Embargo tot 21 Oktober 2017, 06:00 uur. Persbericht. Richtlijnen VWS en FCTC antilobby-verdrag massaal genegeerd

Transcriptie

1 Embargo tot 21 Oktober 2017, 06:00 uur Persbericht Richtlijnen VWS en FCTC antilobby-verdrag massaal genegeerd Gemeenten verzwijgen contacten met tabaksindustrie De meeste Nederlandse gemeenten geven geen of onvoldoende inzicht in hun contacten met de tabaksindustrie. Ze negeren daarmee het FCTC antilobby-verdrag en richtlijnen van het ministerie van VWS. Dat blijkt uit documenten die de Onderzoeksredactie Tabak verkreeg met een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur (wob) en uit contacten met betrokken gemeenteambtenaren. Van de 388 gemeenten hebben er 12 contacten met de tabaksindustrie. Die 12 geven echter geen of maar zeer beperkt gehoor aan de richtlijnen van het ministerie van VWS om die contacten te registreren en op hun website openbaar te maken. Uit de WOB-actie van Onderzoeksredactie Tabak blijkt dat de betrokken gemeenten lobbybrieven, bedrijfsbezoeken en samenwerkingsverbanden verzwijgen. Daarmee handelen ze in strijd met de richtlijnen van Van Rijn en met de geest van het Framework Convention on Tobacco Control (FCTC). Dit internationale verdrag uit 2003 wil de lobbycontacten tussen de overheid en de tabaksindustrie zoveel mogelijk beperken en staat eigenlijk alleen praktische contacten toe, over vergunningen en dergelijke. Staatssecretaris Van Rijn van VWS heeft drie jaar geleden drie richtlijnen opgesteld om gemeenten te helpen zich te beschermen tegen de tabakslobby, die ook op lokaal niveau het anti-rookbeleid probeert te beïnvloeden, of via de lokale politiek Den Haag wil bereiken. Volgens die richtlijnen moeten de gemeenten niet alleen transparant zijn over hun contacten met de tabaksindustrie, maar ook hun ambtenaren over de omgang met die industrie informeren en via een passage in de interne gedragscode instrueren. Uit de WOB-documenten blijkt dat slechts vier gemeenten opvolging aan de richtlijnen hebben gegeven: Haarlemmermeer, Heerenveen, Uden en Valkenburg aan de Geul. Geen van deze vier heeft voor zover na te gaan concrete contacten met de tabaksindustrie. Vijf hebben geen medewerking verleend aan dit onderzoek. 29 hebben halfslachtig de richtlijnen gevolgd. De overige 350 hebben allemaal de richtlijnen van Van Rijn genegeerd, inclusief de 12 die wel degelijk contacten hebben. Nadere informatie: Krijn Schramade, en Marcel Metze (hoofdredacteur), metze@onderzoeksredactietabak.nl en

2 Aanvullende informatie: Het FCTC-verdrag en de richtlijnen van VWS Nederland heeft in 2005 het Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) ondertekend. Dit verdrag ziet toe op het ontmoedigen van tabaksgebruik. Het bevat bepalingen over maatregelen ter vermindering van de vraag en het aanbod van tabak, over milieubescherming, over promotie en over samenwerking met de tabaksindustrie. Artikel 5.3 schrijft voor dat overheden hun gezondheidsbeleid beschermen tegen de commerciële belangen van de tabaksindustrie. Om nadere invulling aan het verdrag te geven heeft staatssecretaris van VWS Martin van Rijn in 2015 en 2016 richtlijnen over de omgang met de tabaksindustrie verzonden naar alle Nederlandse gemeenten. Uitgangspunt was dat gemeenten zich terughoudend zouden opstellen in de omgang met de tabaksindustrie en alleen contact hebben als dit niet anders kan; bijvoorbeeld wanneer het gaat om implementatie van wetgeving, of uitgifte van vergunningen. Van Rijn gaf een aantal concrete richtlijnen over de omgang met de tabaksindustrie: - Ambtenaren, raadsleden en uitvoeringsorganen informeren; - De ambtelijke gedragscode aanvullen; - Contacten met de tabaksindustrie vastleggen, en openbaren op de