ENERGIEBESPARINGEN SYNTHESE

Transcriptie

1 Dienstensector > voor beheerders ENERGIEBESPARINGEN SYNTHESE Hoe 30% besparen voor constructie of renovatie zonder meer geld uit te geven Januari 2006 Informatie : > ondernemingen > energie facilitator tertiaire sector: facilitator.tertiair@ibgebim.be

2 Inhoudstafel Ondergaan of reageren?...3 Beseft u dat de energieprijzen niet meer zullen dalen?...3 We hebben dus nu de keuze: ondergaan of reageren...3 De Brusselse dienstensector is een grote energieverbruiker...4 Een grondige studie met unieke diepgang...4 Het Latijn van investeerders en architecten...6 Hoe een energiezuinige nieuwbouw met een hoge economische rendabiliteit realiseren?...7 Beter doen is geen kunst!...7 De prioriteiten...7 Welke besparing?...8 Het kan nog beter!...8 Hoe uw kantoorgebouw renoveren zodat het energiezuiniger en dus economisch rendabeler wordt?...10 Rangschikking van de maatregelen voor de renovatie van een klein kantoor...10 Meer investeren = meer winst boeken!...11 Rangschikking van de maatregelen voor de renovatie van een groot kantoorgebouw (kantoor 4)...11 Ook andere dienstengebouwen kunnen energiezuiniger...12 Winkelverlichting...12 Verwarming in scholen en ziekenhuizen...12 Leidraad om de juiste keuze(s) te maken...13 Werkwijze van de studie...14 De Brusselse overheid helpt u ideeën om te zetten in daden...15 Dit document is een samenvatting van het uitgebreide rapport Technisch-economische analyse van de rendabiliteit van energiebesparende investeringen tertiaire sector. Dit rapport zal vanaf midden 2006 beschikbaar zijn op de website van het Brussels Instituut voor het Leefmilieu (BIM), Voor meer info: , info@ibgebim.be én economisch rendabel december 2005 p.2

3 Ondergaan of reageren? Beseft u dat de energieprijzen niet meer zullen dalen? De wereld evolueert vandaag ontzettend snel. Ook energie zit in een spiraal van veranderingen. De prijs voor stookolie swingt de pan uit; aardgas en elektriciteit volgen de trend en worden eveneens alsmaar duurder. Niettemin blijft de vraag naar energie in de hele wereld toenemen, dit terwijl de voorraden aan conventionele energiebronnen nog hooguit 40 tot 60 jaar in de behoeften kunnen voorzien. Maar we moeten het energieverbruik niet enkel en alleen temperen omwille van de hoge kosten en mogelijke schaarste. Indien er niet snel iets gebeurt om de CO 2 -uitstoot te verminderen, zijn klimaatsveranderingen en een vloed aan milieurampen onvermijdelijk! We hebben dus nu de keuze: ondergaan of reageren Weet u dat het waarschijnlijk 20 tot 40 jaar zal duren vooraleer u na nieuwbouw of renovatie opnieuw in uw gebouw zult investeren? En dat u gedurende al die tijd meer en meer voor uw energieverbruik zult betalen? Weet u dat het vandaag mogelijk is om op een eenvoudige manier uw gebouw energiezuinig te maken, en dit zonder verlies aan comfort? Of het nu gaat over bouwen of renoveren: er is voor elk wat wils, vaak zonder meerkost én met een goede economische rendabiliteit! Deze samenvatting wil u informeren over de mogelijkheden om tot energiezuinige kantoren te komen. Het gaat om een bundeling van de resultaten van een uitgebreide wetenschappelijke studie waarin talloze energiebesparende oplossingen werden geanalyseerd en gesimuleerd op de Brusselse dienstensector. Alle voorgestelde technische oplossingen zijn erkend en beproefd, terwijl de economische De studie Technisch-Economische Analyse van de rendabiliteit van die oplossingen werd Rendabiliteit van Energiebesparende Investeringen berekend op basis van voorzichtige en (september 2005) werd uitgevoerd door 3E en de conservatieve werkhypotheses. Kortom, Afdeling Bouwfysica van de KULeuven, in opdracht van de brochure legt u spijkerharde bewijzen Evelyne Huytebroeck, Brussels Minister voor Milieu, voor zodat u met minimale meerinvestering een maximale besparing - zowel Waterbeleid en Energie, en haar Administratie, het Brusselse Instituut voor Milieubeheer. op uw energiemeter als in uw portemonnee - kunt realiseren. Alle inlichtingen over Energie kunt u terugvinden op de website Een tweede samenvatting over het bouwen of renoveren van energiezuinige woningen, is eveneens beschikbaar. én economisch rendabel december 2005 p.3

