CVA/TIA-informatiemap

Transcriptie

1

2 CVA/TIA-informatiemap Een informatieverzamelmap voor mensen die getroffen zijn door een beroerte (CVA/TIA) Persoonsgegevens: Omdat er veel zorgverleners bij de zorg betrokken zijn, is het prettig als u één aanspreekpunt, één centrale zorgverlener heeft. Een centrale zorgverlener is bijvoorbeeld een gespecialiseerd verpleegkundige, een huisarts of praktijkverpleegkundige of een maatschappelijk werker. Vraag wie uw centrale zorgverlener is of kan zijn. In de loop der tijd kan de rol van de centrale zorgverlener overgenomen worden door een andere zorgverlener, dat kan wanneer u bijvoorbeeld voor een behandeling naar een revalidatiecentrum in een andere regio gaat. Een centrale zorgverlener helpt om alle zorg die u nodig heeft af te stemmen op uw behoeften en wensen. Hij of zij houdt contact met andere zorgverleners en helpt bij het regelen van de zorg. Ook helpt hij/zij u om meer grip te krijgen op het leven met de ziekte. Bij deze persoon kunt u terecht met uw vragen over de zorg. Ook kan de centrale zorgverlener informatie geven over een CVA, de gevolgen ervan, de zorg die u krijgt of over voorzieningen. Uw centrale zorgverlener bij vragen: Tijdens uw verblijf in het ziekenhuis: Tijdens uw verblijf in de revalidatie: Uw neurologie wijkverpleegkundige: Voor medische vragen na uw ontslag naar huis: uw huisarts Voor algemene vragen CVA-Zorgketen Leeuwarden: of cvaverpleegkundige@znb.nl Een CVA-zorgketen heeft als doel het bevorderen en bewaken van de kwaliteit van zorg aan CVA-getroffenen en hun partner of familie. 6 e druk, uitgave juni 2015

3 Voorwoord Een beroerte is een aandoening in de bloedvaten van de hersenen en wordt ook wel CVA (cerebro vasculair accident) genoemd. Een TIA is een voorbijgaande beroerte. In deze map zal in het vervolg gesproken worden over een beroerte waarmee zowel een CVA als ook een TIA bedoeld wordt. Een beroerte slaat plotseling toe en de gevolgen zijn vaak veelomvattend. De Nederlandse Hartstichting en Hersenstichting Nederland voeren actief beleid om aan beroerte meer bekendheid te geven. Het doel hiervan is het verbeteren van de zorg en behandeling. Het gevolg hiervan is dat de instellingen in uw eigen regio meer gaan samenwerken. Hierbij gaat het om ziekenhuis, revalidatiecentrum, zorgcentrum of geriatrische revalidatie (voorheen verpleeghuis), huisarts, thuiszorgorganisaties en Noorderbrug. De instellingen hebben als het ware een keten met elkaar gemaakt (dit wordt ketenzorg genoemd). De map die voor u ligt, is het resultaat van afspraken die gemaakt zijn over voorlichting en informatie na een beroerte. De Nederlandse Hartstichting, Hersenstichting Nederland en het Kennisnetwerk CVA NL hebben goede duidelijke patiëntgerichte informatie die we hebben toegevoegd aan deze map. Het is onze bedoeling om de bestaande informatie zo te bundelen dat het voor u duidelijk en overzichtelijk is. U kunt uw eigen verzamelde informatie in deze map opbergen. De map is een hulpmiddel. Het is een hou-vast om de afspraken, brieven, folders en brochures die u krijgt te bundelen en bewaren. Het is ook een hou-vast bij de gesprekken met hulpverleners. Het bevat: een lijst met gespreksonderwerpen een overzicht van de mogelijkheden van zorg en behandeling na een beroerte ruimte voor het maken van aantekeningen en vragen. Om de leesbaarheid van deze map te vergroten wordt over u gesproken. De map is echter ook bedoeld voor uw naasten. Het is aan te raden deze map mee te nemen bij elk bezoek aan de huisarts, specialist of andere hulpverleners. :

4 INHOUD 1 Algemeen Beroerte en informatie Individueel zorgplan en zorgdossier Tips voor de patiënt en de naaste Wat houdt de CVA-zorgketen in? Zorgverleners Na een beroerte (hartstichting) Leven na een beroerte (hersenstichting) TIA een voorbijgaande beroerte (hartstichting) Aandachtspunten om bij stil te staan Een CVA op jonge leeftijd Risicofactoren: 2 In het ziekenhuis (acuut) Gespreksonderwerpen Medicijnen Afdeling A TIA een voorbijgaande beroerte (MCL) Onderzoeken: Zelfoefengids De verpleegkundig consulent Ketenzorg CVA en NAH en de CVA-zorgketen 3 Na het ziekenhuis (revalidatie) Revalideren in een instelling Weer naar huis Gespreksonderwerpen VISIO, ondersteuning begeleiding en advies Afasiecentrum

5 4 Na enige tijd (chronisch) Gespreksonderwerpen Het WMO-loket en gebiedsteams De Noorderburg Patiëntenvereniging Regionale hersenletseltrefpunten Na een beroerte weer thuis Vermoeidheid na CVA/TIA Klachten na een hersenletsel Wat kunt u zelf doen? Zorgwijzers: Vermoeidheid / Karakterveranderingen / Partner / Geheugen / Seksualiteit / Gedragsveranderingen Brochure Aan het werk met hersenletsel Activiteiten voor CVA ers en partners Onzichtbare gevolgen Leven met vermoeidheid Het blijft je vader of moeder 5 Veel gestelde vragen na een beroerte Overzicht van mogelijke gezondheidsproblemen en opties voor behandeling Hoe groot is de kans op herhaling van een beroerte? Moet ik de medicijnen blijven gebruiken en moet ik een dieet gaan volgen? Mag ik weer aan het werk en mag ik autorijden? Moet ik stoppen met roken? Mag ik op vakantie en mag ik alcohol drinken? Mag ik aan sport doen en hoeveel lichaamsbeweging is voldoende? Mag ik in de sauna of naar de kapper? Kan ik door vrijen een nieuwe beroerte krijgen? Bij welke klachten moet ik weer contact opnemen met de huisarts? 6 Meer informatie Overige adressen en telefoonnummers Leestips en ander informatiemateriaal Verklarende woordenlijst

