Voorkomen Nauwe korfslak nabij natuurbrug Zeeweg, Bloemendaal

Transcriptie

1 Arno Boesveld & Vincent Kalkman 2014 Voorkomen Nauwe korfslak nabij natuurbrug Zeeweg, Bloemendaal

2 Voorkomen Nauwe korfslak nabij natuurbrug Zeeweg, Bloemendaal september 2014 tekst Arno Boesveld & Vincent Kalkman productie EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden rapportnummer EIS opdrachtgever ARCADIS Nederland BV, opdrachtnummer C05053/NA/ contactpersoon opdrachtgever Peggy-Ann de Ridder contactpersoon EIS Vincent Kalkman

3 Inhoudsopgave Inleiding Methode Resultaten Conclusies Literatuur Bijlage 1 Overzicht monsterlocaties en aantal aangetroffen nauwe korfslakken. 8 Bijlage 2 Informatie per monsterlocatie Bijlage 3 Lijst van waargenomen landslakken

4 Rapport: EIS Kenniscentrum Insecten Inleiding De provincie Noord-Holland is voornemens een natuurbrug te realiseren over de bij Bloemendaal gelegen Zeeweg (figuur 1). Deze natuurbrug vormt een verbinding tussen Het Kraansvlak en de Kennemerduinen. Deze beide gebieden maken onderdeel uit van het habitatrichtlijngebied Kennemerland-zuid. Een van de soorten op basis waarvan het gebied is aangewezen als habitatrichtlijngebied betreft de nauwe korfslak Vertigo angustior. Om te voldoen aan de plicht om de populaties van nauwe korfslak te behouden heeft EIS-Nederland opdracht gekregen om het voorkomen van de nauwe korfslak in het plangebied van de natuurbrug in kaart te brengen. Figuur 1 Omgrenzing van het onderzoeksgebied. Methode Een volgroeid huisje van een Nauwe korfslak is niet groter dan 2,2 mm. De dieren leiden een verborgen levenswijze, vooral tussen bladstrooisel en in mosvegetaties. In het veld zijn ze daarom zeer moeilijk te vinden en voor inventarisaties is het verzamelen en uitzoeken van strooiselmonster nodig. Het inventariseren van nauwe korfslak is hierdoor zeer tijdrovend. Er is daarom gekozen om het gebied steekproefsgewijs te bemonsteren. Hiervoor is het gebied doorkruist en zijn verspreid in het gebied op als kansrijk beoordeelde locaties 22 strooiselmonsters genomen. Daarnaast is er op de bestaande vegetatiekaart per vegetatie-eenheid aangeven of deze al dan niet geschikt is voor nauwe korfslak. Daarbij zijn de volgende categorieën gebruikt: (1) geschikt voor nauwe korfslak, (2) matig geschikt, (3) ongeschikt en (4) grotendeels ongeschikt. Selectie monsterlocaties De monsters zijn verzameld volgens een gestandaardiseerde methode (zie onder) waardoor het mogelijk is dichtheden tussen onderzoekslocaties te vergelijken. Omdat deze methode ook gebruikt is tijdens eerdere projecten is het tevens mogelijk om de dichtheden te vergelijken met die in andere duingebieden. Protocol strooiselmonsters Bij het verzamelen en sorteren van een strooiselmonster wordt een vast protocol gevolgd dat bestaat uit vier stappen: (1) het beschrijven van de locatie, (2) het nemen van het strooiselmonster, (3) het sorteren van het strooiselmonster en (4) het tellen van de nauwe korfslakken. 2

