Van ingewikkelde uitdagingen. naar natuurlijk vernieuwen en ontwikkelen.

Transcriptie

1 Van ingewikkelde uitdagingen naar natuurlijk vernieuwen en ontwikkelen. Reflectie Generative Leadership Programme Petra van de Kop September

2 Van ingewikkelde uitdagingen naar natuurlijk vernieuwen en ontwikkelen Reflectie Generative Leadership Programme Petra van de Kop September 2013 Innerlijk weten en willen begrijpen Twee jaar geleden kwam ik een artikel tegen in het Business Spiritualiteit Magazine waarin Paul de Blot met Ivo Callens in gesprek ging (Callens, 2011). Het artikel raakte mij: Ivo s kijk op leiderschap, generatief leiderschap, sloot mooi aan bij mijn zoektocht. In november 2012 ontmoette ik Ivo onverwacht bij een workshop over het U proces & Systemisch werk bij Jan Jacob Stam van het Hellingerinstituut. Zo gaat dat als dingen kloppen. De afspraak was daar snel gemaakt om het Generative Leadership Programma (GLP) te volgen. En zo was ik in juni 2013 vier dagen in De Orshof in België, waar Ivo Callens en Bea Vercruysse samen onze groep meenamen door het programma. Het bood mij de kans om te proeven, te ervaren en te snappen wat Generatief Leiderschap is, en wat het voor mij betekent. En natuurlijk ook mijn eigen leiderschap verder te verdiepen. Een kans om letterlijk in het Generatief Leiderschapskompas te stappen. Omdat alleen innerlijk weten dat het klopt, voor mij altijd niet voldoende is om het te gebruiken. Daarvoor moet ik iets doorleven en echt snappen. Kijken door de bril van de buitenstaander Als kind wist ik al heel vroeg dat ik later iets wilde gaan doen met de natuur. Ik was veel op een boerderij bij ons in het dorp. Ik hield ervan om mee te helpen in het ritme van seizoen, van de dieren, om te spelen in het bos, en uren te wandelen met onze hond. Ik hield van de compleetheid, de verbinding en het één zijn met iets waar ik wellicht naar verlangde: een groter geheel. Al vroeg was ik geraakt door hoe wij kennelijk met onze aarde omspringen. Toen ik in 1984 (ik was toen twaalf) Kinderen van Moeder Aarde las van Thea Beckman, wist ik het: ik wilde bijdragen aan een gezonde aarde. Ik studeerde aan de Wageningen Universiteit Duurzame Landgebruikssystemen. Daar leerde ik denken en waarnemen vanuit het geheel. Ik leerde kijken naar natuurlijke systemen. Ik leerde de verbanden zien tussen het ontstaan van het landschap, het landgebruik, de bodems, de gewassen en de planten. Ik leerde schakelen tussen groot, klein, voorgrond en achtergrond. Ik herinner me nog goed de magie van de luchtfoto s die opeens 3D werden en allerlei nieuwe details in beeld brachten. Inzoomen, uitzoomen. Ik kreeg een bril aangereikt om door te kijken, te analyseren, als een buitenstaander. Ik werkte jaren als adviseur, maakte mooie plannen, analyses en gaf adviezen. Mensen vonden het mooi, maar voor mij was het leeg. Ik was gefocust op resultaten, op de wereld, maar ik was er zelf geen deel van. De energie van het vastgelopen zijn: mijzelf ont-wikkelen Mijn focus lag tot dat moment vooral op wat ik kon en wat ik deed, wat anderen van mij verwachtten, en niet op wie ik was of wat mij energie gaf. Dat kostte bakken energie! En uiteindelijk liep ik vast. Er volgde een periode van persoonlijke ontwikkeling. Wie ben ik en waarom ben ik hier? Wat heb ik de wereld te geven? Wat wil ik bijdragen? Doordat mijn lichaam in deze periode letterlijk vastliep, werd ik mij toen bewust hoe sterk ik gefocust was geweest op mijn mentale en emotionele vermogens, en hoe weinig ik meer bewust 2

