1.3.b. Kosteloos onderwijs

Transcriptie

1 Decreet Basisonderwijs (Art. 27) 1.3.b. Kosteloos onderwijs Decr. Vl. Parl. 25 februari 1997 Decreet Basisonderwijs (uittreksel art quater). 34 Decr. Vl. Parl. 13 juli 2001 Mozaïekdecreet (Onderwijs XIII) (uittreksel art. 5.13) Decr. Vl. Parl. 25 februari 1997 basisonderwijs (B.S., 17 april 1997) (Uittreksel) HOOFDSTUK IV LEERLINGEN IN HET BASISONDERWIJS Afdeling 2 Rechten en plichten van leerlingen en ouders Onderafdeling A Vrije keuze, leerplicht en de inschrijving Art. 27. In de door de gemeenschap gefinancierde of gesubsidieerde basis-, kleuter- of lagere scholen kan geen direct of indirect inschrijvingsgeld worden gevraagd. Evenmin kunnen er bijdragen worden gevraagd voor kosten die gemaakt worden om een eindterm te realiseren of een ontwikkelingsdoel na te streven. De lijst met materialen die bij gebruik kosteloos ter beschikking dienen gesteld te worden om de eindtermen te realiseren of de ontwikkelingsdoelen na te streven, vormt een bijlage 1 bij dit decreet. Art. 27bis. 1. Het schoolbestuur kan aan de ouders een bijdrage vragen voor: 1 activiteiten die niet noodzakelijk zijn voor het realiseren van de eindtermen of het nastreven van de ontwikkelingsdoelen; 2 verplichte materialen die niet begrepen zitten onder artikel 27 en waarvan de ouders het te besteden bedrag niet zelf kunnen bepalen; 3 meerdaagse extra-muros activiteiten. 2. Het maximumbedrag van de bijdrage in 1, 1 en 2, wordt als volgt bepaald: voor het kleuteronderwijs: 20 Euro; voor het lager onderwijs: 60 Euro. Deze bedragen zijn van toepassing vanaf het schooljaar volgend op de goedkeuring van het decreet nieuwe financiering leerplichtonderwijs. Vanaf het schooljaar wordt het bedrag voor het kleuteronderwijs aangepast aan de evolutie van het gezondheidsindexcijfer volgens de volgende formule: Nx = 20(Cx/C2011) waarbij: Nx gelijk is aan het geïndexeerde bedrag voor het schooljaar x; Cx de gezondheidsindex is van de maand januari voorafgaand aan schooljaar x; C2011 de gezondheidsindex is van de maand januari Het bekomen bedrag wordt afgerond naar het hoger gelegen geheel getal. Vanaf het schooljaar wordt het bedrag voor het lager onderwijs aangepast aan de evolutie van het gezondheidsindexcijfer aan de hand van de volgende formule: Nx = 60(Cx/C2011) waarbij: Nx gelijk is aan het geïndexeerde bedrag voor het schooljaar x; Cx de gezondheidsindex is van de maand januari voorafgaand aan schooljaar x; C2011 de gezondheidsindex is van de maand januari Het bekomen bedrag wordt afgerond naar het hoger gelegen geheel getal. 3. In afwijking van 1, 2, kan het schoolbestuur beslissen om de bijdrage die aan de ouders gevraagd wordt voor verplichte kledij die omwille van een sociale finaliteit aangeboden wordt, niet op te nemen in de maximumfactuur. Deze afwijking is enkel mogelijk mits schriftelijk advies van de schoolraad. 4. Vanaf het schooljaar volgend op de goedkeuring van het decreet nieuwe financiering leerplichtonderwijs, mag er in het kleuteronderwijs geen bijdrage meer worden gevraagd voor meerdaagse extra-muros activiteiten. Vanaf het schooljaar volgend op de goedkeuring van het decreet nieuwe financiering leerplichtonderwijs, bedraagt de bijdrage voor meerdaagse extra-muros activiteiten maximaal 360 Euro voor het volledige lager onderwijs. Vanaf het schooljaar wordt dit bedrag aangepast aan de evolutie van het gezondheidsindexcijfer, volgens de volgende formule: Nx = 360(Cx/C2011) waarbij: Nx gelijk is aan het geïndexeerde bedrag voor het schooljaar x; Cx de gezondheidsindex is van de maand januari voorafgaand aan schooljaar x; C2011 de gezondheidsindex is van de maand januari Het bekomen bedrag wordt afgerond naar het hoger gelegen geheel getal. Art. 27ter. 1. De kosten die niet vervat zitten in artikel 27bis, 1, zijn niet onderworpen aan de maximumfactuur. Deze kosten worden kenbaar gemaakt in de bijdrageregeling. De gevraagde kostprijs moet steeds in verhouding zijn tot de geleverde prestatie. 2. Na overleg binnen de schoolraad legt het schoolbestuur de lijst vast van bijdragen die aan de ouders kunnen worden gevraagd, zoals bepaald in artikel 27bis 34 Larcier Wet en Duiding Kids-Codex Boek III (1 maart 2010)

2 Decreet Basisonderwijs (Art. 27quater) en 1 van dit artikel evenals de afwijkingen die op deze bijdrageregeling worden toegekend. 