4 De Brusselse dienstensector is een grote energieverbruiker Kantoren nemen, met 41 %, het leeuwenaandeel in van het energieverbruik van de dienstensector in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In 2003 bedroeg de totale kantooroppervlakte in het BHG 12 à 13 miljoen m 2, waarvan ongeveer 40 % in kantoorcomplexen van meer dan m 2. Ten opzichte van 1991 is de kantooroppervlakte bijna verdubbeld. Energieverbruik in de Brusselse dienstensector Cultuur en sport 5% Onderwijs 7% Gezondheidszorg 8% Andere 16% Kantoren 40% Handel (winkels + horeca) 24% Op vlak van isolatie en energieprestaties zien we dat de oudere gebouwen maar matig of zelfs zeer slecht scoren, terwijl bepaalde nieuwe complexen erg goed zijn geïsoleerd. Kantoren in het BHG (2003) Totale oppervlakte: 13 miljoen m 2 40 % in kantoorcomplexen met een oppervlakte van meer dan m 2 30 % in middelgrote kantoren (>3.500 m 2 ) Deze studie onderzocht welke investeringen het meest opleveren. Hiertoe werden vier reële situaties bestudeerd: de bouw van een klein en een groot kantoorgebouw, alsook de renovatie van een klein en groot 30 % in kleine kantoren kantoorpand. De referentiegebouwen werden gekozen op basis van hun afmetingen en eigenschappen zodat ze nauw aansluiten bij de werkelijke toestand van het huidige kantorenbestand in het BHG. Tevens werd een beknopte analyse van andere dienstengebouwen (ziekenhuis, school en winkel) uitgevoerd. Een grondige studie met unieke diepgang De studie geeft een antwoord op prangende vragen bij het energiezuinig bouwen of renoveren: - welke bouwkundige en technische maatregelen kan u nemen? - welke maatregelen leiden tot de grootste energiebesparing? - welke maatregelen hebben de beste prijs/resultaatverhouding? - wat is de rendabiliteit van de investering? (in functie van de inflatie, de evolutie van de energieprijzen, etc.) - op welke termijn worden de investeringen terugverdiend? én economisch rendabel december 2005 p.4

5 De onderzoekers vertrokken van de momenteel beschikbare technieken en materialen (en hun kostprijs). Alle De economische hypotheses Inflatie: 2 % Actualisatievoet: 4 tot 6,5 % energiebesparende maatregelen BTW: 21 % werden grondig bestudeerd aan de Gebruiksduur: 40 jaar, voor toestellen werd hand van economische, energetische en ecologische criteria. Hierbij werd zeer gedetailleerd en diepgaand rekening gehouden met hun normale levensduur en werd de kostprijs van een herinvestering en eventuele restwaarde mee in rekening gebracht. te werk gegaan: met een computermodel werden tienduizenden combinaties van verschillende maatregelen gesimuleerd. Er werd niet alleen nagegaan welke combinaties tot de grootste energiebesparingen leiden, ook hun meerkost en economische rendabiliteit werden mee in rekening gebracht. De economische evaluatie van de rendabiliteit werd op klassieke indicatoren gebaseerd: - meerinvestering Scenario van energieprijzen - dynamische terugverdientijd Basis: prijzen van internal rate of return Scenario: olie gas/elektriciteit - totale actuele kost Laag + 0 % + 0 % Middelmatig: + 1,9 % + 2,1 % Om de evolutie van de energieprijzen Hoog: + 3,2 % + 4,3 % in de toekomst te voorspellen, werden Trends: prijsstijging van de energiecomponent voor het uitvoeren van de per jaar. De energiecomponent is het tarief berekeningen drie scenario s gebruikt. zonder kosten voor aansluiting en abonnement, In 2005 hebben de energieprijzen het transport- en distributiekosten, heffingen en meest pessimistische scenario toelagen. (energieprijsstijging met 3,2% en 4,3% per jaar) van deze studie al ruimschoots ingehaald! De werkelijke economische rendabiliteit van energiebesparende maatregelen die in deze studie werden berekend zal, met de prijsscenario s die vandaag voorliggen, nog een stuk hoger liggen. De conclusie is duidelijk: vandaag worden bij nieuwbouw of renovatiewerken te vaak investeringen gedaan waarvan het energetisch rendement te laag uitvalt. De studie toont aan dat het energieverbruik in een kantoor met 30% omlaag kan, zonder enige meerkost in nieuwbouwprojecten, of mits relatief kleine bijkomende investeringen bij renovaties. én economisch rendabel december 2005 p.5