6 1 Algemeen Beroerte en informatie Sinds kort heeft u verschijnselen van een beroerte. U en uw naasten kunnen daardoor veelal met verschillende hulpverleners en hulpverlenende instanties te maken krijgen. Tijdens uw opname in het ziekenhuis, maar ook later na het ontslag, krijgt u informatie en adviezen over een beroerte en alles wat daar mee te maken heeft. Wij raden u aan deze map mee te nemen bij elk bezoek aan de specialist, huisarts of andere hulpverleners. Wij verzoeken u de informatie die u aangeboden wordt, door te lezen. Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen, dan kunt u deze altijd aan uw centrale zorgverlener stellen. Individueel Zorgplan Deze map is een middel u meer de regie te geven over uw eigen ziekte en u te stimuleren tot zelfmanagement met behulp van de zorgverlener(s) die bij u betrokken zijn. Het is een houvast om de afspraken, brieven, folders en brochures die u krijgt te bundelen en bewaren. Het is ook een hou-vast bij de gesprekken met hulpverleners. Dit wordt ook wel een individueel zorgplan genoemd. Het individueel zorgplan is een middel dat zorgverleners en patiënten helpt om het gesprek aan te gaan over de doelen waar u aan wilt werken met behulp van zorgverleners en naasten. Om zo de kwaliteit van leven te verbeteren. Het is een middel om afspraken die u met zorgverleners hebt gemaakt, transparant te krijgen en vast te leggen. Wat staat er in een individueel zorgplan? Naam en contactgegevens van zorgverleners De gezondheidsproblemen Uitslagen van onderzoek Welke behandelingen u krijgt en gedurende welke periode Een overzicht van de medicatie In welke situaties u contact op moet nemen met de zorgverleners Afspraken voor controle of onderzoek Uw doelen op het gebied van gezondheid en het dagelijkse leven Hoe u de gestelde doelen gaat bereiken Wat u zelf gaat doen en wat uw naaste kan doen. Het kan zijn dat u door een andere ziekte al een andere informatiemap of individueel zorgplan hebt ontvangen. Dan kunt deze natuurlijk met behulp van u zorgverleners tot een geheel samen voegen. Zorgdossier Zorgorganisaties hebben ook een eigen map of document, het zorgdossier of medisch dossier. Dit is een document waarin de zorgverleners hun eigen verslaglegging doen en dat veelal bij de zorgverleners zelf blijft.

7 Tips voor de patiënt en de naaste om de regie (weer) in handen te krijgen 1. Ga op zoek of vraag naar informatie over CVA en over de behandelingen. U weet daardoor beter wat er aan de hand is en wat er kan gaan gebeuren. En ook wat u moet doen als u bepaalde problemen ervaart. Zo kunt u zelf gemakkelijker en sneller hulp zoeken. En u kunt betere keuzes maken. 2. Stel haalbare doelen en ga na hoe u deze kunt bereiken. Uw wensen, mogelijkheden of verwachtingen veranderen steeds. Door uzelf concrete doelen te stellen, kunt u na een CVA meer grip op het leven krijgen. Welk doel wilt u binnenkort bereiken? Welke doelen zijn haalbaar? Wat is er nodig om dat te kunnen bereiken? Wat staat het bereiken van het doel in de weg? Wat moet u veranderen om het doel te bereiken? Onderneem vervolgens actie en leer van het resultaat. Stel daarna nieuwe doelen. 3. Leer om meer vertrouwen in uw eigen kunnen te krijgen. Ga na wat de gevolgen van een CVA zijn. Wat zijn uw beperkingen? Wat kunt u doen om het voor uzelf beter te maken? Naasten kunnen ook aangeven wat de patiënt nog kan. Veel patiënten weten na een CVA niet goed hoe het echt met hen gaat. Zij ervaren niet de beperkingen die een naaste wel ziet. 4. Houd contact met familie, vrienden en buren. Het is prettig als u meerdere familieleden en goede vrienden hebt, die langs komen en kunnen helpen waar nodig. Het kan ook prettig zijn om met iemand te praten die te maken heeft gehad met een CVA. Ook vrijwilligers kunnen helpen. Uw gemeente kan u informeren over vrijwilligersorganisaties. De rol van de naaste Als naaste speelt u een belangrijke rol in het contact met zorgverleners. Vooral in de eerste dagen na een CVA bent u de ambassadeur of regisseur voor de patiënt. Wat kunt u doen? Veel patiënten kunnen in de eerste dagen na een CVA niet of met moeite praten (afasie). Soms zeggen ze andere woorden dan ze bedoelen. Ook hebben veel patiënten last van vermoeidheid en problemen met concentratie. Als naaste kent u de patiënt het beste. U kunt de zorgverlener vertellen wat de patiënt wil of kan. Ook kunt u aangeven of de patiënt medicatie gebruikt, allergieën heeft of bepaalde diëten volgt. De eerste weken zijn zwaar voor een patiënt. Veel patiënten zijn erg moe. Laten zorgverleners de patiënt te weinig met rust? Dat mag u gerust zeggen. Ook als zorgverleners veel vragen stellen, als de patiënt te maken krijgt met veel verschillende zorgverleners, of als u samen wat privacy wilt, mag u dat gerust zeggen. Vraag op de afdeling bij wie u terecht kunt met vragen. Noteer afspraken, notities en vragen in bijvoorbeeld een zorgplan of agenda. Maak een logboek aan voor uzelf, de patiënt en andere naasten. Zorg ervoor dat u bij de gesprekken met de zorgverlener aanwezig bent. Als u niet kunt, vraag dan om een verslag van het gesprek. Bespreek met zorgverleners wat er van u als naaste verwacht wordt. Geef aan wat u zelf kunt en wilt doen in de zorg voor de patiënt. Vraag aan de zorgverlener waar u zelf ondersteuning bij kunt krijgen. Er zijn bijeenkomsten voor mensen die in dezelfde situatie zitten. In deze bijeenkomsten kunt u uw ervaringen met die van anderen delen en elkaar tips geven. U kunt ook bellen met een infolijn van een patiëntenvereniging. Hoe voert u een goed gesprek met een zorgverlener? U kijkt misschien op tegen uw zorgverlener. Of misschien bent u erg gespannen. Het is daarom goed om het gesprek met een zorgverlener voor te bereiden. Onderstaande tips kunnen u daar bij helpen.

8 1. Bereid het gesprek voor. Het is handig om een lijstje met vragen of onderwerpen te maken. Vraag hierbij ondersteuning van naasten. Eerst rondkijken op internet helpt ook om de juiste vragen te stellen (zie hoofdstuk Praktische informatie). 2. Ga met zijn tweeën patiënt en naaste - naar het gesprek. Twee horen meer dan één. Bovendien kan een CVA tot gevolg hebben dat u informatie moeilijker kunt begrijpen, ordenen of onthouden. De naaste kan helpen met vragen stellen. En ook met het opschrijven van informatie. Zo kunt u de informatie op een later moment rustig verwerken en nabespreken. 3. Vertel de zorgverlener wat uw wensen zijn en hoe uw situatie is. Geef een goed beeld van uw klachten: vertel hoe vaak u last heeft van iets en wanneer u last heeft. Vertel met welke zorgverleners u onlangs een gesprek heeft gehad. Geef ook aan als u bijvoorbeeld moeite heeft met het gebruik van medicijnen. 4. Stel vragen. Domme vragen bestaan niet. Stel dus al uw vragen. Vraag om uitleg als u iets niet begrijpt of ergens over twijfelt. Uw zorgverlener weet niet wat u wel en niet weet. Of wat u wel en niet begrijpt. Hij legt het u graag uit. Soms zijn er verschillende behandelingen voor uw klachten. Informeer naar die verschillende mogelijkheden en naar wat u zelf kunt doen. U kunt vragen hoe vaak de behandeling slaagt en wat de risico s zijn. 5. Vat het gesprek in uw eigen woorden samen of laat naasten dit doen. Door het gesprek samen te vatten, kunt u samen met uw zorgverlener nagaan of u het begrepen hebt. Schrijf de belangrijkste punten op in een logboek of in het zorgplan. Zo kunt u het later nog eens nalezen. 6. Vraag bedenktijd. U hoeft niet direct te beslissen over een behandeling. Als u bedenktijd vraagt, kunt u overleggen met vrienden of familieleden. Ook geeft dat u tijd om lotgenoten en patiëntenorganisaties te raadplegen.