3 was van mijn lichaam (met al haar kennis!) en mijn innerlijke bron. Terwijl vanuit mijn kindertijd ook de fysieke en spirituele niveaus mij wel heel bekend waren. Ik ging steeds meer voelen wie ik was (en ben..). En er steeds meer zijn in plaats van doen. En dat is een proces dat nog steeds verder gaat! Uiteindelijk zijn we human beings, geen human doings! Ook veranderde in deze periode mijn kijk op duurzaamheid. Ik herinner me nog een toespraak van Herman Wijffels en Irene van Lippe-Biesterveld (2006) over Visie op natuurlijk Leiderschap waarin ze zeiden: duurzaamheid is het herstellen van relaties. Relaties met jezelf, met de mensen om je heen en met de natuur. En toen dacht ik: ja, dat is duurzaamheid voor mij, daarin wil ik bijdragen. Mijzelf inbrengen als instrument voor vernieuwing Ik maakte in mijn werk een ommezwaai. Ik besloot me verder te verdiepen in de menselijke kant van duurzaamheid. Wat is er werkelijk nodig voor vernieuwing en ontwikkeling? Hoe genereren we met elkaar duurzame antwoorden op de complexe vraagstukken waar we voor staan? En wat vraagt dat van mijzelf? Ik volgde diverse opleidingen en trainingen op het gebied van persoonlijke ontwikkeling en leiderschap, coaching en systemisch werk. Ze vormden puzzelstukjes in mijn zoektocht naar het ontdekken en vormgeven van mijn eigen rol in het bijdragen aan duurzaamheid. Wat is er werkelijk nodig voor vernieuwing en ontwikkeling? Het kompas van Generatief Leidschap: integratie van IK - WIJ - HET - GLOBE Tijdens het GLP 1 heb ik het Kompas van Generatief Leiderschap ervaren. Het kompas integreert veel van de puzzelstukjes, concepten die ik tot nu toe ook op mijn pad heb verzameld en ontwikkeld. Het biedt voor mij een kapstok om ze te verbinden, en nog belangrijker om met mijn aandacht te balanceren. En dat schept ruimte voor vernieuwing, nieuwe inzichten. In Generatief Leiderschap verenigen zich vier leiderschapstalenten: 1. Persoonlijk Leiderschap opnemen (IK) 2. Resultaatgericht focussen (HET) 3. Kwalitatieve interacties genereren (WIJ) 4. Omgevingsbewustzijn (GLOBE) Figuur 1. Het integrale kompas van generatief leiderschap (conceptueel): de systeemdynamische samenhang van de vier componenten op vier niveaus (Bron: Callens, 2013). 3

4 Deze 4 leiderschapstalenten zijn systemisch met elkaar verbonden op vier niveaus: fysiek, emotioneel, mentaal en spiritueel. Dat klinkt heel ingewikkeld, maar is gemakkelijker zichtbaar in een plaatje (figuur 1). Dynamisch balanceren met je aandacht in dit generatieve veld van mogelijkheden is de kern van Generatief Leiderschap. Maar voordat je dynamisch kunt gaan balanceren is het belangrijk om je bewust te worden van wat zich binnen en buiten je afspeelt. Waar zit mijn aandacht eigenlijk? Daar is het Leiderschapskompas een mooie tool voor. Als ik bijvoorbeeld kijk naar mijn eigen levenspad dan had ik als kind een heel natuurlijk evenwicht in de vier niveaus. In mijn studietijd en eerste werkjaren focuste ik geleidelijk steeds meer op het mentale en emotionele niveau - en raakte het fysieke en spirituele op de achtergrond. En als ik daar de leiderschapstalenten nog eens naast leg, dan kom ik tot de conclusie dat in diezelfde periode van jaar de HET en GLOBE op de voorgrond zijn komen te liggen, en de IK en WIJ op de achtergrond. Dit was voor mij geen nieuwe ontdekking, maar het kompas is nu in mijn dagelijkse praktijk wel een prettig hulpmiddel bij het balanceren van mijn aandacht tussen resultaatgerichtheid (HET), omgevingsbewustzijn (GLOBE), mijn eigen behoeften en die van anderen (IK) en de kwaliteit van interactie (WIJ). En dat ook nog eens op de vier niveaus! De kern voor mij van Generatief Leiderschap is het generatieve proces. Het helpt bij het genereren van duurzame antwoorden op de situatie waar het op dat moment om gaat. Het gaat uit van het principe dat alles al aanwezig is. Hoe kun je in groepen rond thema s het potentieel ontsluiten? Hoe kunnen we feedforward geven? Gaan zien welk potentieel wil stromen in plaats van feedback geven die de neiging heeft oude patronen te bevestigen? In het hier-en-nu zijn, aanwezig (present) zijn is een belangrijke voorwaarde/competentie om dit te kunnen doen. In Generatief Leiderschap heet dit, net als in het U proces, presence (Callens, 2011 en 2013; Senge e.a., 2004; Jaworski, 2012; Scharmer, 2010). Het thema als basis voor kwalitatieve interacties Eén van de