6 Het Latijn van investeerders en architecten Niet zelden wordt de leek onder bouwjargon bedolven. Dit is niet anders wanneer het om energiebesparende maatregelen gaat. Zaken als dynamische terugverdientijd (DTVT), Internal Rate of Return (IRR) of totale actuele kost (TAK) kunnen voor de niet-professional loze begrippen zijn. Vandaar dat we u eventjes wat meer uitleg geven Meerinvestering: Voor de economische analyse wordt de meerinvestering van de energiebesparende maatregel ten opzichte van de referentietoestand berekend. Deze meerinvestering omvat zowel materiaalkosten als plaatsingskosten. Voor de renovaties wordt ook de afbraakkost in rekening gebracht. De referentiesituatie heeft voor een renovatie de waarde nul. De volledige investering is bijgevolg een meerinvestering. Dynamische Terugverdientijd (DTVT): Investeren in energiebesparende maatregelen kost geld: geld dat vandaag wordt uitgegeven in de hoop om het morgen terug te verdienen. De tijd die nodig is om de investering terug te verdienen, is de terugverdientijd. Bij de dynamische terugverdientijd worden alle uitgaven en inkomsten uit besparingen herberekend in functie van de toestand op het ogenblik van de investering. Hiervoor wordt de zogenaamde actualisatievoet gebruikt. Vereenvoudigd kan men stellen dat de actualisatievoet overeenkomt met de gewenste jaarlijkse netto-opbrengst van geïnvesteerd kapitaal, uitgedrukt in procent. Internal Rate of Return (IRR): De IRR is de actualisatievoet waarbij de investering nog net rendabel is. Hoe hoger de IRR, hoe rendabeler de investering. Als de IRR van een energiebesparende investering hoger is dan de rentevoet op bvb. een langlopende belegging, dan is het rendabeler om te investeren. Totale Actuele Kost (TAK): De TAK is de som van de investeringen en de energiekosten gedurende de periode dat het gebouw wordt gebruikt. In deze studie werd voor een periode van 40 jaar gekozen. Dat is de gemiddelde duur tussen twee ingrijpende aanpassingen van het gebouw (bvb. nieuwbouw en renovatie). De TAK houdt rekening met herinvesteringen, inflatie, mogelijke energieprijsstijgingen en actualisatie van toekomstige uitgaven. K-Peil Dit is het peil van de globale graad van warmte-isolatie van het gebouw, berekend volgens de norm NBN B In de praktijk wordt het K-peil berekend door de isolatiewaarden op te tellen van de onderdelen die de buitenstructuur van het gebouw uitmaken: daartoe behoren de buitenmuren, het dak, de onderste vloer en de ramen. Hoe beter deze buitenschil de warmte tegenhoudt, hoe lager het K-peil van het gebouw. Voor kantoren vereist de huidige Brusselse regelgeving een K-peil van maximaal K65. E-Peil Peil van het totale energieverbruik van het gebouw. Het E-peil is een globale aanwijzing voor de energiezuinigheid van het gebouw en houdt rekening met de isolatiegraad, ventilatie, verwarming, koeling en verlichting. Het is binnen de nieuwe energieprestatiewetgeving (nog niet van kracht) één van de belangrijkste parameters om de energieprestatie van een gebouw te bepalen. Door het toegelaten E-peil voor nieuwe gebouwen te beperken, wil de overheid in de toekomst de gebouwen en vaste installaties energie-efficiënter maken. Omdat er bij het bepalen van het E-peil heel wat factoren een rol spelen, zijn de berekeningsmethodes vrij complex. én economisch rendabel december 2005 p.6

