Noodverlichting Armaturen en producten voor noodverlichting

Transcriptie

1 Armaturen en producten voor noodverlichting Batterijen voor noodverlichting 437 e-touch Box, e-touch Panel emled intro emled-s2, -s4, -s5 425 emled-sc 426 emled-µ 427 exled Base 432 exled intro exled Medio G2 431 exled ViVa 430 Noodverlichting Informatie Pleiad Noodverlichtingsbox 436 Batterijen voor noodverlichting blz. 437 e-touchbox, e-touch- PANEL blz emled IP 30/40 blz exled IP 20/40 blz Pleiad Noodverlichtingsbox IP 20 blz. 436 nood verlichting decoratief spots systeem industrie opbouw + pendel downlighters inbouw 417

2 NEN-EN 1838 De uitvoering van een noodverlichtingssysteem is vastgelegd in norm NEN-EN Een installatie gepland conform NEN-EN 1838 is een voorwaarde om het noodverlichtingssysteem goedgekeurd te krijgen. In de norm worden eisen voor diverse omgevingen en toepassingsgebieden, vluchtwegen, anti-paniekverlichting en verlichting van risicogebieden beschreven. Vluchtwegen In een vluchtweg is ten minste 1 lx op de vloer in het midden van de vluchtweg en 0,5 lx in omgevende gebieden vereist. Is er sprake van wijzigingen in richting en/of trappen, dan moet hierop door middel van een hoger verlichtingsniveau geattendeerd worden. Zorg ervoor dat ook de traptreden verlicht worden. Op plaatsen met reddingsapparatuur als brandblussers, alarmknoppen of EHBO-kastjes is de eis aan verlichting verhoogd tot 5 lx. De verhouding tussen de hoogste en de laagste verlichtingssterkte mag niet groter zijn dan 40:1. Daarom kan er voor de noodverlichting van een vluchtweg geen gebruik worden gemaakt van een klein aantal sterke lichtpunten. Normaliter kunt u niet alleen op vluchtwegsignalering vertrouwen om aan de verlichtingseisen ten aanzien van een vluchtweg te voldoen. Meestal is er in geval van nood een combinatie van vluchtwegsignalering en juist geplaatste noodverlichtingsarmaturen met een passende lichtstroom noodzakelijk. Vluchtweg. Open ruimten/anti-paniekverlichting De bedoeling van noodverlichting voor de zgn. anti-paniekfunctie is het mensen in een ruimte eenvoudiger te maken een vluchtweg te vinden. De minimaal vereiste verlichtingssterkte in een dergelijke ruimte is 0,5 lx. Ook in dit geval mag de verhouding tussen hoogste en laagste verlichtingssterkte maximaal 40:1 bedragen. Open ruimte. Risicogebieden Een risicogebied vereist in een noodsituatie aanzienlijk meer licht dan vluchtwegen en anti-paniekruimten. Er geldt een eis van ten minste 15 lx of 10 % van de verlichtingssterkte die de betreffende plek normaal vereist. De verhouding tussen de hoogste en de laagste verlichtingssterkte mag niet meer dan 10:1 zijn. Als bij normaal bedrijf 1500 lx op het referentieniveau is vereist, dan moet de verlichtingssterkte in een noodsituatie minimaal 150 lx zijn. De reden dat er betrekkelijk hoge eisen gelden voor dit gebied, is dat gevaarlijke processen, bijvoorbeeld industriële robots, op de juiste wijze afgesloten moeten kunnen worden voordat reddingspersoneel het gebied kan betreden. Bij een noodverlichtingsoplossing voor een risicogebied kan normaliter geen decentraal systeem worden toegepast. In de regel is een centraal systeem vereist om voldoende verlichtingssterkte in het gebied te realiseren. Risicogebied. 418