3. Vragen in verband met de toepassing van de beginselen vermeld in de artikelen 27, 27bis en 27ter en klachten in verband met inbreuken op deze beginselen kunnen door iedere belanghebbende ingediend worden bij de Commissie Zorgvuldig Bestuur, bedoeld in artikel V.21 van het decreet van 13 juli 2001 betreffende het onderwijs-xiii-mozaïek. Art. 27quater. Het kostgeld van een leerplichtig kind wiens ouders geen vaste verblijfplaats hebben, en toevertrouwd is aan één van de erkende internaten, vermeld in artikel 21 van het koninklijk besluit van 20 augustus 1957 houdende coördinatie van de wetten op het lager onderwijs of aan gelijk welk ander internaat toegevoegd aan een gesubsidieerde school, georganiseerd door een provincie, een gemeente, een vereniging van gemeenten, door een andere openbare of privépersoon, valt ten laste van zijn ouders. De gemeenschap draagt bij in het kostgeld. Deze bijdrage wordt toegevoegd aan de werkingstoelagen toegekend aan het erkend internaat, aan het internaat toegevoegd aan een gesubsidieerde school of aan het autonoom internaat en wordt in mindering gebracht op het in het vierde lid bedoelde kostgeld. Deze bijdrage is gelijk aan de bijdrage, vermeld in artikel 20, 2, van het koninklijk besluit, vermeld in het eerste lid. De bijdrage wordt uitgekeerd aan het internaatsbestuur dat het kind huisvest op voorlegging van een staat ingediend door het internaatsbestuur en juist verklaard door de bevoegde diensten van Agodi. Het internaatsbestuur bepaalt autonoom het kostgeld. ANNELEEN TIMMERMANS 1. Het Decreet Basisonderwijs van 25 februari 1997 Artikel 27 1 Decreet Basisonderwijs bevestigt artikel 24 Gw. en bepaalt dat de toegang tot het basisonderwijs kosteloos is in de door de Gemeenschap gefinancierde of gesubsidieerde scholen. In de artikelsgewijze commentaar bij het Ontwerp van Decreet Basisonderwijs (Parl.St. Vl.Parl , nr. 451/1, 18) staat te lezen dat de kosteloze toegang tot het basisonderwijs niet wil zeggen dat de ouders niets moeten betalen en betekent evenmin gratis middageten en drankbedeling of gratis abonnement op tijdschriften. Het betekent dat de scholen geen inschrijvingsgeld aan de ouders mogen vragen en dat de ouders geen schoolboeken, schriften of noodzakelijk schoolgerei moeten betalen, dat ze niet moeten instaan voor datgene wat essentieel is voor het volgen van kleuter- en lager onderwijs. Het Decreet gaat ervan uit dat aan ouders geen bijdragen gevraagd kunnen worden voor alle materies die gekoppeld zijn aan het bereiken van eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Concreet worden hiermee de kosten van activiteiten en schoolbenodigdheden mee bedoeld die echt nodig zijn om de eindtermen te halen. Enkele voorbeelden zijn de schoolboeken, fotokopieën, schriften, schoolagenda, schrijfgerief, maar ook woordenboeken en rekenmachines. De Commissie Zorgvuldig Bestuur heeft in het verleden meermaals dat onderscheid geduid: potloden, gom, puntenslijper, passer, grandeboog, lat, stiften, schaar e.a. werden duidelijk gecatalogeerd als materialen, noodzakelijk in het kader van eindtermen en ontwikkelingsdoelen en zijn dus, kosteloos voor de ouders. De ouders zijn er dus niet toe gehouden de kosten die in dit verband gevraagd worden, te betalen. Een aantal andere diensten of goederen (kaftpapier, turnzak, ringmappen, boekentassen, schooletuis e.a.) hoe nuttig ook, zijn evenwel niet noodzakelijk in het kader van eindtermen en ontwikkelingsdoelen en hiervoor kan dus een bijdrageregeling gelden (F. VANDENBROUCKE, "Schoolkosten: voorstellen voor een nieuw Vlaams beleid", TORB , 503). In de praktijk werd er echter vastgesteld dat deze decretale kosteloosheid van het basisonderwijs toch niet zo vanzelfsprekend was als hij leek en dat er toch een aantal problemen hieromtrent waren. Zo bleek de decretale verplichte kosteloosheid voor de echte onderwijskosten nog steeds niet gerealiseerd. Heel wat scholen rekenden dit soort kosten nog steeds door aan ouders. De reden hiervoor was eenvoudig: scholen hebben zelf onvoldoende werkingsmiddelen om deze decretale verplichting na te leven. Daarnaast stellen we vast dat naast de 'echte onderwijskost ouders een aantal schoolrekeningen gepresenteerd krijgen voor materialen en activiteiten die het onderwijs levendiger maken, maar niet strikt nodig zijn zoals bijvoorbeeld het gebruik van tijdschriften, extra-murosactiviteiten zoals daguitstappen, theaterbezoeken of bosklassen (F. VANDENBROUCKE, "Schoolkosten: voorstellen voor een nieuw Vlaams beleid", TORB , ). 2. Het decreet van 6 juli 2007 tot wijziging van het decreet basisonderwijs van 25 februari 1997, van het decreet van 13 juli 2001 betreffende het onderwijs-xiii-mozaïek en van het decreet van 2 april 2004 betreffende participatie op school en de Vlaamse Onderwijsraad Het decreet van 6 juli 2007 poogde hierin verandering te brengen en voorzag in de nodige financiële middelen. De vijf principes waarop dit decreet steunt, zijn de volgende: 2.1. Absolute kosteloosheid van eindtermen en ontwikkelingsdoelen vanaf 1 september 2007 Basisscholen moeten vanaf 1 september 2007 absoluut kosteloos zijn voor wat nodig is voor onderwijs in de strikte betekenis: het bereiken van de eindtermen en het nastreven van de ontwikkelingsdoelen. Dit principe is zoals eerder aangetoond niet nieuw. Toch leefden veel scholen dit principe niet altijd na. Scholen wijten dit zelf aan hun krappe financiële situatie. Daarom krijgt elke school sinds mei 2007 voor het gemeenschapsonderwijs, sinds juni 2007 voor de andere scholen, per leerling en per jaar in het kleuter- en lager onderwijs 45 EUR werkingsbudget bij. Het gaat om een totale uitgave van de Vlaamse overheid van 30 miljoen EUR per jaar. Maar als tegenprestatie kan geen enkele school vanaf 1 september 2007 nog kosten aanrekenen voor ontwikkelingsdoelen en eindtermen (ODET). Ook zal het vanaf 1 september 2007 zowel voor scholen als voor ouders duide- Larcier Wet en Duiding Kids-Codex Boek III (1 maart 2010) 35