7 Hoe een energiezuinige nieuwbouw met een hoge economische rendabiliteit realiseren? Voor deze studie werden 4 gebouwen geselecteerd: 2 nieuwe en 2 gerenoveerde gebouwen. De 2 nieuwe gebouwen uit de studie zijn al matig tot redelijk geïsoleerd: met een isolatiepeil van respectievelijk K55 en K40 voldoen ze aan de huidige eisen betreffende de isolatie van nieuwe gebouwen. Hiermee zijn de bouwheer en architect er zeker van dat ze een gebouw met een optimale energieprestatie optrekken. Of niet? Referentiegebouw : kantoor 1 (nieuwbouw) - Oppervlakte: m 2 4 verdiepingen - Isolatie: K55 (plat dak, spouwmuren en vloer zijn geïsoleerd) - Klassieke dubbele beglazing met aluminiumprofielen die thermisch zijn onderbroken - zonwering aan de binnenzijde - HR+ gasketel met radiatoren - Geen koeling - Natuurlijke ventilatie - Verlichting: 15 % halogeenlampen, 85 % fluorescentielampen - E-peil: 105 Referentiegebouw : kantoor 2 (nieuwbouw) - Oppervlakte: m 2-8 verdiepingen - Isolatie: K40 (plat dak, spouwmuren en vloer zijn geïsoleerd) - Klassieke dubbele beglazing met aluminiumprofielen die thermisch zijn onderbroken - zonwering aan de binnenzijde - HR+ gasketel + ventilo-convectoren - Compressiekoelmachine (op ventiloconvectoren) - Ventilatie: mechanische extractie - Verlichting: 15 % halogeenlampen, 85 % fluorescentielampen - E-peil: 123 Beter doen is geen kunst! Uit de analyse van een breed scala aan bouwkundige en installatietechnische energiebesparende maatregelen, blijkt dat er in beide referentiegebouwen nog heel wat energiewinst kan worden geboekt. Verschillende varianten leiden tot een betere energieprestatie én een aanzienlijk lagere totale actuele kost. Voor het grotere kantorencomplex zijn er zelfs maatregelen mogelijk die een kleinere initiële investering vereisen dan de klassieke opties en die toch leiden tot een geringer energieverbruik: tweemaal winst dus! De prioriteiten Voor beide gebouwen is de prioriteitenlijst van de te nemen maatregelen quasi identiek. Die bestaat achtereenvolgens uit: een energie-efficiëntere lichtinstallatie met aanwezigheidsdetectie Dit leidt zowel direct als indirect (minder koeling nodig) tot een lager elektriciteitsverbruik. In het grote kantoor kan men zich door deze ingreep beperken tot een kleiner koelsysteem waardoor de uiteindelijke bouwinvestering zelfs lager ligt. een betere verwarmingsinstallatie Voor een klein kantoor volstaat een condensatieketel (op aardgas of met olie) met radiatoren (met klokthermostaat, thermostatische kranen, frequentiegestuurde pompen en een stooklijnregeling). Voor het grote én economisch rendabel december 2005 p.7

