I N S P E C T I E P R O T O C O L DEEL IV: U-waarden; bepalen van de materiaaleigenschappen

Transcriptie

1 I N S P E C T I E P R O T O C O L ; bepalen van de materiaaleigenschappen 1 Definities Definities parameters Lambda-waarde R-waarde Gedeclareerde waarde U-waarde g-waarde Definities schildelen Schildeel Spouw Isolerende laag Luchtspouw Hoofdtype Gebouwschil Stappenplan Isolatiemateriaal Meerdere isolatielagen Gevels Luchtspouw en isolatie vaststellen Hoofdtype vaststellen Aannames muren Vloeren Luchtspouw en isolatie vaststellen Hoofdtype vaststellen Aannames vloeren Daken en plafonds Hellende daken Platte daken Plafonds Bewijsstukken Openingen Profielen Beglazing Stappenplan Hoofdtype beglazing Bijzondere gevallen Zonwering Deuren en panelen Bewijsstukken van 47 pagina s

2 1 Definities 1.1 Definities parameters Om het warmteverlies door de schil (dit zijn de gevels, daken en vloeren) van het beschermde volume te kunnen berekenen moet de U-waarde van ieder schildeel bepaald worden. De U-waarde is onder andere afhankelijk van de lambda-waarde (of warmtegeleidbaarheid) en de dikte van de materiaallagen Lambda-waarde De lambda-waarde (λ-waarde of warmtegeleidbaarheid λ) wordt uitgedrukt in W/mK. De lambda-waarde geeft aan hoeveel warmte er stroomt door een materiaal per lengte-eenheid en per graad temperatuurverschil. Hoe hoger de waarde, hoe beter de warmte geleid wordt en dus hoe minder goed het materiaal isoleert. De lambda-waarde is voor sommige materialen slechter als deze bloot gesteld worden aan vocht, bijvoorbeeld door regenindringing, blijvende condens of opstijgend vocht. De lambda-waarde - bij binnenomstandigheden of buitenomstandigheden voor zoverre het materiaal niet nat wordt, wordt de λ Ui - waarde genoemd. - bij buitenomstandigheden voor zoverre het materiaal nat kan worden, wordt de λ Ue -waarde genoemd R-waarde De R-waarde (of warmteweerstand) van een materiaallaag wordt uitgedrukt in m 2 K/W en wordt berekend door de materiaaldikte (in m) te delen door de lambda-waarde. De R-waarde geeft het warmte-isolerend vermogen van een materiaallaag aan. Hoe groter de R-waarde, hoe beter het materiaal isoleert Gedeclareerde waarde De gedeclareerde waarde (λ D of R D ) van een materiaal wordt door de fabrikant verklaard op basis van NBN ENproductnormen of een ETA (Europese technische goedkeuring) of bijkomende specificaties van de overheid. Voor isolatiematerialen vermeld in Tabel 5 geldt dat λ D gelijk is aan λ Ui. De gedeclareerde waarden kunnen, op basis van merk en type of op basis van markeringen op de geplaatste producten zelf, terug gevonden worden in een van de onderstaande brongegevens: - De CE-markering van het product. Deze is verplicht sinds 1 maart 2003 voor fabrieksmatig vervaardigde isolatiematerialen. In Figuur 1 is de gedeclareerde lambda-waarde met een markering aangeduid met een rood kader. - De EPBD-databank - Vrijwillige kwaliteitsverklaringen van het BUtgb (ATG goedkeuring) 2 van 47 pagina s

3 - Europese technische specificaties (ETA goedkeuring) - Websites vermeld op De merknaam en het type kan bepaald worden aan de hand van een visuele inspectie (en destructief onderzoek) of op basis van door het aanvaarde bewijsstukken (zie 2.7). Merknaam Figuur 1: CE markering op een bouwmateriaal Als aangetoond wordt dat een product over één van bovenstaande goedkeuringen beschikt, of zich in een van bovenstaande databanken bevindt, dan moeten de materiaaleigenschappen van dat product overgenomen worden U-waarde De U-waarde (of warmtedoorgangscoëfficiënt) wordt uitgedrukt in W/m²K. De U-waarde drukt de hoeveelheid warmte uit die per seconde, per m² en per graad temperatuurverschil van de ene naar de andere zijde van een constructie stroomt. De U-waarde geeft de mate van isolatie van de constructie aan: een hoge U-waarde betekent een slecht geïsoleerd constructiedeel. De U-waarde is gelijk aan één gedeeld door de totale warmteweerstand. De totale warmteweestand wordt bepaald door de som van: - de overgangsweerstanden (straling en conventie) aan beide oppervlakken van het constructiedeel - de warmteweerstanden van de verschillende materiaallagen waaruit het constructiedeel bestaat en dus meer bepaald door de dikte en lambda-waarde van elk materiaal. De U-waarden mogen niet door de energiedeskundige worden berekend. Ze worden door de software automatisch bepaald op basis van de invoergegevens van de energiedeskundige. 3 van 47 pagina s

