogen daarvoor sluiten en doen alsof het allemaal niet zo erg is geweest, is onrecht negeren. De problematiek moet in zijn volle omvang aan het licht worden gebracht. Dat is de enige manier om onrecht te herstellen en herhaling in de toekomst zo veel mogelijk te voorkomen. Op die manier kan onrecht uit het verleden misschien worden omgezet in recht voor de toekomst. Men heeft in het verleden door het collectieve zwijgen en verzwijgen een soort duizeligheid teweeggebracht bij de slachtoffers. De ontkenning door anderen was soms bijna erger dan het oorspronkelijke misdrijf. Als de autoriteiten slachtoffers niet geloven, als omstanders datgene tegenspreken dat ze niet kunnen verdragen te weten, beroven ze slachtoffers van een normaal bestaan op deze aarde. Hun gekwetste gevoelens en trauma s moeten worden weggeduwd, maar daarmee zijn ze niet verdwenen. Hun lijf draagt de scherven. Na zo veel jaren kan het angstzweet mij uitbreken als ik een klok hoor luiden, want de meeste feiten gebeurden in de klokkentoren, schreef een slachtoffer. Een ander vertelt hoe men een feest organiseerde voor zijn zestigste verjaardag. Men had de Sint uitgenodigd. Toen de Sint me vastpakte, kon ik geen woord meer uitbrengen. Ik trilde over heel mijn lijf. Een vrouw die werd misbruikt toen ze zestien was, vertelt hoe het delen van emoties haar na 45 jaar heeft geholpen omdat ze eindelijk het gevoel had niet de enige te zijn geweest. Heeft men niet al te veel de slachtoffers geleerd om niet te voelen? Het begon vaak met wat stoeien onschuldig in de ogen van nietsvermoedende slachtoffers maar doelgericht in de geest van daders dat dan zeer geleidelijk overging in het overschrijden van grenzen. Soms werd dit door de kinderen en de jongeren niet zo aangevoeld omdat ze dat helemaal niet hadden verwacht in de relatie met de dader die vaak tot de kring van de vertrouwenspersonen van de familie behoorde. Soms was hij een gezagsfiguur naar wie ze opkeken, soms een vriend van de familie, de priester die het huwelijk van de ouders had ingezegend en de kinderen

9 VOORWOORD DOOR PROF. DR. MANU KEIRSE 13 had gedoopt. Daders susten hun geweten soms met het is als een vorm van genegenheid bedoeld. Het kind was afhankelijk en bang. Het deed soms wat het was opgedragen. Het misbruik kon maandenlang doorgaan. Vaak zaten er tussen de incidenten een paar weken. Hij zei tegen me: Dit is liefde, dit gaat over liefde. Toen ik huilde, zei hij tegen me: God wil je niet zien huilen. Dus ik leerde niet te huilen. Sindsdien kost het me moeite om te huilen. Daders, omstanders en slachtoffers hebben vaak samengespannen in ontkenning of verdringing, en hebben zo het misbruik kansen gegeven voor herhaling. Voor het slachtoffer begint het leven dan opnieuw, maar in dat nieuwe leven kan hij niet langer vertrouwen op het bewijs van zijn zintuigen. Er schijnt iets te zijn gebeurd, maar wat? De grond zinkt onder zijn voeten weg. Dat is de alchemie van de ontkenning: woede en pijn worden vervangen door vage schaamte. Het slachtoffer gaat zich afvragen: wat heb ik gedaan? Het gaat denken: ik moet iets slechts hebben gedaan. Maar het gevoel van schaamte zelf is beschamend, en daar dissociëren we ons eveneens van. Uiteindelijk zal het slachtoffer dat de ontkenning van anderen heeft ondergaan zichzelf als een leugenaar gaan beschouwen. Uit het boek blijkt ook zeer duidelijk hoe het kindermisbruikers moeite kost om hun misbruik onder ogen te zien, hoe ze hun slachtoffers proberen te hersenspoelen zodat die denken dat het misbruik hen niet schaadt, dat het eigenlijk goed voor hen is. Als het misbruik een tijdlang wordt voortgezet, leert het slachtoffer niet te voelen. Ook toeschouwers kunnen medeplichtig worden aan de wens om te vergeten en daardoor worden ze eveneens mededader. Ze kunnen er mee voor zorgen dat daders hun gerechtvaardigde straf ontlopen, en niet terechtkomen in behandelingsprogramma s die erop zijn gericht hun abnormale neigingen en gedrag te veranderen of ten minste onder controle te houden. Opkomen voor slachtoffers, feiten boven de waterspiegel halen en aanklagen is niet altijd een dankbare opdracht. Ook dat komt naar voren in dit boek. De collectieve ontkenning en de onrechtmatige kritiek op professionals en anderen die het opnemen voor slachtoffers kan maken dat het gehele onderzoek kapseist en elke constructieve actie wordt geneutraliseerd.