5 Boesveld & Kalkman Voorkomen Nauwe korfslak nabij natuurbrug Zeeweg, Bloemendaal Het beschrijven van de locatie Van alle bemonsterde locaties zijn de RD-coördinaten in het veld vastgelegd met behulp van een GPS. De afwijking van de GPS ligt tussen 2 en 10 meter, afhankelijk van weersomstandigheden en de aanwezigheid van bomen in de nabije omgeving. Het verzamelen van een strooiselmonster Binnen elke onderzoekslocatie zijn steeds zes sublocaties van circa één vierkante meter gekozen. In elk van deze sublocaties is een halve liter materiaal (strooisel en indien aanwezig plukken mos) verzameld in microhabitats die voor de nauwe korfslak het meest geschikt zijn. De halve liters zijn telkens afgepast met behulp van een maatbeker. Het strooisel afkomstig van de zes sublocaties is vervolgens bij elkaar gevoegd. Bewerking van de monsters Na het verzamelen zijn de monsters op kranten, aan de lucht gedroogd. Deze wijze van drogen heeft als voordeel dat het dan mogelijk is om te beoordelen of de aanwezige slakken huisjes bewoond of leeg zijn. Vervolgens is het strooisel gezeefd met behulp van drie zeven met verschillende maaswijdtes (4, 1 en 0,5 mm). Uit elke fractie zijn vervolgens op het oog de slakken gehaald en gedetermineerd. Van kleine soorten die in groot aantal in de monsters aanwezig waren is een schatting gemaakt. Tellen van de nauwe korfslakken Uit efficiëntieoverwegingen wordt, wanneer er grote aantallen nauwe korfslakken in het zeefsel aanwezig zijn, een schatting gemaakt. In de en de fractie 0,5-1 mm en zo nodig in de fractie 1-4mm wordt dan bepaald hoeveel procent van het in fracties gezeefde strooisel is onderzocht, waarna het waargenomen aantal wordt opgehoogd. met het verwachte aantal in de rest van het monster. Hierbij worden minimaal 50 exemplaren geteld. De droge fracties zijn voor de telling steeds goed omgeroerd, zodat slakken goed homogeen in het monster zijn verdeeld. 3

6 Rapport: EIS Kenniscentrum Insecten Resultaten Bijlage 1 geeft een overzicht van de locaties waar strooiselmonsters zijn genomen (zie ook figuur 4), aanvullende informatie over de monsterpunten is te vinden in bijlage 2. Figuur 2 geeft de verspreiding van de nauwe korfslak in het centrale deel van Habitatrichtlijngebied Kennemerland-zuid op basis van eerder verzamelde gegevens en de gegevens verkregen tijdens dit onderzoek. Figuur 3 laat een uitsnede zien van het plangebied. Figuur 4 geeft een overzicht van de geschiktheid van de in het plangebied aanwezige vegetaties en de verspreiding en zoeklocaties van de nauwe korfslak. Tijdens het onderzoek zijn 33 soorten landslakken waargenomen (bijlage 3). De gegevens van de andere soorten worden in deze rapportage niet behandeld maar zijn opgenomen in het landelijke bestand land- en zoetwatermollusken. Voorkomen nauwe korfslak in Kennemerland-zuid De Amsterdamse Waterleidingduinen vormen binnen Kennemerland-zuid het kerngebied voor de nauwe korfslak (figuur 2). Ten noorden van de spoorlijn Zandvoort Haarlem is de soort aanzienlijk minder vaak aangetroffen. Deels komt dit door de geringere inventarisatie inspanning maar in veel ogenschijnlijk geschikte biotopen is de soort in het Kraansvlak en Zuid-Kennemerland daadwerkelijk afwezig. Figuur 3 geeft de verspreiding van de nauwe korfslak in de omgeving van het plangebied. Op geschikt ogende locaties nabij het Spartelmeer en de Bokkedoorns is de soort tijdens eerdere inventarisaties niet aangetroffen. De in 2014 uitgevoerde bemonstering leverde in vijf van de twintig strooiselmonsters positief resultaat op. Het gaat daarbij om twee monsters in duindoornstruweel, één in grijs duin, één in duinbossen van de binnenduinrand en één in H2180 Berken-eikenbos. In het laatste geval gaat het echter om een populierenbosje (populierenbosjes zijn op de vegetatiekaart niet apart gekarteerd). De aangetroffen aantallen variëren van 10 tot 50. Dit zijn voor nauwe korfslak normale dichtheden. Op basis van de huidig bekende waarnemingen lijken deze populaties geïsoleerd te liggen van de rest van het areaal van de soort. Geschiktheid vegetaties voor nauwe korfslak Figuur 4 geeft een inschatting van de geschiktheid van de aanwezige vegetaties voor nauwe korfslak. De als geschikt of matig geschikt beoordeelde gebieden betreffen voornamelijk duindoornstruwelen en bos met populieren of abelen. Deze laatste zijn op de vegetatiekaart niet apart gekarteerd en gerekend onder H2180 Berken-eikenbossen. Uit inventarisaties in andere delen van de duinen is bekend dat duindoornstruwelen en bos met populieren een hoge trefkans opleveren. Grote zuivere eenheden van duindoorn zijn in het gebied ten noorden van de Zeeweg niet aanwezig. Alleen in de westelijke randzone van t Wet is een relatief grote eenheid duindoornstruweel aangetroffen. Wat gekarteerd is als duindoornstruweel betreft vrijwel steeds meidoornstruweel (Crataegus monogyna-type) met weinig verspreid groeiende duindoornstruiken. Uit onderzoek naar vegetaties in Meijendel en Berkheide is gebleken dat meidoornstruweel gemiddeld minder geschikt is dan duindoornstruweel. Daarom is de vegetatie die hier als duindoornstruweel is gekarteerd als matig geschikt beoordeeld. Meer naar het oosten gelegen bosopstanden bestaan grotendeels uit diverse typen dennenbos of eikenbos die vanwege het zure strooisel ongeschikt zijn voor nauwe korfslak. Centraal in het gebied loopt van zuid naar noord een brede strook die grotendeels bestaat uit grijs duin. Het grijs duin betreft voornamelijk begroeiingen die zich ontwikkelen als het duinroosje-type (Rosa pimpinellifolia-type) en meidoorn-type (Crataegus monogyna-type). Over het algemeen verloopt de uitbreiding van duinroosjevegetatie parallel aan een uitspoelingsproces waarbij duinen te kalkarm worden voor duindoorn. 4