9 Wat houdt een CVA-zorgketen in? In het onderstaande schema ziet u welke gezondheidsinstellingen een rol kunnen spelen in de zorgverlening na een beroerte. Er zijn dus verschillende wegen mogelijk. De instellingen in de regio hebben onderling afspraken gemaakt om zorg en behandeling te bieden, afgestemd op uw situatie en mogelijkheden. Stroomdiagram: CVA/TIA (beroerte) huisarts ambulance Spoedeisende hulp acuut Opname braincare unit Poliklinisch traject revalidatie Terugkeer naar thuissituatie (incl verzorgingshuis) Klinische revalidatie Revalidatie in zorgcentrum Verblijfsplaats verpleeghuis chronisch Poliklinische revalidatie en dagbehandeling Revalidatie 1e lijns Zonder revalidatie naar huis Nazorg door huisarts, polikliniek ziekenhuis en/of thuiszorg

10 Zorgverleners Wie zijn de zorgverleners? Na een beroerte krijgt u met verschillende zorgverleners te maken, die gezamenlijk overleggen en elkaar informeren zodat de behandeling zo goed mogelijk op elkaar afgestemd is. Neuroloog In het ziekenhuis is de neuroloog uw behandelend arts. Hij/zij bepaalt in overleg met u de medische behandeling. De neuroloog/zaalarts houdt regelmatig een familiespreekuur. U en uw naasten kunnen via de verpleegkundige een afspraak maken als u vragen heeft aan de neuroloog. Binnen enkele dagen na opname wordt er een gesprek met u gepland waarin informatie gegeven wordt over uw situatie en het vervolgtraject na het ziekenhuis. Verpleegkundig specialist Binnen de specialisatie neurologie werkt een verpleegkundig specialist. De verpleegkundig specialist is een verpleegkundige die zich (door studie) heeft gespecialiseerd op alle medische zorg rondom een CVA of TIA. Zij loopt elke dag visite. De verpleegkundig specialist neemt op de Brain-Care Unit de taken van de neuroloog over en stippelt onder supervisie van de neuroloog het beleid uit. Daarnaast onderhoudt zij de contacten met patiënt en familie en bespreekt zij de uitslagen van de onderzoeken. Margje Timmerman Hanny Terluin Specialist ouderengeneeskunde De specialist ouderengeneeskunde behandelt, in samenwerking met het team in het zorgcentrum/verpleeghuis, de gevolgen van de beroerte voor het dagelijks functioneren en adviseert welk revalidatietraject voor de patiënt geïndiceerd is (zie hoofdstuk 3 Revalidatiefase). Revalidatiearts De revalidatiearts behandelt, in samenwerking met het team, de gevolgen van de beroerte voor het dagelijks functioneren en adviseert welk revalidatietraject voor de patiënt geïndiceerd is (zie hoofdstuk 3 Revalidatiefase). Huisarts In de thuissituatie is de huisarts uw behandelend arts. Hij/zij bepaalt in overleg met u de medische behandeling. Hij/zij kan daarbij andere artsen en disciplines om advies vragen.

11 Verpleegkundigen en verzorgenden De verpleegkundige/verzorgende coördineert de zorg op de afdeling en helpt u bij de dagelijkse verzorging, bij het medicijngebruik en start vaak als eerste met de revalidatie. Daarnaast levert de verpleegkundige/verzorgende een belangrijke bijdrage in het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten. Ook bij de thuiszorg werken verpleegkundigen/verzorgenden die deze taken uitvoeren. De verpleegkundig consulent CVA of neurologie wijkverpleegkundige Tijdens uw herstel krijgt u te maken met verschillende hulpverleners. De neurologie wijkverpleegkundige (of verpleegkundig consulent CVA) is daarom uw vaste contactpersoon en begeleidt u en uw naaste familie tijdens deze herstelfase. In de periode thuis maakt u kennis met haar/hem. Daarnaast heeft deze persoon de nodige deskundigheid opgebouwd op het gebied van een beroerte. Ze kent de gevolgen van de ziekte en kan de patiënt en zijn/haar direct betrokkenen informeren, adviseren en ondersteunen. Fysiotherapeut Na een beroerte kunt u problemen hebben met bewegen. De fysiotherapeut komt bij u om te kijken welke problemen u heeft en welke activiteiten u moeilijk uit kunt voeren. U traint met hem/haar de activiteiten die moeilijk voor u zijn. Verder geeft de fysiotherapeut u adviezen over eventuele hulpmiddelen en over uw houding in bed of stoel en oefeningen die u zelf kunt doen eventueel met hulp van de verpleegkundigen. Ergotherapeut Na een beroerte kan het zijn dat u in uw dagelijks leven praktische problemen heeft met bijvoorbeeld uw persoonlijke verzorging. De ergotherapeut oefent met u hoe u uzelf weer kan verzorgen. De ergotherapeut kan u ook adviseren over tijdelijke hulpmiddelen en voorzieningen. Logopedist Na een beroerte kunt u een taal-, spraak- of slikstoornis hebben. Als u één of meer van deze stoornissen heeft, komt de logopedist bij u langs. De logopedist gaat na logopedisch onderzoek gericht met u oefenen en geeft adviezen over het spreken en slikken. Diëtist Als het eten en drinken aangepast moet worden, bekijkt de diëtist of u voldoende voeding krijgt en of uw voeding alle belangrijke voedingsstoffen bevat. (Neuro)Psycholoog Als u door stoornissen in het geheugen moeite hebt met bijvoorbeeld het onthouden van namen, het plannen van handelingen of het leren omgaan met veranderingen op het gebied van gedrag, emotie en cognitie, dan kan de (neuro)psycholoog u helpen. Deze verricht zo nodig een onderzoek om zicht te krijgen op de aard en ernst van deze problemen. Het onderzoek kan aanknopingspunten opleveren om u en uw naasten hierbij te begeleiden en gerichte trainingen te starten. Maatschappelijk werker De maatschappelijk werker kan u en uw naasten ondersteunen bij het omgaan met de gevolgen van de beroerte door het regelen van praktische zaken. Ook voor vragen op relationeel gebied kunt u bij hem/haar terecht.