8 gebouwencomplex is een condensatieketel met ventilo-convectoren (voor koeling en verwarming) de beste keuze. Welke besparing? Voor kantoor 1 leidt een combinatie van deze twee maatregelen al snel tot een energiebesparing van 20%. Deze ingrepen gaan weliswaar met een meerkost van 11 euro/m 2 verwarmde vloeroppervlakte gepaard, maar deze extra investering wordt al op vijf jaar terugverdiend. Voor kantoor 2 resulteren de maatregelen in een energievermindering van 30% én een lagere investering van 21 euro/m 2 verwarmde vloeroppervlakte. Dit komt doordat de (dure) Kantoor 1 economische resultaten bij een hoog energieprijsscenario Energie- Meerkost DTVT IRR TAK Verbruik ( /m 2 ) (jaar) (%) (%) 100% Referentie % % % % % koelinstallatie een stuk kleiner kan dankzij de energiezuinige verlichting. De eigenaar boekt dus reeds winst nog voor het gebouw in gebruik is genomen. Het kan nog beter! Zo kan de isolatiegraad van het gebouw stelselmatig worden verbeterd. In de referentiekantoren werd al zonwerend Kantoor 2 glas aangebracht: hiervoor bestaan er Economische resultaten nauwelijks betere alternatieven. bij een hoog energieprijsscenario Superisolerend en zonwerend glas zijn Energie- Meerkost DTVT IRR TAK Verbruik ( /m 2 ) (jaar) (%) (%) vaak de enige juiste keuzes voor kantoorgebouwen, zeker als er sprake 100% Referentie % is van een groot glaspercentage. In de -20% referentiegebouwen kunnen wel de -30% % geveldelen die niet met glas zijn -50% uitgerust, alsook het dak en de vloer, nog beter worden geïsoleerd. Bij nieuwbouw moet er naar een isolatiegraad van K30 tot K40 worden gestreefd. Vanaf een E-peil lager dan E65 is een buitenzonwering onmisbaar, zelfs al is er een zonwerende beglazing aanwezig! én economisch rendabel december 2005 p.8

9 Het E-peil kan nog verder worden verlaagd door rechtstreeks te koelen met grondwater en koelplafonds én door te verwarmen met overgedimensioneerde radiatoren met een optimale regeling of een ander lagetemperatuursysteem. Indien er voor een mechanische ventilatie wordt gekozen, is het essentieel om een systeem met warmterecuperatie te plaatsen, liefst gekoppeld aan een warmtewisselaar met hoog rendement. Indien een mechanische ventilatie niet nodig is en men kiest voor een uitgekiende natuurlijke ventilatie, kan het gebouw een laag energiepeil bereiken (K29-E57). Het laagste energieverbruik (schommelend rond de E50) wordt gerealiseerd in goed geïsoleerde gebouwen (K30) waar warmterecuperatie met alle hierboven vermelde ingrepen wordt gecombineerd. Voor dergelijke kantoren komt ook energieopwekking met fotovoltaïsche zonnecellen in aanmerking. Let op, zelfs de meest energiezuinige varianten hiervan hebben terugverdientijden die de 30 jaar overstijgen, op basis van de energieprijzen zoals aangenomen in de studie. Maar vaak kan die terugverdientijd teruggedrongen worden dankzij de subsidiesystemen voor milieuvriendelijke technologieën (zie laatste bladzijde van deze brochure). Een energiebesparing van 30% is mogelijk, en dit met een verantwoorde investering Het is technisch haalbaar en economisch rendabel om een energiezuiniger kantoor te bouwen. Als investeerder zal u uw architect en studiebureau hier wel op moeten wijzen en hen de tijd geven om een verbeterd concept uit te dokteren. Opgelet: Telkens de energieprijzen stijgen, verdient u meer geld met een energiezuinig ontworpen kantoor. Grijp uw kans nu, want het zal 30 tot 40 jaar duren voor het kantoor opnieuw grondig gerenoveerd wordt. Zonder speciale technologieën of een meerinvestering is het vandaag mogelijk om kantoren te bouwen waarin het energieverbruik minstens 30 % lager zal liggen dan in gebouwen die volgens de bestaande praktijken worden gebouwd! én economisch rendabel december 2005 p.9