4 Voor het opnemen van de invoergegevens die leiden tot de bepaling van de U-waarde in de software gebruikt de energiedeskundige de opgelegde stappenplannen uit dit met bijhorende inspectieprocedure g-waarde De g-waarde (of zontoetredingsfactor) van glas of een ander doorschijnend materiaal geeft de verhouding tussen de doorgelaten en de invallende zonnestraling. 1.2 Definities schildelen Schildeel Onder een schildeel wordt de constructie over haar totale dikte verstaan die het beschermde volume scheidt van zijn omgeving. Een schildeel kan een opening (met een beglazing, deur of paneel), dak, muur, vloer of plafond zijn. Als de U-waarde en/of de R-waarde van het schildeel niet achterhaald kan worden (zie 2.1), dan worden gegevens over de samenstellende lagen van dat schildeel ingevoerd. De samenstellende lagen worden opgesplitst in isolatie, luchtspouw en hoofdtype Spouw Onder een spouw wordt een laag in de constructie tussen twee andere materiaallagen verstaan, die al dan niet (volledig) gevuld is met: - isolatie (isolerende laag) - stilstaande of matig geventileerde luchtlaag (luchtspouw) Isolerende laag Onder een isolerende laag wordt elke laag verstaan waarvan aangetoond kan worden dat de lambda-waarde maximaal 0,20 W/mK bedraagt. Welke materialen sowieso beschouwd worden als isolerende laag worden vermeld bij isolatiematerialen (zie 2.2). In de software wordt gerekend met de λ Ui -waarde voor isolatie. Dit wil zeggen dat enkel isolatie in rekening mag gebracht worden die droog blijft Luchtspouw Onder een luchtspouw wordt een stilstaande of matig geventileerde luchtlaag met een dikte van minstens 2 cm en maximaal 30 cm tussen twee materiaallagen verstaan. Voorbeelden van niet of matig geventileerde luchtlagen zijn: de luchtlaag in een spouwmuur, de luchtlaag tussen het onderdak en de binnenafwerking bij een klassiek hellend dak, de luchtlaag in een houten stijlwand of een houten plafond op voorwaarde dat deze aan beide zijden afgewerkt zijn, In de software wordt telkens maar één luchtlaag in rekening gebracht. 4 van 47 pagina s

5 Sterk geventileerde luchtlagen worden niet in rekening gebracht. In de hoofdstukken over daken, gevels en vloeren (2.4, 2.5 en 2.6) (van deel IV) wordt besproken waar deze voorkomen Hoofdtype Onder hoofdtype van een schildeel wordt het deel van de constructie verstaan dat overblijft nadat de luchtspouw en de isolatie ervan afgetrokken wordt. De schildelen zijn opgedeeld in hoofdtypes om de reproduceerbaarheid te verhogen en om de inspectietijd te verkorten. De aanwezigheid van isolatie heeft een veel grotere invloed op de totale U-waarde van een schildeel dan de aanwezigheid van traditionele bouwmaterialen. Als er geen isolatie geplaatst is, is de aanwezigheid van een luchtspouw van groot belang. De hoofdtypes worden ingedeeld op basis van herkenbaarheid en op basis van de U-waarden. Voor gevels, vloeren, daken en plafonds is afzonderlijk vastgelegd welk type als standaard gekozen moet worden bij ontstentenis. Dit type wordt telkens als eerste vermeld in de lijst in de software Aanwezigheid luchtspouw en/of isolatie Voor de aanwezigheid van een luchtspouw en/of isolatie wordt een opdeling gemaakt tussen aanwezig, onbekend en afwezig. Aanwezig of afwezig moet ingevoerd worden op basis van visuele inspectie, geldige bewijsstukken of aannames in dit. Als uit de visuele inspectie of geldige bewijsstukken of aannames de aan- of afwezigheid niet kan afgeleid worden volgens de bepalingen in dit, dan wordt de waarde onbekend ingevoerd, tenzij aannames in dit anders aangeven. De gedetailleerde uitwerking in het stappenplan (2.1) en de bepalingen verder in dit zijn bindend voor de invoer. 5 van 47 pagina s

6 2 Gebouwschil 2.1 Stappenplan Stap 1 U-waarde of R-waarde schildeel bekend Als de U-waarde en/of de R-waarde van het schildeel bekend zijn uit een vroeger EPC (invoerveld U-waarde of R-waarde bekend en vermeld op het EPC) of een definitieve EPB-aangifte voor de delen van de wooneenheid waarop de EPB-aangifte betrekking heeft (in het hoofdformulier of het transmissieformulier) of technische documentatie als daarin de gedeclareerde waarde van een volledig schildeel vermeld is, dan mag de energiedeskundige deze, onder de voorwaarden vermeld in deel II, 1.3, overnemen ( U-waarde schildeel bekend, R-waarde schildeel bekend ). Als zowel de U-waarde als de R-waarde van het schildeel bekend zijn, dan moet enkel de U-waarde worden ingevoerd. Alle overige stappen van dit stappenplan hoeven niet meer doorlopen te worden. Voor vloeren en daken kan enkel een U-waarde (en geen R-waarde) van het volledige schildeel rechtstreeks ingevoerd worden. Een rekenblad om de R-waarde van een schildeel om te zetten naar een U-waarde is te vinden op Als dit niet het geval is, dan moeten de andere invoergegevens achterhaald worden op basis van een visuele inspectie en eventueel bijkomende bewijsstukken. Hierbij worden gegevens over isolatie, luchtspouw en het overige deel van de schil uitgesplitst. Ga verder naar stap 2. Stap 2 - Eigenschappen isolatie bekend Met eigenschappen van de isolatie worden de gedeclareerde R-waarde (zie 1.1), de gedeclareerde lambda-waarde (zie 1.1) en/of de dikte van de isolatie bedoeld. Als de gedeclareerde lambda-waarde (λ D )en/of de dikte of de gedeclareerde R-waarde (R D ) van de isolerende laag bekend zijn op basis van visuele inspectie (of destructief onderzoek) of door het aanvaarde bewijsstukken (zie 2.7), dan moeten deze rechtstreeks overgenomen worden. Parameters die bekend zijn niet invoeren is niet toegestaan. Voor de bepaling van de dikte worden ook foto s aanvaard. Op deze foto s moet in dat geval een meter te zien zijn waarop de dikte af te lezen is. Als meerdere gegevens bekend zijn dan wordt de gedeclareerde R-waarde ingevoerd. Voor de luchtspouw wordt aangeduid of ze aanwezig of afwezig is. Als dit niet vastgesteld kan worden, dan wordt onbekend voor de luchtspouw ingevoerd. Ga verder naar stap 7. Als de eigenschappen van de isolatie en/of de dikte van de isolatie niet bekend zijn, ga dan naar stap 3. 6 van 47 pagina s