10 14 KINDERMISBRUIK EN MACHT De waarde van dit boek is dat het op omvattende wijze de onheuse machtsuitoefening die tot seksueel misbruik kan leiden, in kaart probeert te brengen. Na de lectuur zal je de problematiek anders bekijken. Preventie van misbruik begint met inzicht in de vele vertakkingen en vermommingen die het kan aannemen. Hopelijk zijn velen bereid de last van de overweldigende emotie te delen. Manu Keirse

11 15 Voorwoord door priester Rik Devillé Een bittere kelk In 1998 deelden we de Belgische bisschoppenconferentie mee dat er in de Werkgroep Mensenrechten in de Kerk sinds de start in1992 driehonderd meldingen van seksueel machtsmisbruik door geestelijken waren binnengekomen. Volgens de toenmalige woordvoerder van de bisschoppenconferentie waren er tot dan maar dertig klachten behandeld door het toenmalige door hen opgerichte meldpunt. Wat is er al die jaren met de rest gebeurd? Eind 2012 sluiten wij de lijst af met ruim vijfhonderd klachten. Hoe kon het gebeuren dat kardinaal Danneels zich niet kan herinneren dat we op een avond, na maanden geduldig afwachten, naar zijn bisschoppelijke paleis in Mechelen zijn gekomen met twintig slachtoffers tegelijk? Later beweerde hij ons niet te hebben kunnen ontvangen omdat de afspraak was dat we met een kleine delegatie zouden komen, of nog omdat er geen klachten bij waren uit het eigen bisdom..., terwijl dat wel zo was. Waarom deze zaken minimaliseren of zich in allerlei bochten wringen (cf. de verklaringen van de Vaticaanse staatssecretaris kardinaal Bertone, de rechterhand van paus Benedictus) om toch maar de handen in onschuld te kunnen wassen? Is de katholieke kerktop echt niet meer in staat te verklappen welk geheim ze in haar kelk verdoezelt? Bovendien mag seksueel machtsmisbruik in de Kerk niet herleid worden tot een pedofilieprobleem. Het seksuele machtsmisbruik in de katholieke Kerk omvat een veel breder spectrum. Dat wordt in dit boek geleidelijk aan duidelijk als je kennismaakt met de manier waarop Rome de backlash overvloedig toepast. Wat hebben kerkelijke oversten gedaan voor de moeders die op zoek zijn naar hun kind dat ze onder dwang van zusters ter wereld moesten

12 16 KINDERMISBRUIK EN MACHT brengen onder X in het noorden van Frankrijk? Wat hebben ze gedaan voor de kinderen verwekt door priesters die het vaderschap afschermen? Wat hebben ze gedaan als vrouwen gingen klagen over het feit dat ze ontdekten dat zij niet de enige geliefde van de pastoor of de pater waren maar dat zijn drukke agenda vooral bepaald werd door het volbrengen van afspraken met nog andere geliefden overal in het land? Wat hebben ze gedaan als een van hun paters of priesters al te vaak zei dat hij naar Griekenland op vakantie ging maar in feite een ticket bestelde voor Thailand ook al hadden medebroeders of collega s de overste of de bisschop daarop attent gemaakt? Wat hebben ze gedaan als zusters een aanklacht formuleerden tegen de pater, de geestelijke leider, die hen misbruikte in hun cel? Tot in Rome toe werden de klachten geminimaliseerd als fantasie van vrouwen. In één geval traden bisschoppen wel kordaat op. Wanneer ongehuwde meisjes die in de religieuze sector werkten zwanger raakten, werden ze meteen ontslagen. Een jongeman die durfde samen te wonen met een vrouw die al een huwelijk achter de rug had, overkwam hetzelfde. Gaat het om leken, dan sanctioneren bisschoppen meteen. Een wettelijke grond is zelfs niet nodig. Afwijking van de katholieke moraal volstaat. Gaat het om priesters die kinderen misbruiken, dan moet er vooral voor gezorgd worden dat de belangen van de Kerk niet geschaad worden. Dan wordt er jarenlang getreuzeld en verplaatst. Hoog tijd dat eens grondig wordt onderzocht wat de ware inhoud is van de kelk die de roomse Kerk velen jarenlang probeerde te laten slikken. Rik Devillé

