Herstel binnen de verslavingszorg

Transcriptie

1 Herstel binnen de verslavingszorg

2 Martinus Stollenga (Redactie) Herstel binnen de verslavingszorg Gastredacteur drs. M.F. Stollenga Hoofdredacteur prof. dr. Gerard M. Schippers Redactie drs. Wim Buisman dr. Erik Bulten prof. dr. Tom Decorte Else de Donder dr. Hein Sigling dr. Margriet van Laar prof. dr. Dike van de Mheen drs. Els Noorlander prof. dr. Henk Rigter prof. dr. Judith Wolf Houten 2014

3 ISBN Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Voorwoord Het moet anders in de zorg. Dat is de overtuiging van de overheid die de zorgkosten wil beperken, maar ook van cliënten in de ggz en de verslavingszorg. De laatsten legden dat in 2010 vast in het Handvest van Maastricht. Zij lieten de instellingen tekenen voor een toekomst van de verslavingszorg in Nederland, waarbij herstelondersteunende zorg leidend wordt. GGZ Nederland begon ondertussen met het project Naar herstel van gelijkwaardig burgerschap, dat op vergelijkbare uitgangspunten is gebaseerd. De wensen van cliënten en overheid kwamen bijeen in het bestuurlijk akkoord (2012) dat GGZ Nederland samen met andere partijen tekende en waarin werd afgesproken de groei van de zorgkosten te maximeren op jaarlijks 2,5 procent en de invloed van cliënten te vergroten. Dit akkoord is op initiatief van de minister inmiddels bijgesteld: maximaal 1,5 procent groei in 2014 en maximaal 1 procent in de drie jaar daarna. Dit voorjaar stelde de verslavingszorg een nieuw visiedocument vast en daarin staat herstel omschreven als het leidend principe (GGZ Nederland, 2013). Ik heb jarenlang in de verslavingszorg gewerkt en ben nauw betrokken bij de cliëntenbeweging. Dat heeft me geleerd dat cliënten beschikken over onvermoede en niet benutte krachten. Het concept van herstel biedt mogelijkheden om deze krachten beter op te sporen, te ontwikkelen en te benutten. Die overtuiging heb ik begin 2013 verwerkt in mijn visie op de toekomst van de Nederlandse verslavingszorg (zie Tegen deze achtergrond ben ik door de redactie gevraagd het gastredacteurschap van deze uitgave op mij te nemen. In het visiedocument wordt herstel het leidend principe van de sector. Dat stellen is één, maar dat ook doen is geen sinecure. Dat vraagt dat medewerkers de ruimte krijgen om hun cliënten te stimuleren de kracht in henzelf en in hun omgeving te benutten en daarover de regie te nemen. Dat is geen eenvoudige opgave, als je anders gewend bent. Gelijktijdig zal er aan alle beleidswijzigingen tegemoet gekomen moeten worden: vermindering van het aantal klinische plaatsen, versterken van de ambulante zorg (ambulantisering), verschuiving van de tweedelijns naar de eerstelijnszorg, overgang van delen van de care (AWBZ) en de jeugdzorg naar de WMO en het verbinden van formele en informele zorg. Herstel is een oud begrip we kennen in Nederland nog de herstellingsoorden. Herstel kreeg in de Angelsaksische landen, vooral onder invloed van cliënten in de ggz, een nieuwe inhoud. In Nederland maakt herstel een revival door, gestimuleerd door kennisnetwerk het Zwarte Gat (Oude Bos, 2011; Oude Bos & Schippers, 2012) V