10 Hoe uw kantoorgebouw renoveren zodat het energiezuiniger en dus economisch rendabeler wordt? De 2 volgende gebouwen die we bestuderen werden gerenoveerd. Kantoorgebouwen worden zelden gerenoveerd enkel en alleen om ze energie-efficiënter te maken. Meestal zijn er nog andere redenen: modernisering, wijziging van functie(s), vervangen van versleten bouwdelen (zoals ramen), nood aan een nieuwe stookinstallatie, verwijderen van asbest enz. Referentiegebouw : kantoor 3 (renovatie) Oppervlakte: m 2 5 verdiepingen Isolatie: K83 (hellend dak, vloeren en volle muren zijn niet geïsoleerd) Enkele beglazing met houten profielen - geen zonwering Geen koeling of ventilatie Oude gasketel en radiatoren Verlichting: 15 % halogeenlampen, 85 % fluorescentielampen Referentiesituatie: huidige toestand E-peil: 190 Referentiegebouw : kantoor 4 (renovatie) Oppervlakte m 2 11 verdiepingen Isolatie: K79 (plat dak, vloeren en gevelpanelen zijn nauwelijks of niet geïsoleerd) Klassieke dubbele beglazing met aluminiumprofielen die niet thermisch onderbroken zijn. Zonwering is wel aanwezig. Oude gasketel luchtverwarming Oud mechanische ventilatie, luchtkoeling Verlichting: 15 % halogeenlampen, 85 % fluorescentielampen Referentiesituatie: huidige toestand E-peil: 206 Wanneer grote renovatiewerken zich opdringen, heeft de bouwheer er echter alle belang bij om meteen ook de juiste en economisch meest rendabele energiebesparende maatregelen te nemen. Rangschikking van de maatregelen voor de renovatie van een klein kantoor In kantoor 3 het kleine kantoorgebouw (kantoor 3) kan een combinatie van maatregelen de energiefactuur al snel drukken met 30% voor een meerinvestering van 16 /m². Deze maatregelen zijn: - verhogen van de isolatiegraad tot K72 (isolatie van het dak en keldervloeren) - plaatsen van een condenserende ketel + thermostatische kranen, frequentiesturing en stooklijnregeling - verbeteren van de luchtdichtheid en zorgen voor een natuurlijke ventilatie én economisch rendabel december 2005 p.10

11 - vervangen van de bestaande TL-verlichting door hoogrendmentsarmaturen, TL5- lampen en elektronische ballasten Meer investeren = meer winst boeken! Kantoor 3 Economische resultaten Maar er kan nog meer winst worden bij een hoog energieprijsscenario geboekt. Bijvoorbeeld door bijkomend superisolerende zonwerende beglazing Energie- Kost DTVT IRR TAK aan te brengen, en de bestaande Verbruik ( /m 2 ) (jaar) (%) (%) halogeenverlichting te vervangen door 100% Referentie energiezuinige compacte fluorescentielampen. -10% % Hiervoor moet men wel rekenen -30% op een uitgave van 95 euro/m 2-40% % verwarmde vloeroppervlakte die bij de combinatie van de eerste groep maatregelen moet worden gevoegd, maar de meerinvestering ten opzichte van een niet-energiebewuste renovatie blijft beperkt tot minder dan 40 euro/m² verwarmde vloeroppervlakte. U bespaart wel onmiddellijk 55% op uw energiefactuur. En de totale actuele kosten zijn lager dan voor deze voor het pakket maatregelen dat tot 30% winst leidt. Besluit: laat u bij renovatie niet afschrikken om een euro meer uit te geven aan energiebesparende maatregelen. Op termijn verdient u die extra euro dubbel en dik terug. 55% besparen op uw energiefactuur is haalbaar. Rangschikking van de maatregelen voor de renovatie van een groot kantoorgebouw (kantoor 4) Grote kantoorgebouwen renoveren louter en alleen om de energieprestatie van het pand te verbeteren, is slechts in een heel beperkt aantal scenario s economisch rendabel. In ieder geval bestaan er geen maatregelen die tegelijkertijd energiebesparend zijn én zichzelf snel terugbetalen. De initiële investeringskost voor de ingrepen is vaak hoog. Vooral indien moderne koelsystemen moeten worden aangebracht. Het kantorencomplex dat dienst deed als referentiegebouw (kantoor 4) zou baat hebben bij: - superisolerende zonwerende beglazing - mechanische extractieventilatie - condensatieketel met stooklijnregeling - compressiekoelsysteem, ventilo-convectoren voor verwarming/koeling - energiezuinige verlichting met aanwezigheidsdetectie en daglichtsturing. én economisch rendabel december 2005 p.11

