MАЯКОВСКИЙ MAYAKOVSKI

Transcriptie

1 О поэзии, о другом и об изменении. MАЯКОВСКИЙ И МЫ. MAYAKOVSKI EN WIJ. Over poëzie, de ander en verandering.

2 VOOR VERANDERING ИДЕИ ПЕРЕМЕН In het najaar van 2017 organiseerde De Veerman in samenwerking met desingel het project Mayakovski en wij ideeën voor verandering. Naar aanleiding van de voorstelling Majakovski / Oktober van theatergezelschap De Warme Winkel, richtten De Veerman en desingel een tijdelijke Mayakovski club op. Deze bestond, in wisselende bezetting, uit 17 dames uit de Russische gemeenschap, 3 Vlaamse en 1 Nederlandse deelneemster. Het parcours dat ze samen aflegden was multidisciplinair en experimenteel. Van de 8 bijeenkomsten waren er 6 geprogrammeerd: twee poëzieavonden, een theatervoorstelling, een schrijfsessie begeleid door Johan de Boose, en een animatieworkshop begeleid door Roman Klochkov. Twee bijeenkomsten bestonden uit vrije bijdragen van de deelnemers. Vanuit hun eigen kunnen en achtergrond deden zij een inbreng. In een zoektocht van samen creëren werd naar een geheel toegewerkt. Dit kwam er onder de vorm van een publieke kvartirnik of poëzieavond in desingel voor een volle zaal Russisch & Vlaams publiek. Het project Mayakovski en wij kadert in een reeks participatieprojecten die De Veerman realiseert voor desingel in de periode Hierbij zijn vier kunstdisciplines betrokken: theater, dans, muziek en architectuur.

3 COLOFON КОЛОФОН COLOFON VOORAF MAYAKOVSKI GESELECTEERD DOOR DE TIJDELIJKE MAYAKOVSKI CLUB ALS KIND IN DE KETEL MET LITERATUUR GEVALLEN HET THEMA BEGELEIDERS MET EEN GROTE MEERWAARDE DE POPULAIRE KVARTIRNIKS DEELNEMERS MET EEN ACHTERGROND VERLOOP TERUGBLIK / EFFECTEN POËZIE GESCHREVEN DOOR DE MAYAKOVSKI CLUB КОЛОФОН ПРЕДИСЛОВИЕ ИЗБРАННОЕ МАЯКОВСКОГО ЕГО ВРЕМЕННЫМ КЛУБОМ ВЫРОСШИЙ НА ЛИТЕРАТУРНЫХ ДРОЖЖАХ ТЕМА ЦЕННЕЙШИЕ ПРЕПОДАВАТЕЛИ ПОПУЛЯРНЫЕ КВАРТИРНИКИ УЧАСТНИКИ С БАГАЖЕМ ПРОЦЕСС ВЗГЛЯД НАЗАД / РАЗМЫШЛЕНИЯ ПОЭЗИЯ ВРЕМЕННОГО КЛУБА «МАЯКОВСКИЙ»

4 VOORAF ПРЕДИСЛОВИЕ Mayakovski wie? Russische poëet, icoon van de revolutie. En toch ging er geen belletje rinkelen. Om me in te werken nam ik zijn biografie ter hand. Een paar weken lang kon ik over niks anders meer spreken. Zo gefascineerd was ik. Na gesprekken met enkele bevoorrechten wist ik dat dit project op Russische leest geschoeid moest worden, zonder er een flauw afkooksel van te zijn. Russisch en tegelijk Vlaams. Ik heb een paar projectconcepten naar de prullenbak verwezen. Totdat het idee van de tijdelijke Mayakovski club kwam. Iets zoals een vereniging waar sociaal contact belangrijk is en waar in enkele bijeenkomsten de figuur van Vladimir Mayakovski, zijn poëzie en zijn Russische ziel binnenstebuiten gekeerd zouden worden. Het werkte. Mensen van Russische origine, uit ex Sovjetstaten, Vlamingen en een Nederlander voelden zich aangesproken door dit Russisch uitgangspunt. Een harde kern participeerde aan de acht bijeenkomsten. Ik ondervond dat poëzie aan alle facetten van het leven raakt. Ik denk dat deelnemers aan een project het nog nooit zó oneens geweest zijn met elkaar en tegelijk een hechte vriendengroep geworden zijn. Het doet wel wat als een deelneemster zegt ik dacht eerst, wat weten die nu over Mayakovski maar zoals jullie het aangepakt hebben en onze kennis en ervaringen samengelegd hebben, dat had ik me niet kunnen voorstellen. Waarop er een reeks namen van andere Russische schrijvers volgde waarrond we ook dringend een project moeten uitwerken. Veermannen, dialoogbouwers, kunst en cultuurverkenners. Dat is wat we willen zijn. Alweer een project om nooit te vergeten. Annemie Geerts Projectcoördinator De Veerman 6 7