3 Decreet Basisonderwijs (Art. 27quater) lijk zijn wat er precies gratis moet zijn aan de hand van de lijst die als bijlage bij dit decreet opgenomen is. Deze lijst van materialen moet niet gelezen worden alsof een school alles, en dan nog per leerling, ter beschikking moet stellen. Wel is het zo dat, als de school gebruik maakt van zaken uit de lijst om ODET te bereiken, kinderen daar gratis gebruik van moeten kunnen maken (Parl.St. Vl.Parl , nr. 1221/3, 5-6). In een beslissing van de Commissie Zorgvuldig Bestuur wordt preciseert hierover het volgende: "Herbruikbare materialen blijven in principe eigendom van de school. De school kan bepalen waar deze materialen moeten worden bewaard. Ze kan die, voor zover ze niet meer gebruikt worden in klassenverband of tijdens de vakantieperiodes, terug opvragen bij de leerlingen. Voor zover ze nodig zijn voor het huiswerk, moet het materiaal kunnen worden meegenomen door de leerlingen. Bij (de) gewone slijtage (na een zekere tijd) bezorgt de school een nieuw exemplaar. Bij verlies of zware beschadiging door de fout van de leerling geldt de kosteloosheid niet en kan een kost aangerekend worden. Het is wenselijk dat de school over dit alles duidelijk communiceert" (CZV/KL/KBO/2007/175, p. 5). Verder in diezelfde beslissing, geeft de commissie Zorgvuldig bestuur aan dat "de decreetgever (...) de mogelijkheid open(laat) dat de scholen aanvaarden dat de leerlingen eigen materiaal waar ze een zekere voorkeur voor hebben, meebrengen naar school. De school dient er evenwel van bewust te zijn dat hierin een ernstig risico gelegen is voor sociale druk en voor een gevoel van achterstelling bij leerlingen van wie de ouders niet in staat zijn om eigen materiaal aan te schaffen of die om principiële redenen daarvan afzien. Bij de uitwerking van het beleid moet de school er zorgvuldig over waken dat van de gekozen werkwijze voor het verplicht ter beschikking stellen van het materiaal geen negatieve druk op ouders en leerlingen uitgaat" (CZV/KL/KBO/2007/175, p. 6) Een scherpe maximumfactuur vanaf de inwerkingtreding van de nieuwe financiering voor het leerplichtonderwijs Bovenop de eindtermen en ontwikkelingsdoelen bieden scholen meer aan. Voor de invoering van dit decreet stond er geen limiet op wat scholen hiervoor mochten aanrekenen. De nieuwe regelgeving zet op deze categorie van kosten voortaan een plafond. Voor het kleuteronderwijs kan aan de ouders dan nog maximaal 20 EUR per leerjaar doorgerekend worden; voor het lager onderwijs een bedrag van 60 EUR per leerjaar. De kosten die binnen deze bedragen moeten vallen, kunnen grosso modo omschreven worden als de activiteiten tijdens de lestijden die buiten ODET vallen: een museumbezoek, schoolreizen van één dag, zwemmen buiten het verplichte jaar gratis zwemmen enzovoort. Ook de materialen die de school buiten ODET verplicht aan de ouders en waarbij deze laatsten geen marge hebben inzake de te besteden kostprijs, vallen eronder: bijvoorbeeld een verplicht abonnement op een tijdschrift. Op het principe van de scherpe maximumfactuur wordt één uitzondering gemaakt: scholen die bepaalde kledij, zoals bijvoorbeeld turnkledij, een uniform enzovoort verplicht aanbieden omdat dit goedkoper is dan wanneer de markt speelt, hoeven de kost van deze kledij niet te verrekenen in de maximumfactuur. Hiervoor is wel een advies van de schoolraad voorzien (Parl.St. Vl.Parl , nr. 1221/3, 6). Een afwijking op de scherpe maximumfactuur is slechts mogelijk indien er een schriftelijk advies van de schoolraad is. De mogelijkheid tot afwijking van de maximumfactuur is het resultaat van het overleg met de koepels. Het kan de scholen in bepaalde gevallen meer ruimte geven om bijvoorbeeld culturele of sportieve activiteiten te organiseren (M.v.T., Parl.St. Vl.Parl , nr. 1221/1, 5) Een maximumfactuur voor meerdaagse uitstappen Daarnaast zijn er de kosten voor meerdaagse uitstappen, zoals bosklassen, sneeuwklassen enzovoort. Voor de invoering van dit decreet besliste elke Vlaamse school autonoom wat er aan de ouders doorgerekend werd. De cijfers leren dat het in een aantal gevallen om hoge bedragen ging: uit de HIVA-studie blijkt dat ouders voor de duur van de lagere school soms tot 1227 EUR per kind moesten uittrekken, alleen voor meerdaagse uitstappen. Dit kan niet de bedoeling zijn. Daarom is er ook hier een maximumfactuur. Voor kleuters mogen de scholen hiervoor geen kosten meer doorrekenen aan de ouders. Heel weinig kleuterscholen organiseren overigens meerdaagse uitstappen. In het hele lager onderwijs - alle jaren samen- mogen ouders maximaal 360 EUR betalen voor de meerdaagse uitstappen die helemaal of gedeeltelijk binnen de schooluren