12 Op die manier zou tot 54% op de energiefactuur kunnen worden bespaard. Deze maatregelen kosten 200 euro/m 2 verwarmde vloeroppervlakte. De meerinvestering ten opzichte van een niet-energiebewuste renovatie is echter beperkt, ongeveer 50 /m². Kantoor 4 Economische resultaten bij een hoog energieprijsscenario Energie- Kost DTVT IRR TAK Verbruik ( /m 2 ) (jaar) (%) (%) 100% Referentie % % % Een ander voordeel is het -40% toegenomen comfort van de -50% werknemers waardoor zij beter zullen presteren. Op die manier bekeken is een energiebewuste renovatie van grote kantoorgebouwen zeker economisch rendabel. Ook andere dienstengebouwen kunnen energiezuiniger De studie heeft zich in hoofdzaak toegespitst op kantoorgebouwen want zij zijn de grootste energieverbruikers in de tertiaire sector. Maar ook andere categorieën van gebouwen werden geanalyseerd, zij het op aangepaste wijze. Een beperkte analyse werd uitgevoerd voor de nieuwbouw van een winkel, school en ziekenhuis en de renovatie van een winkel, school en rusthuis. Winkelverlichting Voor winkels is het aanbrengen van een energiezuinige verlichtingsinstallatie de topprioriteit, zowel bij nieuwbouw als renovatie. Logisch ook als u bedenkt dat bijna alle lampen in winkelgebouwen gedurende de hele openingstijd blijven branden. Ook het verhogen van de isolatiegraad tot K30-K35 is aan te raden. Winkelruimten worden zes dagen op de zeven verwarmd zodat een goede isolatie belangrijk is. Superisolerend glas en een goed isolerende kader aan de voorgevel zijn zeker een must. Bovendien is een sas in de inkomhal geen overbodige luxe. Zonder sas komt een grote hoeveelheid buitenlucht in de winkel bij elke binnen- of buitengaande klant. Dat leidt niet alleen tot een hoger energieverbruik, maar stelt ook comfortproblemen voor het winkelpersoneel. Verwarming in scholen en ziekenhuizen Voor scholen, ziekenhuizen en rusthuizen komt het verhogen van de isolatiegraad tot K30- K35, zowel bij nieuwbouw als renovatie, op de eerste plaats. Zo is het belangrijk te kiezen voor superisolerend glas en een betere isolatie van vloeren, gevels en dak, zeker gezien de lange verwarmingstijden : in een ziekenhuis gebeurt dit zelfs 7 dagen op 7, 24 uur op 24. Voor scholen loont het de moeite om te overwegen een ventilatiesysteem met variabel debiet op basis van een hygiënesonde in elk klaslokaal te installeren. Dat verhoogt het comfort in grote mate en minimaliseert onnodige ventilatieverliezen. én economisch rendabel december 2005 p.12

13 Leidraad om de juiste keuze(s) te maken Uit de analyse van gebouwen in de tertiaire sector - nieuwbouw en renovatie van grote en kleine kantoorgebouwen - en uit de beknopte analyse voor winkels, ziekenhuizen, rusthuizen en scholen, kunnen een aantal algemene aanbevelingen worden gedistilleerd, die als volgt kunnen worden samengevat: 1. Breng een uitstekende verlichtingsinstallatie aan (armaturen, lampen en ballasten met hoogrendement) met daglichtsturing en afwezigheidsdetectie. 2. Zorg voor een voldoende isolatie en kies voor het juiste glas. Superisolerend en zonwerend glas is vaak de enige juiste glaskeuze. Bij nieuwbouw moet naar isolatiegraden van K30 tot K40 worden gestreefd, bij renovatie liggen de optima 10 tot 20 punten hoger. 3. Een goede luchtdichtheid en een performante ketel, inclusief frequentiegestuurde pompen en stooklijnregeling, zijn een must. Warmtekrachtkoppeling kan worden overwogen als de klant zijn eigen elektriciteitsproductie zelf gebruikt, maar deze optie is vanuit milieustandpunt enkel te verdedigen indien het een kwalitatieve warmtekrachtkoppeling betreft. 4. Indien een mechanische ventilatie (pulsie en extractie) wordt geplaatst, kiest men best meteen voor een warmteterugwinning met een hoog rendement en frequentiegestuurde ventilatoren. Een goed uitgevoerde natuurlijke ventilatie of extractie benadert vaak meer het economisch optimum. 5. Voor gebouwen met luchtkoeling zijn reversibele warmtepompen vaak een goede oplossing. 6. Zonnecollectoren, fotovoltaïsche cellen en een (nog) meer doorgedreven isolatie zijn maatregelen om het verbruik nog verder te doen dalen, maar zijn meestal vanuit economisch standpunt niet echt rendabel, op basis van de energieprijzen zoals aangenomen in de studie tenzij de overheid financieel tussenkomt. De economische analyse van de energiebesparende maatregelen die voor de referentiegebouwen werden uitgevoerd, kunnen zonder probleem naar het volledige gebouwenpark van de dienstensector in het BHG worden geëxtrapoleerd. Ondanks het feit dat elk gebouw zijn eigen kenmerken heeft, komen uit de studie toch talrijke algemene vaststellingen naar voor waarvan elke bouwheer, -investeerder, -promotor en -professional op de hoogte moet zijn. Ze bepalen immers in grote mate de economische rendabiliteit van het bouw- of renovatieproject. én economisch rendabel december 2005 p.13