12 Transferverpleegkundige De transferverpleegkundige regelt het ontslag uit het ziekenhuis. Zij wordt ingeschakeld wanneer er thuiszorg geregeld moet worden of wanneer u naar een vervolginstelling (bijvoorbeeld revalidatie in het zorgcentrum) gaat. De transferverpleegkundige regelt niet het ontslag naar het revalidatiecentrum in Beetsterzwaag. Activiteitenbegeleiding De activiteitenbegeleiding kan bij u komen als u afleiding nodig hebt, in contact met anderen wil komen, structuur voor u belangrijk is, een bepaalde activiteit wilt gaan doen of vaardigheden wilt oefenen. Geestelijk verzorger De geestelijk verzorger kan met u praten over uw vragen, gedachten en gevoelens. De geestelijk verzorger neemt tijd voor u, luistert met aandacht naar u, zoekt samen naar innerlijke kracht, ondersteunt uw familie en deelt geloof of levensovertuiging met u. Ruimte voor aantekeningen (neem dit mee naar uw gesprek met de verpleegkundige of arts)

13 Contactgegevens neurologie wijkverpleegkundigen Allerzorg: Marleen Dröge Jacob Catsplein CS Leeuwarden Marleen.Droege@allerzorg.nl Buurtzorg: Johanna Postma Buurtzorg team Akkrum Heechein CN Akkrum of j.postma@buurtzorgnederland.com Jacoba Tijsma Buurtzorg Leeuwarden Zuid Oostergoplein 1A 8931 AJ Leeuwarden leeuwardenzuid@buurtzorgnederland.com Renske Vosman Buurtzorg Leeuwarden Noord Leeuwerikstraat CB Leeuwarden r.vosman@buurtzorgnederland.com Willemijn Mullié Buurtzorg team Grou-Wirdum Oedsmawei 18 A 9001 ZJ Grou w.mullie@buurtzorgnederland.com Petra Ferwerda Buurtzorg Ferwerderadiel Schoolstraat HH Burdaard ferwerderadiel@buurtzorgnederland.com Aafke Bosma en Geke Buimer Buurtzorg Kollum e.o. Voorstraat CL Kollum Kollum@buurtzorgnederland.com Palet: Marloes Nicolai Buurtverpleegkundige Palet m.nicolai@paletgroep.nl dinsdag-donderdag-vrijdag Annette Brouwer CVA Wijkverpleegkundige Hofwijck Dirk Zeperweg AZ Leeuwarden a.brouwer@paletgroep.nl ma t/m vrijdag van uur

14 Gerda Warrink Buurtverpleegkundige Palet Leeuwarden: ma en di Vlieland: wo, do en vr.mo Ate Engwerda Thuiszorg De Friese Wouden: Roelien Kuurstra Wieke Veenstra / Roelie Postma Ingrid Schaap Westerdam GL Terschelling-Midsland Thuiszorg Noorderbreedte: Lisette Witter Lies Elsinga Zorgkompas: Joyce Bakker Heiligeweg EB Harlingen Tineke van der Kooy Thuiszorg Het Friese Land: Annet Neudorfer-Eberwijn Kade DP St. Annaparochie Tel tussen Janny Bijl

15

16 2 In het ziekenhuis (acuut) In het ziekenhuis Een beroerte wordt als een spoedgeval gezien. Het is daarom van belang dat u zo snel mogelijk wordt opgenomen in een ziekenhuis. Hier wordt meteen gestart met onderzoek en behandeling. U blijft in het ziekenhuis tot aan het moment dat u lichamelijk stabiel bent en er geen acute behandelingen meer nodig zijn. Het hoofddoel van de behandeling in het ziekenhuis is het voorkomen van verdere schade aan de hersenen. Complicaties, die door de beroerte kunnen optreden, worden voorkomen of zo snel mogelijk behandeld. Tevens wordt er gestart met revalidatie. Over de onderstaande onderwerpen kunt u informatie vragen of krijgen bij de artsen, verpleegkundigen en therapeuten Mondelinge informatie over: Mondelinge informatie over: Schriftelijk i Vermoedelijke diagnose Onderzoeken die plaatsvinden Uitslagen van onderzoeken De mogelijke behandelmethodes Het ziektebeeld een beroerte Medicijngebruik Persoonlijke verzorging en voeding Waar kunt u terecht met vragen Leefregels thuis Nazorgmogelijkheden na ontslag uit ziekenhuis Schriftelijke informatie over: Afdeling Neurologie TIA, een voorbijgaande beroerte of Na een beroerte (Nederlandse Hartstichting) Informatie over diagnose, onderzoeken, behandeling en therapie Vervolginstelling/behandeling Nazorg Verpleegkundig consulent CVA/TIA of neurologie wijkverpleegkundige Patiëntenvereniging

17 Medicijnen bij een hersenbloeding Als u een hersenbloeding hebt gehad, krijgt u daarvoor géén speciale medicijnen. Mocht u een te hoge bloeddruk hebben, dan kan uw arts bloeddrukverlagende medicijnen voorschrijven. Als u bloedverdunners gebruikte voordat u een hersenbloeding kreeg, dan moet u daarmee (tijdelijk) stoppen. U mag pas weer bloedverdunners gaan gebruiken als de neuroloog u daarvoor toestemming heeft gegeven! Medicijnen bij een herseninfarct of TIA De neuroloog heeft u medicijnen voorgeschreven om het risico op het krijgen van een (nieuwe) beroerte te verkleinen. Deze medicijnen zult u in principe uw leven lang moeten blijven gebruiken. Hieronder vindt u een overzichtje van de medicijnen die kunnen worden voorgeschreven Carbasalaatcalcium 100 mg of Ascal 100 mg of Acetylsalicylzuur 80 mg Dit zijn medicijnen die de vorming van bloedstolsels in de bloedvaten tegengaan. Persantin Retard 200 mg (Dipyridamol) Dit is een medicijn dat de vorming van bloedstolsels in de bloedvaten tegengaat. Daarnaast verwijdt het ook nog eens de kleine bloedvaten. Volgens een vast opbouwschema gebruikt u eerst veertien dagen 1 x daags 1 capsule Persantin Retard 200 mg en daarna gaat u over op 2 x daags 1 capsule. Bijwerkingen die soms voorkomen bij het gebruik van Persantin Retard zijn misselijkheid, braken, hoofdpijn en duizeligheid. Als u wat meer gewend bent aan Persantin Retard, worden de klachten minder. Na een paar dagen hebt u er meestal geen last meer van. Mocht u toch hoofdpijn houden of duizelig blijven, dan kunt u het beste contact opnemen met de polikliniek Neurologie. Plavix 75 mg (Clopidogrel) De werkzame stof in Plavix tabletten is clopidogrel. Deze stof behoort tot een groep geneesmiddelen die samenklontering van bloedplaatjes tegengaan. Bij de drie bovenstaande medicijnen is geen controle door de Trombosedienst nodig. Acenocoumarol Dit is een medicijn dat de vorming van bloedstolsels in de bloedvaten tegengaat. Alleen bij deze medicatie gebeurt de dosering in overleg met de Trombosedienst. Simvastatine 20 of 40 mg Door dit medicijn daalt het cholesterolgehalte in uw bloed. Pijnstillers Mocht u Paracetamol willen gebruiken (bijvoorbeeld omdat u zich grieperig voelt), dan kunt u dat gewoon doen. Paracetamol gaat goed samen met de medicijnen die kunnen worden voorgeschreven na een herseninfarct of een TIA. U mag na een beroerte of TIA geen NSAID gebruiken (dit zijn pijnstillers zoals Aleve, Naproxen, Voltaren, Diclofenac, Advil, Nurofen, Ibuprofen). Alleen in overleg met de huisarts/specialist mag u van dit advies afwijken. Als u naar de tandarts gaat of een (kleine) operatie moet ondergaan, laat uw (tand)arts dan weten dat u bloedverdunners gebruikt. Meld dit ruim van te voren. Het kan namelijk zijn dat u enkele dagen voor de operatie moet stoppen met het gebruik van bloedverdunners.