vallen. Zo vermijdt men dat de prijs van skiklassen te hoog oploopt voor de ouders. De onrust die her en der gewekt werd alsof 'niets' meer mogelijk zal zijn, is onterecht, niet in het minst omdat elke school een pak meer middelen zal krijgen. De komende jaren worden de werkingsmiddelen van de scholen fors opgetrokken, gemiddeld met 175 EUR per kind per jaar. Dit komt overeen met gemiddeld 1400 EUR voor een kind dat ingeschreven is vanaf de tweede kleuterklas tot en met het zesde leerjaar. Met deze middelen kunnen de scholen de kosten beheersen, zonder activiteiten af te bouwen (Parl.St. Vl.Parl , nr. 1221/3, 6-7) Bijdrageregeling Naast die twee maximumfacturen moet elke school zelf een bijdrageregeling uitwerken voor diensten waarvan de ouders vrijwillig gebruik kunnen maken, zoals opvang, middagtoezicht en maaltijden. Dit was voorheen ook al het geval en de school moet dit ook in de toekomst met de schoolraad overleggen. Nieuw is dat decretaal werd vastgelegd dat de kostprijs die doorgerekend wordt aan de ouders, redelijk moet zijn en in verhouding tot de geleverde prestatie. Hiermee wou men vermijden dat scholen de maximumfactuur zouden gaan compenseren met het verhogen van andere kosten, zoals maaltijden, drankjes, toezicht enzovoort (Parl.St. Vl.Parl , nr. 1221/3, 7). De bijdrageregeling (die dus de scherpe maximumfactuur bevat, de meerdaagse uitstappen, alsook alle andere kosten die de school aan ouders kan doorrekenen voor bijvoor- 36 Larcier Wet en Duiding Kids-Codex Boek III (1 maart 2010)

4 Decreet Basisonderwijs (Art. 27quater) beeld maaltijden, opvang enzovoort) dient zoals momenteel het geval is, besproken te worden binnen de schoolraad. Het schoolbestuur moet ook vastleggen welke afwijkingen op de bijdrageregeling worden toegekend. Dit moet ervoor zorgen dat er een oplossing gevonden wordt voor ouders voor wie de schoolkosten zwaar doorwegen. Ook over vragen in verband met de nieuwe scherpe maximumfactuur en de maximumfactuur voor meerdaagse extra-muroskosten, zal men terecht kunnen bij de Commissie Zorgvuldig Bestuur (zie hierna). Daar kan men ook terecht voor het principe van kosteloosheid in relatie tot eindtermen en ontwikkelingsdoelen en de bijdrageregeling, wat behouden blijft (M.v.T., Parl.St. Vl.Parl , nr. 1221/1, 6). De regel dat de kostprijs redelijk moet zijn en in verhouding tot de geleverde prestatie is een decretale bevestiging van de vaste adviespraktijk van de Commissie Zorgvuldig Bestuur zoals onder meer tot uiting komt in recente uitspraken (zie bv. CZB/V/KBO/2008/221) en in vroegere beslissingen (bv. CBZ/V/KBO/2004/39) Basisuitrusting Schoolkosten zijn niet alleen de kosten die scholen doorrekenen aan de ouders. Kinderen hebben een boekentas nodig, een pennenzak, kaftpapier, mappen en stappen daarvoor met hun vader of moeder naar de winkel. De bedoeling is dat scholen ouders hierin zelf de keuze laten hoeveel geld ze hieraan spenderen. Indien een school zodanige richtlijnen oplegt dat deze vrijheid er niet meer is voor de ouder, valt deze kost onder de scherpe maximumfactuur (Parl.St. Vl.Parl , nr. 1221/3, 7). Deze vijf punten vormen in essentie de inhoud van voorliggend ontwerp van decreet. Het decreet werd gerealiseerd in twee stappen. Stap 1 trad in werking op 1 september 2007 en moest meer duidelijkheid creëren. Er werd een officiële lijst ingevoerd met materialen die kosteloos ter beschikking moeten zijn voor de kinderen. Deze lijst bevat o.a. leerboeken, schriften, passers, schrijfgerief,... Deze lijst ziet er als volgt uit: Lijst met materialen Voorbeelden Bewegingsmateriaal Ballen, touwen, (klim)toestellen, driewielers,... Constructiemateriaal Karton, hout, hechtingen, gereedschap, katrollen, tandwielen, bouwdozen,... Handboeken, schriften, werkboeken en -blaadjes, foto- - kopëeen, software ICT-materiaal Computers inclusief internet, TV, radio, telefoon,... Informatiebronnen (Verklarend) woordenboek, (kinder)krant, jeugdencyclopedie, documentatiecentrum, cd-rom, dvd, klank- en beeldmateriaal,... Kinderliteratuur Prentenboeken, (voor)leesboeken, kinderromans, poëzie, strips,... Knutselmateriaal Lijm, schaar, grondstoffen, textiel,... Leer- en ontwikkelingsmateriaanele ontwikkeling,... Spelmateriaal, lees- en rekenmateriaal, denkspellen, materiaal voor socio-emotio- Meetmateriaal Lat, graadboog, geodriehoek, tekendriehoek, klok (analoog en digitaal), thermometer, weegschaal,... Multimediamateriaal Audiovisuele toestellen, fototoestel, casetterecorder, DVD-speler,... Muziekinstrumenten Trommels, fluiten,... Planningsmateriaal Schoolagenda, kalender, dagindeling,... Schrijfgerief Potlood, pen,... Tekengerief Stiften, kleurpotloden, verf, penselen,... Atlas (ET WO 6.11) Globe (ET WO 6.2) Kaarten (ET WO 6.1 bis, 6.2, 6.4, 6.7 en 6.8) Kompas (ET WO 6.3) Passer (ET WIS 3.5) Tweetalige alfabetische woordenlijst (ET FR 2.3) Zakrekenmachine (ET WIS 1.26 en 1.27) Uit een onderzoek van het Hoger Instituut voor Arbeid van de K.U.Leuven (J. BOLLENS en M. POESEN-VANDEPUTTE, studiekosten