7 Stap 3 - Isolatiemateriaal bekend Als het isolatiemateriaal (zie 2.2) en/of de dikte bekend is uit de visuele inspectie of uit de door het aanvaarde bewijsstukken (zie 2.7), dan moet de energiedeskundige deze overnemen. Voor de luchtspouw moet de aanwezigheid ingevoerd worden. Voor de bepaling van de dikte en de luchtspouw gelden dezelfde voorwaarden als deze in stap 3. De visuele inspectie primeert op de bewijsstukken. Ga verder naar stap 7. Als het materiaal (type isolatie) en/of de dikte van de isolatie niet bekend zijn, ga dan naar stap 4. Voor de herkenning van isolatiematerialen wordt verwezen naar 2.2. Stap 4 - Aanwezigheid luchtspouw en/of isolatie bekend In deze stap wordt gekeken naar de aanwezigheid van een luchtspouw (zie 1.2.4) en de aanwezigheid van een isolerende laag (zie 1.2.3). De energiedeskundige moet zich voor deze invoergegevens beroepen op: 1. Visuele inspectie: Elke zichtbare aanwezigheid van een luchtspouw en isolatie wordt aanvaard. De visuele inspectie van gevels, vloeren en daken wordt beschreven in de hoofdstukken 2.4, 2.5 en 2.6; 2. Geldige bewijsstukken (zie 2.7); 3. Aannames vastgelegd in dit (zie 2.4.3, en ). De visuele inspectie primeert boven de bewijsstukken en de bewijsstukken boven de aannames. Er kunnen zich vier gevallen voordoen: - Geval 4A: aanwezigheid luchtspouw bekend en aanwezigheid isolatie bekend - Geval 4B: aanwezigheid luchtspouw onbekend en aanwezigheid isolatie bekend - Geval 4C: aanwezigheid luchtspouw bekend en aanwezigheid isolatie onbekend - Geval 4D: aanwezigheid luchtspouw onbekend en aanwezigheid isolatie onbekend In de gevallen 4A, 4B en 4C waarbij de aanwezigheid van de luchtspouw en/of de isolatie bekend is, wordt de aanwezigheid van de luchtspouw en de isolatie zoals ze vastgesteld is uit de visuele inspectie of bewijstukken of aannames ingevoerd (zie Tabel 1, Tabel 2 en Tabel 3). Als isolatie aanwezig of onbekend ingevoerd wordt, ga dan verder naar stap 6. Als isolatie afwezig ingevoerd wordt, ga dan naar stap 7. In het geval 4D waarbij de aanwezigheid van de luchtspouw en van de isolatie onbekend is wordt verder gegaan naar stap 5. De verschillende gevallen worden voor de duidelijkheid uitgewerkt in onderstaande tabellen. Vaststelling Invoer Luchtspouw Isolatie Luchtspouw Isolatie Ga naar Aanwezig Aanwezig Aanwezig Aanwezig Stap 6 Afwezig Aanwezig Afwezig Aanwezig Stap 6 Aanwezig Afwezig Aanwezig Afwezig Stap 7 Afwezig Afwezig Afwezig Afwezig Stap 7 7 van 47 pagina s

8 Tabel 1: Geval 4A - aanwezigheid luchtspouw bekend en aanwezigheid isolatie bekend Vaststelling Invoer Luchtspouw Isolatie Luchtspouw Isolatie Ga naar Onbekend Aanwezig Onbekend Aanwezig Stap 6 Onbekend Afwezig Onbekend Afwezig Stap 7 Tabel 2: Geval 4B: aanwezigheid luchtspouw onbekend en aanwezigheid isolatie bekend Vaststelling Invoer Luchtspouw Isolatie Luchtspouw Isolatie Ga naar Aanwezig Onbekend Aanwezig Onbekend Stap 6 Afwezig Onbekend Afwezig Onbekend Stap 6 Tabel 3: Geval 4C: aanwezigheid luchtspouw bekend en aanwezigheid isolatie onbekend Stap 5 Aanwezigheid spouw bekend In deze stap wordt gekeken naar de aanwezigheid van een spouw. Deze kan zowel gedeeltelijk als volledig gevuld zijn met isolatie of lucht (zie 1.2.2). Er kunnen zich twee gevallen voordoen (zie Tabel 4): Geval 5A: aanwezigheid spouw bekend Als er aangetoond wordt dat er een spouw aanwezig is (zie en 2.5.1), maar er is geen zekerheid of er in de spouw isolatie of stilstaande of een matig geventileerde luchtlaag aanwezig is, dan moet het gunstigste van de volgende gevallen ingevoerd worden: - luchtspouw afwezig en isolatie onbekend - luchtspouw aanwezig en isolatie afwezig. Om het gunstigste geval te kennen worden de verschillende gevallen bekeken in de software. Het geval met de laagste berekende U-waarde wordt vervolgens geselecteerd en ingevoerd. Ga verder naar stap 6 (als isolatie onbekend ) of 7 (als isolatie afwezig ). Geval 5B: aanwezigheid spouw onbekend Als de aanwezigheid van een spouw onbekend is, dan wordt het volgende ingevoerd: - isolatie onbekend en luchtspouw onbekend Ga verder naar stap 6. Vaststelling Invoer Spouw Luchtspouw Isolatie Ga naar Aanwezig (geval 5A) Neem gunstigste van: 8 van 47 pagina s