5 MAYAKOVSKI GESELECTEERD DOOR DE TIJDELIJKE MAYAKOVSKI-CLUB ИЗБРАННОЕ МАЯКОВСКОГО ЕГО ВРЕМЕННЫМ КЛУБОМ 8 9

6 BEHANDEL DE PAARDEN MET ZACHTHEID ХОРОШЕЕ ОТНОШЕНИЕ К ЛОШАДЯМ Hoeven bonken iets op de wijs van: "Grijp. Grif. Graf. Grof." Windbeschonken geschoeid in ijs glibbert de rijweg. Daar met een plof dondert een knol op z n gat en op slag lopen ze te hoop de kringetjesspugers die hun broeken doen bollen op de Smedebrug, klinkt er mensengehinnik en hu hu!: "Daar kiepert een paard om!" "Een knol op zijn rug!" Ik alleen maar onttoog m n stem aan het algehele gejoel. Ik nader en zie twee paarde ogen... De straat sloeg over de kop, stroomt op eigen gevoel Ik nader en zie traan op traan tappelings rolt langs zijn snuit schuilt in zijn vacht En iets gemeenschappelijk Dierlijk verdriet Welde klaterend uit me En verruiste zacht. "Paardje, niet doen nou. Luister nou, paardje dacht u nou heus dat u minder als zulke paarden daar waard bent? Kindje toch, zijn wij niet allen zo n beetje paarden? Elk naar zijn aard zijn wij allemaal paard." Misschien want al grijs had hij heus geen behoefte aan kindermeisjes, vond hij maar plat geleuter mijn hele verhaal, maar wel met een ruk sprong paard in de hoeven stoof en ging aan de haal. Wuifde zijn staarthaar. Rossige kleuter. Monter op huis aan. Stelt zich op stal. En aldoor denkt hij ik ben een veulen en het loont te leven met sloven en al. (1918) Uit: Majakovski, Werken, Van Oorschot. Vertaald door: Marko Fondse Били копыта. Пели будто: Гриб. Грабь, Гроб. Груб. Ветром опита, льдом обута, улица скользила. Лошадь на круп грохнулась, и сразу за зевакой зевака, штаны пришедшие Кузнецким клёшить, сгрудились, смех зазвенел и зазвякал: Лошадь упала! Упала лошадь! Смеялся Кузнецкий. Лишь один я голос свой не вмешивал в вой ему. Подошел и вижу глаза лошадиные... Yлицa опpoкинулacь, тeчeт no cвoeму... Подошел и вижу За каплищей каплища по морде катится, прячется в шерсти... И какая то общая звериная тоска плеща вылилась из меня и расплылась в шелесте. «Лошадь, не надо. Лошадь, слушайте чего вы думаете, что вы сих плоше? Деточка, все мы немножко лошади, каждый из нас по своему лошадь». Может быть старая и не нуждалась в няньке, может быть, и мысль ей моя казалась пошла, только лошадь рванулась, встала нá ноги, ржанула и пошла. Хвостом помахивала. Рыжий ребенок. Пришла веселая, стала в стойло. И всe ей казалось она жеребенок, и стоило жить, и работать стоило. (1918) 10 11

7 12 13

8 EEN BIJZONDER AVONTUUR DAT VLADIMIR MAJAKOVSKI BELEEFDE S ZOMERS OP HET LAND (Poesjkino, Haaienheuvel, Roemjantsevhuisje, 27 werst via de Jaroslavspoorlijn) In honderdveertig zonnen zonk de dag. De hitte schroeide, het was broeiend heet, juli vergleed mijn zomerhuisje gloeide. Poesjkino s Haaienheuvel leek een hoge rug te maken, het dorpje aan de voet geleek een kromme korst van daken. Achter het dorpje zat een gat, en daarin, telkenmale, zag ik de ondergaande zon langzaam maar zeker dalen. En s ochtends rees zij rood als vuur om de aarde te verhitten. En dat begon mij op den duur geweldig dwars te zitten. En op een dag werd ik zo kwaad, ik stond in lichterlaaie: Hé, kom naar beneden! riep ik kordaat tegen de zon. t Is uit met duimen draaien! Hé, zon, jij voert niet één slag uit daar op je wolkendeken, terwijl ik hier dag in dag uit aanplakbiljetten teken! Ik riep: Hé, jij daar, goudlok, blijf staan, in plaats van doelloos blinken deed je er heel wat beter aan hier thee te komen drinken! O jee! Wat heb ik gedaan! Daar komt zonder mankeren door het veld met brede stralenpas de zon al aanmarcheren. Ik doe een stapje terug, ik wil mijn angst niet laten merken. Ze houdt al bij mijn tuintje stil. ze loopt al door mijn perken. Door ramen, deuren, kieren viel de gouden zonnemassa; zij zette zich schrap, schraapte haar keel en zei met zware stem: Nooit heb ik sinds het scheppingsuur een andere baan genomen. Haal, dichter, thee en confituur, je vroeg me toch te komen? Tranen vertroebelden mijn blik, gek werd ik van de hitte, maar bij de samovar zei ik: Nou, hemellicht, ga zitten! Waar haalde ik de moed vandaan de zon zo uit te dagen, o jee, als dat maar goed zal gaan, dacht ik terneergeslagen. Maar zo n glans kwam van de zon toen wij daar samen zaten, dat ik mijn gêne overwon, en honderduit ging praten. Over van alles praatte ik, hoe ROSTA 1 mij benauwde, Ach, zei de zon, maak je niet dik, je moet het simpel houden! Hoe denk jij dat ik schijnen vind? Nou, ga er maar eens aanstaan! Maar als je ergens aan begint moet je er tegenaan gaan. De hele nacht door zaten wij maar wat voor nacht? te praten. Het was algauw van jou en jij, we werden dikke maten. Toen gaf ik haar een speelse tik tussen haar schouderbladen, waarop de zon zei: Jij en ik zijn oude kameraden! Laat ons, poëet, het aardse grauw bezingen en belichten. Ik giet mijn zon, en jij giet jezelf, door middel van gedichten. Zo zal onder dit dubbellicht de muur van de nacht bezwijken. Warrel van zonlicht en gedicht, schijn waar het oog kan reiken! En is zij moe, wil zij een nacht om lekker weg te dromen, dan schijn ik plots uit alle macht en zal de dag weer komen. Schijnen, overal en altijd, er is geen andere keuze, schijnen, en verder niemendal! Dat is ons beider keuze! (1920) Uit: Majakovski, Werken, Van Oorschot. Vertaald door: Marja Wiebes en Margriet Berg. Herzien door: Johan de Boose 1 14 ROSTA is het revolutionaire persbureau 15