18 Ruimte voor aantekeningen (neem dit mee naar uw gesprek met de verpleegkundige of arts)

19 3 Na het ziekenhuis (revalidatie) Revalideren in een instelling Gevolgen van een beroerte zijn bijvoorbeeld: krachtsverlies in arm en/of been, problemen op het gebied van communicatie (afasie), emotionele problemen en gedragsveranderingen. Hierdoor kan het zijn dat u ná de opname in het ziekenhuis niet meteen naar huis terug kunt, maar ergens anders moet revalideren. Met u en/of uw familie, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten of andere behandelaars en de neuroloog wordt besproken wat in uw situatie het advies is. Dit advies zal al in de eerste dagen na uw opname met u besproken worden om ervoor te zorgen dat de revalidatie snel kan worden opgestart. En snelle overplaatsing naar de revalidatie is voor het herstel na een beroerte van groot belang. Revalideren na een beroerte, welke mogelijkheden zijn er? Om revalidatie op maat te kunnen leveren wordt in het ziekenhuis door de arts beoordeeld of u in aanmerking komt voor revalidatie en voor welke vorm van revalidatie. Als u ouder bent, meerdere ziektes heeft en dus kwetsbaar bent, komt u in aanmerking voor revalidatie in een geriatrisch revalidatiecentrum in een verpleegtehuis. Als u jonger, geen andere kwalen heeft en dus goed belastbaar bent, komt u in aanmerking voor een revalidatiecentrum. Revalideren in een geriatrisch revalidatiecentrum, of op een revalidatieafdeling (CVAherstelafdeling) in een verpleeghuis of zorgcentrum U bespreekt samen met uw behandelend verpleegkundig specialist of neuroloog en specialist ouderengeneeskunde welke plek het meest geschikt is. Samen met de verpleegkundigen van de afdeling neurologie, betrokken therapeuten en de neuroloog wordt een oordeel gevormd en deze wordt door de neuroloog omgezet in een medische indicatie. In de zorgcentra (ook wel verpleeghuizen genoemd) is de specialist ouderengeneeskunde eindverantwoordelijk voor de revalidatie. Aan het begin van de opname wordt gekeken wat u nodig heeft om weer naar huis te kunnen en zo zelfstandig mogelijk te kunnen functioneren. Bij de revalidatie wordt u ondersteund door verschillende therapeuten, afhankelijk van uw probleem. Op de afdeling heerst de cultuur alles is revalidatie, wat betekent dat ook de dagelijkse zorg en uw dagelijkse bezigheden passen in de revalidatie, inclusief de handelingen van verpleegkundigen en verzorgenden. U krijgt van de verschillende therapeuten huiswerk, want revalidatie is een actief proces waar u zelf regie over voert en verantwoordelijk voor bent. Zorg er tijdens de revalidatie dan ook voor, dat wat u zelf kunt doen, dan ook zelf doet. Uw revalidatieproces kan bespoedigd worden als uw partner of ander mantelzorger bij het proces betrokken is. Vraag uw naaste dan ook mee te denken en te helpen in uw revalidatie (bv bij het uitvoeren van oefeningen, stukje lopen, bij wassen etc). Opname op een CVA-herstelafdeling is altijd tijdelijk, meestal een aantal weken en is gekoppeld aan een zorgpad. Er zijn verschillende zorgpaden in duur en intensiteit zo zijn er zorgpaden van 3, 6 of 10 weken en zijn afhankelijk van uw situatie. De revalidatie vindt zowel individueel als in groepsverband plaats. Na een klinisch revalidatietraject (= opnametijd) is het in een aantal centra ook mogelijk om poliklinisch te revalideren. U verblijft dan thuis en komt een aantal dagdelen per week om aan uw functioneren te werken, bijvoorbeeld om uw conditie te verbeteren of voor spraak therapie.

20 Dit gehele traject wordt ook wel geriatrische revalidatiezorg genoemd, waarbij u behandeld wordt door een team van revalidatiedeskundigen (o.a. fysiotherapeut, logopedist, ergotherapeut) onder eindverantwoordelijkheid van een specialist ouderengeneeskunde. Ontslag Soms blijkt dat u niet binnen het bij opname vastgesteld aantal weken naar huis terug kunt omdat u meer tijd nodig hebt om te herstellen. Er wordt een andere indicatie aangevraagd, wat betekent dat u minder intensieve therapie krijgt. Soms kan er in overleg met u voor gekozen worden dit traject op een andere afdeling of locatie te volgen. In de regio Leeuwarden zijn er verschillende zorgcentra met een CVA-herstelafdeling: De Batting te Harlingen (met name voor minder complexe CVA) Bornia Herne te Leeuwarden Nieuw Mellens te Leeuwarden (bijzondere criteria voor revalidatie bij psychogeriatrische problemen, cognitieve stoornissen of wegloopgedrag) De Hofwijck te Leeuwarden Parkhove te Leeuwarden (tijdelijk locatie Greunshiem) De Waadwente te Dokkum Berchhiem te Burgum (alleen voor minder intensieve therapie) De transferverpleegkundige, die verantwoordelijk is voor het organiseren en bemiddelen van de vervolgzorg van een patiënt naar een CVA herstelafdeling, is op de hoogte van de beschikbare plaatsen in de verschillende zorgcentra en kan u hier over informeren. Op de afdeling neurologie van het MCL zijn van de verschillende CVA-herstelafdelingen ook fotoboeken en folders met meer informatie te verkrijgen. Voor vragen over bijvoorbeeld de bemiddeling, de procedure of de wachttijd voor opname in het zorgcentrum, kunt u bij de transferverpleegkundige terecht. Deze is dagelijks bereikbaar van 8.30 uur tot uur. Telefoonnummer: Revalideren in een revalidatiecentrum Specialistische revalidatie wordt in Friesland geboden door Revalidatie Friesland. Indicatiestelling vindt plaats door een revalidatiearts. In het revalidatiecentrum wordt u door een team van revalidatiedeskundigen (o.a. fysiotherapeut, logopedist, ergotherapeut) behandeld onder eindverantwoordelijkheid van een revalidatiearts. Afhankelijk van de mate waarin u revalidatie nodig hebt en hoe uw conditie is, wordt bepaald of u moet worden opgenomen in de kliniek in Beetsterzwaag of dat er sprake kan zijn van poliklinische revalidatie; in dat geval komt u een aantal keren per week naar het revalidatiecentrum voor behandeling. Voor deze poliklinische revalidatie zijn er verschillende locaties in Friesland, o.a in Leeuwarden (bij het MCL) en Dokkum (bij de Sionsberg). De duur van de revalidatie in het revalidatiecentrum wordt bepaald aan de hand van het door de revalidatiearts (samen met u) opgestelde behandelplan. Reis/Taxikosten Reiskosten komen in principe voor uw eigen rekening. Op de website van uw zorgverzekeraar kunt u wel een formulier voor medische vergoeding (w.o. taxikosten) downloaden, invullen en opsturen naar de zorgverzekeraar. Er moet wel een machtiging van de revalidatiearts bij gevoegd worden.