9 1. Afwezig Onbekend Stap 6 2. Aanwezig Afwezig Stap 7 Afwezig (geval 4A) Afwezig Afwezig Stap 7 Onbekend (geval 5B) Onbekend Onbekend Stap 6 Stap 6 - Verbouwjaar Tabel 4: Stap 5 van het stappenplan Onder verbouwjaar wordt een jaar verstaan waarin (delen van) de wooneenheid verbouwd werden op een tijdstip later dan het bouwjaar. Het verbouwjaar wordt afgeleid uit geldige bewijsstukken (zie 2.7), die aan de bijkomende voorwaarden voor de invoer van het bouwjaar moeten voldoen (ref. bouwjaar deel II, 2.4). Het verbouwjaar wordt ingevoerd voor een schildeel als - het verbouwjaar van het betreffend schildeel bekend is en - isolatie aanwezig of onbekend ingevoerd is en als kan aangetoond worden dat - de verbouwing van het betreffende schildeel onderwerp is van een aanvraag van een stedenbouwkundige vergunning (isolatie aanwezig of onbekend ) of - het betreffende schildeel volledig nieuw aangebouwd werd, dit wil zeggen de uitbreiding van een woning (isolatie aanwezig of onbekend ) of - het volledige pakket van het betreffende schildeel (definitie zie 1.2.1) vernieuwd werd bij een verbouwing, bijvoorbeeld bij de vervanging van de volledige dakconstructie (isolatie aanwezig of onbekend ) of - er isolatie in het betreffende schildeel geplaatst werd bij een verbouwing, bijvoorbeeld als een dak aan de binnenzijde geïsoleerd werd (isolatie aanwezig ) In al deze gevallen moet duidelijk zijn dat de verbouwing betrekking heeft ( isolatie aanwezig ) of mogelijk betrekking heeft ( isolatie onbekend ) op de plaatsing van isolatie. De vervanging van een raam of van de dakpannen alleen bijvoorbeeld geeft geen indicatie dat er tegelijk geïsoleerd werd. Ga verder naar stap 7. Stap 7 - Hoofdtype schildeel In deze stap wordt het hoofdtype van het schildeel vastgelegd. De indeling van de schildelen in hoofdtypes wordt beschreven in volgende hoofdstukken: Voor gevels zie 2.4 Voor vloeren zie hoofdstuk 2.5 Voor daken zie hoofdstuk 2.6 Figuur 2 geeft het stappenplan voor het bepalen van de U-waarde van de gebouwschil weer in een stroomschema. In wat volgt worden de bewijsstukken, de isolatiematerialen en de herkenning van de verschillende lagen van de constructie vastgelegd. 9 van 47 pagina s

10 STAP 1: U-waarde of R-waarde schildeel bekend? ja Vul in neen STAP 2: R, dikte en/of lambda isolatie bekend? neen STAP 3: Materiaal en/of dikte isolatie bekend? ja ja Vul in Vul in Vul aanwezigheid luchtspouw in neen STAP 4: Aanwezigheid isolatie en/of luchtspouw bekend? neen ja Vul in Isolatie aanwezig/onbekend? neen STAP 7: Vul hoofdtype constructie in STAP 5: Aanwezigheid spouw bekend? ja/neen Tabel 4 ja STAP 6: Verbouwjaar bekend? neen ja Vul in Figuur 2: Stroomschema U-waardebepaling gebouwschil 10 van 47 pagina s

11 2.2 Isolatiemateriaal Als - de U-waarde of R-waarde van het schildeel niet bekend zijn (stap 1 van het stappenplan) en - de eigenschappen van de isolatie niet bekend zijn (stap 2 van het stappenplan) en - het isolatiemateriaal bekend is en - het isolatiemateriaal opgenomen is in de lijst met voorgedefinieerde isolatiematerialen (zie Tabel 5) dan wordt dit isolatiemateriaal uit Tabel 5 geselecteerd. Voor sommige materialen wordt een onderscheid gemaakt tussen fabrieksmatig vervaardigde en in situ geplaatste of niet in de fabriek vervaardigde (rood aangeduid in onderstaande lijst) materialen. Als er twijfel bestaat tussen een fabrieksmatige of een in situ geplaatste variant van een materiaal, dan wordt de in situ geplaatste variant ingevoerd. Het materiaal moet ter plaatse vastgesteld worden of via bewijsstukken aangetoond worden. In de methodiek wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende isolatiematerialen: Lambda-waarde Isolatiematerialen W/(m.K) 0,035 Polyurethaan (PUR/PIR) - beklede platen 0,045 Geëxtrudeerd polystyreen (XPS) platen 0,045 Fenolschuim (PF) - beklede platen 0,050 Minerale wol (MW) platen of dekens 0,050 Geëxpandeerd polystyreen (EPS) platen 0,050 Geëxtrudeerd polyethyleen (PEF) platen 0,050 Kurk (ICB) platen 0,055 Cellulair glas (CG) platen 0,055 Polyurethaan (PUR/PIR) (in)gespoten 0,060 Geëxpandeerd perliet (EPB) platen 0,060 In de fabriek vervaardigde celluloseplaten, mits 50 ρ < 150 kg/m 3 0,060 In de fabriek vervaardigde isolatieplaten of isolatiedekens op basis van plantaardige en/of dierlijke vezels, anders dan cellulose en mits 50 ρ < 150 kg/m 3 0,065 Fenolschuim (PF) ingespoten 0,070 Minerale wol (MW) ingeblazen 0,070 Geëxpandeerd polystyreen (EPS)- ingespoten - gebonden 0,075 Ureumformaldehydeschuim (UF) ingespoten 0,080 Geëxpandeerde perlietkorrels (EPB) - ingegoten 0,080 In situ ingeblazen cellulose 0,080 Niet in de fabriek vervaardigde isolatiematerialen op basis van plantaardige en/of dierlijke vezels, andere dan cellulose 0,090 Geëxpandeerde vermiculiet platen 11 van 47 pagina s