9 НЕОБЫЧАЙНОЕ ПРИКЛЮЧЕНИЕ, БЫВШЕЕ С ВЛАДИМИРОМ МАЯКОВСКИМ ЛЕТОМ НА ДАЧЕ (Пушкино, Aкулова гора, дача Румянцева, 27 верст по Ярославской жел, дор.) В сто сорок солнц закат пылал, в июль катилось лето, была жара, жара плыла на даче было это. Пригорок Пушкино горбил Акуловой горою, а низ горы деревней был, кривился крыш корою. А за деревнею дыра, и в ту дыру, наверно, спускалось солнце каждый раз, медленно и верно. А завтра снова мир залить вставало солнце а ло. И день за днем ужасно злить меня вот это стало. И так однажды разозлясь, что в страхе все поблекло, в упор я крикнул солнцу: «Слазь! довольно шляться в пекло!» Я крикнул солнцу: «Дармоед! занежен в облака ты, а тут не знай ни зим, ни лет, сиди, рисуй плакаты!» Я крикнул солнцу: «Погоди! послушай, златолобо, чем так, без дела заходить, ко мне на чай зашло бы!» Что я наделал! Я погиб! Ко мне, по доброй воле, само, раскинув луч шаги, шагает солнце в поле. Хочу испуг не показать и ретируюсь задом. Уже в саду его глаза. Уже проходит садом. В окошки, в двери, в щель войдя, валилась солнца масса, ввалилось; дух переведя, заговорило басом: «Гоню обратно я огни впервые с сотворенья. Ты звал меня? Чаи гони, гони, поэт, варенье!» Слеза из глаз у самого жара с ума сводила, но я ему на самовар: «Ну что ж, садись, светило!» Черт дернул дерзости мои орать ему, сконфужен, я сел на уголок скамьи, боюсь не вышло б хуже! Но странная из солнца ясь струилась, и степенность забыв, сижу, разговорясь с светилом постепенно. Про то, про это говорю, что де заела Роста, а солнце: «Ладно, не горюй, смотри на вещи просто! А мне, ты думаешь, светить легко? Поди, попробуй! А вот идешь взялось идти, идешь и светишь в оба!» Болтали так до темноты до бывшей ночи то есть. Какая тьма уж тут? На «ты» мы с ним, совсем освоясь. И скоро, дружбы не тая, бью по плечу его я. А солнце тоже: «Ты да я, нас, товарищ, двое! Пойдем, поэт, взорим, вспоем у мира в сером хламе. Я буду солнце лить свое, а ты свое, стихами». Стена теней, ночей тюрьма под солнц двустволкой пала. Стихов и света кутерьма сияй во что попало! Устанет то, и хочет ночь прилечь, тупая сонница. Вдруг я во всю светаю мочь и снова день трезвонится. Светить всегда, светить везде, до дней последних донца, светить и никаких гвоздей! Вот лозунг мой и солнца! (1920) 16 17

10 LUISTER! Luister! Als de sterren schijnen, is dat toch voor iemand nodig? moet er iemand zijn die dat echt wil? iemand die een spat een parel noemt? En worstelend door sneeuwstorm en middagstof rent hij naar God, hij vreest dat hij te laat komt, hij huilt, hij kust Gods pezige hand, hij smeekt dat een ster noodzakelijk is! hij zweert dat hij de kwelling van een leven zonder sterren niet verdraagt! Daarna loopt hij ongerust, schijnbaar bedaard, en spreekt iemand aan: Er kan jou nu niets overkomen, Vreemd is dat, niet? Luister! Als de sterren schijnen, is dat toch voor iemand nodig? is het onvermijdelijk dat elke avond boven alle daken tenminste één ster brandt?! ПОСЛУШАЙТЕ! Послушайте! Ведь, если звезды зажигают значит это кому нибудь нужно? Значит кто то хочет, чтобы они были? Значит кто то называет эти плевочки жемчужиной? И, надрываясь в метелях полуденной пыли, врывается к богу, боится, что опоздал, плачет, целует ему жилистую руку, просит чтоб обязательно была звезда! клянется не перенесет эту беззвездную муку! А после ходит тревожный, но спокойный наружно. Говорит кому то: «Ведь теперь тебе ничего? Не страшно? Да?!» Послушайте! Ведь, если звезды зажигают значит это кому нибудь нужно? Значит это необходимо, чтобы каждый вечер над крышами загоралась хоть одна звезда?! Vertaald door: Johan de Boose 18 19

11 WAT IS GOED EN WAT IS SLECHT? Een kruimel vroeg zijn pa om uitleg: Vader! Wat is goed en wat is slecht? Kinders, dat vertel ik u graag! Ik heb geen geheimen: Papa s antwoord op die vraag Heb ik altijd bij me. Als het hagelt en de wind Met daken in gevecht is, Dan begrijpt het kleinste kind Dat dat voor wandelen slecht is. Nu is de sneeuwstorm uitgewoed, De zon is weer gaan schijnen. Dat is vanzelfsprekend goed Voor groten en voor kleinen. Als zoonlief zwarter is dan roet En vuil ligt op zijn snuitje, Is dat slecht want t is niet goed Voor het kinderhuidje. Houdt het kereltje van zeep, Van shampoo, tandpasta, Dan is hij en ik onderstreep Goed en daarmee basta. Groteren die kleintjes slaan, En sterkeren wie slapper is, Daar wijd ik zelfs geen woorden aan, Aan wie zo weinig dapper is. Wie daar roept: Blijf af van wie Kleiner dan jezelf is! Die knaap is goed, ja die Is gewoon geweldig! Maar ruk je als een rabauw Een boek kapot of bloemen, Dan zullen oktobristen jou Een slechterikje noemen. Wanneer je in de boeken zit, En je houdt van werken, Dan ben je goed en zul je dit Aan de mensen merken. Een peutertje vlucht voor een roek, Huilend om zijn mama. Zo n jochie is een bangebroek En dat is slecht en jammer. Met grote griezelvogels twist De dreumes en hij schatert Onverschrokken! Als je s wist Hoe dat van pas komt later! Deze wentelt in de drek: Altijd vieze hemdjes. Over hem zeggen ze krek: Die is slecht, niet netjes. Wie zijn eigen laarzen poetst En z n eigen schoenen Is het allerbraafst en zoetst, n Zoontje om te zoenen! En de les voor groot en klein? De diepere betekenis? Welnu: elk zoontje wordt een zwijn, Als hij al een zwijntje ís. Toen vader dat had uitgelegd, Sprak zijn zoon ten leste: Ik wil goed zijn en niet slecht, Want goed zijn is het beste. Uit: Bij mij op de maan. Russische kindergedichten, Van Oorschot. Vertaald door: Robbert Jan Henkes 20 21