in het basisonderwijs, Eindrapport van het onderzoek in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap binnen het OBPWO-programma, juni 2007, was immers gebleken dat ouders voorheen gemiddeld 22 EUR aan deze strikt noodzakelijk dingen besteedden. Sinds 1 september 2007 is deze kost voor ouders weggevallen, en neemt de school ze voor haar rekening. De scholen krijgen hiervoor per leerling jaarlijks 45 EUR extra middelen, wat de gemiddelde kost die aan ouders werd doorgerekend dus ruimschoots dekt. Daarnaast werd er ook een principe gehuldigd dat stelt dat kosten die een school doorrekent aan de ouders voor diensten zoals maaltijden, drankjes en toezicht steeds in verhouding moeten staan tot de geleverde prestaties. Stap 2 voerde op 1 september 2008 vervolgens de dubbele maximumfactuur in. Larcier Wet en Duiding Kids-Codex Boek III (1 maart 2010) 37

5 Mozaïekdecreet (Onderwijs XIII) (Art. 5.13) Decr. Vl. Parl. 13 juli 2001 betreffende het Onderwijs-XIII-Mozaïek (B.S., 27 november 2001) (Uittreksel) HOOFDSTUK V ZORGVULDIG BESTUUR Afdeling 1 Algemene bepalingen Onderafdeling 2 Voltijds secundair en deeltijds beroepssecundair onderwijs Art In het door de Gemeenschap gefinancierd of gesubsidieerd voltijds secundair onderwijs en deeltijds beroepssecundair onderwijs kan geen direct of indirect inschrijvingsgeld worden gevraagd. Na overleg binnen de participatieraad of de schoolraad bepalen de inrichtende machten de lijst van bijdragen die aan de ouders of aan de meerderjarige leerlingen kunnen worden gevraagd, evenals de afwijkingen die op deze bijdrageregeling worden toegekend. Deze regeling wordt door middel van het school- of centrumreglement aan de ouders of aan de personen die de minderjarige leerling in rechte of in feite onder hun bewaring hebben, dan wel aan de meerderjarige leerling meegedeeld. ANNELEEN TIMMERMANS Kosteloos secundair onderwijs De toegang tot het secundair onderwijs is kosteloos maar het onderwijs zelf niet. Internationale verdragen en de Belgische Grondwet vertalen het beginsel van de kosteloosheid naar het secundair onderwijs door het verbieden van een direct of een indirect inschrijvingsgeld in de door de gemeenschap gefinancierde of gesubsidieerde scholen voor voltijds of deeltijds onderwijs. Directe inschrijvingsgelden kunnen enkel in het niet-leerplichtonderwijs (d.i. het onderwijs buiten het basis- en secundair onderwijs) worden gevraagd. Met indirecte inschrijvingsgelden worden kosten bedoeld, geheven bij het begin of in de loop van het jaar, door inrichtende machten of nevenorganisaties, waarvan het bedrag dermate hoog is dat ze een reële belemmering vormen om zich in te schrijven. In het secundair onderwijs bestaat er dus geen absolute kosteloosheid. Voor bepaalde onderwijsactiviteiten en voor didactisch materiaal mogen aan ouders en meerderjarige leerlingen bepaalde kosten worden doorgerekend. Het is evident dat het om effectieve, aantoonbare en verantwoordbare kosten moet gaan die in evenwichtige verhouding staan tot de eigenheid en de doelgroep van het secundair onderwijs. Onderwijsdecreet XIII van 13 juli 2001 bepaalt voor alle onderwijsnetten dat de lijst van de bijdragen die aan ouders en meerderjarige leerlingen kunnen worden gevraagd evenals de regeling inzake afwijkingen op deze bijdragenregeling, door de inrichtende macht wordt vastgelegd na overleg met de schoolraad. Onder afwijkingen worden specifieke maatregelen of tegemoetkomingen verstaan voor financieel minder begoede gezinnen. Dit specifiek overleg is niet vereist indien de bijdragenregeling opgenomen is in het schoolreglement, waarover de schoolraad sowieso reeds overlegbevoegdheid heeft. Voor wat het gesubsidieerd onderwijs betreft, expliciteert het participatiedecreet van 2 april 2004 dat met ingang van 1 april 2005 de inrichtende macht over deze aangelegenheid verplicht om overleg te plegen met de schoolraad in een gezamenlijke vergadering en dat indien bedoeld overleg niet tot een akkoord leidt de inrichtende macht de eindbeslissing neemt. Het participatiedecreet stelt ook dat de schoolraad ten behoeve van al het personeel, leerlingen en ouders een communicatieen informatieplicht heeft over de wijze waarop hij zijn bevoegdheden uitoefent. Het Onderwijsdecreet bepaalt voor alle onderwijsnetten ook dat de bijdrageregeling uiterlijk bij het begin van het schooljaar schriftelijk aan de belanghebbenden moet worden meegedeeld door middel van het schoolreglement of centrumreglement. 38 Larcier Wet en Duiding Kids-Codex Boek III (1 maart 2010)