3 Plannen van vluchtwegen Pleiad Compact G W c/c 5.0 m 5 lx 3 5 lx lx emled-s2 c/c 8.0 m 5 lx 3 5 lx 1,5 2 lx lx Smalle vluchtweg Vluchtwegen van maximaal 2 m breed vereisen een horizontale verlichting van minimaal 1 lx langs de middenlijn. Op minimaal de halve breedte moet het laagste verlichtingsniveau 0,5 lx bedragen. De verhouding tussen de hoogste en de laagste verlichtingssterkte mag maximaal 40:1 bedragen. Bij de lichtplanning kan een zgn. voor de berekening worden gedefinieerd, al naar gelang schaduwen en hindernissen in de vorm van boekenkasten, meubels e.d. In een gang bijvoorbeeld hoeven er geen waarden in dit gebied aangegeven te worden en er mag een verlichtingsniveau van 0 lx worden ingepland. Bovenstaande planningsvoorbeelden laten zien dat we in het midden van de vluchtweg (de middenlijn) ten minste 1 lx realiseren, wat overeenkomt met de eisen in NEN-EN Bij het plannen van de noodverlichting moet het berekeningsrooster gedefinieerd worden op 0,2 m tussen de berekeningspunten. Pleiad Compact G2 1x18 W c/c 4,8 m 7 lx 5 7 lx 3 5 lx emled-s2 c/c 5,6 m 3 lx 1 2 lx Brede vluchtweg Met bredere vluchtwegen kan het beste worden omgegaan als betrof het een aantal vluchtwegen van maximaal 2 m naast elkaar. Voor elk daarvan geldt de eis van 1 lx in de middenlijn en een laagste verlichtingssterkte van minimaal 0,5 lx. Een bredere vluchtroute kan ook worden gezien als een open ruimte en voorzien worden van anti-paniekverlichting waarbij een eis geldt van 0,5 lx en de verhouding tussen de hoogste en laagste verlichtingssterkte maximaal 40:1 mag bedragen. Zie de paragraaf over open ruimten. Bovenstaande planningsvoorbeelden laten zien dat we in het midden van elke vluchtweg ten minste 1 lx realiseren, wat overeenkomt met de eisen in NEN-EN Bij het plannen van de noodverlichting moet het berekeningsrooster gedefinieerd worden op 0,2 m tussen de berekeningspunten. nood verlichting decoratief spots systeem industrie opbouw + pendel downlighters inbouw 1,0 m 2,0 m 1,0 m 1,0 m 3,6 m 419

4 Decentrale/centrale noodverlichtingssystemen Decentrale noodverlichtingssystemen In een decentraal noodverlichtingssysteem is het reservevermogen direct bij de armaturen die dienen als noodverlichting aangebracht. Betreffende armaturen zijn allen voorzien van eigen noodverlichtingselektronica en oplaadbare batterijen. Het voordeel van een dergelijk systeem is dat de noodverlichtingarmaturen niet afhankelijk van elkaar zijn. Ook zijn er geen ingewikkelde installaties nodig als het gebruik van een brandbeveiligde kabel. Een nadeel is uiteraard dat de onderhoudskosten wat hoger kunnen uitvallen, omdat er op meer plaatsen servicewerkzaamheden moeten plaatsvinden dan bij één centraal geplaatste unit. Het principe van een decentraal (zelfvoorzienend) noodverlichtingsarmatuur is dat er een unit voor noodverlichtingselektronica tussen gewone VSA en lichtbron wordt aangesloten. Deze bestaat uit een aandrijfunit voor de lichtbron, een omschakelaar tussen normaal bedrijf en noodbedrijf en een batterijlader. De delen zijn geïntegreerd tot één unit. Bij normaal bedrijf, als het stroomnet beschikbaar is, wordt de lichtbron gevoed door de gewone VSA en de taak van de noodverlichtingselektronica bestaat dan uit het goed opgeladen houden van de batterij. Bij noodbedrijf, stroomonderbreking, wordt de gewone VSA automatisch losgekoppeld van het circuit en de lichtbron wordt verder gevoed door de noodverlichtingselektronica. Als de netspanning weer terugkomt, wordt het circuit automatisch teruggeschakeld naar de normale stand. Met moderne elektronica vindt dit omschakelen plaats met een korte vertraging (0,5 sec.) opdat de HF-VSA geen spanning krijgt voor het lampcircuit weer 230 V 100 % hersteld is. Als de omschakeling te snel gaat, kan het controlecircuit van de HF-VSA een fout in het circuit van de fluorescentielamp registreren en veiligheidshalve