12 REGELS OVER VERSCHIL VAN SMAAK Een paard zag een dromedaris, en zei: Wat een enorm bastaardpaard ben jij. Ben jij wel een paard?! riep de dromedaris. Je bent gewoon een dromedaris die niet klaar is. Slechts voor God, grijsgebaard, was het helder als glas, Dat het dieren betrof van verschillend ras. СТИХИ О РАЗНИЦЕ ВКУСОВ Лошадь сказала, взглянув на верблюда: «Какая гигантская лошадь ублюдок». Верблюд же вскричал: «Да лошадь разве ты?! Ты просто напросто верблюд недоразвитый». И знал лишь бог седобородый, что это животные разной породы

13 ALS KIND IN DE KETEL MET LITERATUUR GEVALLEN 1 ВЫРОСШИЙ НА ЛИТЕРАТУРНЫХ ДРОЖЖАХ Met dank aan Goscinny & Uderzo

14 INLEIDING ВВЕДЕНИЕ De Zwarte Zaal van desingel is omgetoverd tot een gezellige ruimte met pittoreske cafétafeltjes en vrolijke mensen errond. Mayakovski fanaten herkennen het café / cabaret De Zwerfhond in Sint Petersburg, waar de grootste Russische artiesten uit de vori ge eeuwwisseling optraden, een toost uitbrachten op een betere toekomst en elkaar hun liefde betuigden met gedichten en muziek. Er is eten en drinken en er wordt luid gebabbeld en veel gelachen. Plots staat er iemand recht en begint luid te declameren in het Russisch. Passioneel en meeslepend. Ondertussen zit iemand vooraan te tekenen. Zijn voortgang is op een groot scherm te volgen. Het gedicht ein digt met een luid applaus. Dan komt iemand naar voren en vertelt een verhaal. Eveneens met veel passie. Wanneer zij klaar is, heft iedereen het glas. Wodka. Ad fundum. En dan volgt er weer een gedicht, met een ander timbre, maar even indringend. Een piano begeleidt de melodieuze lijn van de Russische woorden. En zo gaat dat uren door. Tot groot geluk van de Russische ge meenschap en bewondering van de Vlamingen. Welkom op de publieke kvartirnik van de tijdelijke Mayakovski club

15 HET THEMA ТЕМА Deze publieke kvartirnik was het orgelpunt van het gezamenlijke project van De Veerman en desingel met als uitgangspunt de theatervoorstelling Majakovski/Oktober van het Nederlandse theatercollectief De Warme Winkel. Vladimir Majakovski ( ): dichter, schilder en hartstochtelijke believer in de Sovjetsamenleving, ook wel omschreven als de belangrijkste futurist van Rusland. Als een van de belangrijkste Russische dichters van begin 20e eeuw staat hij bekend als revolutionair: zowel in de literatuur, in zijn maatschappelijke ideeën, als in de liefde. 100 jaar na de Oktoberrevolutie besloot De Warme Winkel hieraan een theatervoorstelling te wijden volgens hun geijkte methode: het werk, leven en de tijdgeest van een kunstenaar tegen het licht van het heden houden. Ook De Veerman vertrekt vanuit dezelfde optiek met de kunsten als uitgangspunt: onderzoeken, doorgronden, reflecteren, experimenteren en verbinden met het heden. De logische titel van dit project was dan ook Mayakovski en wij ideeën voor verandering. Het doel was om een groep mensen te laten verdiepen in de figuur van Mayakovski, dat actualiseren en vervolgens dit proces te delen met een extern publiek. Irina T., deelnemer: Ik was nieuwsgierig naar de nieuwe inzichten en ideeën en hoe er 100 jaar later naar Mayakovski wordt gekeken. Ik kende hem van op school, maar ik kende enkel zijn politiek geladen gedichten. Hier leerde ik zijn persoon kennen, zijn innerlijke wereld. In dit project heb ik andere inzichten gekregen en een andere blik. Ik vind dat ontzettend verrijkend. BEGELEIDERS MET EEN GROTE MEERWAARDE ЦЕННЕЙШИЕ ПРЕПОДАВАТЕЛИ De Veerman zet voor elk project een begeleider in die de inhoudelijke lijn bewaakt en alles coördineert. Deze omringt zich hiervoor met artiesten die vanuit hun specifieke invalshoek de groep mee begeleiden. De artiesten die voor dit project werden aangetrokken, moesten de deelnemers inhoudelijk kunnen voeden vanuit de kunstdisciplines poëzie, theater en tekenen en hadden bij voorkeur een grote affiniteit met Rusland. Roman Klochkov is een Rus van etnische origine en komt uit Kazachstan. Hij woont ondertussen al bijna 20 jaar in België, tekent, schildert en heeft een masteropleiding audiovisuele kunsten. Hij ging samen met de deelnemers een stop motion animatiefilm maken, een gebruiksvriendelijke kunstvorm waarmee ze hun visie op Mayakovski in beeld konden omzetten. Johan de Boose, schrijver, dichter en Ruslandkenner, ging met de deelnemers dieper inzoomen op het leven, werk en de tijdsgeest van Mayakovski en samen met hen poëzie schrijven. Dat hij ook theaterteksten schrijft, was mooi meegenomen, voor het geval de deelnemers verder wilden graven in het theaterstuk van De Warme Winkel

