De geschiedenis van Brugge,

Transcriptie

1 De geschiedenis van Brugge, Deel 2 Jan Dumolyn, Universiteit Gent

2 Ontwikkeling van Sint-Gillis

3 Huis De Munte, Vlamingstraat: prestigieuze wijntaverne in rijke straat

4 Elitebuurten in de stad Saint-Walburga parochie (sinds 1240) / buurt Hoogstraat Ridderstraat SintJansstraat Ontwikkeling van een nieuwe elitaire wijk in de Sint-Jacobsparochie, bv. Naaldenstraat en rond het Prinsenhof

5 Voormalige kerk van Sint-Walburga

6 Vijftiende-eeuws patriciërshuis De Croone in de Sint-Jansstraat

7 Oud Huis Amsterdam, 17deeeuwse vorm: voorbeeld van een grote herberg

8 Casus Sint-Jansstraat Rentelenen gehouden van de heerlijkheid Splinter (familie Reyphins) Adornes, Van der Beurse, Themseke, Breydel, De Vos, De Damhoudere, Van de Vagheviere, De Scutelare, Metteneye, Lem, Van Nieuwenhove: mix van rijke hosteliers en adel in het hart van de stad, tussen het politieke centrum en de economische zone van de Spiegelrei waar hun herbergen staan

9 Hof van Gistel

10 Hof van Gistel

11 Hof van Gistel

12 Huis Zeven Torens Hoogstraat gotische kelder

13 De politieke ambachten: middenklassen mee aan de macht

14 11 Juli 1302: de coalities Feodaal conflict Gwijde van Dampierre en Filips de Schone Sociaal conflict ambachtslieden patriciërs Bien étonnés de se retrouver ensemble!

15 De evenementen 1297: Franse invasie Mislukte Engelse hulpexpeditie 1301: opstanden in de steden 18 Mei 1302: Goede Vrijdag ( Brugse metten ) 11 Juli 1302: Franse nederlaag in de Guldensporenslag

16 Algemene vragen over middeleeuwse opstanden Ongeorganiseerde rellen of geritualiseerde collectieve acties? De meute of een zelfbewust proletariaat? Spontaneïteit en leiderschap Wie produceert de bronnen?

17 Vlaanderen: de meest verstedelijke regio van middeleeuws Europa

18 Breydel en De Coninck als mythe bepalen beeld Vlaamse middeleeuwse opstanden

19 Na 1302: een politieke cultuur van overleg, onderhandelingen en rebellie Politieke gilden nemen deel aan stadsbesturen Opstanden worden geleid door de middenklassen

20 Klauwaarts en Leliaarts? Annales Gandenses vermeldt Liliardi en Amici Comitis Lodewijc van Velthem vermeldt de Leliaerts en de Liebaerts Clauwaerts is term uit 1380 en slaat op Gentse rebellen

21 Een nieuw soort politiek bestuur Nieuwe fase na 1302: corporatisme politieke gilden Situatie blijft onstabiel: cfr. opstandige fasen , Ca. 1360: precair evenwicht in systeem Negen Leden van de stad

22 Een realiteit van voortdurende opstandigheid

23 Froissart, Chroniques, ms. Breslau Klik om de modelstijlen te bewerken Tweede niveau Derde niveau Vierde niveau Vijfde niveau

24 De strijd tussen hogere en middenklassen gaat voort

25

26 Blind geweld?

27 De creesers tijdens de grote opstabd van Bourgondische staatsvorming is nieuw element: grafelijk gezag versterkt opnieuw Meest radicale groep uit de klasse van ongeschoolde arbeiders Coppin Edelinc, Bernard Mahieu en Daem Reyneers: de quaetste crijsschers van der stede in

28 Een laatste periode van groei gevolgd door een crisis Levensstandaard gewone man stijgt al na Zwarte Dood 1349; daarna crisis einde 14de eeuw; vanaf 1400 steeds meer vleesconsumptie Na troebelen jaren 1430 ca : gouden tijdperk van het Bourgondische Brugge : bloei luxenijverheden Opstanden 1477 en 1488 leiden tot algemene crisis op politiek en commercieel vlak Nieuwe handelsroutes leiden kooplieden naar Antwerpen

29 Ontvangst Karel V in 1515

30 Casus: de stedelijke politieke ideologie in het Gruuthusehandschrift (Brugge, ca. 1400)

31 Gedicht III.14 Dalmoghende God Emanuel (toespraak tot de Witte Beer)

32 Problematiek Vormt gedicht 14 uit het derde deel van het Gruuthusehandschrift een allegorische reflectie van een concrete politieke strijd in Brugge? In welke mate vertolkt deze tekst een stedelijke ideologie? Wat is een stedelijke ideologie of politieke taal?