12 0,110 Geëxpandeerde vermiculietkorrels 0,150 Geëxpandeerde kleikorrels Tabel 5: Lijst van voorgedefinieerde isolatiematerialen De verschillende isolatiematerialen kunnen op de volgende manier herkend worden: PUR beklede plaat Polyurethaanschuim (PUR) en polyisocyanuraatschuim (PIR) Beklede platen: De platen hebben een gele schuimstructuur en zijn altijd bekleed. Deze bekleding kan verschillende vormen aannemen: meerlagencomplex, zuiver aluminium, (gebitumineerd of gecoat) glasvlies of gipskartonplaat. De platen zijn drukvast, maar bros. Ze worden voor vloeren, muren, hellende en platte daken gebruikt. (In)gespoten: Gespoten PUR/PIR heeft nooit een bekleding en een gele, soms oneffen, schuimstructuur. Gespoten PUR/PIR heeft een lagere druksterkte dan PUR/PIR-platen. Fenolschuim (PF) Platen: De roodbruine platen met een schuimstructuur zijn steeds bekleed. Het is een betrekkelijk bros materiaal met een geringe sterkte dat vrij veel vocht opneemt. Ingespoten: Gespoten PF heeft een schuimstructuur. Fenolschuim plaat Geëxtrudeerd polystyreen (XPS) Platen: De platen met een schuimstructuur zijn beschikbaar in verschillende kleuren. De platen hebben meestal geen beschermende bekleding, echter wel een dun glad oppervlak. Ze hebben een zeer goede drukweerstand. XPS plaat 12 van 47 pagina s

13 MW deken Minerale wol (MW) Platen of dekens: De geel-bruine platen of dekens hebben een vezelige structuur uit rotswol of glaswol. Ze kunnen aan één zijde voorzien zijn van glasvlies, kraftpapier, PVC-folie, aluminiumfolie, aluminiumplaat, aluminiumkraft of gipskartonplaat. De dekens zijn minder drukvast dan de platen en worden veelal tussen houten kepers of balken geplaatst. De platen worden soms toegepast op platte daken. Minerale wol veroorzaakt vaak jeuk bij aanraking. Ingeblazen: Ingeblazen minerale wol heeft een bruine en soms witte wolstructuur. Het wordt veelal in bestaande spouwen ingeblazen. MW vlokken Geëxpandeerd polystyreen (EPS) Platen: De witte of grijze platen met een schuimstructuur met aan elkaar vastgehechte bolletjes zijn in de volksmond beter bekend als piepschuim. Verschillende bekledingen (één of twee-zijdig) zijn mogelijk: gipskarton, spaanplaat, triplex, staal, aluminium of gebitumineerd glasvlies al naargelang de toepassing. Het materiaal bezit een goede drukweerstand. Ingespoten, gebonden: Gespoten EPS bestaat uit kleine bolletjes. EPS platen EPS ingespoten korrels Geëxtrudeerd polyethyleen (PEF) Platen: beperkte dikte, kleiner dan 1 cm, op rol. 13 van 47 pagina s

14 Kurk (ICB) Platen: De meestal bruine platen bestaan uit samengeperste kurkkorrels. Het materiaal is niet samendrukbaar en bros. Het wordt meestal gebruikt als akoestische isolatie. Ingeblazen: los gestorte korrels. Deze worden ingevoerd bij de niet in de fabriek vervaardigde isolatiematerialen op basis van plantaardige en/of dierlijke vezels, anders dan cellulose. Kurk Cellenglas (CG) Platen: De zwarte harde platen met een schuimstructuur kunnen bedekt zijn met een bitumencoating. Het materiaal heeft een goede drukweerstand, is stijf en enigszins bros. Cellenglas ruikt naar rotte eieren als de cellen beschadigd worden. CG plaat Geëxpandeerd perliet (EPB) Platen: De platen hebben een lichtbruine kleur. De korrels zijn regelmatig van vorm. De platen kunnen met onbeklede kanten worden geleverd, of met de bovenkant bedekt met een bitumencoating. Ze zijn zeer drukvast. Ingegoten korrels: waterafstotende losse korrels gegoten of ingeblazen. Geëxpandeerd perliet plaat Geëxpandeerd perliet - korrels 14 van 47 pagina s

15 Cellulose - ingeblazen Cellulose Cellulose wordt enkel toegepast op plaatsen waar contact met vocht bijna volledig uitgesloten is en is dus bijvoorbeeld niet in spouwmuren te vinden. Voorbeelden van cellulose zijn houtwol en papier. Platen: De platen hebben een wolstructuur en worden enkel tussen kepers en balken geplaatst omdat de druksterkte niet zo hoog is. De dichtheid moet groter zijn dan of gelijk aan 50 kg/m 3 en kleiner dan 150 kg/m 3 om als cellulose ingevoerd te worden in de software. Voor in de fabriek vervaardigde celluloseplaten met een dichtheid groter dan of gelijk aan 150 kg/m 3 wordt rechtstreeks een lambda-waarde van 0,20 W/(mK) ingevoerd. Ingeblazen: Ingeblazen cellulose heeft een wolstructuur en is niet drukvast. Voor in situ geplaatste cellulose geldt geen voorwaarde voor de dichtheid. Vlas - deken Natuurlijke materialen: Natuurlijke materialen worden enkel toegepast op plaatsen waar contact met vocht bijna volledig uitgesloten is en zijn dus bijvoorbeeld niet in spouwmuren te vinden. Voorbeelden van natuurlijke materialen zijn hennep, vlas, stro, pluimen, schapenwol en dons. In de fabriek vervaardigde platen of dekens: De platen of dekens bestaan uit plantaardige en/of dierlijke vezels, anders dan cellulose. De dichtheid moet groter zijn dan of gelijk aan 50 kg/m 3 en kleiner dan 150 kg/m 3 om als natuurlijke materialen ingevoerd te worden in de software. Niet in de fabriek vervaardigde materialen: Voor in situ geplaatste isolatiematerialen die uit plantaardige en/of dierlijke vezels bestaan, anders dan cellulose geldt geen voorwaarde voor de dichtheid. Houtwolcementplaat Houtwolcementplaten en houtwolmagnesietplaten met een dichtheid groter dan of gelijk aan 300 kg/m 3 en kleiner dan 900 kg/m 3 en In de fabriek vervaardigde isolatieplaten of isolatiedekens op basis van plantaardige en of dierlijke vezels met een dichtheid groter dan of gelijk aan 150 kg/m 3 en kleiner dan 500 kg/m 3 worden niet beschouwd als natuurlijke isolatiematerialen. In dit geval wordt een lambda-waarde van 0,20 W/(mK) rechtstreeks ingevoerd. Ureumformaldehydeschuim (UF) In situ gespoten: wit/grijs schuim dat zich na verloop van tijd kan manifesteren als wit/grijze vlokken. 15 van 47 pagina s