16 DE POPULAIRE KVARTIRNIKS ПОПУЛЯРНЫЕ КВАРТИРНИКИ In Rusland is het gebruikelijk om poëzieavonden te organiseren bij iemand thuis: kvartirniks. Iemand is gastvrouw / heer en zorgt voor de hapjes, drankjes én de wodka. Iemand anders fungeert als tamada, de persoon die de avond aan elkaar praat. En dan is er het bezoek, de familie en vrienden, die tijdens zo n avond aan elkaar poëzie voorlezen, de hele avond lang. De tamada leidt alles in goede banen en komt regelmatig tussen met verhalen en anekdotes. Het is eveneens gebruikelijk om na diens tussenkomst een glas wodka ad fundum uit te drinken. Annemie Geerts, projectleider: We besloten het project de vorm te geven van kvartirniks, waarbij de eerste bijeenkomst bij mij thuis zou plaatsvinden, met hapjes en drankjes en poëzie. In totaal voorzagen we acht bijeenkomsten. Vijf daarvan waren geleide samenkomsten, twee ervan waren niet op voorhand ingevuld. Doelbewust en naar analogie met het concept van De Warme Winkel, die met een bijdragecultuur werkten: zij hadden zeven mensen bij elkaar gebracht die elk een eigen bijdrage leverden aan de voorstelling. We besloten twee blanco bijeenkomsten te programmeren, waarbij we de inhoud gingen laten afhangen van de bijdrages van de deelnemers. De achtste en laatste bijeenkomst was een soort toonmoment, dat de deelnemers tijdens het verloop van het project samen gingen vormgeven. DEELNEMERS MET EEN ACHTERGROND УЧАСТНИКИ С БАГАЖЕМ Het werd al snel duidelijk dat de deelnemers wel wat bagage moesten hebben: over Rusland of over poëzie of over de tijdsgeest De Veerman ging dus op zoek naar mensen die ofwel van Russische origine waren, ofwel een grote interesse hadden in Rusland, ofwel thuis waren in de poëzie. We plaatsten een vrije oproep naar mensen die interesse hadden in poëzie en een Russische achtergrond hadden. Daarnaast gingen we actief rekruteren in het Russische verenigingsleven, de Russische school, Taalcarrousel, en vroegen we aan zowat iedereen of ze mensen kenden van Russische origine. Zo kwamen we uiteindelijk tot een groep die samengesteld was uit volwassen vrouwen, afkomstig uit verschillende streken: Oekraïne, Azerbeidzjan, Kazachstan, Rusland, met een gevarieerde achtergrond. Er was een huisvrouw, een schoonheidsspecialiste, een wiskundige, het was een ongelooflijke economische en sociale mix. En daarenboven beleefden ze hun afkomst ook verschillend: je had mensen met heimwee naar Rusland en het Sovjetregime, die een groot belang hechtten aan hun traditionele cultuur en daartegenover had je deelnemers die vernieuwend bezig waren en vonden dat ze moesten bezig zijn met het hier en nu, met het land waarin ze nu leefden en waar ze gelukkig waren. We profileerden de deelnemers als een club, als een tijdelijke Mayakovski club: een gezellig en sociaal gebeuren rondom de kunsten

17 32 33

18 KVARTIRNIK 1 VERLOOP ПРОЦЕСС INTRODUCTIE MAYAKOVSKI EN ZIJN POËZIE. Deze eerste kvartirnik vond plaats in de huiskamer van de projectbegeleider, om helemaal in de stemming te komen. De deelnemers werden uitgenodigd om hun favoriete Russisch hapje mee te brengen en (zelfgeschreven) poëzie. Johan de Boose introduceerde hen in het leven en werk van Mayakovski en in de tijd van de Russische revolutie. Het was ongelooflijk hoe veel zij wisten, hoe veel zij onderwezen werden en hoe cultuur en kunst enorm leeft bij de mensen, ongeacht hun sociale positie. Zij konden allemaal, stuk voor stuk, de poëzie voordragen die ze op school geleerd hadden en ze hadden ontzettend veel kennis over literatuur. Je voelde dat deze kunstvorm leefde, zo aan de keukentafel. Natalia, deelnemer: Het was zo gezellig, die eerste avond. Ik was zo verbaasd dat we echt bij iemand thuis waren. Het was alsof we bij onze eigen familie zaten. Iedereen voelde zich een beetje vrij van alles, heel relaxed. VERDER VERKENNEN VAN HET WERK VAN MAYAKOVSKI. Met veel passie declameerden sommige deelnemers de gedichten die het volk aanspoorden tot de revolutie (de Russische Oktoberrevolutie in 1917). Anderen prefereerden de passionele liefdesgedichten van Mayakovski die met tranen in de ogen werden mee gepreveld. En al lezend ontdekten ze met ongeloof dat de gedichten die ze op school leerden soms gecensureerd werden. De meest expliciete stukken werden blijkbaar weggelaten. In wat voor soort samenleving groeiden wij op, vroeg een deelnemer, dat zelfs de teksten van een van onze nationale helden werden gecensureerd? Er ontstond een politieke discussie, deels in het Russisch. De fans van de liefdesgedichten hielden zich er buiten en vroegen om terug te keren naar de romantische poëzie. Eleonora, deelnemer: Het was een culturele shock. Ik kreeg een totaal andere kijk op die man. Niet communistisch en niet propagandistisch: het was gewoon een man met veel passie, die vaak verliefd werd. VOORSTELLING MET NAGESPREK Dit nagesprek was behoorlijk pittig omdat de deelnemers niet echt opgezet waren met de invalshoek van De Warme Winkel. Ze vonden het een heel Westerse interpretatie die enkel het liefdesleven van Mayakovski benadrukte en zo voorbijging aan zijn veelzijdigheid. Hij was echt een heel erg politiek geëngageerd figuur en jullie vertellen niets over de politieke context in Rusland en wat hij op dat vlak allemaal wilde veranderen. Waarvan ze wel helemaal in de wolken waren was een actrice die tijdens de voorstelling een gedicht van Mayakovski declameerde op een authentieke Russische manier. Zijzelf verstond er niets van, maar ze was in de leer gegaan bij een Russische vriendin van haar moeder en had het gedicht fonetisch vanbuiten geleerd. Nadien, in de foyer, zijn ze dat meisje letterlijk om de hals gevlogen. Ze waren echt geëmotioneerd. Het was fascinerend hoe de deelnemers hun kritiek spuiden op de mensen van De Warme Winkel. Als wij in onze projecten de deelnemers laten reflecteren op hun onderzoek dat wij met hen gedaan hebben rond een bepaalde kunstvorm, is dat niet altijd evident. Maar deze deelnemers waren zo gepokt en gemazeld in een discussiecultuur dat hen dit geen enkele moeite kostte. Eleonora, deelnemer: Ik was niet klaar om Mayakovski zo dicht voor mijn ogen te bekijken. Er was te weinig respect. Sommige dingen moeten gewoon achter de gordijnen blijven KVARTIRNIK 2 DE WARME WINKEL