21 Kosten van de revalidatie Revalidatiebehandelingen bij Revalidatie Friesland èn de geriatrische revalidatiezorg worden vergoed uit het basispakket van de zorgverzekering. Indien u beschikt over een geldige zorgverzekering wordt revalidatie vergoed door uw verzekeraar. De 'eigen risico regeling' is van toepassing. Uw verzekeraar kan u hier informatie over verstrekken. De minder intensieve vorm van therapie op een verpleegafdeling of zorgcentrum wordt vergoed via de Wet Langdurige Zorg. Hiervoor is een CIZ-indicatie nodig. Daarnaast bent u wettelijk verplicht mee te betalen aan de kosten van de zorg. Dit wordt de eigen bijdrage WLZ genoemd. Het CAK berekent de bijdrage voor u en stuurt u daarover bericht. Voor meer informatie verwijzen we u naar de brochure Eigen bijdrage zorg met verblijf 2015 van het CAK. Weer naar huis Veel patiënten gaan na ontslag uit het ziekenhuis naar huis. Sommige patiënten zijn zo goed hersteld dat nabehandeling niet nodig is. Er zal dan nog wel een nazorggesprek plaatsvinden. Tijdens het nazorggesprek op de poli met de verpleegkundig consulent CVA/TIA 2 of 3 weken na het ontslag, zal besproken worden hoe het met u gaat. Daaruit voortvloeiend zullen adviezen gegeven worden en kunnen wanneer nodig afspraken geregeld worden voor nog nodig gebleken revalidatie. Dit kan (poliklinische) revalidatie in een instelling zijn of revalidatie via de eerstelijnszorg bij u in de buurt. Daarnaast maakt de verpleegkundig consulent een afspraak bij de neurologie wijkverpleegkundige die na 3 maanden bij u thuis een adviseringsgesprek zal plannen. Deze kan in overleg met u tot 4 maal in een jaar langskomen. Na anderhalf jaar stuurt de verpleegkundig consulent CVA/TIA nog eens een brief om te vragen of er behoefte is aan een gesprek. De huisarts zal bij thuiskomst en 6 maanden na ontslag bij u thuis komen en zal het controleren van bloedwaardes op zich nemen. Daarnaast zal de huisartsenpraktijk om de 3 maanden een korte controle uitvoeren met bijvoorbeeld het meten van uw bloeddruk. Bij vragen en/of problemen kunt u altijd terecht bij de huisarts, de verpleegkundig consulent CVA/TIA of de neurologie wijkverpleegkundige. Ook als u in eerste instantie niet bij de verpleegkundig consulent CVA/TIA geweest bent zal na het beëindigen van de revalidatie de neurologie wijkverpleegkundige ingeschakeld worden voor een adviseringsgesprek thuis. Over de onderstaande onderwerpen kunt u informatie vragen of krijgen bij de artsen, verpleegkundigen en therapeuten. Mondelinge informatie over De oorzaken van uw beroerte en het verloop De onzichtbare gevolgen (sociaal, emotioneel, cognitief) Voorkomen van een herhaling Het plan van uw behandeling en de voortgang Persoonlijke verzorging en voeding Medicijngebruik Seksualiteit en intimiteit Werk en gezin Belasting van uw naaste/familie

22 Hulpmiddelen, wet- en regelgeving en vergoedingen Schriftelijke informatie over Informatie over behandeling en therapie Vervolginstelling/behandeling Patiëntenvereniging Seksualiteit Neurologie-wijkverpleegkundige of verpleegkundig consulent CVA Steunpunt mantelzorg hersenletseltrefpunt Ruimte voor aantekeningen (neem dit mee naar uw gesprek met de verpleegkundige of arts)

23 4 Na enige tijd (chronisch) Na enige tijd Een beroerte verandert het dagelijkse leven vaak ingrijpend, zowel voor uzelf als voor de directe omgeving. Thuis worden de veranderingen duidelijk merkbaar. Vooral na een lang verblijf in het revalidatie- of reactiveringscentrum kan de overgang naar huis groot zijn. Soms zijn er dingen die u niet meer kunt. Het verwerken en accepteren van wat u en uw naasten is overkomen, vraagt tijd. Soms blijft hulp en/of begeleiding noodzakelijk door bijvoorbeeld thuiszorg of dagbehandeling. Het is belangrijk dat u na thuiskomst de draad van het leven weer kunt oppakken. Een zinvolle dagbesteding kan een bijdrage leveren aan uw herstel en het geeft zelfvertrouwen. Ook voor uw naasten is dat prettig. Via uw zorgverlener, maatschappelijk werker, ergotherapeut of bijvoorbeeld een bedrijfsarts kunt u hierbij steun ontvangen. Dat kan zijn op het gebied van terugkeer naar het werk, maar ook bij het oppakken van een sport of hobby. Bij terugkeer naar uw werk kijkt de bedrijfsarts met u of u uw oude werkzaamheden weer kunt uitvoeren. Ook wordt er gekeken of aanpassingen op het werk mogelijk en nodig zijn. Zo nodig maakt hij met u een re-integratieplan. Tevens zijn er patiëntenverenigingen. Zij geven allerlei informatie met betrekking tot een beroerte en bieden de mogelijkheid om met lotgenoten in contact te komen. Naast uw huisarts is de verpleegkundig consulent CVA of de neurologie wijkverpleegkundige een blijvend aanspreekpunt in uw regio. Voor u als naaste verandert het dagelijkse leven ook na een CVA. In het begin heeft u misschien nog de energie om steun te geven, en om te zorgen voor de patiënt die moet leven met de gevolgen van een CVA. Voor veel naasten wordt de last na een tijdje zwaar. Het is belangrijk dat u de zorg dan deelt met anderen. Dan kunt u het beter volhouden en dat is voor de patiënt ook beter. Geef op tijd bij de zorgverlener aan als het voor u te zwaar wordt. De zorgverlener vraagt hier ook regelmatig naar. U kunt hulp krijgen door goede begeleiding en gesprekken of door praktische steun. Verspreid over het land bestaan steunpunten mantelzorg. Patiëntenverenigingen geven ook speciale trainingen voor naasten. Over de onderstaande onderwerpen kunt u informatie vragen of krijgen bij de artsen, verpleegkundigen en therapeuten (zie ook folder Aandachtspunten ) Mondelinge informatie over Mogelijkheden om met uw beperking om te gaan Hulpmiddelen, wet- en regelgeving, vergoedingen Onzichtbare gevolgen (gedrag, sociaal en emotioneel) Uw persoonlijke verzorging, voeding en steun Werk en gezin Seksualiteit en intimiteit Vrijetijdsbesteding Schriftelijke informatie over: Informatie over behandeling en therapie