14 Werkwijze van de studie Het doel van deze studie was om energiebesparende maatregelen in gebouwen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te beoordelen aan de hand van economische, energetische en ecologische criteria. Die toetsing werd uitgevoerd door tal van combinaties van individuele maatregelen toe te passen op meer dan tien referentiegebouwen. Deze referenties zijn representatief voor het gebouwenpark in het BHG. De studie werd opgezet als een opeenvolging van selectie-, simulatie- en analysestappen. De meeste gebeurden afzonderlijk, sommige gemeenschappelijk. Deze stappen zijn: Stap 1: Definitie van het referentiegebouw Stap 2: Keuze van maatregelen Stap 3: Karakterisering van de maatregelen (parameters, investering, inwendige energie ) Stap 4: Definitie van economische parameters en scenario s Stap 5: Simulatie van de maatregelen Stap 6: Analyse van de resultaten per gebouw Stap 7: Opstellen argumentenlijsten Voorbeeld van simulatie van 6140 combinaties van maatregelen voor kantoor 1 De referentiegebouwen hebben niet de ambitie om een exact gemiddelde van het totale gebouwenpark te vertegenwoordigen. Dit is een onmogelijke opgave omwille van de grote verschillen tussen omvang, concept, omgeving, gebruik etc. De referentiegebouwen zijn representatief voor een zo groot mogelijk deel van het geviseerde gebouwenpark. Daarbij werden alle parameters en variabelen zodanig gekozen dat ze kenmerkende waarden geven voor het gebouwtype. De energiebesparende maatregelen werden opgesplitst in bouwkundige en in installatie-technische maatregelen. De eerste worden hoofdzakelijk toegespitst op isolatie-ingrepen voor daken, gevels, vloeren en ramen. De installatie-technische maatregelen hebben betrekking op verschillende systemen voor verwarming, koeling, ventilatie en luchtbehandeling, WKK en energieopwekking met fotovoltaïsche zonnecellen. Door combinaties van al deze maatregelen te simuleren, werden voor elk referentiegebouw duizenden varianten geanalyseerd. Dankzij een grondige analyse van al deze varianten kon worden bepaald welke energiebesparende maatregelen in aanmerking komen bij een bouw- of renovatieproject; in welke volgorde de investeringen het best worden geïmplementeerd, hoeveel energie ze besparen, hoe groot de totale investering is en op welke termijn die investering wordt terugverdiend. Het is echter wel duidelijk dat een dergelijke studie een tijdsgebonden karakter heeft. De in deze studie gehanteerde hypotheses zijn echter zo actueel mogelijk (juni 2005) en werden geput uit de best beschikbare gegevensbanken. Bovendien werden ze op transparante wijze weergegeven in het algemene rapport (verkrijgbaar bij het BIM en op Het feit dat in 2005 de energieprijzen het meest pessimistische scenario (prijsstijging met 3,2% (stookolie) en 4,3% (aardgas en elektriciteit) per jaar) van deze studie al ruimschoots hebben ingehaald, doet niet af aan de waarde van de studie. Integendeel. De werkelijke economische rendabiliteit van de maatregelen die in de studie werden bestudeerd, zal met de prijsscenario s die vandaag voorliggen, nog een stuk beter uitvallen. én economisch rendabel december 2005 p.14