6 G.W. (Art. 24) 1.4. Vrije keuze levensbeschouwelijk onderwijs Grondwet 7 februari 1831 G.W. (uittreksel art. 24) Decr. Vl. Parl. 25 februari 1997 Decreet Basisonderwijs (uittreksel art. 29, 41 42, 44, 173bis) 42 Decr. Vl. R. 31 juli 1990 Onderwijsdecreet II (uittreksel art. 52septies 52novies) B. Vl. Reg. 14 juli 2004 Uitvoeringsbesluit Levensbeschouwelijk onderwijs K.B. 29 september 1972 Uitvoeringsbesluit Levensbeschouwelijk onderwijs (uittreksel) 48 K.B. 29 september 1972 Uitvoeringsbesluit Levensbeschouwelijk onderwijs (uittreksel) 49 Grondwet 7 februari 1831 Gecoördineerde Grondwet van België }1. De tekst werd gecoördineerd op 17 februari 1994, B.S., 17 februari 1994 (Uittreksel) TITEL II DE BELGEN EN HUN RECHTEN Art. 24. De scholen ingericht door openbare besturen bieden, tot het einde van de leerplicht, de keuze aan tussen onderricht in een der erkende godsdiensten en de niet-confessionele zedenleer. JIM DERIDDER 1. Het principe van de vrije levensbeschouwelijke keuze en de scholen die dit waarborgen De vrije keuze inzake levensbeschouwelijke vakken geniet ruime supranationale en internrechtelijke bescherming: zij wordt immers gewaarborgd door artikel 2 van het Eerste Protocol bij het EVRM, door artikel 24 1 lid 4 Gw. (zie o.a. L. VENY, "Onderwijs en Grondwet: de nieuwe grondwetsbepalingen inzake onderwijs, TBP 1988, 600; P. VAN ORSHOVEN, "Het onderwijs is vrij. Het recht op onderwijs: het nieuwe artikel 17 van de Belgische Grondwet", Jura Falc , 506 e.v.; J. DE GROOF, De grondwetswijziging van 1988 en het onderwijs. De schoolvrede en zijn toepassing, Brussel, Story-Scientia, 1989), door het decreet betreffende het onderwijs II (wat het secundair onderwijs betreft) en door het decreet basisonderwijs. Nochtans staat de positie van de levensbeschouwelijke vakken onder druk; herhaaldelijk werd er reeds voor gepleit deze vakken te vervangen door een vak met een meer maatschappijgerichte inhoud (bv. burgerschap, filosofie). Zie A. OVERBEEKE, "Levensbeschouwelijk onderricht: keuzepalet en keuzevrijheid in Vlaanderen anno 2002", TORB , voor een overzicht van de voorstellen ter zake; zie ook M. MAGITS en E. BORMS, "Ethiek en levensbeschouwing in het onderwijs", TORB , ; M. VAN STIPHOUT, "Een nieuw 'neutraal' vak over levensbeschouwing en ethiek?", TORB , ) en binnen de VLOR zijn al verscheidene denkoefeningen gemaakt over de invulling van zulke vakken. Artikel 24 1 lid 4 Gw., dat de school de verplichting oplegt om tot het einde van de leerplicht, de keuze aan tussen onderricht in een der erkende godsdiensten en de niet-confessionele zedenleer aan te bieden, richt zich enkel tot de scholen die worden ingericht door de openbare besturen. Zo ook de decreten die hieraan uitvoering hebben gegeven. Behoort hier niet toe, een voormalige gemeenteschool die behoort tot een inrichtende macht die voor slechts één vijfde uit vertegenwoordigers van een gemeente bestaat (Rvs, vzw Centre d'action Laïque en cons., nr , 16 februari 2000). In het vrij onderwijs geschiedt het aanbieden van levensbeschouwelijke keuzevakken principieel op vrijwillige basis (zie A. OVERBEEKE, "Levensbeschouwelijk onderricht: keuzepalet en keuzevrijheid in Vlaanderen anno 2002", TORB , ). Een uitzondering op dit vrijwillig karakter doet zich evenwel voor in lagere gemeentescholen die worden overgenomen door het vrij gesubsidieerd onderwijs. Met artikel II.24 van het decreet betreffende het onderwijs XIV van 14 februari 2003 (BS 1 juli 2003) werd in het decreet basisonderwijs een artikel 173bis ingevoegd, dat de overdracht afhankelijk stelt van de garantie dat de keuze (blijft) aangeboden tussen onderricht in één van de erkende godsdiensten (en, afhankelijk van de lezing van de tekst, niet alle erkende godsdiensten) en niet-confessionele zedenleer. Dit gaf een decretale verankering aan een voorschrift dat reeds was opgenomen in omzendbrief BaO/2002/12 van 16 augustus De verplichting ex artikel 173bis gaf een enkele keer aanleiding tot een gerechtelijke procedure (Voorz. Rb. Tongeren, 9 augustus 2004, TORB , afl. 2-3, 229: "Volgens de gekende adviezen van de afdeling wetgeving van de Raad van State en volgens bepaalde rechtspraak van de Raad van State, wordt art. 173bis Decr. Vl.Parl. 25 februari 1997 basisonderwijs niet geschonden wanneer 'niet-confessionele' zedenleer aangeboden blijft in de fusieschool, zelfs enkel ten aanzien van de leerlingen die in de gemeentelijke lagere school waren ingeschreven tijdens het laatste schooljaar voor de overdracht of fusie en enkel in die mate dat deze leerlingen op dat ogenblik niet-confessionele zedenleer ook volgden"). Het decreet van 1 december 1993 betreffende de inspectie en de begeleiding van de levensbeschouwelijke vakken is blijkens artikel 2, 1, van toepassing op "de vakken die betrekking hebben op het onderricht in een erkende godsdienst, de op die godsdienst berustende zedenleer of de niet-confessionele zedenleer, bedoeld in art. 8, Larcier Wet en Duiding Kids-Codex Boek III (1 maart 2010) 39