24 Seksualiteit Patiëntenvereniging Neurologie wijkverpleegkundige of verpleegkundig consulent CVA Steunpunt mantelzorg

25 Het WMO-loket Wilt u graag meedoen in de samenleving? De gemeente moet dat mogelijk maken door hindernissen weg te nemen. Dat staat in de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). Daarom kunt u van de gemeente ondersteuning of een WMO-voorziening krijgen. Als het nodig is natuurlijk. Zelfredzaamheid Zelfredzaamheid staat voorop. U wilt zo lang mogelijk zelfstandig kunnen leven en wonen en meedoen in de samenleving. Misschien heeft u hulp van mensen uit uw omgeving nodig, zoals familie, vrienden of buren? Ook de gemeente kan ondersteuning geven. WMO-voorzieningen Als het echt niet lukt om zelfstandig mee te doen in de samenleving, kunt u hulp krijgen in de vorm van WMO-voorzieningen: hulp bij het huishouden woonvoorzieningen vervoersvoorzieningen rolstoelen Het WMO loket geeft informatie en advies over: Thuiszorg Mantelzorg en vrijwilligerswerk Gebiedsteams Het gebiedsteam: lokale zorg en ondersteuning In de gemeenten werken gebiedsteams. De medewerker van het gebiedsteam komt bij mensen thuis om zo een goede inschatting te kunnen maken welke zorg en ondersteuning nodig is. Daarnaast biedt de medewerker van het gebiedsteam ook zelf kortdurende ondersteuning. Advies en hulp van het gebiedsteam is gratis en kan via de gemeente aangevraagd worden. Wie zitten er in een gebiedsteam? In de gebiedsteams zitten medewerkers van de gemeente, Bureau Jeugdzorg, MEE, Stichting Ouderenwerk, thuiszorgorganisaties, etc. De behoefte aan zorg en ondersteuning in een gebied bepalen de samenstelling van het gebiedsteam. Per gebied wordt bekeken welke behoeften aan zorg en ondersteuning de inwoners hebben. In het ene gebied wonen bijvoorbeeld meer ouderen, in een ander gebied is meer behoefte aan zorg voor jeugd of verslaafden. Zorg op maat Er zijn geen standaardoplossingen voor iedereen. Dit betekent dat inwoners met een vergelijkbaar probleem niet automatisch ook dezelfde ondersteuning krijgen. Wat inwoners met de mensen om hen heen zelf kunnen doen, verschilt van persoon tot persoon en van gezin tot gezin. Zo verschilt ook welke ondersteuning zij krijgen.

26

27 De patiëntenvereniging Hersenletsel.nl is er voor mensen met een niet-aangeboren hersenletsel en hun naasten en richt zich op de levenslange gevolgen daarvan. De patiëntenvereniging is op 1 juli 2014 ontstaan uit een fusie van de Nederlandse CVAvereniging Samen Verder, de Vereniging Cerebraal en de Afasievereniging Nederland. De activiteiten bestaan onder meer uit: Informatieverstrekking over de zichtbare en onzichtbare gevolgen van een hersenletsel Belangenbehartiging tegenover zorgorganisaties, overheden en verzekeraars Samenwerken met hulpverleners, instellingen en andere patiëntenverenigingen Het ondersteunen van personen die een beroerte hebben gehad en de mensen in hun naaste omgeving Het bevorderen van lotgenotencontact. In de regio Friesland zijn er regelmatig ledenbijeenkomsten, bedoeld voor onderling contact en meestal is er een spreker rondom een bepaald thema. Deze ledenbijeenkomsten zijn wisselend over locaties in Friesland verspreid. Ook zijn er regionale hersenletseltrefpunten of CVA-info café s. Informatie daarover is hiervoor al in deze map gegeven. Jongerencontactgroep Naast de ledenbijeenkomsten worden er bijeenkomsten georganiseerd door en voor jongeren (CVA-betrokkenen van 20 tot ongeveer 60 jaar). Dit is om de 2 maanden op een zaterdagmiddag, locatie: Revalidatie Friesland te Beetsterzwaag. Er blijkt grote behoefte te zijn aan contact onder deze leeftijdsgroep. Ze hebben uiteraard geheel andere problemen dan zij die getroffen worden op een leeftijd dat men niet meer deelneemt aan het arbeidsproces. Als je belangstelling hebt kun je bellen of mailen met onderstaand contactpersoon: Ina en Klaas Beetsma tel k.beetsma@upcmail.nl

28 Ruimte voor aantekeningen (neem dit mee naar uw gesprek met de verpleegkundige of arts)

29 5 Veel gestelde vragen na een beroerte Hieronder volgen vragen die in de praktijk vaak opkomen bij mensen die een beroerte hebben gehad of bij hun partners of familie. Soms komen vragen echter pas als u weer thuis bent of als een specifieke situatie zich voordoet. Niet alle vragen zullen bij u van toepassing zijn, de antwoorden zijn soms wat algemeen. Na het lezen van deze vragen en antwoorden zult u zien dat er ná een beroerte maar weinig dingen zijn die u moet laten. Mocht u andere vragen hebben of een specifiek antwoord willen voor uw persoonlijke situatie, dan kunt u dat met de verpleegkundig specialist, verpleegkundig consulent, neurologie wijkverpleegkundige, praktijkverpleegkundige, neuroloog, revalidatiearts, specialist ouderengeneeskunde of huisarts bespreken. Overzicht van mogelijke gezondheidsproblemen en opties voor behandeling (bron: Kennisnetwerk CVA NL) Probleem verhoogde bloedsuiker De helft van de patiënten heeft direct na een CVA last van te veel suiker in het bloed (hyperglykemie). verhoogde bloeddruk 60 procent van de patiënten heeft direct naeen CVA last van een verhoogde bloeddruk. koorts Dit kan voorkomen in de eerste dagen na een CVA. delier (plotselinge ernstige verwardheid, die veroorzaakt wordt door ziekte of medicijnen) Een kwart van de patiënten krijgt in de eerste weken een delier. ernstige vernauwing van halsslagader verandering in cognitie (bijvoorbeeld oriëntatie, aandacht, geheugen, leervermogen, waarneming, informatieverwerking, organisatie van handelingen, gebrekkig ziekte-inzicht) Insuline Opties voor behandeling Afwachten of het vanzelf over gaat Leefstijlinterventies (voeding, beweging, roken, alcohol, stress) Medicijnen tegen hoge bloeddruk Paracetamol Behandeling van infecties Continue observatie van de patiënt De zorgverlener zoekt naar mogelijke lichamelijke oorzaken en probeert deze te behandelen. Vaak krijgt u ook medicijnen om de verwardheid verschijnselen en angst te verminderen. Om de nachtrust te verbeteren, krijgt u soms een slaapmiddel voorgeschreven. Als de oorzaak goed is behandeld, gaat het delier meestal snel over. Operatie binnen 2 weken Er zijn verschillende behandelingen beschikbaar. Meestal een vorm van compensatietraining, waarbij u leert om dagelijkse activiteiten op een andere, handigere manier uit te voeren. Ook aandachtstraining of visuele scanningtraining zijn mogelijk. Stimulatie van de zintuigen