19 KVARTIRNIK 3 POËZIE SCHRIJVEN. De deelnemers gingen dieper in op de verschillende aspecten van Mayakovski: zijn tijdsgeest, zijn belang voor de literatuur, zijn (propagandistische én erotische) poëzie. En ze vertaalden dit naar het heden en naar henzelf door het schrijven van een persoonlijke, poëtische tekst. Maar alvorens ze tot dit schrijven kwamen, gingen er heel wat discussies aan vooraf. Over kunst bijvoorbeeld. Zoals: kan het zwart vierkant, het beroemde schilderij van de Russische schilder Kazimir Malevitsj, kunst genoemd worden? Dit schilderij staat geboekstaafd als het meest kenmerkende voorbeeld van het suprematisme, de eerste kunststroming van de abstracte kunst in Rusland, als reactie op het impressionisme en expressionisme. Malevitsj en Mayakovski hebben samen het suprematistische manifest opgesteld, met als doel om vanuit de kunst een nieuwe werkelijkheid te scheppen. Vanzelfsprekend waren er hier ook weer twee tegenstrijdige meningen: het is geen kunst en jawel, het is de vernieuwing in de kunsten. Deze vierde bijeenkomst resulteerde in ongelooflijk poëtische pareltjes die de Russische deelnemers in het Nederlands schreven. Het was eens temeer een bewijs dat de mensen uit Rusland als kind in de ketel met poëzie en literatuur gevallen zijn. Marina, deelnemer: Toen ik jong was, heb ik al wel gedichten geschreven, maar dat is anders. Nu gebeurde het bewust en vanuit bestaande poëzie. Het was interessant om bij mezelf te zien wat er allemaal naar boven kwam. Mirjam, deelnemer: Ik was heel verrast om te zien hoe veel waarde men in Rusland hecht aan cultuur. Dat zat heel diep bij hen. In België en Nederland wordt er soms een beetje slap over cultuur gedaan: het is een hobby, leuk voor erbij en als je tijd en geld hebt. Maar voor hen is dat heel essentieel, bijna een basisbehoefte. Dat vond ik ontzettend inspirerend. Roman, begeleider: Tot nu had ik weinig stilgestaan bij poëzie. Voor mij was dat een tekst op rijm, maar hier heb ik ontdekt dat je met bepaalde woorden een bepaald onderwerp op een fijnzinnige manier kan uitdrukken. Op die manier kan je breder gaan dan het visuele. KVARTIRNIK 4 KVARTIRNIK 5 ANIMATIEFILM MAKEN. De deelnemers maakten met Roman stop motion animatiefilmpjes met verschillende soorten materialen. Een aantal hebben het gedicht dat ze bij Johan gemaakt hadden, omgezet in een animatiefilm, anderen hebben de figuur van Mayakovski als uitgangspunt genomen, of hebben zijn poëzie in beeld gebracht. Een compilatie van deze animatiefilmpjes is te zien op: youtube.com/watch?v=evvrayy0e7c. Irina T., deelnemer: Ik heb ontdekt dat ik kan tekenen. De creativiteit in dit project was een enorme ontdekking voor mij. Dit was een vrije kvartirnik met inbreng van de deelnemers. Ze brainstormden over hoe het toonmoment voor een extern publiek vorm zou kunnen krijgen. Een van de deelnemers is regisseur bij Antwerpriza, het Russisch amateurtheater in Antwerpen, en zij stelde voor om een echte voorstelling neer te zetten, maar we kwamen tot de vaststelling dat dit een beetje te hoog gegrepen was voor de tijd die ons nog restte. Uit de gesprekken kwam vooral naar voren dat ze een gelijkaardige poëzieavond wilden organiseren waarop ook buitenstaanders gingen uitgenodigd worden. En toen begonnen ze opnieuw poëzie aan elkaar voor te lezen. Telkens opnieuw met grote passie en enthousiasme. Natalia, deelnemer: Ik ben gegroeid in dit project. Mijn Nederlands is gegroeid en mijn kennis over Mayakovski ook. Ik helemaal geüpdatet

20 KVARTIRNIK 6 Het was beslist: de laatste avond zou een publieke kvartirnik worden. De deelnemers zouden gewoon verdergaan op het elan van alle andere bijeenkomsten: proclamerend poëzie aan elkaar voorlezen. Dit zou afgewisseld worden met het vertonen van hun animatiefilms, eten & drinken, plezier maken en praten. Roman ging live tekenen en dit zou op een scherm geprojecteerd worden. Johan en Eleonora gingen de rol van tamada op zich nemen: Johan als Westerse Mayakovski kenner en Eleonora omdat de tamada figuur diep geworteld zit in Azerbeidzjan, waarvan zij afkomstig is. De deelnemers kozen de poëzie die ze gingen voorlezen en Mirjam, een Nederlandse deelneemster die piano speelt, improviseerde op de tonaliteit van de Russische poëzie. Zij verstond niet wat ze declameerden, maar liet zich in haar muziek volledig leiden door de emotie die uit het gedicht weerklonk. Ook dit was een spontane vrije cultuurbijdrage. Een sfeerbeeld is te zien op: Irina T., deelnemer: Ik vond het een grote ontdekking dat muziek zo goed kan aansluiten bij poëzie. Door Mirjam verbeterde het lezen van de poëzie. Mirjam, deelnemer: Toen ik piano speelde ontdekte ik dat het gemakkelijker is om te begeleiden als je de inhoud niet weet. Ik speelde vooral in op de intensiteit van de persoon die de gedichten voorlas, op de emotie en de klanken. Eleonora, deelnemer: Ik wist niet van mezelf dat ik ooit op een podium zou staan voor veel mensen en dit zonder bang te zijn. Ik wist niet dat ik dit kon