website van de gemeente. Aanvullende informatie per provincie: Drenthe Van de twaalf Drentse gemeenten hebben elf de richtlijnen naast zich neergelegd. De gemeente Midden-Drenthe heeft ze halfslachtig opgevolgd. Daar is de brief intern doorgestuurd naar de gemeentesecretaris en het afdelingshoofd van de betreffende afdeling. In de gemeente Assen is een fabriek van tabaksfabrikant Swedish Match gevestigd. De gemeente Assen ontkent contacten met de tabaksindustrie, omdat er in Assen enkel aanstekers worden geproduceerd. De gemeente heeft dan ook geen contacten met Swedish Match op hun website geplaatst. De Onderzoeksredactie Tabak beschouwt Swedish Match wel als tabaksindustrie, omdat ze in de Verenigde Staten en delen van Europa nog tabaksproducten verkopen en bijna 10 procent aandeelhouder zijn in tabaks- en sigarenfabrikant Scandinavian Tobacco Group, dat in Nederland sigaren en sigaretten verkoopt. Contacten zijn er. Uit eigen onderzoek blijkt dat Swedish Match partner is in het gemeentelijke initiatief Slim Bereikbaar Assen. Flevoland Geen enkele gemeente in Flevoland heeft de instructies van Van Rijn opgevolgd. De gemeente Noordoostpolder wilde de gedragscode wel aanpassen met een zin over de tabaksindustrie. Maar de Ondernemingsraad stemde niet in met het voorstel, want: 'Er zijn immers nog veel meer zaken te bedenken, die hier niet genoemd worden.' Friesland In de gemeente De Fryske Marren is een fabriek van tabaksfabrikant Imperial Tobacco gevestigd. In eerste instantie gaf de gemeente alleen inzicht in contacten over onder andere vergunningen. De gemeente meldt later dat daarnaast ook gesprekken en bedrijfsbezoeken plaatsvinden. Desgevraagd laat de gemeente weten dat naar hun inzicht geen van deze contacten op de website geopenbaard hoeven worden, omdat deze geen betrekking hebben op volksgezondheid en tabaksontmoediging. Die interpretatie klopt niet. Van Rijn schrijft in een brief aan de Tweede Kamer juist: Voor alle soorten van contact tussen de

3 (Rijks)overheid en de tabaksindustrie staan transparantie en zakelijkheid voorop. En in een brief aan gemeenten: Het uitgangspunt is dat, indien er overleg is met de tabaksindustrie, hiervan verslag wordt gemaakt en dat dit verslag openbaar gemaakt wordt op de website van uw gemeente. In de ambtelijke gedragscode van de Fryske Marren is geen passage opgenomen over de omgang met de tabaksindustrie. In de hele provincie Friesland hebben 22 van de 24 gemeenten niet gehandeld zoals geïnstrueerd door staatssecretaris Van Rijn. De gemeente Heerenveen heeft als enige Friese gemeente de instructies opgevolgd. De gedragscode integriteit is aangepast en het personeel is geïnformeerd. De Gemeente Weststellingwerf heeft de instructies halfslachtig opgevolgd. De gedragscode is niet aangepast. Wel zijn de brieven verspreid onder de medewerkers van economische zaken en volksgezondheid, maar niet naar alle ambtenaren. De gemeente Terschelling heeft niet op het Wob-verzoek van Onderzoeksredactie Tabak gereageerd. Gelderland Geen van de 54 Gelderse gemeenten heeft de instructies van Van Rijn opgevolgd. Hattem, Heerde, Heumen, Nijmegen, Winterswijk en Zaltbommel stellen wel dat de medewerkers van de betrokken afdeling op de hoogte zijn van de richtlijnen. Oude IJsselstreek, Rheden en Wageningen overwegen de gedragscode aan te passen bij een volgende herziening ervan. De overige 44 gemeenten hebben de instructies naast zich neergelegd. De gemeente Harderwijk gaf geen antwoord op het Wob-verzoek van Onderzoeksredactie Tabak. Groningen De gemeente Groningen verzwijgt contacten met British American Tobacco (BAT) Niemeyer. VVD-kamerlid Erik Ziengs bracht bijvoorbeeld in augustus 2016 met een aantal lokale Groningse