dingen die ik prettig vond tijdens de vierdaagse training was dat elke werksessie zich heel gericht op 1 thema focuste. Als er geen focus is op een thema, verlopen de interacties naar willekeur. En hoe vaak gebeurt dat niet binnen teams en organisaties! En wat een energie kost dat! Een thema focust, kun je uitstallen, je kunt onderzoeken hoe iedereen ernaar kijkt, het geeft ruimte en kwalitatieve interacties. Het helpt om te heroriënteren vanuit het geheel. Zo heeft het samen onderzoeken van thema s een transformatieve kracht. Een onderwerp wordt pas een thema als we er allemaal betrokken bij raken. De volgende stappen helpen om tot een kwalitatieve interactie rond thema s te komen: 1. het zoeken en vinden van levende thema s 2. het formuleren van het thema 3. het thema inleiden, de aandacht van de groep bij het thema brengen 4. een structuur, werkvorm bieden om ermee aan de slag te gaan 5. het thema samen uitstallen (wat neem ik waar, wat neem jij waar) en de interactie leiden door zelf mee te doen en door interventies. Levende thema s vinden Wat ik heb gemerkt in mijn ervaring met groepen en begeleiden van processen is dat er regelmatig verschillende thema s door elkaar spelen. Het GLP heeft mij hier nog bewuster van gemaakt. In mijn werk in plattelandsgebieden werk ik regelmatig met het U proces. In de sensing fase zijn we vaak heel goed in het identificeren van thema s. Maar vervolgens zie ik dat we soms een verdiepingsslag missen doordat we te diffuus met de geïdentificeerde thema s aan de slag gaan. Dan slaan we eigenlijk een stap over: welk thema doet er hier en nu echt toe? 4

5 Thema s formuleren Het formuleren van thema s luistert heel nauw. Ruth Cohn formuleerde een lijst van 11 criteria voor themaformulering (Callens, 2007). Samenvattend komt het er op neer dat een thema: kort en helder wordt geformuleerd, aansluit bij taal en kennisniveau van de deelnemers, niemand uitsluit of kwetst, niet te smal (ruimte voor ideeën), niet te breed (gebrek aan focus), gevoelssnaar raakt, opent/ explorerend werkt. Tijdens en na het GLP 1 ben ik aan het experimenteren gegaan. Het was leuk om te merken dat het wat oplevert als je in een goede themaformulering investeert. Voorbeelden van thema s waar ik mee gewerkt heb: Raakbaar zijn als het spannend wordt: welke risico s neem ik wel, en welke niet? Je idee verder brengen als het spannend wordt: standvastigheid of meebewegen? In beide gevallen werkte het stimulerend. Er was herkenning, maar ook nieuwsgierigheid en het leverde goede interacties op! Iets waarnemen wordt gauw iets voor waar nemen Waarnemen: wat neem ik voor waar? Waar het steeds om gaat als we samen naar thema s kijken, is bewust zijn van je eigen waarneming. Ivo zei het mooi: iets waarnemen wordt gauw iets voor waar nemen. Wat is waar? Wat neem jij voor waar? En wat neem ik voor waar? Waarnemen kan ook op de vier niveaus (fysiek, emotioneel, mentaal en spiritueel). Zelf heb ik de afgelopen jaren, onder andere in mijn werk met opstellingen geleerd, dat mijn lichaam mijn meest zuivere waarnemingsbron is. Mijn lichaam liegt nooit: IK fysiek (awareness of gewaar zijn, zie figuur 2). Als ik mensen coach, zie ik steeds dat de grootste ontwikkelkracht zit in het bewust worden van je eigen waarneming. Steeds maar weer stil staan bij: wat denk ik, wat voel ik, en wat doe ik (De Leeuw en Van de Kop, 2012). Dat doen gaat vaak automatisch, maar als je je bewust wordt van wat er op deze vier niveaus gebeurt, dan ontstaan er vaak als vanzelf nieuwe mogelijkheden. Verschillen verkennen: wat neem ik waar? Wat neem jij waar? In contact met anderen is het natuurlijk essentieel om waarnemingen te delen. Wat neem ik waar? En wat neem jij waar? Hoe kijk ik naar het thema? En hoe kijk jij ernaar? Er is altijd interpretatie. Van mijzelf weet ik dat ik vanuit mijn participeren (deel zijn dus) soms denk het geheel te zien. Maar dat is niet altijd wat de ander ziet. Iedereen geeft betekenis aan zijn eigen waarnemingen. En die betekenis is niet altijd gelijk aan de betekenis die de ander geeft. Het onderzoeken van de verschillen in waarneming rond een thema, dat is de kern van het uitstallen. Van daaruit ontstaat een beter begrip van wat er speelt. Voor mij is dit ook de kern van de sensing fase Figuur 2. Generatief leiderschap: grondplan van de componenten en de niveaus waaraan aandacht gegeven kan worden (Bron: Callens, 2013) 5