7 G.W. (Art. 24) lid 2, Wet 29 mei 1959 tot wijziging van sommige bepalingen van de onderwijswetgeving en in het gewoon en buitengewoon lager en secundair onderwijs worden georganiseerd". Uit de parlementaire voorbereiding blijkt dat het decreet betrekking heeft op het in artikel 24 1 laatste lid Gw vermelde onderricht in één der erkende godsdiensten of de niet-confessionele zedenleer, waartussen de door openbare besturen ingerichte scholen tot het einde van de leerplicht een keuze moeten aanbieden. Weliswaar zijn de inrichtende machten van gesubsidieerde vrije scholen, wanneer zij ervoor kiezen één van die vakken in het programma op te nemen, onderworpen aan het decreet, doch zij behouden het recht een ander levensbeschouwelijk vak naar keuze te programmeren onder de benaming 'cultuurbeschouwing' of 'eigen cultuur en religie' (Arbitragehof nr. 42/95, 6 juni 1995, BS 8 augustus 1995, AA 1995, 663 en TBP 1996, 33.) 1.1. De levensbeschouwelijk vakken Onder godsdienstonderricht wordt verstaan het onderricht in de Anglicaanse, Islamitische, Israëlitische, katholieke, orthodoxe of protestants-evangelische godsdienst en in de op die godsdienst berustende zedenleer. Initieel was de Anglicaanse hierin niet begrepen, wat bij de Raad van State kritische vragen ontlokte over de grondwettigheid van het, daarna aangepaste, ontwerp (J. VELAERS, De Grondwet en de Raad van State, afdeling Wetgeving, Antwerpen, Maklu, 1999, 177). Onder onderricht in de zedenleer wordt verstaan, het onderricht in de niet-confessionele zedenleer (Omzendbrief GD/2002/05 inzake de onderwijsinspectie over de erkende godsdiensten en de niet-confessionele zedenleer, BS 15 juli 2002). Mede doordat het vak 'niet-confessionele zedenleer' een vrijzinnig-humanistische oriëntatie heeft verworven (voor een historische schets, zie A. OVERBEEKE, "Levensbeschouwelijk onderricht: keuzepalet en keuzevrijheid in Vlaanderen anno 2002", TORB , en ) kon dit vak niet langer als levensbeschouwelijk neutraal worden beschouwd, en noopte de garantie van een daadwerkelijke levensbeschouwelijke keuzevrijheid de inrichting van godsdienstonderricht in alle erkende godsdiensten. Bij de invoering van de bepalingen omtrent de lestijden godsdienstonderwijs/niet-confessionele zedenleer heeft de decreetgever uitdrukkelijk verwezen naar de Grondwet: de Grondwet waarborgt voor alle leerplichtigen het recht op een morele of religieuze opvoeding en bepaalt dat het onderwijs ingericht door openbare besturen de keuze tussen onderwijs in een van de erkende godsdiensten en de niet-confessionele zedenleer moeten waarborgen (Parl.St. Vl.Parl , nr. 451/1, 22) De keuzebevoegdheid van de ouders en de betrokken leerling Artikel 29 van het decreet basisonderwijs (zie infra) en artikel 52octies van het decreet betreffende het onderwijs II (voor wat betreft het secundair onderwijs) (zie infra) regelen de praktische uitwerking van de keuzevrijheid door te bepalen dat de ouders bij elke inschrijving van hun leerplichtig kind in het officieel onderwijs, bij ondertekende verklaring bepalen of hun kind een cursus in één der erkende godsdiensten of een cursus nietconfessionele zedenleer volgt. Deze keuze kunnen zij bij het begin van elk schooljaar wijzigen. Indien de leerling 12 jaar of ouder is, dan gebeurt de keuze voor het onderricht in samenspraak met de leerling. Hoe dit in de praktijk moet verlopen, is niet bepaald. In de rechtsleer zijn kanttekeningen geplaatst bij de samenspraak met de twaalfjarige (A. OVERBEEKE, "Levensbeschouwelijk onderricht: keuzepalet en keuzevrijheid in Vlaanderen anno 2002", TORB , 141). Bij gebreke aan enige sanctie in het decreet, lijkt alleszins te kunnen worden gesteld dat het al of niet (ge)houden (hebben) van het overleg, geen procedurele onregelmatigheid met zich brengt in het kader van de levensbeschouwelijke keuze. Naar analogie kan worden verwezen naar artikel III.1 van het decreet inzake gelijke onderwijskansen, dat eveneens voorschrijft dat de schoolkeuze gebeurt in samenspraak met de leerling ingeval die twaalf jaar is. Ter zake oordeelde de Commissie inzake leerlingenrechten dat het gemis aan dergelijk overleg de school niet het recht geeft om een inschrijving te weigeren op grond van een dispuut dat tussen de ouders en de leerling zou bestaan met betrekking tot voltijds of deeltijds onderwijs (Commissie leerlingenrechten nr. 2004/41, 6 juli 2004). 2. Vrijstelling 2.1. Oorsprong van de vrijstellingsmogelijkheid In de Belgische onderwijstraditie is het levensbeschouwelijk onderricht steeds een zaak geweest van de ouders en het respecteren van de opvattingen van de ouders vormt de rode draad doorheen de geschiedenis van de levensbeschouwelijke vakken in het officieel onderwijs (A. OVERBEEKE, "Levensbeschouwelijk onderricht: keuzepalet en keuzevrijheid in Vlaanderen anno 2002", TORB , 134; E. WITTE, "Une question de conscience" in E. WITTE, J. DE GROOF en J. TYSSENS, Het schoolpact van Ontstaan, grondlijnen en toepassing van een Belgisch compromis, Brussel, VUBPress, 1999, 463 e.v.). Uit de rechtspraak van de Raad van State blijkt dat die levensbeschouwelijke overtuiging dermate wordt beschermd en geëerbiedigd, dat zelfs het tijdelijk moeten volgen van een levensbeschouwelijke cursus, in afwachting van een eventuele vrijstelling, wordt beschouwd als een schending van het toenmalige artikel 17, 1, Gw. (Rvs nr , 13 november 1990, TBP 1991, 628, TORB (weergave), 94, noot R. VAN DER GUCHT). De omzendbrief GD/2002/05 (zie infra) beklemtoont 40 Larcier Wet en Duiding Kids-Codex Boek III (1 maart 2010)