5 VI Voorwoord en het project van GGZ Nederland naar Herstel en gelijkwaardig burgerschap (GGZ Nederland, 2009). De invulling die zo aan herstel is gegeven, past heel goed bij het overheidsbeleid en de taken die daaruit voor de verslavingszorg voortvloeien. Dit themanummer over herstel komt dus op een goed moment. De verslavingszorg staat aan de vooravond van wat ik in de woorden van Jan Rotmans (2012) een transitie zou willen noemen. Het gaat om een andere kijk op de verhouding tussen burgers en de overheid en evenzeer tussen burgers en instellingen. Dit tijdschrift levert graag een bijdrage aan de kennisontwikkeling over herstelondersteunende praktijken. In het eerste artikel geeft Jaap van der Stel een overzicht van vraagstukken die voor een blijvende herstelondersteunende praktijk om een antwoord vragen. Een verrijking voor mijn denken over herstel vormen twee bijdragen uit België. Daaruit spreekt een andere manier van denken en doen, deels gebaseerd op literatuur die we in Nederland niet zo vaak tegenkomen. Beide bijdragen zijn bovendien gebaseerd op een type onderzoek dat we in Nederland nog weinig zien, aan de hand van de vragen wat cliënten in het herstelproces belangrijk vinden en wie dan belangrijk voor hen zijn. Van der Laenen en collega s gaan in op het herstel bij drugsgebruikende delinquenten. In het artikel van Sommer en Vanderplasschen gaat het om het beheersen van de afhankelijkheid. Tussen deze beide bijdragen doen Barendrecht en Wits verslag van de uitvoering van een van de afspraken in het Handvest van Maastricht: het uitvoeren van proeftuinen. Samen met anderen schrijf ikzelf over onze ervaring met De Nieuwe Skuul van Arkin op Texel, sinds 2012 zelfstandig voortgezet als een geheel op herstelondersteuning gerichte woongemeenschap. Dan zijn er de rubrieken die alle ook in het teken van herstel staan: Jaap van der Stel gaf zijn column de uitdagende titel Niks geen hersenziekte mee, Suzan Oudejans en Masha Spits gaan in de mediarubriek in op het herstelproces van BN ers en Minke Dijkstra bespreekt het boek Deskundig door de verslaving. Tot slot presenteer ik zelf een casus in de rubriek Casuïstiek. In dit boek wordt vaak gerefereerd aan de cliëntenbeweging in de Nederlandse verslavingszorg Het Zwarte Gat. Aan het eind van de lijst met auteurs is uitleg over deze beweging opgenomen. Deze lijst volgt na de inhoudsopgave. Ik sluit af met de wens dat de lezer veel profijt mag hebben van deze uitgave. Martinus Stollenga De teksten in deze uitgave zijn eerder verschenen in een themanummer van het tijdschrift Verslaving, jaargang 9, nummer onder gastredacteurschap van Martinus Stollenga, eigenaar van De Bijdrage in Groningen. stollenga@debijdrage.nl.

6 Inhoud Hoofdstuk 1 Innovatie rond herstel... 1 Jaap van der Stel Hoofdstuk 2 Eerst ben ik gestopt met drugsgebruik Freya Vander Laenen, Charlotte Colman en Valérie Smet Hoofdstuk 3 Niks geen hersenziekte Jaap van der Stel Hoofdstuk 4 Proeftuinen van herstel Cas Barendregt en Elske Wits Hoofdstuk 5 Herstel dat op Texel begint Martinus Stollenga Hoofdstuk 6 De weg naar herstel Anne Sommer, Anne Dekkers en Wouter Vanderplasschen Hoofdstuk 7 Naar duurzaam herstel Martinus Stollenga, Gert de Haan en Joke de Goede Hoofdstuk 8 Ervaringsdeskundigheid Minke Dijkstra Hoofdstuk 9 Bekend en in herstel Suzan Oudejans en Masha Spits VII