VVD-politici een bezoek aan BAT Niemeyer, om onder meer te praten over tabaksregelgeving. Ook wethouder Joost van Keulen was hierbij aanwezig. De gemeente heeft de contacten niet openbaar gemaakt op haar website. Ook de andere instructies van de staatssecretaris zijn niet opgevolgd. Geen enkele Groningse gemeente heeft de instructies van staatssecretaris Van Rijn opgevolgd. Alleen de gemeente Haren verkent de mogelijkheid om een passage op te nemen in de ambtelijke gedragscode. Limburg Limburg telt één gemeente die voldoet aan de richtlijnen van staatssecretaris Van Rijn. Valkenburg aan de Geul heeft het protocol op intranet geplaatst en de ambtelijke gedragscode integriteit aangepast. De door Van Rijn geformuleerde passage over de omgang met de tabaksindustrie is vanaf september 2016 in de gedragscode opgenomen. De overige 32 gemeenten hebben de richtlijnen niet opgevolgd. Noord-Brabant Vier Brabantse gemeenten verzwijgen contacten met tabaksfabrikanten. In de gemeente Bergen op Zoom is een fabriek van Philip Morris gevestigd. Vijf maanden na opvraag heeft de gemeente Bergen Op Zoom echter nog geen documenten geopenbaard. De gemeente heeft vier documenten over Philip Morris online gezet op de website van de gemeente, maar uit eigen onderzoek en documenten verkregen via de Wob van ministeries en de Provincie Noord-Brabant blijkt dat dit slechts een fractie is van het totaal aantal contacten dat de gemeente met Philip Morris heeft gehad. De gemeente werkt samen met de tabaksfabrikant, bezocht gezamenlijk Straatsburg en heeft verschillende lobbybrieven van Philip Morris ontvangen. In 2012 toonden raadsleden van VVD, CDA en Lijst Linssen zich

4 ontvankelijk voor een lobbybrief van Philip Morris door zich achter de inhoud te scharen en zich tegen accijnsverhoging op tabak uit te spreken. De gemeente Bergen op Zoom heeft de ambtelijke gedragscode niet aangevuld met een passage over de omgang met de tabaksindustrie. Ook Eersel, Oosterhout en s-hertogenbosch hebben tabaksindustrie in de gemeente, maar hebben de contacten niet op hun website gezet. In Eersel schuiven tabaksfabrikanten Royal Agio Cigars en Scandinavian Tobacco volgens de gemeente regelmatig aan bij periodieke overleggen met de gemeente. De gemeente Oosterhout verklaarde dat er met Imperial Tobacco wel contacten zijn geweest rondom vergunningen en een bedrijfsbezoek. Deze contacten vonden plaats voor de instructies van Van Rijn. In de gemeente s-hertogenbosch is een hoofdkantoor van Ritmeester Cigars gevestigd. De gemeente ontkende in eerste instantie schriftelijke communicatie met de tabaksindustrie. Na lang aandringen blijkt dat de gemeente wel degelijk contacten onderhoudt met Ritmeester Cigars, met name in het kader van de wet milieubeheer. Uit onderzoek van de Onderzoeksredactie Tabak blijkt ook dat burgemeester Rombouts ambassadeur is van de Vincentius kerstproeverij, een activiteit die Ritmeester BV in 2016 nog sponsorde. In geen van deze gevallen zijn de contacten op de website geplaatst. Van de 64 gemeenten in Noord-Brabant hebben ten minste 61 (vrijwel) niets met de richtlijnen van Van Rijn gedaan. Alleen Uden heeft de gedragscode aangepast en de veranderingen gecommuniceerd naar alle medewerkers. De gemeente Cranendonck en Zundert hebben niet op het Wob-verzoek van Onderzoeksredactie Tabak gereageerd. Noord-Holland Amstelveen en Amsterdam verzwijgen contacten met de tabaksindustrie. Amsterdam heeft via de acquisitietak Amsterdam inbusiness contacten met bijvoorbeeld Walker Trading Company. Amstelveen heeft contacten met British American Tobacco (BAT) als met Japan Tobacco International (JTI). Er is bijvoorbeeld een bedrijfsbezoek gebracht aan BAT. De contacten zijn niet op de website