16 Geëxpandeerd vermiculiet Platen: Geëxpandeerd vermiculiet werd veel gebruikt in plafonds en wordt nu vooral toegepast als brandwerend materiaal. Wordt ook gebruikt als spouwisolatie. Korrels: waterafstotende korrels, ingegoten of ingeblazen Geëxpandeerd vermiculiet korrels Geëxpandeerde klei Korrels: Losse bruine ronde korrels die in situ gestort worden, bijvoorbeeld onder een vloerplaat. Isolerende mortels vallen hier niet onder. Geëxpandeerde klei - korrels 16 van 47 pagina s

17 2.3 Meerdere isolatielagen Als de isolatie van een schildeel bestaat uit twee verschillende lagen dan kunnen deze lagen ingevoerd worden als de eigenschappen (materiaal en/of dikte, lambda-waarde en/of dikte, R-waarde) van beide lagen bekend zijn. Als de eigenschappen van een van beide lagen niet bekend is, dan kan enkel één laag ingevoerd worden en wordt het gunstigste van volgende situaties ingerekend: - de eigenschappen van één laag als deze bekend is of - isolatie aanwezig Als de eigenschappen van beide lagen niet bekend zijn, dan wordt isolatie aanwezig ingevoerd. Als de isolatie van een schildeel bestaat uit drie verschillende lagen waarvan de eigenschappen bekend zijn, dan worden de warmteweerstanden van twee lagen samengeteld en rechtstreeks ingevoerd. Dit gebeurt volgens Vergelijking 1. totale warmteweerstand = warmteweerstand 1 + warmteweerstand 2 = (dikte/lambda-waarde) 1 + (dikte/lambda-waarde) 2 Vergelijking 1: berekening warmteweerstand De lambda-waarden voor de verschillende isolatiematerialen kunnen terug gevonden worden in van 47 pagina s

18 2.4 Gevels In sommige gevallen is het mogelijk om de muuropbouw via de zolderverdieping te inspecteren. In die gevallen kan er rechtstreeks in de muur gekeken worden en kunnen alle materialen en diktes vastgesteld worden Luchtspouw en isolatie vaststellen Massieve muren Tot en met 1945 werd voor buitenmuren veelal massief metselwerk met een dikte van ongeveer 30 cm toegepast. Omstreeks 1946 werden spouwmuren zonder isolatie geïntroduceerd met een dikte van ongeveer 30 cm. Tegelijk kwamen massieve muren met een dikte van ongeveer 20 cm voor. Ook recent gebouwde muren kunnen massief zijn. Massieve muren kunnen zowel aan de binnen- als aan de buitenzijde geïsoleerd zijn. Traditionele spouwmuren In een traditionele spouwmuur is steeds een opening tussen de dragende binnenmuur en de gevelsteen aanwezig. Deze opening, spouw genoemd, kan ofwel niet, ofwel geheel ofwel gedeeltelijk opgevuld zijn met isolatie. Een voorbeeld van een spouwmuur die gedeeltelijk opgevuld is met isolatie wordt gegeven in Figuur 3. Figuur 3: Tekening en foto spouwmuur gedeeltelijk gevuld met isolatie Omstreeks 1970 werd de geïsoleerde spouwmuur geïntroduceerd. In volgende gevallen mag uitgegaan worden van een spouw: - aanwezigheid van verluchtingsroosters of open stootvoegen en - zichtbare aanwezigheid van enkel strekse stenen in de gevel Als er uit de visuele inspectie twijfel bestaat of het om een spouwmuur gaat, dan mag er niet van uitgegaan worden dat er een spouw aanwezig is. Er wordt dan uitgegaan van spouw onbekend in het stappenplan (2.1), tenzij vastgesteld kan worden dat er geen spouw aanwezig is. In dat geval wordt uitgegaan van spouw afwezig. Open stootvoegen of verluchtingsroosters komen doorgaans voor op regelmatige intervallen onder- en bovenaan de gevelmuur alsook boven deuren en ramen. Verluchtingsroosters en stootvoegen worden geïllustreerd in Figuur van 47 pagina s

19 Verluchtingsrooster Stootvoeg Figuur 4: Verluchtingsrooster en stootvoeg Strekse stenen zijn stenen die in de lengte gemetst werden. Hierbij moet opgelet worden dat deze niet verward worden met steenstrips die op een volle muur gekleefd werden. Figuur 5 verduidelijkt metselverbanden met strekse en kopse stenen. Gevelsteen met enkel strekse stenen Gevelsteen met strekse en kopse stenen Figuur 5: Metselverbanden met strekse stenen en met kopse stenen De isolatie kan met een haakje via de stootvoegen en verluchtingsopeningen in de gevelsteen opgespoord worden. Let erop dat de waterkeringslagen hierbij niet doorboord worden. Soms ontbreekt het isolatiemateriaal direct achter de open stootvoegen, maar dit betekent niet automatisch dat er geen isolatie aanwezig is. Het is daarom belangrijk om met het haakje voldoende boven de stootvoeg te tasten. Als er geen stootvoegen of verluchtingsroosters aanwezig zijn kan de eigenaar een gaatje (laten) boren in een voeg aan de buitenkant om de aanwezigheid van isolatie vast te stellen. Ook hier is voorzichtigheid in verband met het doorboren van waterkeringslagen geboden. Soms worden spouwmuren bij een renovatie geïsoleerd door isolatie in de spouw te spuiten (na-isolatie). Dit is te herkennen aan de dicht gemetste boorgaten in de muren. Bij het vaststellen van na-isolatie moet de energiedeskundige erop letten dat deze gaten niet enkel in de onderzijde van de muur aangebracht zijn. In deze gevallen kan het namelijk ook gaan om een behandeling tegen opstijgend vocht en mag er niet uitgegaan worden van na-isolatie, tenzij anders blijkt uit vaststellingen of aanvaarde bewijsstukken. Figuur 6 illustreert de plaatsing van na-isolatie. 19 van 47 pagina s