overgaan op stand-by. 230 V De meeste HF-armaturen van Fagerhult zijn, standaard of op aanvraag, verkrijgbaar met ingebouwde noodverlichtingsfunctie. Aangezien bepaalde componenten van de noodverlichting, waaronder de batterij, temperatuurgevoelig zijn, kan de werkelijke 230 V oplossing per lichtarmatuur verschillen. Bij bepaalde armaturen moet de batterij of de batterij en de noodverlichtingselektronica buiten het armatuur geplaatst worden in een aparte box (batterij- resp. noodverlichtingsbox). Een noodverlichtingbox met elektronica kan vanwege de werking max. 0,5 m van het armatuur worden geplaatst. Dat komt doordat de lampkabels anders te lang worden, hetgeen nadelige invloed heeft op de werking van de HF-VSA of werking in noodbedrijf onmogelijk maakt. De batterijbox kan echter tot 1 m van het armatuur worden geplaatst. Een afstand van meer dan 1 m is niet mogelijk gezien de eisen in de betreffende norm (EN ). Een decentraal noodverlichtingsarmatuur wordt normaliter op netspanning aangesloten met een 4-fase aansluiting (aarde, nul, oplaad- en brandfase). Als je voor een variant voor centrale controle kiest, moeten er nog eens twee fasen worden aangesloten. Ook deze moeten geïsoleerd zijn voor 230 V en ze moeten qua installatie beschouwd worden als een netspanningsinstallatie. Decentrale noodverlichtingsarmaturen, d.w.z. armaturen met ingebouwde of in de directe omgeving geplaatste noodverlichtingselektronica en batterij zijn geschikt voor toepassing in ruimten met normale kamertemperatuur. Sommige lichtbronnen werken echter ook bij iets lagere temperaturen, bijvoorbeeld LED's van het type emled. In veel gevallen kan het zinvol zijn decentrale armaturen binnenhuis te combineren met centrale armaturen buitenshuis, bijvoorbeeld bij vluchtuitgangen waar ook eisen ten aanzien van noodverlichting worden gesteld. Centrale noodverlichtingssystemen Een centraal noodverlichtingssysteem bestaat uit een centrale reservevoedingsbron, die inspringt als de stroom uitvalt. Op deze voedingsbron worden delen van de gewone verlichting of een speciale noodverlichting, bijv. emled-sc, aangesloten. In ruimten waar de armaturen hoog geplaatst zijn, geniet een centraal noodverlichtingssysteem meestal de voorkeur. Met een centrale oplossing wordt bij noodbedrijf nagenoeg dezelfde lichtstroom gerealiseerd als bij normaal bedrijf en bovendien wordt het moeizame vervangen van batterijen voorkomen. Centrale noodverlichtingssystemen werken daarnaast goed in koude ruimten of buitenshuis, op voorwaarde dat de centrale noodverlichtingsunit op normale kamertemperatuur (binnen) wordt aangebracht. Sommige lichtbronnen zijn echter niet geschikt voor noodverlichting. Om te voorkomen dat de centrale unit een te grote capaciteit nodig heeft, is het vaak zinvol om decentrale armaturen binnenshuis te combineren met centrale armaturen buitenshuis, bijvoorbeeld bij vluchtuitgangen waar ook eisen ten aanzien van noodverlichting worden gesteld. 420

5 Zelftest EN autotest IV Norm EN geeft de minimumeisen voor de werking van een automatisch testsysteem. Het zelftestsysteem Autotest IV, dat in het merendeel van onze producten zit, voldoet aan de eisen in deze norm. Het Autotest IV-systeem is gebaseerd op decentrale intelligentie, d.w.z. de noodverlichtingsunits in het systeem fungeren volledig onafhankelijk van elkaar en van een centraal bewakingssysteem. De uitgevoerde automatische testen controleren of: De aangesloten netspanning aanwezig is. De batterij aangesloten is op de elektronica-unit. De batterij voldoende capaciteit heeft. Het opladen