6 in het U proces. Waarnemen voorbij downloaden, voorbij oordelen, cynisme en angst: met een open mind, open hart en zonder meteen iets te willen. maken (naar binnen) en contact met je omgeving (naar buiten). Autonomie en verbondenheid. Waarnemen en daarop antwoorden. Antwoord geven op de situatie: wat is mijn ability to respond? Een andere mooie quote van Ivo tijdens de vierdaagse vond ik: responsibility is je ability to respond. Je vermogen om antwoord te geven op de situatie en wat je waarneemt. En dat antwoord is een uniek antwoord, zoals in het U proces. Sensing is de fase waarin je een beeld vormt van de situatie, het thema uitstalt, en dan komt de stap: wat vraagt dit van mij? Wat is mijn antwoord op wat ik waarneem? Het is voor mij de vraag van waaruit we antwoorden op situaties en of we dat bewust doen. Wat is de bron van waaruit ons antwoord komt? Door mijn ervaring met systemisch werk ben ik mij bewust geworden van verschillende bronnen van waaruit we handelen. Jan Jacob Stam onderscheidt de volgende drie niveaus (Stam, 2012): Vanuit mijn ego, wat ik wil, mijn plan. Vanuit wat het systeem van mij vraagt, als ik de patronen volg in mijn leven. Hierin werkt het collectief onbewuste door. Vanuit een groter geheel, vanuit de bron. Hier komt het U proces voor mij samen met Generatief Leiderschap. Vanuit een bewuste en meer open waarneming, vanuit een open dialoog, samen uitstallen van thema s, gaan we nieuwe dingen zien (Sensing) en van daaruit kunnen we ons verbinden voorbij ego en systemische verstrikkingen, met onze innerlijke bron, en de grote Bron (Presence). En dienen zich nieuwe antwoorden aan. Unieke antwoorden voor iedereen anders. Ability to respond: van theorie naar praktijk De grondregel van Ruth Cohn s Themagecentreerde Interactie en ook in Generatief Leiderschap is be your own chairperson. Steeds verantwoordelijkheid nemen voor jezelf en het grotere geheel. Contact met jezelf Jezelf leiden, jezelf sturen: dat is nogal wat! In het inmiddels alweer gedateerde artikel over Generative Leadership (Callens, 2007) lees ik: het geheim van de magie van een team komt niet tot leven als het eigen persoonlijk leiderschap niet of onvoldoende door iedereen wordt opgepakt. Maar hoe doe je dat dan? Hoe werkt dat dan? Daar worden eigenlijk zowel binnen het eerste deel van het Generative Leadership Programme als binnen Theory U weinig handvaten voor gegeven. Binnen Theory U gaat het over verbinden met je bron, met de natuur : vanuit de presence ervaring kom je tot nieuwe inzichten. Die ervaringen heb ik ook gehad, maar eigenlijk geloof ik dat de sleutel vooral zit in het bewust waarnemen. Steeds maar weer waarnemen: wat denk ik, wat voel ik en wat doe ik. Wat geeft mij energie en wat kost mij energie? (De Leeuw en Van de Kop, 2012). Daar ligt de sleutel om bij je bron te komen. Present zijn, in ieder moment, in het hier-en-nu. De IK komt tot uitdrukking in interactie (WIJ) en rond thema s (HET) binnen een bepaalde context (GLOBE). responsibility is je ability to respond Werken met passende structuren Tijdens het GLP 1 heb ik steeds zoveel lichtheid en ruimte ervaren in het samen werken. Dat kwam deels door de themagecentreerde interactie waar ik al veel over heb gezegd. Maar er was nog iets. Het kwam ook door het werken met verschillende passende structuren of werkvormen. In de keuze van de werkvormen was er een balans tussen de 4 niveaus: fysiek, emotioneel, mentaal en spiritueel. Dat maakte ook dat we gebruik maakten van bewuste en onbewuste informatie. Mij deed het goed deze afwisseling mee te maken. Dit hield mijn energie op niveau. Het maakte mij bewust dat er in trainingen of workshops regelmatig veel thema s door elkaar lopen en dat ik zelf als begeleider meer afwisseling kan 6