13 17 Proloog. Een Belgisch jaar als geen ander Voor de Belgische kerkprovincie kreeg de pedofiele explosie een datum en een gezicht. De fatale dag was 23 april 2010, toen aartsbisschop Léonard en Peter Rossel, de woordvoerder van de Brugse bisschop Vangheluwe, op een persconferentie bevestigden dat paus Benedictus het ontslag van Vangheluwe als bisschop had aanvaard. Vangheluwe was op dat moment 73 en sinds 1985 bisschop van Brugge. Eerder op het jaar, op 7 februari 2010, vierde hij nog in volle glorie, in een barstensvolle Sint-Salvatorkathedraal, zijn 25 ste verjaardag als bisschop. Tot dus op 23 april zou blijken dat Vangheluwe in de jaren 1970 en 1980, eerst als priester, later nog als bisschop, een minderjarige neef had misbruikt. Later zou blijken dat hij die neef seksueel misbruikte van zijn 5 de tot zijn 18 de jaar. Die neef schreef immers een brief naar de bisschoppen van België over zijn relatie met zijn bisschoppelijke oom, zodat Vangheluwe niet anders kon dan tegenover de commissie- Adriaenssens de feiten toe te geven. Vooral in Vlaanderen sloeg het ontslag van de bisschop van Brugge in als een bom. Het bisdom Brugge stond immers model als het nog meest katholieke bisdom met een behoorlijk priesterbestand, veel missionarissen nog door paus Johannes-Paulus II geroemd als het meest missionaire bisdom ter wereld en volle kerken. Als bisschop reed Vangheluwe in de jaren trouwens een vrijwel onberispelijk parcours, met open vizier, rechtdoorzee, redelijk progressief, en hij was een goede communicator, met veel aandacht voor de gewone dingen des levens. Ook toevalligheden zouden de zaak-vangheluwe vleugels geven. Zo was het meteen de eerste zaak op het bord van aartsbisschop Léonard en commissievoorzitter Adriaenssens. André Léonard, twintig jaar lang bisschop van Namen, was pas in januari 2010 zijn voorganger kardinaal Danneels opgevolgd als aartsbisschop van Mechelen-Brussel. Peter Adriaenssens, kinderpsychiater aan de KU Leuven, was pas in februari

14 18 KINDERMISBRUIK EN MACHT 2010 aan de slag gegaan als de nieuwe voorzitter van de naar hem genoemde commissie-adriaenssens, voluit de interdiocesane commissie voor de behandeling van klachten van seksueel misbruik in een pastorale relatie. Léonard en Adriaenssens waren de spilfiguren op de historische persconferentie van 23 april, waar ze het ontslag van Vangheluwe aankondigden. De Kerk wil duidelijk maken, aldus Léonard op bewuste persconferentie, dat er in deze problematiek geen middenweg bestaat. Ze wil resoluut een bladzijde omdraaien uit een niet eens zo ver verleden, waar stilte of doofpot verkozen werden. Die woorden vormden dan weer een echo van een eerdere uitspraak van Léonard, op 4 april in zijn paashomilie, een uitspraak die niet meteen begrepen werd maar die al duidelijk ingegeven was door wat er in de lucht hing. Gedurende verschillende decennia heeft de Kerk, net als andere instituties, het probleem van pedofilie in haar midden niet voldoende diep ingeschat, waar ze toch alle evangelische redenen had om te waken over het respect voor de waardigheid van de kinderen. Door een schuldig stilzwijgen heeft men vaak de voorkeur gegeven aan de reputatie van sommige kerkleiders in plaats van aan de misbruikte