7 Boesveld & Kalkman Voorkomen Nauwe korfslak nabij natuurbrug Zeeweg, Bloemendaal Figuur 2 Verspreiding van nauwe korfslak in het Habitatrichtlijngebied Kennemerland-zuid vanaf Oranje: gezocht maar niet aangetroffen; groen: aangetroffen. Aangezien nauwe korfslakken een voorkeur heeft voor kalkrijke duinen zijn deze vegetatie grotendeels ongeschikt voor deze soort. Bodems waarop deze duinroosje vegetaties groeien kunnen in de zomermaanden sterk uitdrogen hetgeen eveneens ongunstig is voor de nauwe korfslak. In deze strook is plaatselijk duinriet talrijk aanwezig en deze locaties zijn potentieel geschikt voor nauwe korfslak, vandaar dat de strook grijs duin is gekarteerd als grotendeels ongeschikt in plaats van ongeschikt. 5

8 Rapport: EIS Kenniscentrum Insecten Figuur 3 Verspreiding van nauwe korfslak nabij de Zeeweg. Oranje: gezocht maar niet aangetroffen; groen: aangetroffen. Figuur 4 Verspreiding van nauwe korfslak nabij de Zeeweg en geschiktheid vegetatie gebasseerd op in 2014 uitgevoerd onderzoek. Oranje: gezocht maar niet aangetroffen; groen: aangetroffen. Elke vegetatie eenheid is op basis van expert judgement ingedeeld in een van de volgende vier categorieën: (1) geschikt voor nauwe korfslak, (2) matig geschikt, (3) ongeschikt en (4) grotendeels ongeschikt. Het rode vlak geeft een indicatie van de ligging van het geplande ecoduct. 6

9 Boesveld & Kalkman Voorkomen Nauwe korfslak nabij natuurbrug Zeeweg, Bloemendaal Conclusies De nauwe korfslak is in het plangebied in vijf van de 22 genomen monsters aangetroffen en is daarmee vrij schaars te noemen. Vooralsnog lijken deze populaties geïsoleerd van andere populaties in het Habitatrichtlijngebied Kennermerland-zuid. Afhankelijk van de precieze ligging van het ecoduct komt deze uit in de strook grijs duin, welke grotendeels ongeschikt is voor nauwe korfslak, of iets oostelijker in een stuk met duindoornstruweel waar drie van de vijf monsterlocaties met nauwe korfslak liggen. Het grijs duin is als grotendeels ongeschikt beoordeeld. Wel komen in dit vegetatietype plaatselijk stukken met duinriet voor waar het voorkomen van kleine populaties nauwe korfslak niet helemaal kan worden uitgesloten. Literatuur Boesveld, A Onderzoek naar het belang van 15 vegetatietypen voor de Nauwe korfslak in Meijendel en Berkheide en de verspreiding van deze soort in dit Natura 2000-gebied. Stichting Anemoon, Bennebroek. 7

10 Rapport: EIS Kenniscentrum Insecten Bijlage 1. Overzicht monsterlocaties en aantal aangetroffen nauwe korfslakken. Locatienummer x y datum Locatienaam Nauwe korfslak A /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o. 2 dood (recent), 9 dood (oud) B /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o A /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o B /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o C /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o D /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o E /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o F /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o G /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o H /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o I /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o J /9/2014 Kennermerduinen, Bokkenberg e.o. 29 levend; 16 dood (recent) K /9/2014 Kransvlak 12 levend; 2 dood (recent) L /9/2014 Kransvlak 29 levend; 17 dood (recent) M /9/2014 Kransvlak A /9/2014 Kransvlak 11 dood (recent) B /9/2014 Kransvlak C /9/2014 Kransvlak D /9/2014 Kransvlak E /9/2014 Kransvlak F /9/2014 Kransvlak G /9/2014 Kransvlak Bijlage 2. Informatie per monsterlocatie. Locatienummer: A Coördinaten: 099,990/490,499. Locatienummer: B Coördinaten: 099,964/490,416. Locatienummer: A Coördinaten: 099,855/490,369. Locatienummer: B Coördinaten: 099,846/490,474. 8