30 Probleem verandering in gedrag (bijvoorbeeld bij het uitvoeren van taken en handelingen, neglect : geen reactie of tragere reactie op prikkels van buitenaf) Een derde van de patiënten krijgt in meer of minder mate last van neglect. Ook kan er moeite ontstaan met het uitvoeren van alledaagse activiteiten (apraxie). verandering in emotie (bijvoorbeeld angst, depressiviteit, vermoeidheid, prikkelbaarheid, agressiviteit, verminderde sociale vaardigheden) De helft van de patiënten heeft na 2 jaar nog last van vermoeidheid. Veel patiënten en ook naasten hebben last van depressieve klachten. pijn Pijn komt veel voor na een CVA. Vooral schouderpijn. taal, spraak, stem, communicatie Taalstoornis: 25 procent van de patiënten heeft in de eerste weken na een CVA last van afasie (stoornis van spreken, begrijpen, lezen en schrijven). Spraakstoornis: 35 procent van de patiënten heeft in de eerste tijd dysartrie (krachtverlies van tong en mondspieren). slikstoornis De helft van de patiënten heeft in de eerste weken na een CVA een slikstoornis. De meesten herstellen binnen 3 weken. Na een CVA wordt onderzocht of de patiënt problemen heeft met slikken. incontinentie Vooral in de eerste 2 weken kan verlies van controle over blaas en ontlasting optreden. Meestal herstelt dit binnen 2 weken. seksualiteit en intimiteit Verminderde zin in intimiteit en seks vanwege de gevolgen van een CVA en vanwege het gebruik van medicatie. motoriek en mobiliteit De meeste patiënten krijgen een verlamming in arm en/of been en hebben moeite met fijne bewegingen. Bij 75 procent herstelt het lopen en bij 35 procent de arm- en handfunctie. Opties voor behandeling Stimulatie van de zintuigen Aandachtstraining of visuele scanningtraining: u leert om bewust aandacht te geven aan iets Psychosociale begeleiding Antidepressiva, medicijnen tegen depressieve klachten Medicijnen / injecties Oefentherapie Elektrostimulatie Afasietherapie Logopedie Cognitief-linguïstische therapie Communicatieve vaardigheidstraining Leren communiceren met behulp van communicatiehulpmiddelen Compenserende maatregelen gericht op de samenstelling van de voeding (eventueel sondevoeding) Logopedie Psychosociale begeleiding Gebruik van incontinentiemiddelen Blaastraining Katheter Laxeermiddelen Aanpassing van de voeding Educatie Psychosociale ondersteuning Gebruik van andere medicatie Binnen 24 uur na het CVA uit bed Fysiotherapie of oefentherapie (bijvoorbeeld balanstraining, krachttraining, duurtraining, arm-reik oefeningen, rolstoel rijden, houdingscontrole, looptraining)

31 Probleem leren en toepassen van kennis Moeite met het aanleren van vaardigheden en het toepassen van kennis in nieuwe situaties. verzorging en huishouden Moeite met het zelfstandig uitvoeren van activiteiten van het dagelijks leven. Opties voor behandeling Compensatietraining Vaardigheidstrainingen Training en begeleiding op locatie, bijvoorbeeld in de thuissituatie Ergotherapie Fysiotherapie Hulp bij zelfverzorging Ondersteuning bij praktische zaken Hoe groot is de kans op herhaling van een beroerte? De kans op herhaling van een beroerte is afhankelijk van de oorzaak van de beroerte, welke risicofactoren voor een beroerte bij u aanwezig zijn en de mogelijke aanpak van deze risicofactoren. Veel hangt dus af van de vraag of het goed lukt een eventuele oorzaak te behandelen en de risicofactoren goed te regelen. Hiermee wordt bijvoorbeeld bedoeld: goed instellen van de bloeddruk, elke dag een half uur wandelen of fietsen, gezonde voeding, niet roken, maximaal een tot twee glazen alcohol per dag, goede behandeling van verhoogd cholesterol of verhoogd bloedsuiker, enzovoort. De kans op herhaling is dus voor iedereen verschillend. Wij adviseren u regelmatig op controle te gaan bij uw huisarts. Overleg met hem of haar hoe vaak deze dat nodig acht. Moet ik de medicijnen blijven gebruiken? De medicijnen die de neuroloog u voorschrijft zijn bedoeld om een nieuwe beroerte te voorkomen. Dat effect verdwijnt als u de medicatie zou stoppen. Over het algemeen moet u dus levenslang met de medicijnen doorgaan. Natuurlijk bestaat wel de mogelijkheid dat de medicijnen op termijn veranderen; bijvoorbeeld als er iets in uw gezondheidstoestand verandert of als er nog betere medicijnen worden ontwikkeld. Tegenwoordig worden de meeste mensen na een herseninfarct behandeld met een combinatie van bloedverdunners en cholesterolverlagende tabletten. Het is overigens verstandig altijd een lijstje bij u te dragen waarop uw medicatie staat. Dit kunt u bij uw apotheek laten maken. Moet ik een dieet gaan volgen? Er is een verband tussen voeding en hart- en vaatziekten. Een teveel aan verzadigde vetten verhoogt het cholesterolgehalte in het bloed en daarmee de kans op hart- en vaatproblemen. Te veel zout kan de bloeddruk verhogen en een te hoge bloeddruk vergroot de kans op onder meer een beroerte. Wees dus zuinig met zout. Goede invloeden zijn er ook. Gezond eten verlaagt het cholesterolgehalte in het bloed en helpt daardoor de slagaders schoonhouden. Daarnaast houdt gezonde voeding het lichaamsgewicht binnen de perken en kan het een hoge bloeddruk helpen voorkomen. Daardoor wordt het hart niet onnodig belast. Een garantie biedt gezond eten natuurlijk niet, maar in alle opzichten is het verstandig. Eet bij voorkeur vezelrijk voedsel, bijvoorbeeld bruin- of volkorenbrood in plaats van wit brood, volkoren pasta in plaats van gewone pasta en zilvervliesrijst in plaats van witte rijst. Drink minstens anderhalve liter vocht per dag, zoals: water, vruchtensap, koffie, thee, halfvolle melk, yoghurt en soep. Ga altijd met een gevulde maag boodschappen doen. In dat geval, zo blijkt uit onderzoek, laat u zich minder snel verleiden tot het aanschaffen van extra vetrijke tussendoortjes. Gebruik onverzadigde vetten bij het koken. Dit zijn vetten die vloeibaar zijn bij kamertemperatuur, bijvoorbeeld olijfolie en zonnebloemolie.