33 Het Gruuthuse Handschrift: nog steeds een enigma Uit de bibliotheek van Lodewijk van Gruuthuse ( )? Onbetwistbaar van Brugse oorsprong Brinkman: ontstaan tussen ca en ca Voornaamste dichters Jan van Hulst en Jan Moritoen?

34 Inhoud Eerste deel: 7 gebeden gericht aan God en de H. Maagd Tweede deel: 147 ballades, chansons en rondelen Derde deel: langere allegorische gedichten, standenkritieken, didactische gedichten, een preek

35 Algemene thematiek Wereldse liefde als rode draad door het hele manuscript Reynaert: onhoofse gedichten Liefde, vriendschap, convivialiteit, humor, devotie voor Maria Een apolitiek handschrift? Uitzonderingen: Kerelslied en Zeven Poorten van Brugge

36 Centrale categoriën Minne Ionste Nide Twifel Wie zijn de niders?

37 De zeven poorten van Brugge

38 De zeven poorten van Brugge Voorgedragen op Driekoningenavond voor gezelschap van de Witte Beer, hoogstwaarschijnlijk in de Poortersloge Heremiet en twee wildemannen komen naar Brugge met exemplaer van de stad en becommentariëren de zeven poorten die in een achrosticon elk 2 deugden voorstellen die samen BRUCGHE vormen

39 De Brugse poortersloge

40 Stedelijk toernooigezelschap van de Witte Beer

41 De zeven poorten van Brugge Exemplaer Exemplum Exemplarium Deugdenallegorie maar ook politieke allegorie? Werkwoorden die hierop wijzen: declaereirne, openbaerne, scauwen

42 De politieke strijd in Brugge tussen 1379 en : Gentse Oorlog 1380: confrontatie Vrijdagsmarkt Mei 1382: slag Beverhoutsveld Afbraak Brugse poorten aan oostelijke zijde door de Gentenaars November 1382: Slag Westrozebeke 1385: Verdrag van Doornik

43 De politieke strijd in Brugge tussen 1379 en 1411 Na 1382: patricische dominantie in Brugge met steun rijkere ambachten Textielarbeiders, smeden e.a. onder de knoet Na 1384: ambachten autonomie, militaire functie en banieren kwijt Factie Barbesaen Honin regeert de stad 1394: verbanning leden Factie Scutelare

44 De politieke strijd in Brugge tussen 1379 en 1411 Honin, Camphin, Bonin, Barbesaen, Heldebolle, Metteneye, Braderick Van der Beurze versus Scutelare, Van de Walle, Van Melanen, Bortoen, Van Sent-Omaars, De Zoutere, Bieze 1403 ridder Joris Braderic en patriciërs Jan Camphin, Jan Honin, Jan Heldebolle, Clais Barbesaen en Jan Hoste stichten broederschap van de H. Drievuldigheidin de Sint-Donaaskerk : cfr. III.12: vertaling Obsecro Te

45 De politieke strijd in Brugge tussen 1379 en : Lubrecht de Scutelare terug in Brugge in gevolg Jan zonder Vrees : conflicten Brugge Brugse Vrije over plattelandsindustrie 25/4/1407: coup onder leiding van Scutelare, met steun van hertog Jan; Honin, Barbesaen e.a. verbannen; Calfvel opgedrongen aan ambachten

46 De politieke strijd in Brugge tussen 1379 en 1411 Ambachten ontgoocheld en bedrogen Stad onder financieel regime dat vorst ten gunste komt 1411: mislukte veldtocht naar Ham in Vermandois Ambachten in opstand, Calfvel verscheurd, factie Honin opnieuw aan de macht, enkele tegenstanders verbannen

47 Tekstuele parallellen Gruuthuse III.14: Ende ooc dat wi hu willen toghen / Dat wi sijn vrienden voor den oghen / Ende alzo wel vrienden bachten rucghe Kroniek Olivier van Dixmude: In desen tyden zo rees int volc van Vlaendere groot nyt, ende aten ende dronken deen metten anderen die wilden deens sanders herte gheheiten hebben, ende toochden dicken deen den andren scone ghelaet, maer bachten rugghe waest al venyn ende specialike te Brugghe, daer nu al tregement hadden Jan Biese, Clais de Zoutere ende Lubrecht de Scuetelare

48 Tekstuele parallellen Gruuthuse III.17: Van nijt comp strijt / van strijt compt oorloghe / van oorloghe compt armoede / van armoede compt pais Gruuthuse III.4: De grote heeren / Haer vrienden eeren / Met haerre paruere Welk soort nyt dus in III.14? Wie zijn de niders van het Handschrift?