8 G.W. (Art. 24) dan ook dat de keuze van de levensbeschouwelijke vakken geëerbiedigd moet worden, dat het eenieder verboden is om enige dwang uit te oefenen en dat de ouders in hun keuze volledig vrij moeten worden gelaten. Vóór de totstandkoming van het decreet basisonderwijs was de toenmalige wettelijke regeling inzake de levensbeschouwelijke vakken in de Schoolpactwet verregaand ondergraven door de rechtspraak van de Raad van State (zie o.a. A. OVERBEEKE, "Recht op keuzevrijstelling van het in openbare scholen aangeboden levensbeschouwelijk onderricht. Een stand van zaken", TORB , ). In het bijzonder was de dwingende keuze in het officieel onderwijs tussen godsdienst of zedenleer, zonder enige mogelijkheid tot afwijking, onder druk komen te staan. De Raad van State heeft in een aantal arresten gesteld dat ouders die hun kind naar het officieel onderwijs sturen niet verplicht kunnen worden te kiezen tussen één van de cursussen godsdienst of niet-confessionele zedenleer (zie bv. Rvs nr , 14 mei 1985; RW , 39, advies DE WOLF, P., noot W. LAMBRECHTS, "De keuze tussen niet-confessionele zedenleer en godsdienst in het Rijksonderwijs"). De bekommernissen van de Raad bleken ook duidelijk uit het arrest nr van 10 juli 1990 (RW , 567, noot P. LEMMENS, TBP 1991, 624 en TORB (weergave), 94, noot R. VAN DER GUCHT): "Het eerste protocol bij het EVRM waarborgt in artikel 2 het recht van de ouders op eerbiediging van hun godsdienstige en filosofische overtuigingen. Dit recht komt aan de orde waar de Schoolpactwet de verplichting oplegt aan leerlingen van de officiële inrichtingen voor lager en secundair onderwijs, hetzij godsdienstonderricht, hetzij niet-confessionele zedenleer te volgen. De ouders die zich op de eerbied voor vermelde opvattingen beroepen, moeten deze aan de overheid kenbaar maken. Hun overtuigingen moeten een zekere graad van kracht, ernst, coherentie en belang hebben. In casu kan een getuige van Jehova die zich niet kan vinden in één der cursussen godsdienst, aanstoot nemen aan het feit dat zijn kinderen alleen maar een cursus wordt aangeboden waarin een niet-confessionele levenshouding wordt uiteengezet. De weigering van de staatssecretaris voor onderwijs om aan de kinderen van verzoeker de vrijstelling van de keuzeverplichting voor de cursus godsdienst of niet-confessionele zedenleer toe te staan, is onwettig". Sindsdien is via opeenvolgende ministeriële omzendbrieven geregeld dat ouders voor die vakken vrijstelling kunnen vragen. Een reglementaire rechtsgrond was echter niet uitgewerkt. Artikel 29 vormt de rechtsgrond voor de vrijstellingen van de keuze tussen godsdienst en niet-confessionele zedenleer in het officieel onderwijs (Parl.St. Vl.Parl , nr. 451/1, 19). In de praktijk werd overigens reeds van de Schoolpactwet afgeweken, wat door het Hof van Cassatie noch ongrondwettig, noch onwettig werd bevonden (Zie A. OVERBEEKE, "Levensbeschouwelijk onderricht: keuzepalet en keuzevrijheid in Vlaanderen anno 2002", TORB , 120). De vrijstellingsmogelijkheid volgt tevens uit de gegroeide vaststelling dat het vak niet-confessionele zedenleer niet dermate alomvattend en neutraal is dat het zich richt tot allen die niet behoren tot één van de erkende godsdiensten (zie M. MAGITS en E. BORMS, "Ethiek en levensbeschouwing in het onderwijs", TORB , ). Nu aan het vak niet-confessionele zedenleer een welbepaalde filosofische invulling wordt gegeven (met name: vrijzinnig humanisme) die voor gelovigen van een niet-erkende godsdienst evengoed 'incompatibel' is als de lessen godsdienstonderricht in de erkende godsdiensten (men denke bijvoorbeeld aan de Getuigen van Jehova), werd een vrijstellingsmogelijkheid uiteraard noodzakelijk (A. OVERBEEKE, "Levensbeschouwelijk onderricht: keuzepalet en keuzevrijheid in Vlaanderen anno 2002", TORB , en 135 e.v. voor een historisch overzicht. Zie ook K. RIMANQUE, De levensbeschouwelijke opvoeding van de minderjarige. Publiekrechtelijke en privaatrechtelijke beginselen, Brussel, Bruylant, 1980, ; C. CRAENEN, "Vrijheid en recht volgens artikel 17 van de Grondwet", TBP 1990, 46) Huidige regelgeving m.b.t. vrijstelling levensbeschouwelijk onderwijs De vrijstellingsmogelijkheid wordt thans geregeld door artikel 29 van het decreet basisonderwijs (zie infra), artikel 52octies van het decreet betreffende het onderwijs II (secundair onderwijs) (zie infra), het Besluit van 14 juli 2004 van de Vlaamse regering betreffende de keuze voor en de vrijstelling van het volgen van een cursus in één van de erkende godsdiensten of een cursus niet-confessionele zedenleer in het officieel lager en secundair onderwijs (hierna: "Uitvoeringsbesluit Levensbeschouwelijk onderwijs") (zie infra) en de Omzendbrief GD/2002/05 van 15 juli 2002 betreffende de onderwijsinspectie over de erkende godsdiensten en de niet-confessionele zedenleer (hierna: de omzendbrief). Larcier Wet en Duiding Kids-Codex Boek III (1 maart 2010) 41