7 Redactie en auteurs Drs. C. Barendregt is senior onderzoeker en beleidsadviseur bij het IVO Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving te Rotterdam. Drs. C. Colman is assistent strafrechtelijk beleid en drugbeleid bij het Institute for International Research on Criminal Polic (IRCP), Vakgroep Strafrecht en Criminologie, Universiteit Gent. A. Dekkers, master is onderwijs- en onderzoeksassistente bij de vakgroep Orthopedagogiek van de Universiteit Gent. Drs. M. Dijkstra is onderzoeker bij het CVO en werkzaam bij de Huiskamer Aanloop voor Prostituees bij De Tussenvoorziening te Utrecht. S.J. de Goede is bestuurder/begeleider bij stichting De Skuul te Den Hoorn (Texel). G. de Haan is trainer/adviseur in herstelvraagstukken, toezichthouder in de zorg (o.a. De Skuul) en facilitator bij kennisnetwerk het Zwarte Gat. Dr. S. Oudejans en drs. M. Spits zijn eigenaar van onderzoeksbureau Mark Bench te Amsterdam en gastonderzoeker bij AIAR-AMC. Dr. V. Smet is wetenschappelijk medewerker bij het Institute for International Research on Criminal Polic (IRCP), Vakgroep Strafrecht en Criminologie, Universiteit Gent. A. Sommer, master is orthopedagoge en vrijwillig medewerkster bij de vakgroep Orthopedagogiek van de Universiteit Gent. Dr. J.C. van der Stel is lector ggz bij de Hogeschool Leiden en senior onderzoeker bij VUmc/GGZ ingeest. Drs. M.F. Stollenga is eigenaar van De Bijdrage te Groningen. IX

8 X Redactie en auteurs Prof. dr. F. Vander Laenen is docent criminologie bij het Institute for International Research on Criminal Polic (IRCP), Vakgroep Strafrecht en Criminologie, Universiteit Gent. W. Vanderplasschen, Phd is universitair docent bij de vakgroep Orthopedagogiek van de Universiteit Gent. Ir. E. Wits is onderzoekscoördinator en adviseur bij het IVO Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving te Rotterdam. Het Zwarte Gat, cliëntenbeweging in de Nederlandse verslavingszorg is in 2008 ontstaan op initiatief van de gezamenlijke cliëntenraden van de verslavingszorg. Na de behandeling van hun verslaving wacht veel mensen een zwart gat. Door het ombuigen en mee innoveren van de sector verslavingszorg met maximale inzet van ervaringskennis wil Het Zwarte Gat een herstelondersteunend (zorg)netwerk dat het hele herstelcontinuüm omvat realiseren. De ambitie ligt hoog. Het Zwarte Gat wil door de kracht van zwermen te benutten, netwerken met HBO/MBO-onderwijs opzetten, onderzoek en door (non-)profitpartijen (laten) doen die het geheel van zorg, arbeid, wonen en zingeving richten op praktijken waar herstelarrangementen ontwikkeld, getest en verspreid worden, gecentreerd rond Herstel innovatie centra/ herstelacademies. Mijlpalen in het bestaan van Het Zwarte Gat zijn het Handvest van Maastricht, een tweetal door ZonMw gesubsidieerde onderzoeken, empowerment trainingen, en een, in 2013, gezamenlijk opgestelde sectorale visie Focus op preventie en herstel. En last but not least, succes in het advies dat ZIN (opvolger van CVZ) gaat uitbrengen aan de Minister van VWS over de effectiviteit, kwaliteit en efficiency van de Nederlandse verslavingszorg. Daarin wordt het voorstel van Het Zwarte Gat overgenomen dat er snel zorgstandaarden voor (herstelondersteunende) verslavingszorg gemaakt moeten worden. De verslavingszorg staat nu voor de opgave van het realiseren van de cultuuromslag van: zorgen voor, naar zorgen dat; van de one-size fits-all benadering naar wat kunnen we voor je betekenen?. Maatwerk om daadwerkelijk herstel het veranderingsproces waardoor mensen hun gezondheid en welzijn verbeteren, een zelfsturend leven leiden, en ernaar streven om hun volledige capaciteiten aan te boren te realiseren. Een holistische aanpak, gericht op empowerment en de inzet van eigen kracht rekening houdend met het niet-lineaire karakter, optimaal gebruikmakend van persoonlijke netwerken. Met oog voor en uitgaan van de diversiteit en pluraliteit van mensen in herstelprocessen. Zoveel mogelijk in de eigen omgeving gerealiseerd met naadloze aansluiting van en samenwerking tussen specialistische en basis (GGZ)zorg en ter zake doende stakeholders. Dat is de uitdaging waar Het Zwart Gat zich voor plaatst en in co-creatie aanpakken en praktijken voor gaat.