van de batterij functioneert. De lichtbron voor de noodverlichting goed functioneert. Het elektronische gedeelte volledig functioneert en of het noodverlichtingscircuit op zich intact is. Installatietest Autotest IV voert deze test automatisch uit zodra het systeem op het net aangesloten wordt en de batterij volledig is opgeladen, hetgeen na 24 uur het geval is. Bij de test wordt de installatie gedurende de gehele aangegeven werktijd in noodverlichtingsstand gezet, d.w.z. 1 of 3 minuten, al naar gelang het gekozen product. Daarna wordt de batterij gedurende 24 uur opnieuw opgeladen. Als dit proces eenmaal is uitgevoerd en er geen storingen zijn aangegeven, kan de installatie in gebruik worden genomen. Maandelijkse test Elke maand vindt er een korte functietest plaats. Deze test duurt 30 seconden. Jaarlijkse test De jaarlijkse test wordt uitgevoerd als de installatietest. Deze test is normaal gesproken het moment waarop ontdekt wordt dat eventueel onderhoud van de noodverlichtingsinstallatie nodig is. Weergave status indicatie-led Het noodverlichtingsproduct is voorzien van een tweekleurige LED, die al naar gelang de actuele status wisselt tussen groen en rood licht. Deze LED geeft de status aan als in de tabel. Storingen worden ook weergegeven door middel van een ingebouwd akoestisch signaal (om de 35 minuten, uitgeschakeld bij een DALI-aansluiting). Status Knipperen om de 10 seconden. Langzaam knipperen (0.5 Hz) Snel knipperen (2.5 Hz) Normaal bedrijf Installatietest of jaarlijkse test gaande Maandelijkse test of functietest gaande Defecte batterij-functie Defecte lichtbron Het noodverlichtingsproduct is voorzien van een tweekleurige LED, die al naar gelang de actuele status wisselt tussen groen en rood licht. Deze LED geeft de status aan als in de tabel. Storingen worden ook weergegeven door middel van een ingebouwd akoestisch signaal (om de 35 minuten, uitgeschakeld bij een DALI-aansluiting). Indien het systeem bovendien is gebaseerd op het gebruik van een potentiaalvrij contact of DALI-communicatie, verschijnt er tevens een alarm in het bewakingssysteem. De storingsindicatie blijft staan totdat de storing is verholpen. Resetten van zelftestsysteem Wanneer de storing is verholpen, moet het testsysteem teruggezet worden in de normale stand door de netspanning binnen vijf seconden twee keer te onderbreken. Daarna vindt automatisch een korte functietest plaats. Uiteraard kan het systeem ook gereset worden via een DALI-commando. Dan mag de netspanning niet onderbroken worden. Autotest IV is verkrijgbaar in twee verschillende versies. Eenrichtingscommunicatie potentiaalvrij contact De mogelijkheid om via een potentiaalvrij contact een extern bewakingssysteem aan te sluiten. Tweerichtingscommunicatie DALI Communicatie via DALI-protocollen. Het systeem wordt aangesloten op een afzonderlijk DALI-paneel (bijvoorbeeld een e-touchbox), op een centrale PC die aan een e-touchpanel is gekoppeld of op een groter systeem (bijvoorbeeld windim@net). Elk noodverlichtingsarmatuur krijgt in een DALI-systeem een eigen uniek adres, hetgeen wil zeggen dat een aangesloten eenheid eenvoudig is te identificeren/benoemen. U kunt aangesloten eenheden ook groeperen, hetgeen mogelijk maakt dat er een geselecteerde test van bepaalde noodverlichtingsarmaturen, bijv. alle in een speciale gang, kan plaatsvinden. Het gebouw hoeft in dat geval in verband met de test niet ontruimd te worden. Het DALI-systeem communiceert dubbelgericht, wat betekent dat de oorzaak van de storing in het bewakingssysteem te zien is, in tegenstelling tot