49 Tekstuele parallellen Apologie van Clais Barbesaen, ca. 1407: nadruk op zijn edilitaire activiteit Grote bouwactiviteit in Brugge na 1382: Jan van Oudenaarde, aannemer en architect Symboliek van stadspoorten en muren SBB, Hs. 437 (Excellente Cronike, Anthonis de Roovere?): ende hadden de stede van Brugghe zo wel gheregiert dat zij de Cruuspoorte, de Ghendpoorte, Sinte-Kathelinepoorte te maken deden met mueragen ende vele andere proffiten ghedaen

50

51 Broederscap Bliscap Gentpoort

52 Recht Redene Katelijnepoort

53 Vroescap Vriheit Boeveriepoort

54 Cracht Confoort Smedenpoort

55 Ezelpoort Gonst Goedertierheit

56 Hope Heil Speipoort

57 Brugge en de Zwinmonding

58 Naar de Poortersloge

59 Kruispoort Eendrachticheit Eere

60 Een hypothetische datering 29/12/1413-7/1/1414: Jan zonder Vrees in Brugge in periode Nieuwjaar en Driekoningenfeest 3/1/1414: y furent faites joustes, et donna mon dit seigneur a souper, et y ot dances et banquet 6/1/1414: smid Hubrecht Porre maakt zittenen in huis Cranenburch op Markt voor een steekspel

61 Een hypothetische datering 27/1/1414: Jan Camphin krijgt bevestiging remissiebrieven van de hertog Schepenjaar : Jan Moritoen schepen 14/5/1414: Jan zonder Vrees verzoekt de Brugse Grote Raad om een bede Gevolg: stad kent lening toe van gouden kronen en hertog verleent privilegie over wepelganc en vrijstelling confiscatie

62 Feitelijke Conclusies Gebrek aan Broederlike Minne, teveel Nyt in de stad III.14 is Sproke voorgedragen in Poortersloge voor stedelijke elite om ideologie van eenheid en concordia te benadrukken. Mogelijk verband met deze factiestrijd? Is III.14 werkelijk een politieke allegorie? Werd de sproke voorgedragen op 5/1/1414 en is dit dus een nieuwe terminus post quem voor het Hs.? Nog andere parallellen in Engeland, Italië

63 Willem Moreel: een leider van een patricische factie aan de zijde van de ambachten,

64 De stemmen van de opstandelingen Economische, politieke en juridische eisen Een cultuur van vergaderen Verslagen van de vergaderingen van de Grote Raad of Ghemeenen Buke van Brugge Fragmentarisch bewaard voor crisismomenten: 1437, 1488

65 zo dat paeys, justicie, eendragtighede, coopmanscepe ende neerynghe, daer in virtuutelic regneerende ware, loop, cours ende ghane hebben naer zynder oorspronckelick behoorte, bloeyende nu ghelyc als dat ghedaen heift in tyden voorleden, ten oorboire ter weirdichede van onzen ervachteghen ende natuerlicken prince, zinen lande ende onderzaten dit voorscreven al om minne om vrienscepe

66 van dezer stede van Brugghe, de welke tot noch toe eene goede ende proffitelicke coopstad ghehouden es ghezyn, te makene eene onpaeiselicke stede van oorloghe zonder oorboir

67 ter bewaernesse van den koopman ende tsynder lavenesse ( ) ten hende dat de coopman paisivelick ende duechdelic ghetracteirt mach worden also wel ter Sluus als eldre

68 Eerst, dat men de vremde cooplieden commende van westen, mids dat men hemlieden huterlike niet verbieden ne can te coopene danne tghuent dat hemlieden proffitelicx dinct, bidden zal met al zulker redenen alsser toe dienen zullen, dat zi tghelt dat van den coopmanscepen die zi hier bringhen, ontfanghen, besteden ende bekeeren willen in coopmanscepen van draperien ende andre ghemaect bin den lande van Vlaendren

69 Een vroege sociale criticus: Jacob van Maerlant, Wapene Martijn Wapene, Martijn! hoe salt gaen? / Sal die werelt iet langhe staen / In dus cranken love? Lieve Jacop, so berecht mi: / Of dat volc al comen si / Van den eersten Adame, / Twi es deen edel, dander vri, / Die derde eighin man daerbi? / Wanen quam dese name?

70 Jacob van Maerlant, Wapene Martijn Martijn, dat duutsce loy vertelt, / Dat van onrechtre ghewelt / Eighindoem es comen. Twee woorde in die werelt sijn, / Dats allene mijn ende dijn : / Mochtmen die verdriven, / Pais ende vrede bleve fijn, / Het ware al vri, niemen eighijn, / Manne metten wiven. / Het ware ghemene tarwe ende wijn

71 Anthonis De Roovere c Sondighen is menschelijck ) Pap ende broodt in doude daghen Van Quade Tonghen: Tvolck doet tvolck op tonghen rijden

72 Rederijkerskamers: Heilige Geest en Drie Santinnen Cornelis Everaert s Van onghelijken munte Ghemeene Neerynghe Sulc Scaemel Den Daghelicxschen Snaetere Den Scaemele Aerbeyder Menichte van Volke Den Tyt van Nu

73