van de gemeenten geplaatst. Slechts één Noord-Hollandse gemeente heeft voldaan aan de instructies van Van Rijn: Haarlemmermeer heeft de gedragscode aangepast en dit gecommuniceerd naar de medewerkers. Vier gemeenten (Aalsmeer, Hoorn, Koggenland en Schagen) stellen dat de betrokken medewerkers op de hoogte zijn van de instructies, de gemeente Hilversum belooft dat de richtlijnen bij de volgende herziening eind 2017 als input zal dienen. De overige 42 gemeenten hebben de richtlijnen naast zich neergelegd. Daartoe horen ook de gemeenten Amsterdam en Amstelveen, hoewel zij wel degelijk contacten hebben met tabaksindustrie, zo blijkt uit de Wob van Onderzoeksredactie Tabak. Overijssel In Overijssel heeft geen enkele gemeente opvolging gegeven aan de richtlijnen van Van Rijn. Drie Dinkelland, Kampen en Tubbergen verzwijgen hun contacten met de tabaksindustrie. In Dinkelland is tabaksfabrikant Heupink en Bloemen gevestigd. De gemeente verklaart dat er contacten zijn met het bedrijf over zaken als milieu en planologie. Deze zijn niet op de website van de gemeente te vinden. Dit is ook het geval in Kampen, waar sigarenfabrikant De Olifant gevestigd is. De gemeente meldt dat er wellicht contacten zijn via de afdeling beheer of vergunningen, maar heeft Onderzoeksredactie Tabak hierover geen documenten gestuurd en ze evenmin op de website geplaatst. Uit ons onderzoek blijkt dat er wel degelijk contact heeft plaatsgevonden. Wethouder Geert Meijering en directeur Thomas Klaphake van De Olifant zitten samen in het bestuur van Kampen Marketing, een initiatief van en betaald door de gemeente. In 2010 reikte de gemeente Kampen de erfgoedcultuurprijs uit aan de sigarenfabrikant.

5 In Tubbergen is tabaksfabrikant Scandinavian Tobacco gevestigd. De gemeente verklaart dat het contacten heeft met het bedrijf over milieu en planologie. Deze zijn niet op de website van de gemeente geplaatst. Ook de andere instructies van Van Rijn zijn niet opgevolgd. Vier gemeenten hebben de richtlijnen halfslachtig opgevolgd. Enschede, Hardenberg, Hengelo en Staphorst hebben de betrokken medewerkers op de hoogte gesteld van de inhoud. In geen enkele gemeente is de gedragscode aangepast. Utrecht In de provincie Utrecht verzwijgt één gemeente haar contacten met tabaksindustrie. Sigarenfabriek Ritmeester Cigars sloot in 2005 haar deuren in Veenendaal, maar tot en met 2016 is er contact geweest tussen de gemeente en de fabrikant over de herontwikkeling van het gebied. De gemeente bevestigt dit en laat ook weten dat zij voor het bestemmingsplan en het meedenken en vergaderen over de ruimtelijke herontwikkeling geld heeft ontvangen van Ritmeester Cigars. De contacten staan niet op de website van de gemeente. Ook de andere Utrechtse gemeente hebben de richtlijnen van Van Rijn grotendeels genegeerd. Slechts drie gemeenten Bunschoten, Rhenen en Vianen hebben haar halfslachtig opgevolgd. De andere 22 hebben de richtlijnen voor kennisgeving aangenomen. De gemeente Leusden heeft niet op het Wob-verzoek van Onderzoeksredactie Tabak gereageerd. Zeeland Geen enkele Zeeuwse gemeente heeft de richtlijnen van Van Rijn opgevolgd. De gemeenten hebben de stukken wel ontvangen, maar hier verder niets mee gedaan. De gemeente Hulst laat weten van het aanpassen van de gedragscode af te hebben gezien om onnodige regeldruk te voorkomen. Zuid-Holland Van de zestig Zuidhollandse gemeenten hebben 55 geen opvolging gegeven aan de richtlijnen van Van Rijn. De overige vijf gemeenten hebben dat halfslachtig gedaan. Goeree- Overflakkee, Hellevoetsluis, Leidschendam-Voorburg, Pijnacker-Nootdorp en Rotterdam hebben de betrokken medewerkers op de hoogte gesteld van de richtlijnen, maar nergens is de gedragscode aangepast.