11 Boesveld & Kalkman Voorkomen Nauwe korfslak nabij natuurbrug Zeeweg, Bloemendaal Locatienummer: C Coördinaten: 100,609/490,336. Locatienummer: D Coördinaten: 100,549/490,196. Locatienummer: E Coördinaten: 100,458/490,275 Locatienummer: F Coördinaten: 100,425/490,250 Locatienummer: G Coördinaten: 100,345/490,394. Locatienummer: H Coördinaten: 100,493/490,576. Locatienummer: I Coördinaten: 100,361/490,639. Locatienummer: J Coördinaten: 100,239/490,178. Aantal Nauwe korfslakken: levend: 29. dood: 16. Juveniele: 34. 9

12 Rapport: EIS Kenniscentrum Insecten Locatienummer: K Coördinaten: 100,296/490,129 Aantal Nauwe korfslakken: levend: 12. dood: 2. Juveniele: 9. Locatienummer: L Coördinaten: 100,233/490,105. Plantensoorten: Groot laddermos Aantal Nauwe korfslakken: levend: 29. dood: 17. Juveniele: 24. Locatienummer: M Coördinaten: 100,381/489,966. Locatienummer: A Coördinaten: 100,624/490,019. Aantal Nauwe korfslakken: levend: 0. dood: 11. Juveniele: 5. Locatienummer: B Coördinaten: 100,454/489,879. Locatienummer: C Coördinaten: 100,229/489,955. Locatienummer: D Coördinaten: 099,996/490,038. Locatienummer: E Coördinaten: 099,852/489,

13 Boesveld & Kalkman Voorkomen Nauwe korfslak nabij natuurbrug Zeeweg, Bloemendaal Locatienummer: F Coördinaten: 099,775/490,060. Locatienummer: G Coördinaten: 099,806/490,

14 Rapport: EIS Kenniscentrum Insecten Bijlage 3. Lijst van waargenomen landslakken. Nederlandse naam Wetenschappelijke naam Rode-lijststatus Stekelslakje Acanthinula aculeata Bruine glansslak Aegopinella nitiula Kleine glansslak Aegopinella pura bedreigd Heesterslak Arianta arbustorum Egel-wegslak Arion intermedius Grauwe/Boswegslak Arion circumscriptus/sylvaticus Grote/Spaanse wegslak Arion rufus/lusitanicus Grofgeribde grasslak Candidula intersecta Gewone tuinslak Cepaea nemoralis Bolle duinslak Cernuella virgata Vale clausilia Clausilia bidentata Agaathoren soort Cochlicopa spec. Ruwe korfslak Columella aspera Boerenknoopje Discus rotundatus Gladde tolslak Euconulus fulvus Wijngaardslak Helix pomatia kwetsbaar Aardschijfje Lucilla scintilla Ammonshorentje Nesovitrea hammonis Lookglansslak Oxychilus alliarius Kelder glansslak Oxychilus cellarius Grote glansslak Oxychilus draparnaudi Duintolletje Paralaoma servilis Dwergpuntje Punctum pygmaeum Mostonnetje Pupilla muscorum Langwerpige barnsteenslak Succinea oblonga Behaarde slak Trochulus hispidus Geribde jachthorenslak Vallonia costata Scheve jachthorenslak Vallonia excentrica Nauwe korfslak Vertigo angustior bedreigd Dwergkorfslak Vertigo pygmaea kwetsbaar Gestreepte korfslak Vertigo substriata bedreigd Kleine korfslak Vertigo pusilla Doorschijnende glasslak Vitrina pellucida 12

15

16 EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden De hoofddoelstelling van EIS is het zo volledig mogelijk in kaart brengen van de Nederlandse insecten en andere ongewervelde dieren. Waar mogelijk wordt een bijdrage geleverd aan de bescherming van bedreigde soorten. De stichting verenigt 1400 onderzoekers van ongewervelde dieren, georganiseerd in 50 taxonomisch gerichte werkgroepen. De werkgroepen worden ondersteund door het centraal bureau van EIS, gelieerd aan museum Naturalis. Het bureau verzorgt publicaties, organiseert contactdagen en voert opdrachten uit voor maatschappelijke partijen.