21 TERUGBLIK / EFFECTEN ВЗГЛЯД НАЗАД / РАЗМЫШЛЕНИЯ OVER DE GROEPSSAMENSTELLING Dat de groep zo divers was samengesteld vonden alle deelnemers een grote meerwaarde. Meestal beperken de samenkomsten van de Russische gemeenschap zich tot hun eigen groep, met gemeenschappelijke opvattingen, vaak afkomstig uit dezelfde streek. Nu zaten ze in een zeer heterogene groep, met ook niet Russen en met mensen die allemaal een eigen kijk op de wereld hadden. Dat vonden ze een grote ontdekking en heel inspirerend. Dat wij als Veerman een neutrale organisatie zijn, heeft daar veel aan geholpen. Wij profileren ons niet met een politieke visie of socio economisch statement. Wij stellen enkel de vragen. Vanuit de kunsten. Galina, deelnemer: Als ik met één woord dit project moet omschrijven, dan zou ik zeggen: bruggenbouwers. Onze Russische gemeenschap is open, maar tegelijkertijd zijn wij geïsoleerd. Als wij activiteiten organiseren, komt enkel de Russischsprekende gemeenschap. Met dit project konden we de Russische gemeenschap verbinden met de Vlaamse gemeenschap en dat is mooi. OVER DE BENADERING Zij vonden het een grote meerwaarde dat ze niet gezien werden als diegene die het niet weten, als mensen die niet goed Nederlands spreken, als kansarmen of als mensen die net tekortkomen om, maar als mensen die een streepje voorhadden. Dat had een ongelooflijk dynamiserend effect op de groep, deze manier van benaderen: vanuit hun sterke kant. Vanuit hun kennis over Rusland, over de tijdsgeest. Dat ze voluit Russisch mochten praten, vonden zij ook een meerwaarde. Toen de deelnemers aan hun achterban vertelden hoe wij het aanpakten, groeide er interesse in de Russische gemeenschap. Want zij stonden aanvankelijk heel sceptisch tegenover dit project (wat weten zij nu van Rusland?). Maar doordat we de mensen vanuit hun kracht lieten deelnemen, door te vertrekken van wat zij wisten en door het concept van de bijdragecultuur, staan er ondertussen nog meer Russische mensen te popelen om aan een dergelijk project deel te nemen. Irina S., deelnemer: Ik ben heel trots dat het Belgische publiek zich interesseert in de literatuur. Als de Veerman mij roept naar verder, zal ik altijd komen. OVER DE VERANDERING Mayakovski werd bestempeld als een revolutionair in de culturele Canon van Rusland. Misschien was dat een goede aanleiding om na te denken over wat we nu willen veranderen, parallel aan wat hij deed, dachten we bij de voorbereiding. Daarom was de omschrijving van het project drieledig: Mayakovski, wij, voor verandering. In de eerste twee luiken zijn we geslaagd: de deelnemers hebben zich verder verdiept in Mayakovski en erop gereflecteerd. Tijdens de eerste twee kvartirniks hebben ze vooral veel gediscussieerd. Over verandering, over politiek, meestal in het Russisch omdat ze zich vol passie in de strijd gooiden. En deze kvartirniks waren net op de data van de Oktoberrevolutie: de eerste volgens de Juliaanse kalender (25 oktober) en de tweede volgens de Gregoriaanse kalender (7 november). Die discussies konden soms lang duren en soms vurig zijn, want sommige deelnemers leven in het verleden, hebben veel nostalgie en voelen zich een beetje ontworteld. Zij prefereren de revolutionaire gedichten van Mayakovski. Anderen leven in het nu, kijken vooruit en voor hen zijn die revolutionaire ideeën en communistische idealen iets uit een ver verleden dat is afgesloten. Dat waren de fans van de liefdesgedichten. Dat gaf twee keer behoorlijk verhitte discussies, waardoor de deelnemers vroegen om ons voortaan te concentreren op de poëzie: We moeten de politiek er uitlaten anders verliezen we de poëzie. En zo hebben we het luik ideeën voor verandering losgelaten. In feite hebben ze zichzelf gecensureerd als het over ideeën voor verandering ging. Ze hebben heel erg hun best gedaan om dat niet naar buiten te brengen of dit in hun poëzie te vermengen. Irina, deelnemer: Ik wou meedoen aan dit project omdat het alles omvat: mijn cultuur, mijn vaderland, mijn jonge tijd Het brengt me terug naar mijn wortels. Ik voel een beetje nostalgie. En ik voel me ook een verrader omdat ik nadenk over mijn cultuur op een andere plaats. Ik leef op een andere grond, het zonnetje schijnt, ik heb geen honger, alles is normaal, maar toch vind ik dat iedereen moet wonen waar hij geboren is

22 OVER DE CENSUUR Toen ze ontdekten dat ze slechts gedeeltes van Mayakovski s werk kenden omwille van de censuur, wakkerde dit hun honger alleen maar aan. Ze wilden alles ontdekken over zijn werk en precies daarom lazen ze op elke bijeenkomst weer een nieuw gedicht en weer een en weer Ze hingen ook aan elkaars lippen toen iemand begon voor te lezen. Achteraf is iemand mij komen vertellen dat ze blij was dat ze een heel andere, meer menselijke Mayakovski had leren kennen. NADIEN De actrice van de Warme Winkel die het Russische gedicht had gedeclameerd is naar de publieke kvartirnik gekomen en vond het geweldig. Met en tussen de deelnemers is een duurzame band ontstaan: Je voelt dat het deels een vriendengroep geworden is, dat ze het belangrijk vinden om elkaar te blijven zien. Er is een heel groot deel van de groep naar de nieuwjaarsdrink van De Veerman gekomen. En er zijn onderling heel veel uitwisselingen gebeurd. Ik heb ze ook uitgenodigd om aan het volgende project met desingel mee te doen: De Ketting, waarop we samen naar een voorstelling gaan kijken en ze zelf een persoon van buitenaf mogen meebrengen. Daar zijn ze met veel enthousiasme op ingegaan. Het is een categorie mensen geworden die we voor eeuwig verbonden hebben aan onze database