kinderen. Ook hier moeten we, door de waarheid, hen die vreselijk mishandeld werden in hun waardigheid herstellen. Het ontslag van Vangheluwe en de nieuwe aanpak van Léonard en Adriaenssens hebben het seksueel misbruik van kinderen in een pastorale relatie bespreekbaar gemaakt. Tot dan toe had de commissie-halsberghe, de voorganger van de commissie-adriaenssens, in negen jaar tijd hooguit een dertigtal klachten ontvangen over seksueel misbruik door priesters en religieuzen in België. Van 23 april tot 24 juni 2010, de twee maanden tussen het ontslag van Vangheluwe en de gerechtelijke raid op het aartsbisdom en op de commissie-adriaenssens, waren er dat 475. Op 10 september 2010 zette Adriaenssens het eindverslag van zijn commissie in verkorte vorm op het internet, met de meest schrijnende vormen van seksueel misbruik van kinderen die een perverse geest maar kan bedenken. Keerpunt Nederland Eigenaardig genoeg viel het Belgische keerpunt inzake meldingen van seksueel misbruik door geestelijken in het voorjaar van 2010 slechts

15 PROLOOG. EEN BELGISCH JAAR ALS GEEN ANDER 19 een tweetal maanden na een gelijkaardig keerpunt in Nederland. Daar barstte de bom op 26 februari 2010, toen voor het eerst Nederlandse salesianen beschuldigd werden van jarenlang seksueel misbruik. Uit onderzoek van NRC Handelsblad en de Wereldomroep bleek dat dit misbruik in de jaren 1960 en 1970 het duidelijkst was in Huize Don Rua, een salesiaans klooster annex internaat goed voor een honderdtal jongens van 12 tot 18 van de salesianen in het Gelderse s Heerenberg. De hoogste baas van de salesianen in Nederland was in die jaren Ad Van Luyn, oud-leraar in s Heerenberg en van 1994 tot 2011 bisschop van Rotterdam. Uit onderzoek zou zijn gebleken dat drie (ex-)paters en broeders geviseerd werden die nog altijd actief waren in het jongerenwerk of die bestuursfuncties bekleedden. 33 slachtoffers die zich in het voorjaar van 2010 bij NRC Handelsblad en de Wereldomroep meldden, legden getuigenissen af over 23 paters en broeders salesianen. Meteen kwam het in Nederland tot een explosie van meldingen zonder voorgaande. Zo kreeg een kerkelijk klachtenbureau voor seksueel misbruik door geestelijken en andere kerkelijke werkers in Nederland, de commissie Hulp & Recht in de jaren hooguit 196 meldingen binnen, waarvan er veertig gegrond verklaard werden. De onafhankelijke onderzoekscommissie die de Nederlandse bisschoppen op 9 maart 2010 installeerden om seksueel misbruik binnen de Kerk te onderzoeken, voorgezeten door ex-cda-minister Wim Deetman, kreeg in vijf maanden tijd meldingen binnen van ruim 900 slachtoffers. Geen wonder dat kardinaal Simonis, van 1983 tot 2007 aartsbisschop van Utrecht en primaat van de katholieke Kerk in Nederland, op 23 maart 2010 in het Nederlandse tv-programma Pauw & Witteman zo onthutst op aantijgingen van seksueel misbruik door priesters of religieuzen reageerde dat hij zich in het Duits moest behelpen. Wir haben es nicht gewusst, zei Simonis letterlijk. We wisten het gewoon niet. Nauwelijks beseffend dat dit na 1945 het meest gehoorde excuus was in het verslagen Duitsland, maar dan betrekking hebbend op de vernietiging van zes miljoen Europese Joden door het toenmalige naziregime. Een uitspraak die kardinaal Simonis zou blijven achtervolgen. Uiteraard stonden ook de Belgische en Nederlandse katholieke Kerken in 2010 niet op zichzelf. Het waren de zoveelste dominostenen in een wereldwijd fenomeen de bespreekbaarheid van seksueel misbruik in de