7 aanbrengen in de niveaus waarop ik aan het werk ben. Ik heb door het GLP 1 meer oog gekregen voor balans tussen structuur en vrijheid in het proces. Te veel structuur doodt de creativiteit. Te weinig creëert onzekerheid/ angst/verdediging/vermijden en misschien ook wel.. te veel ruimte voor focus op andere thema s...! Ook daar is het weer dynamisch balanceren als begeleider. Figuur 3. De verhouding structuur-proces-vertrouwen en haar schaduw (Bron: Callens, 2007) Vertrouwen Wantrouwen leiderschap te verdiepen. Ik ben bewuster geworden hoe ik zelf waarneem, en hoe ik de interactie aanga. Tijdens de week ben ik me meer gaan verbinden met anderen, daar waar contact als confrontatie voelde. Daar waar het verschil samenkomt, waar het spannend wordt, ben ik mijzelf in blijven brengen vanuit mijn openheid, vanuit mijn bron. En dan opent zich een nieuw veld van mogelijkheden! Niet alleen bij mijzelf, maar ook bij de ander. Er ontstaat dan werkelijke verbinding, en commitment. Dat is waar voor mij duurzaamheid begint. Van ingewikkelde uitdaging naar contact maken voor een natuurlijke ontwikkeling. Structuur Proces Chaos Stagnatie Het belangrijkste resultaat van Generatief Leiderschap vind ik de ruimte die het schept voor kwalitatieve interacties. Ik werd er niet moe van! Het vraagt wel eigenaarschap van iedereen. Be your own chairperson... en mijn zoektocht is, hoe kun je mensen daar nog effectiever in ondersteunen. En wat GLP met mijzelf heeft gedaan Twee grote wensen had ik voor mijn deelname aan het GLP1. Ik wilde de basisprincipes van GL en TGI leren kennen, ervaren en toepassen. En ik wilde mijzelf en anderen nog beter leren sturen als het gaat om ontwikkelprocessen. Op beide wensen heb ik veel ontvangen. In deze uiteenzetting heb ik gedeeld wat Generatief Leiderschap voor mij betekent en welke inzichten het mij brengt. Dat zijn voor mij belangrijke inzichten, die me helpen om dit gedachtegoed verder te delen. Maar de ervaringen binnen het GLP1 hebben mij ook geholpen om mijn eigen Bronnen Callens (2007). Generative Leadership. Over leven en leren in een turbulente wereld. Het transformatieve leiderschapsconcept van themagecentreerde interactie. Centre for Generative Leadership, Utrecht. Callens (2011). Ivo Callens in gesprek met Paul de Blot over Generatief Leiderschap. Business Spiritualiteit Magazine Nyenrode, Nr. 15. Callens (2013). Generative Leadership: het transformationele leiderschapsconcept van de themagecentreerde interactie (TGI). In: Schneider-Landolf e.a. (2013). Handboek Themagecentreerde Interactie (TGI). Tonnelier, Amsterdam. De Leeuw en Van de Kop (2012). Ik maak het Verschil: medewerkers als instrument in mensgerichte dienstverlening. IVT Ontwikkeling, Diepenheim. Jaworski (2012). Oorsprong: de innerlijke weg naar kennis. Christofoor, Zeist. Van Lippe Biesterveld en Wijffels (2006). Visie op Natuurlijk Leiderschap. Toespraak voor ondernemers en managers uit de financiële advieswereld. Scharmer (2010). Theory U. Leiding vanuit de toekomst die zich aandient. Christofoor, Zeist. Senge e.a. (2004). Presence: een ontdekkingsreis naar diepgaande verandering in mensen en organisaties. Academic Service. Stam (2012). Vleugels voor verandering. Uitgeverij Noorderlicht, Groningen. Over de auteur Petra van de Kop is team- en organisatiecoach en begeleidt leer- & ontwikkeltrajecten rond duurzaamheid. In beeld brengen wat er speelt, ontdekken van eigen kracht, helpen de koers uitzetten, ontwikkeling op gang brengen en doen waar je energie van krijgt en wat de samenleving energie geeft. Dat zijn dingen waar zij graag aan werkt. Leren en ontwikkelen voor duurzame verandering, daar gaat het telkens om. Meer informatie over generatief leiderschap: 7