23 GESCHREVEN DOOR DE MAYAKOVSKI-CLUB ПОЭЗИЯ ВРЕМЕННОГО КЛУБА МАЯКОВСКИЙ 44 45

24 IK BEN EEN DUIZENDJARIGE VROUW Ik ben een duizendjarige vrouw. Ik sta in verwarring over de toekomst Ik heb zoveel dingen in mijn hoofd, in mijn hart. Ik weet wat liefde is, Ik weet wat verdriet is. Ik sta op de hoek: wat gebeurt in de wereld. Ik kan dat niet volgen, Ik kan dat niet begrijpen. Ik ben echt in verwarring. Ik ben leeg en vol, Ik ben trots en wanhopig, Het gevoel gaat door, Maar het antwoord is niet gebroken. Irina Troitskaia IK BEN EEN DUIZENDJARIGE VROUW Ik ben een duizendjarige vrouw Geleefd, geliefd, geboren, gestorven in ster veranderd teruggekomen om te leven liefhebben, te geboren, te sterven lichtgeven 46 Marina Novoyevskaia 47

25 К ИВАНУ БУНИНУ. Не рассказать, как много скучных лет Мечтала я об этой странной встрече. Тебя полвека как на свете нет, И мне седины посыпают плечи. Но я частица Родины твоей, Частица грусти, снов и откровений, Снегов и яблонь, криков журавлей Я здесь, чтоб опуститься на колени Пред этой чужестранною землей Под ковриком услужливых бегоний, Дарующей таинственный покой Изгнанникам, бежавшим от погони, Из царства разъяренной нищеты, Блуждающей по разоренной дали, Где лучшие стремленья и мечты Для многих смертным приговором стали. Где все страницы старых добрых книг Шептали нам о доблести и вере. Их смысл никто поныне не постиг, Стучась напрасно в запертые двери. И у могил хранителей ключей От прошлого потерянного века Я словно реку, ищущий ручей, Иль состраданья жаждущий калека. Но поздно все и кончено, увы. Необратимо времени теченье. И даже то, что были правы Вы Не прибавляет роли и значенья. Осталось имя русское «Иван». В нем все мое: легенды и напевы, Хранимое, как чистый талисман В лесу французской Санта Женевьевы. Октябрь 2007 г. Антверпен. VOOR IVAN BOENIN Ik kan niet zeggen hoeveel saaie jaren ik al droom van deze vreemde ontmoeting. Jij bent al een halve eeuw niet meer op deze wereld, en op mijn eigen schouders vallen grijze haren. Maar ik maak deel uit van je Vaderland, van het verdriet, de dromen en ontdekkingen, de sneeuw, de appelboom, de roep van kraanvogels... Ik ben hier om op mijn knieën te vallen onder het tapijt van behulpzame begonia's voor deze vreemdsoortige aarde, die geheimzinnige rust schenkt aan vluchtelingen die verjaagd werden uit het rijk van de schrijnende armoede en zwerven in geruïneerde verten, waar de mooiste plannen en dromen voor velen een dodelijke afloop kennen, daar waar de bladzijden van goede, oude boeken tegen ons fluisteren over dapperheid en geloof. Hun ware aard heeft niemand tot nu toe ontdekt, men klopte tevergeefs op gesloten deuren en op de graven van wie de sleutels bewaart van een vergane, verloren eeuw. Ik ben als een rivier, die kreken zoekt, of een vlakte, dorstig naar medelijden. Maar spoedig is alles afgelopen, helaas. Onomkeerbaar is de stroom van de tijd. En zelfs dat wat U echt was voegt geen rol en betekenis toe. Er blijft alleen de Russische naam 'Ivan'. Daarin ligt alles wat ik ben: de legenden en de liederen, het is opgeslagen, als een zuivere talisman in het bos van het Franse Sainte Geneviève. Irina Snova Oktober 2007, Antwerpen Irina Snova Vertaling: Johan de Boose 48 49

26 TELWOORDEN Gegeven: een geest. Arm, leeg, naakt nog bij geboorte wordt er alles afgepakt. Je grijpt wat je kunt, je zuigt het leeg tot je glas halfleeg of halfvol lijkt. Bodems op! Dat moet op! Alles moet weg! De grootste solden ter wereld! De tijdsgeest staat te koop met korting. Fel geverfde zaken, kasten, kisten, wagons op de loop van oost naar west en omgekeerd... Nu druk op stop deze lopende band leidt me af. Ik tel: een, twee, drie, miljaarde... Met een grafsteen omarmd bekijk ik het saldo: de gat is nog steeds zwart. De wagons glijden erin en verdwijnen. Nul maal nul, het getal van de leegte, de taal van de waanzin. Nu ik me niet meer herinner waar ik liep zo arm en naakt. En ook onmeetbaar, grenzeloos, zonder paspoort of slot. Neem mijn bord, neem mijn hand, neem mijn hart het wordt te groot, mijn borst barst. Wortels, letters, nagels schieten tussen de ribben door Binnenste buiten! Buitenste af. Ik gaf, je gaf. En wie zijn hij en zij? Kom maar af! In dit grote rijke rijk telt alleen wat er wordt gegeven. IK KEN DE KRACHT VAN HET WOORD Ik ken de kracht van het woord Het foute woord dooft de zon en brengt eeuwige nacht Ik ken de kracht van het woord Gesproken met juist gedacht wekt het de goden en brengt rust aan de doden Ik ken de kracht van het woord Het woord geeft macht aan de slaven en eindigt de dagen van keizers en tsaren. Eleonora Hasanova HORIZON Horizon Vaak verborgen Behalve aan zee De wereld houdt op Ademen FILE File Diepe zucht Ik kijk rond Knipoog naar de buurman Botsing Veerle Duflou, Hilde Polspoel en Annemie Geerts Ekaterina Verhees 50 51

27 (ZONDER TITEL) Ik wil naar de wolken om door hun sluier heen te zien of je bereid bent met me door de eeuwen te gaan VIERKANT Het leeft Al honderd en twee jaar Discussie aan vierkante tafel Ikoon Roman Klochkov Nathalia Heyrman 52 53

28 Concept en publicatie De Veerman In coproductie met desingel Internationale Kunstcampus Grafische vormgeving Nathalie Rijckoort Tekeningen en lettertype Roman Klochkov Redactie De Formulering, Annemie Morbee Eerste druk: mei

29 De Veerman Marialei Antwerpen 03/