16 20 KINDERMISBRUIK EN MACHT Kerk dat de voorbije dertig jaar vooral Noord-Amerika en West-Europa veroverde, met verre uitlopers naar Australië, Nieuw-Zeeland, Latijns- Amerika en zelfs de Filipijnen. Aanvankelijk werd het seksuele misbruik in de Kerk wel eens een Amerikaans probleem genoemd, omdat Amerika in de jaren 1980 het eerst aan bod kwam. Toen bleek dat ook Canada erdoor besmet was, werd het een Noord-Amerikaans probleem. Vanuit Europa kwamen Ierland en Engeland het eerst in het vizier, en bleek het om een Angelsaksisch of Noord-Atlantisch probleem te gaan. Tot ook vanuit Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk en Italië meldingen van seksueel misbruik opdoken. De vloed van nieuwe meldingen van seksueel misbruik van kinderen door katholieke clerici bleek niet meer te stuiten. Wie vertrouwd is met de materie weet dat seksueel misbruik zich niet beperkt tot katholieke milieus. Het ligt voor de hand dat andere Kerken en vergelijkbare organisaties het op dit punt nauwelijks beter doen, en dat dit misbruik zich niet tot clerici beperkt. Aangenomen wordt dat het seksuele misbruik van kinderen nog het vaakst voorkomt in gezinsrelaties. Alleen is de katholieke kerkorganisatie zo uniek, zo hiërarchisch en zo gecentraliseerd dat seksueel misbruik er gemakkelijker in kaart kan worden gebracht. Bovendien is het de enige Kerk die uitsluitend bestuurd wordt door celibataire of ongehuwde mannen, die als prijs voor hun wijdingsmacht aan elke vorm van seksualiteit verzaken, zodat seksueel misbruik, zeker van kinderen, hen ook veel zwaarder aangerekend wordt. Een wereldwijd probleem Seksueel misbruik van kinderen en zwakkeren is van alle tijden en alle volkeren. Maar de manier waarop een samenleving ermee omgaat, wordt door culturele en religieuze verschillen bepaald. Zo getuigen vrijwel alle slachtoffers van seksueel geweld door priesters en religieuzen, vaak veertig tot vijftig jaar na de feiten, van de onweerstaanbare overmacht die in de jaren 1950 en 1960 in katholieke kringen nog van een priester of pater uitging. Je ertegen verzetten was bijna uitgesloten, klacht indienen ondenkbaar. Zelfs je ouders konden je niet geloven. De gewijde machthebber, het liefst nog in vol ornaat of met Romeinse priesterboord, was zo hoog boven de gelovige leek verheven dat hij onschendbaar was. Twee

17 PROLOOG. EEN BELGISCH JAAR ALS GEEN ANDER 21 weken later kwam hij bij mij thuis, schrijft Colm O Gorman, een van de slachtoffers van de Ierse priester Sean Fortune, over zijn eerste ontmoeting met Fortune in het jaar dat hij veertien was. Hij kwam onaangekondigd en in de vaste veronderstelling dat hij welkom was. Dat hij het door God gegeven recht had om zich ongevraagd overal te vertonen, stond buiten kijf. Zijn priesterboordje verleende hem toegang tot elk huis, het was zijn sleutel op onze voordeur. Wat de Nederlandse cultuurwetenschapper Geert Hofstede de machtsafstand noemt, was zo groot dat priesters en religieuzen al in een andere wereld leefden. Zeker in de nog homogeen katholieke gemeenschappen stak hun profiel er met kop en schouders bovenuit. Vaak waren ze dominant, arrogant en onweerstaanbaar. Tegelijk leek de ongelijkheid tussen priesters en leken, maar ook die tussen mannen en vrouwen, zo evident dat ook de gewone gelovige in die fundamentele ongelijkheid berustte. Priesters en religieuzen waren geen gewone mensen meer. Evenmin waren ze heiligen, maar ze waren wel de onmisbare bemiddelaars tussen deze wereld en het hiernamaals. Zij alleen hadden de sleutels van de eeuwigheid op