systemen die zijn gebaseerd op potentiaalvrije contacten. Het is ook mogelijk om via DALI een functietest te initiëren en het testsysteem te resetten. De testen worden uitgevoerd volgens een eigen, in de noodverlichtingsunits ingebouwde kalender, of op tijdstippen die in het bewakingssysteem worden aangegeven. Bewakingssysteem uitgeschakeld niet aangesloten Let op dat de noodverlichtingsunits die bestemd zijn voor externe bewaking via een potentiaalvrij contact of via DALI niet afhankelijk zijn van het feit of er een bewakingssysteem functioneert, c.q. wordt aangesloten. De noodzakelijke testen worden toch uitgevoerd volgens de eigen ingebouwde kalender van het noodverlichtingaggregaat. Dat geldt ook voor de DALI-versie. L1 L2 N DALI /pot. vrij Noodverlichtingsarmatuur emled-s5 Algemeen aansluitschema voor noodverlichting. 1. Noodverlichtingsarmatuur dat dienst doet als een normaal verlichtingsarmatuur in normaal bedrijf en voor noodverlichting in noodbedrijf. 2. emled-s5 dat alleen in noodbedrijf gevoed wordt. 3. Vluchtwegsignalering voor continubedrijf. nood verlichting decoratief spots systeem industrie opbouw + pendel downlighters inbouw 421

6 Werking en lichtbronnen Gebruik en lichtbron, decentrale systemen De lichtbron, meestal een fluorescentielamp, wordt bij noodverlichting aangedreven door noodverlichtingselektronica in plaats van door een gewoon VSA. De noodverlichtingselektronica is aangesloten tussen het gewone VSA en de lichtbron. Bij het uitvallen van de stroom of een test schakelt de noodverlichtingselektronica automatisch om naar noodverlichting. Bij noodverlichting is er sprake van een gereduceerd lichtbronvermogen, 5 30 % van zijn nominale stroom, zgn. Ballast Lumen Factor (BLF). Dat stelt hoge eisen aan de wijze waarop de noodverlichtingselektronica de lichtbron aanstuurt. Onjuist gebruik kan ertoe leiden dat de fluorescentielamp te snel faalt. Met noodverlichtingselektronica van goede kwaliteit is dit probleem de wereld uit. In plaats van een verlichtingsinstallatie waarin in een aantal armaturen een noodverlichtingsfunctie is geïntegreerd en waarvan de armaturen omwille van de temperatuur NiCd-batterijen vereisen, kunt u ook kiezen voor een installatie die gebaseerd is op de combinatie standaardarmaturen en een afzonderlijk noodverlichtingssysteem met emled en batterijen van het type NiMH. Kiezen voor een dergelijk systeem reduceert niet alleen het gebruik van milieubelastende stoffen, maar betekent doorgaans ook een betere verlichtingsinstallatie, eenvoudiger en goedkoper onderhoud en een grotere persoonlijke veiligheid. Opladen van batterijen Voor een optimale levensduur van de batterijen moeten deze worden opgeladen op een wijze die afgestemd is op het type batterij. Bij verkeerd opladen kan de batterij zeer snel zijn vermogen verliezen om energie op te slaan. Geschakelde L Constante L HF-VSA Noodverlichtingsunit Batterij Lichtbron Batterijen vervangen Een batterij heeft normaal gesproken een levensduur van minimaal vier jaar. Dat veronderstelt echter wel dat het product op de juiste wijze wordt gebruikt en dat de aangegeven testen plaatsvinden. Een batterij moet worden vervangen zodra de brandduur in een noodsituatie te kort is geworden. Onze noodverlichtingsproducten zijn zo gemaakt dat batterijen zo eenvoudig mogelijk vervangen kunnen worden. Schematische opbouw van een decentraal noodverlichtingsarmatuur waarbij de gewone lichtbron zowel in normaal als in noodbedrijf wordt gebruikt. Compact fluorescentielampen amalgaam en T5-lichtbronnen Compact lichtbronnen met amalgaamtechniek