20 Figuur 6: Plaatsen van na-isolatie De afwezigheid van boorgaten sluit de aanwezigheid van na-isolatie echter niet uit. Bij sommige technieken wordt geboord in de voegen, waarna ze weer gedicht worden. Soms worden de gaten ook aan de binnenkant van de muren geboord. Gevels met leien of pannen Gevels met leien of pannen bevatten steeds een geventileerde spouw. Deze spouw mag niet in rekening gebracht worden als luchtspouw. Er kan overwogen worden om een lei op te lichten om de aanwezigheid van isolatie vast te stellen. Hierbij moet opgelet worden dat de leien niet breken. Houtskeletbouw Houtskeletbouw werd pas na 1975 toegepast. Om vast te stellen welk isolatiemateriaal er in een houtskeletbouwgevel zit, kan de energiedeskundige de afdichtplaatjes voor stopcontacten of schakelaars losschroeven. Als er een zolder aanwezig is kan daar de samenstelling van de muur vaak geïnspecteerd worden Hoofdtype vaststellen Er worden vijf hoofdtypes muren onderscheiden. Hierbij is de hoofdsamenstelling van de muur en de muurdikte of de dikte van de dragende structuur van belang. In het kader van het vaststellen van het hoofdtype mag de energiedeskundige geen rekening houden met de dikte van de spouw en de isolatie. Deze worden immers afzonderlijk ingerekend. Dit betekent dat de dikte van de luchtspouw en de isolatie van de totale dikte van de muur moet afgetrokken worden. Als niet via visuele inspectie of via bewijsstukken het juiste type kan vastgesteld worden, moet voor hoofdtype 1 gekozen worden. Als er twijfel bestaat tussen twee hoofdtypes moet het minst gunstige type gekozen worden, met uitzondering van de laatste paragraaf van hoofdtype 2. De hoofdtypes zijn gerangschikt van energetisch slecht naar goed. 20 van 47 pagina s

21 Hoofdtype 1: Muren niet in cellenbeton of niet in isolerende snelbouwsteen Onder dit hoofdtype muren vallen alle muren die niet bij de hierna volgende hoofdtypes onder te verdelen zijn. Voorbeelden van dit type zijn: klassieke spouwmuren (in de meeste gevallen) omdat de dikte van de gevelsteen en de snelbouwsteen samen meestal kleiner zijn dan 30 cm houten stijlmuren (bijvoorbeeld bij houtskeletbouw) massieve houten muren met een dikte kleiner dan 10cm massieve buitenmuren smaller dan 30 cm massieve buitenmuren breder dan 30 cm zonder buitenafwerking Hoofdtype 2: Muren breder dan of gelijk aan 30 cm in baksteen, snelbouwsteen of geëxpandeerde betonblokken met een buitenafwerking Onder dit hoofdtype muren vallen alle muren waarvan via een visuele inspectie of via bewijsstukken aangetoond kan worden dat - de muurdikte zonder spouw en zonder isolatie gelijk is aan of breder dan 30 cm en - de dragende constructie bestaat uit baksteen, snelbouwsteen of geëxpandeerde betonblokken en - dat de constructie aan de buitenzijde een afwerkingslaag heeft die het regenwater weerhoudt om in de muur te dringen. Deze buitenafwerking kan onder andere bestaan uit keramische tegels, buitenbepleistering, natuursteen, leien, een afwerking/bebording, een cementering of een gevelsteen. Verven en coatings wordt niet beschouwd als een waterdichte afwerkingslaag. Voorbeelden van dit type zijn: Massieve muren waar bij renovatie aan de binnenzijde een tweede wand geplaatst is in baksteen, snelbouwsteen of geëxpandeerde betonblokken vallen wel onder dit type. De oorspronkelijke muren worden in dat geval beschouwd als buitenafwerking. Muren met een dragende structuur in snelbouwsteen met een dikte van 19 cm, een pleisterlaag van 1 cm en een bakstenen parement van 10 cm. Als een muur met een buitenafwerking gelijk is aan of breder dan 30 cm, maar de aanwezigheid van een spouw niet vastgesteld kan worden, dan wordt het beste van volgende twee gevallen aangeduid. Dit is het geval met de laagste U-waarde in de software. 1. constructie muren: hoofdtype 1; isolatie onbekend en luchtspouw afwezig 2. constructie muren: hoofdtype 1; isolatie afwezig en luchtspouw aanwezig 21 van 47 pagina s