zak, en buiten de Kerk was er geen heil. Met als toemaatje dat het individu en zeker de individuele leek, in een nog collectivistische en masculiene samenleving, de groepsdruk nauwelijks kon weerstaan en het nog vanzelfsprekend vond dat masculiene waarden zoals materieel succes, assertiviteit en onverbloemd geweld de toon aangaven, een toon waarin hiërarchische verhoudingen, een kwestie van hoger en lager, de doorslag gaven. Die verhoudingen waren vanzelfsprekend in een Kerk die op alle niveaus uitsluitend door gewijde mannen bestuurd en beheerst werd. Maar die verhoudingen werden nog versterkt door een samenleving die in vele opzichten even autoritair en even hiërarchisch functioneerde. Het meest gold dat in een samenleving die nooit een scheiding van Kerk en Staat had gekend of die nooit van harte aanvaardde. Of waar de kardinaal en de katholieke partijleider, de bisschop en de graaf, de priester en de baron ondanks een formele scheiding van Kerk en Staat fundamenteel aan dezelfde kant stonden. Ze waren torenhoog boven het volk verheven, al werd de ene als machthebber geboren en ontleende de andere zijn macht aan de prerogatieven van de geestelijke stand. Het ligt voor de hand dat misdrijven op dat hoge niveau niet bestonden of niet mochten bestaan. Ze werden om beurten straal ontkend, gemini-

18 22 KINDERMISBRUIK EN MACHT maliseerd of weggemoffeld. Waarbij eerder het slachtoffer dan de dader gecriminaliseerd werd. Want in een gesloten hiërarchische samenleving komen daders in hogere functies daar gemakkelijk mee weg, zolang Kerk en Staat en zelfs politiemensen en rechters op dat punt de handen in elkaar sloegen. Of zolang de staat de feitelijke immuniteit van priesters en religieuzen garandeerde, ter verdediging van het dubieuze status-quo dat hun machtsaanspraken bleef bevestigen. Seksueel misbruik door katholieke priesters en religieuzen werd pas bespreekbaar als gevolg van een dubbele revolutie. Enerzijds was er een versnelde democratisering na de Tweede Wereldoorlog, waarbij de aloude standsverschillen een fatale klap toegebracht werd. Anderzijds waren priesters en religieuzen als gevolg van het Tweede Vaticaans Concilie in de jaren 1960 al van hun sacrale sokkel gevallen. Beide ontwikkelingen maakten de weg vrij voor een seculiere of onttoverde samenleving waar vrijheid en gelijkheid de traditionele machtsafstand al behoorlijk hadden verkleind en die al op meer individualistische leest waren geschoeid. Die voorwaarden werden het eerst vervuld in de VS en Canada, staten waar de oude standsverschillen en het religieuze collectivisme om historische redenen nooit voet aan de grond hadden gekregen altijd al ontvingen ze nieuwkomers van alle mogelijke geloofsovertuigingen of levensbeschouwingen of die als eersten een scheiding van Kerk en Staat doorvoerden die op het Europese continent nog vele jaren op zich zou laten wachten. Europa, waar het revolutionaire Frankrijk een bisschop kan vervolgen als die weigert een van seksueel misbruik verdachte priester aan de Franse rechtspraak over te leveren maar waar Italië nauwelijks van zich laat horen omdat een priester niet door het Italiaanse gerecht op verdenking van zedenschennis vervolgd kan worden, omdat Italië op basis van de Italiaans-Vaticaanse akkoorden binnen de grenzen van de redelijkheid hun onschendbaarheid en die van hun bisschoppen garandeert en ervan uitgaat dat de Kerk deze misdrijven zoals het seksueel misbruik van kinderen, voor de Kerk gewoon een zonde tegen het Zesde Gebod best zelf kan bestraffen.