en T5-lichtbronnen zijn ontwikkeld om de maximale lichtstroom bij een hogere omgevingstemperatuur te produceren dan lichtbronnen van kwiktype. Compactlampen met amalgaam worden met name gebruikt in downlighters. De constructie van de amalgaamlichtbron vereist noodverlichtingselektronica die speciaal daarop is afgestemd. Een koude amalgaamlichtbron heeft, totdat hij voldoende is opgewarmd, een verhoogd vermogen, een zgn. boost nodig. Na een paar minuten kan het vermogen tot het normale niveau worden verlaagd. Ook moet de temperatuur van de kathoden in de lamp op een acceptabel niveau blijven. Dat gebeurt doordat de noodverlichtingselektronica de stroom regelt die door de kathoden loopt. Wanneer u een amalgaamlichtbron zonder deze techniek zou gebruiken, betekent dat een aanzienlijk kortere levensduur. Ook zou de lichtstroom in noodverlichting geen acceptabel en bruikbaar niveau bereiken. Noodverlichtingselektronica voor amalgaamlichtbronnen is ook geschikt voor lichtbronnen van kwiktype. De T5-lichtbron heeft een constructie, die in vergelijking met T8-lichtbronnen, een betere controle vereist van de manier waarop de lichtbron aan- en uitgaat. Om slijtage van de lichtbron tot een minimum te reduceren, moet de noodverlichtingselektronica voorzien zijn van een functie die de lampelektroden verwarmt en die erop toeziet dat de lichtbron binnen zijn specificaties blijft. Soort batterij In noodverlichtingsarmaturen worden, met slechts heel weinig uitzonderingen, batterijen van het type NiCd of NiMH gebruikt. Batterijen van het type NiCd moeten op grond van hun belasting van het milieu niet gebruikt worden als dat voor de noodverlichtingsfunctie niet absoluut noodzakelijk is. In een aantal landen wordt bovendoen een milieuheffing geheven over NiCd-batterijen. Lichtopbrengst in noodgevallen, BLF De lichtopbrengst in een noodsituatie wordt aangegeven als BLF (Ballast Lumen Factor). De gekozen lichtbron, de noodverlichtingselektronica en de bijbehorende batterij resulteren voor verschillende combinaties in een verschillende BLF. De BLF ligt doorgaans binnen een bereik van 0,05 0,30, d.w.z. de lichtbron brandt in noodverlichting op een niveau van 5 30 % van zijn nominale stroom. Armatuurconstructie levensduur elektronica Noodverlichtingselektronica lijkt qua constructie sterk op een HF-VSA van standaardtype. Elektronica is onder meer gevoelig voor hoge temperaturen. Bij het ontwikkelen van noodverlichtingsarmaturen passen wij hetzelfde beleid toe als bij producten met een andere vorm van elektronica. We hebben een marge van 5 C nodig ten opzichte van de door de elektronicafabrikant aangegeven referentietemperatuur (tc), die overeenkomt met een levensduur van uur met maximaal 10 % uitval. De temperatuur en de verdere elektrische veiligheid worden gecontroleerd door ons erkende lichtlaboratorium. Lichtarmaturen voor centrale systemen Voor centrale systemen moeten lichtarmaturen worden gebruikt die afgestemd zijn op de spanning en curvevorm die de centrale noodverlichtingsunit in noodbedrijf opwekt. Normaliter gaat het om V AC of een corresponderende DC-spanning en de meeste lichtarmaturen met HF-VSA kunnen op een dergelijke installatie worden aangesloten. Dat moet echter wel gecontroleerd worden voordat de armaturen onder stroom worden gezet. In centrale systemen mogen geen lichtbronnen met ingebouwde ontsteker worden gebruikt, bijvoorbeeld 2-pins compact fluorescentielampen. Voor centrale systemen adviseren wij uitsluitend lichtarmaturen die voorzien zijn van HF-VSA, LED, gloeilampen of halogeenlichtbronnen. 422