22 In het vrije invoerveld van het certificaat vermeldt de energiedeskundige dat er gerekend werd met een aanname en de welke. Hoofdtype 3: Muren in isolerende snelbouwsteen Onder dit hoofdtype muren vallen alle muren waarvan via bewijsstukken kan aangetoond worden dat de muuropbouw isolerende snelbouwsteen bevat en de lambda-waarde van de isolerende snelbouwsteen maximaal 0,350 W/(m.K) is. Hoofdtype 4: Muren breder dan of gelijk aan 10 cm in cellenbeton of massief hout Onder dit hoofdtype muren vallen alle muren waarvan via visuele inspectie of via bewijsstukken kan aangetoond worden dat de muuropbouw cellenbeton of massief hout met een dikte breder dan 10 cm bevat. Cellenbetonblokken hadden vroeger meestal een grijze kleur en de metselblokken waren gegroefd. Vanaf de jaren 80 hebben cellenbetonblokken een witte kleur en worden ze meestal verlijmd. Voorbeelden van cellenbetonblokken van voor en na de jaren 80 zijn te zien in Figuur 7. Op de kopse kanten vertonen de blokken sinds de jaren 90 een tand-en groefprofiel en/of handgrepen. De blokken worden vaak toegepast voor metselwerk zonder spouw met een buitenbepleistering (dikte 24 cm of 30 cm of meer) of als binnenspouwblad (dikte 14, 19, 20, 24 cm of meer). Aan de binnenzijde wordt er meestal een bepleistering voorzien. Cellenbetonblokken van voor de jaren 80 Cellenbetonblokken van na de jaren 80 Figuur 7: Muren uit cellenbetonblokken Hoofdtype 5: Muren met een dragende structuur breder dan of gelijk aan 23 cm in cellenbeton Onder dit type muren vallen alle muren waarvan via visuele inspectie of via bewijsstukken kan aangetoond worden dat de dragende structuur bestaat uit cellenbeton waarvan de dikte van de cellenbetonlaag breder is dan of gelijk aan 23 cm Aannames muren Voor alle aannames geldt dat de visuele inspectie (en destructief onderzoek) en de aanvaarde bewijsstukken primeren boven de aannames. Muren opgetrokken in dezelfde bouwfase en met dezelfde opbouw 22 van 47 pagina s

23 Als de energiedeskundige ter plaatse de invoergegevens van een gevelvlak kan vaststellen, gaat hij er van uit dat de gevelvlakken die zijn opgetrokken in dezelfde bouwfase en met dezelfde opbouw (materialen/dikte/samenstelling) dezelfde invoergegevens hebben, tenzij uit visuele inspectie of andere bewijsstukken het tegendeel blijkt. Muren grenzend aan AOR of grond of muren op de perceelgrens Van muren - grenzend aan een AOR die in dezelfde bouwfase als het beschermde volume gerealiseerd werd, tenzij het muren zijn opgetrokken in dezelfde bouwfase en met dezelfde opbouw (2.4.3) of - die voor meer dan een halve meter onder de grond zitten of - op de perceelgrens, wordt aangenomen dat ze niet geïsoleerd zijn. In de software moet de energiedeskundige isolatie afwezig aangeven, wanneer isolatie onbekend volgens het stappenplan (zie 2.1) ingevoerd zou moeten worden. Elektrische verwarming De energiedeskundige moet aannemen dat muren geïsoleerd (isolatie aanwezig ) zijn: 1. Van woonheden waarvan het beschermde volume volledig (direct of indirect) met vaste elektrische verwarming verwarmd wordt en de elektrische verwarming geplaatst werd tijdens dezelfde bouwfase als de bouw van de wooneenheid of 2. Van delen van wooneenheden die volledig nieuw aangebouwd werden (een uitbreiding van een woning) in dezelfde bouwfase als de plaatsing van de elektrische verwarming. Bijkomende voorwaarde is dat deze delen van wooneenheden volledig (direct of indirect) met vaste elektrische verwarming verwarmd worden of 3. Van wooneenheden of delen van woonheden waarvan de elektrische verwarming verwijderd werd, maar waarvan kan aangetoond worden dat vroeger voldaan werd aan bovenvermeld punt 1 of 2. Van de plaatsing van de elektrische verwarming in dezelfde bouwfase als (een deel van) de wooneenheid moeten de nodige bewijsstukken voorhanden zijn. Deze aanname vervalt als 1. ze in strijd is met de visuele inspectie (en destructief onderzoek) of de aanvaarde bewijsstukken of; 2. als niet aangetoond kan worden dat de woning jonger is dan 1960 of; 3. (delen van de) woonheden gebouwd of verbouwd zijn in een vroegere bouwfase dan de plaatsing van de elektrische verwarming of; 4. ze in strijd is met andere aannames voor muren (in dit hoofdstuk 2.4.3). 23 van 47 pagina s

24 2.5 Vloeren Luchtspouw en isolatie vaststellen Vloerisolatie is bij oudere woningen niet gebruikelijk in Vlaanderen. Algemeen kan worden gesteld dat het vaak niet mogelijk is om de aanwezigheid en dikte van vloerisolatie visueel vast te stellen, tenzij de isolatie zichtbaar gelaten is. Daarom moet de onderkant van de vloerplaat en de randen van trapopeningen, als deze bereikbaar zijn via een kelder of kruipkelder, door de energiedeskundige bekeken worden. Bij vloeren met houten roosteringen op tussenverdiepingen is er vaak een spouw aanwezig tussen het valse plafond en de plankenvloer. Een plankenvloer is te herkennen aan de vernagelde planken. De tand- en groefdichtingen van de plankenvloer moeten nog sluiten en er mogen zich geen grote openingen in bevinden om als spouw in rekening gebracht te mogen worden Hoofdtype vaststellen Om het hoofdtype voor vloeren vast te stellen is het voldoende om te bepalen of de dragende constructie al dan niet uitgevoerd is in cellenbeton. Dit kan aan de hand van een visuele inspectie of aan de hand van de bewijsstukken (zie 2.7). Er bestaan bijgevolg twee hoofdtypes: Hoofdtype 1: Vloeren met standaard constructie Dit hoofdtype bevat alle vloeren die niet onder hoofdtype 2 vallen. Ook houten vloeren vormen een onderdeel van dit hoofdtype. Massieve vloeren die niet uitgevoerd werden in cellenbeton vallen eveneens onder dit type. Hoofdtype 2: Vloeren met een cellenbetonconstructie Cellenbetonconstructies worden soms gekenmerkt door platen met een breedte van ongeveer 60 tot 75 cm. Als de onderzijde niet voorzien is van een afwerkingslaag, is de vorm vlak met een specifieke oppervlaktestructuur en een witte kleur. Meestal zijn de platen voorzien van een afgeschuinde groef aan de onderzijde. Figuur 8geeft een beeld van de kenmerken van een onafgewerkte cellenbetonconstructie. Cellenbetonconstructies bevatten geen luchtspouw. 24 van 47 pagina s